CREDITI 24

Lupus Christianus, natione Germanus, Patria Flander, Alumnus Provinciae Gallo-Belgicae, Filius Coenobii Iprensis, vixit Saeculo 17. Doctissimi huius viri brevem vitae delineationem Joannes Franciscus Foppens in sua Belgica Bibliotheca in lucem dedit his verbis: vir nulli secundus, seu merita doctrinae spectes, seu virtutis et gratiae. Ipris apud Flandros natus est anno 1612 die 23 Julii. Literisque humanioribus imbutus, in Patri (ubi Rhetorices Praeceptorem habuit P. Godefridum Henschenium S. J. insignem Hagiographum) Augustinianam Eremum annos vix quindecim natus, in Conventu Iprensi ingressus est. Vixdum Theologica studia Lovanii compleverat, cum ad Philosophiae lectionem Coloniam evocatur, ubi Alexandro VII Summo Pontifici, tunc Nuntio, ac Legato a latere innotuit. Ad Academiam Lovaniensem revocatus, Theologicam anno 1640 adiit Professionem, missisque Philosophiae vepretis, vastissimam Sacrae Scripturae, Ecclesiasticorum canonum et Sanctorum Patrum, praecipue S. P. Augustini sylvam ingressus, coepit instar lupi sacratae doctrinae praedam undique rapere, et in prodigiosae memoriae ventrem recondere. Solebat tunc temporis, et per subsequentes annos, dum per occupationes licuit, quotidie quindecim horarum spatium Sacrae huic venationi impendere. Tanta quoque erat ejus memoriae promptitudo, atque tenacitas, [P. 525] ut passim Bibliotheca ambulans appellaretur. Anno 1642 Licentiae gradum in Academia Lovaniensi adeptus, paulo post ad Duacenam missus a Superioribus, suae quoque doctrinae radios ibidem diffudit. Fervebant tunc inter Theologos Belgas discordiae et contentiones e damnato Jansenii libro subortae, quorum aliqui judicio Urbani VIII Pontificis omnino resistebant, alii damnatam Augustini Iprensis doctrinam a probatis S. Augustini Hipponensis dogmatibus non discernebant. His adherere credebatur noster Lupus, eaque ratione positum fuit a quibusdam obstaculum, ne ad suscipiendam doctoralem lauream Lovanii admitteretur; sed tandem, agente ipso nostro Reverendissimo Generali P. Mag. Philippo Vice Comite, et Innocentio X Pontifice annuente, totaque plaudente Academia S. Theologiae Doctor, die 4 Februarii anno 1653 renuntiatur. Post biennium fidei suae et observantiae urbi et orbi redditurus rationem, Romam profectus est, ubi mox totius Curiae Romanae favorem et amorem sibi conciliavit, ipsi inprimis Alexandro VII Pontifici, qui eum Coloniae noverat, charus, sed et plurimis Eminentissimis Cardinalibus, aliisque primariis viris signanter Lucae Holstenio Bibliothecae Vaticanae Praefecto, et nostro P. Henrico Norisio familiari conjunctus amicitia. Romae cum elogio dimissus, anno 1660 Lovanium reversus est, secum conferens a se obtentum diploma Pontificium, quo Sanctorum Augustini et Thomae inconcussa, tutissimaque declarantur dogmata. Paulo post inter octo viros Sacrae Theologicae facultatis Regentes cooptatus, exinde coepit ardentius Historiam Ecclesiasticam, ac Sacros Canones, et decreta Synodorum Generalium scholiis, et notis doctissimis illustrare, pluresque libros typis evulgare, in quibus suam de Romani Pontificis infallibilitate doctrinam ubique protestatus est. Nomine Reverendissimi P. Mag. Generalis bis Capitulo Provinciali praesedit. Tandem ad Provinciae clavum, et regimen anno 1676 omnium votis invitus, et reluctans admotus est, quo in munere christianum Pastorem ovibus suis se exhibuit, cupiens prodesse potius, quam praeesse. Oblatam sibi a Clemente IX Sacristiae Pontificiae curam, et Episcopatus Tagastensis dignitatem (ut fama est) religiose et humiliter respuit. Lectionem insuper in Collegio Romanae sapientiae centum scutorum dote ornatam recusavit, uti et ampliores honores, quos magnus Hetruriae Dux, modo studia sua illi addiceret, sponte detulerat. [P. 526] Post haec Romam secundo anno 1677 profectus est unacum eximiis viris Martino Steyartio, Francisco van Vianen, ac Petro le Drou, S. Theologiae Doctoribus Lovaniensibus, tum ut ejusdem Facultatis articulos Sanctissimo D. D. Innocentio IX offerrent judicandos, tum ut damnationem plurimarum propositionum in praxi perniciosarum impetrarent. Voti compotes effecti, damnatisque per Innocentium XI sexaginta quinque ejusmodi propositionibus, die 2 Martii anno 1679 in Belgium reversus est sub finem istius anni, duplici numismate aureo a Pontifice honoratus, quod utrumque hierothecae Sanctissimi Sacramenti miraculosi Lovanii in templo nostro asservati devote appendit. Interea in locum demortui Gerardi van Werm, S. Theologiae Doctoris, ac regii, publicique Professoris a Principe Parmensi Belgii Gubernatore commendantibus eum Viris Primariis sufficitur favore prorsus singulari, cum visum antea non fuisset, cathedram hanc Doctori Regulari fusse concessam. Sed eam haud diu non tenuit, nam senio, laboribusque Sacris confectus, per quatuor, et amplius menses lecto doloribus affixus, die 10 Julii anno 1681, aetatis 70, Doctoratus 29. Lovanii placide ac pie diem clausit extremum, sepultus ibidem in choro cum hac inscriptione:
D O. M. Hic quiescit Ordinis S. Augustini Academiae Lovaniensis, S. Theologiae Doctor, Regius ac Primarius Professor admodum Reverendus P. Christianus Lupus Provincialis, Scientiarum Bibliotheca. Obiit 10 Julii anno 1681. Requiescat in pace. Aliud quoque legitur ejus Epitaphium, quod ipse sibi manu propria scripsit: Hic jaceo dignus nomineque, reque Lupus / Indignus non re, sed solo nomine Doctor / Verbis, non factis, me docuisse fleo. / Perdocuisse alios, et non docuisse se ipsum / Quid juvat? O mundi, sumus, inane, nihil. / Agne Deus, Patris doctrina, Redemptio mundi, / Hunc tibi prostratum commiserare reum. / Et latro, et meretrix gratis tua regna subintrant, / Gratia peccatis fiat mihi. Per praeclara opera nominis sui memoriam ad posteros transmisit, quae hic sequuntur, et sunt: [P. 527]
Apologia pro anima ovi sensitiva. Coloniae 1639, in 4.
Apologia altera adversus Marburgenses. Coloniae 1641, in 4.
Quaestio quodlibetica de origine Eremitarum, Clericorum ac Sanctimonialium S. Augustini, decisa ex ipso S. Augustino, aliisque Sanctis Patribus coevis, in qua elucidantur varii antiqui ritus Ecclesiae Africanae, ac discutitur censura Lovaniensis operum S. Augustini. Duaci 1651, in 8.
Synodorum Generalium et Provincialium statuta et canones cum notis et historicis dissertationibus, tomus I et II, Lovanii 1665; tomus III, IV et V Bruxellis 1673, in 4.
Dissertatio dogmatica de Germano ac avito sensu Sanctorum Patrum, universae Ecclesiae, et praesertim Tridentinae Synodi circa Christianam contritionem et attritionem. Lovanii 1666, in 12. Item inter sua opera posthuma. Bruxellis 1690, in 4.
Liber Tertulliani de praescriptionibus contra haereticos cum notis. Bruxellis 1675, in 4.
Divinum ac immobile S. Petri Apostolorum Principis circa omnium sub coelo fidelium ad Romanam ejus Cathedram appellationes adversum profanas hodie vocum.
novitates assertum privilegium. Moguntiae 1681, in 4. Opus hoc scripsit contra Dominum de Marca, Dominum Boileau et Dominum Gerbeis, qui de hac materia tractarunt.
Epistolae ad Ephesinum Concilium variorum Patrum ex M. S. Codice Bibliothecae Cassanensis desumptae. Item ex Vaticanae Bibliothecae M. S. Commonitorium Coelestini Papae. Neapolitanum Concilium. Epistolae Hanacleti Anti-Papae nunc primum in lucem datae per F. Christianum Lupum cum scholiis, et notis ad Epistolas.
Acta Concilii Ephesini et Chalcedonensis concernentes. Lovanii 1682, vol. II, in 4.
Epistolae et vita D. Thomae M. et Archi-Episcopi Cantuariensis, nec non Epistolae Alexandri III Pontificis, Galliae Regis Ludovici VII, Angliae Regis Henrici II, aliarumque plurium sublimium ex utroque foro personarum, concernentes Sacerdotii, et Imperii concordiam, in lucem productae ex M. S. Vaticano. Bruxellis 1682, in 4.
Opera posthuma cura et opera nostri P. Guilielmi Wynants, Bruxellis 1690 prodiere scilicet:
Tractatus, sive dissertationes novem de antiquitate ex legitimo usu sententiae probabilis.
De Simonia Monasteriorum.
De antiqua disciplina Christianae militiae.
Antiqua contra Pelagianos Decreta.
Epistola familiaris ad P. Henricum Noris.
Exhibitio canonum circa jus Regularium praedicandi Verbum Dei.
Exhibitio eadem stabilita de Sanctissimi Sacramenti expositione publica, et in Processionibus cum Sacris Reliquiis delatione. Accedit Oratio panegyrica Sanctissimae miraculosae Lovanii asservatae, habita in Jubilaeo trisaeculari anno 1674. [P. 528]
Editio Venetiana omnium operum nostri Christiani Lupi habetur in nostra Bibliotheca Monachii consistenses in 12 tomis, quorum:
I et II continent partem primam et secundam Synodorum Generalium et Provincialium, decreta illustrata. Venetiis 1724, in fol.
III. Partem tertiam Synodorum. Venetiis 1724, in fol.
IV. Partem quartam Synodorum. Venetiis 1725, in fol.
V. Partem quintam Synodorum. Venetiis 1725, in fol.
VI. Partem sextam Synodorum. Venetiis 1726, in fol.
VII. Varias Epistolas ad Concilium Ephesinum, et alias. Venetiis 1726.
VIII. Divinum, ac immobile S. Petri Cathedrae privilegium circa appellationes ad eandem. Venetiis 1727.
IX. Exbibet librum Tertulliani de praescriptionibus contra haereticos scholiis illustratum. Venetiis 1727.
X. Complectitur Epistolas, et vitam D. Thomae Contuariensis, aliaque. Venetiis 1728, in fol.
XI. Continet partem primam opusculorum posthumorum. Venetiis 1729.
XII. Partem secundam opusculorum posthumorum. Venetiis 1729, in fol.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 170, col. I.
Ioannes Petrus Niceron dans les Memoires des hommes illustres, tome VII, pag. 204.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome III, pag. 230, col. II, a Paris 1718.
Valerius Andreae in Bibliotheca Belgica.
Henningus Witte in Diario biographico ad annum 1681.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo II, col. 2608. Lipsiae 1750.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 140. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 128. Lovanii 1727.
Sue opere rintracciate nelle biblioteche italiane:
Lupus, Chretien, Q. Florentis Septimii Tertuliani presbyteri Carthaginiensis Liber de praescriptionibus contra haereticos scholiis, et notis illustratus per f. Christianum Lupum ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1727
Lupus, Chretien, 7: Ad Ephesinum Concilium variorum patrum epistolae, ex manu-scripto Cassinensis bibliothecae codice desumptae; item ex vaticanae bibliothecae manu-scripto Commonitorium Celestini papae episcopis & presbyteris euntibus ad orientem ... nunc primum in publicam lucem data, ac scholiis, et notis illustrata per f. Christianum Lupum ... eius operum tomus septimus studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis eiusdem ordinis, Venetiis, 1726
Lupus, Chretien, 4: Synodorum generalium, ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum, ... Pars quarta. Operum tomus quartus. Continens Synodalia & cathedratica acta Sancti Leonis noni. Studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1725
Lupus, Chretien, 5: Synodorum generalium, ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum, ... Pars quinta. Operum tomus quintus, continens Victoris secundi, Stephani noni, Nicolai secundi & Alexandri secundi concilia, & Dictatum Sancti Gregorii septimi. Studio, ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1725
Lupus, Chretien, 6: Synodorum generalium, ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum, ... Pars sexta. Operum tomus sextus, continens Synodos ac decreta Sancti Gregorii Septimi. Studio, ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1726
Lupus, Chretien, 8: Divinum, ac immobile sancti Petri apostolorum principis, circa omnium sub coelo fidelium ad Romanam ejus cathedram appellationes adversum profanas hodie vocum novitates assertum privilegium, per f. Christianum Lupum, ... Eius operum tomus octavus studio, ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1727
Tertullianus, Quintus Septimius Florens, 9: Q. Florentis Septimi Tertulliani ... Liber de praescriptionibus contra hereticos, scholiis et notis illustratus per f. Christianum Lupum .... Eius operum tomus nonus, studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis eiusdem ordinis, Venetiis, 1727
10: Epistolae, et vita d. Thomae martyris et archi-episcopi cantuariensis. Nec non epistolae Alexandri 3. pontificis, Galliae regis Ludovici septimi, Angliae regis Henrici 2., aliarumque plurium sublimium ex utroque foro personarum: concernentes sacerdotii et imperii concordiam. In lucem productae ex manuscripto vaticano: opera et studio f. Christiani Lupi, ... Ejus operum tomus decimus studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1728
Lupus, Chretien, 12: Opusculorum adm. reverendi ac eximii patris magistri, f. Christiani Lupi ... pars altera. Eius operum tomus duodecimus ac postremus. Studio, ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis eiusdem ordinis, Venetiis, 1729
Lupus, Chretien, 11: Opuscula posthuma, hactenus in-edita & edita, authore adm. reverendo ac eximio patre magistro, f. Christiano Lupo ... cura et opera rev. patris f. Guilielmi Wynants, eiusdem ordinis et voti ... pars prima. Eius operis tomus undecimus, studio, ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis eiusdem ordinis, Venetiis, 1729
Lupus, Chretien, 4: Pars quarta. Operum tomus quartus, continens synodalia & cathedratica acta sacti Leoni noni ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1725
Lupus, Chretien, Synodorum generalium ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati per f. Cristianum Lupum ...Operum tomus primus (-duodecimus) ... Nunc primum in lucem editam studio, ac labore f. Thomae Philippini Ravennatis ..., Venezia: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1724-1729
Lupus, Chretien, 5: Pars quinta. Operum tomus quintus, continens Victoris secundi, Stephani noni, Nicolai secundi, & Alexandri secundi concilia, & dictatum sancti Gregorii septimi ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano
Lupus, Chretien, 1: Pars prima. Operum tomus primus complectens, ultra synodum Nicaenam, Sardicensem, Constantinopolitanam, & Ephesinam, dissertationem proemialem ex authoris manuscripto posthumam ..., Nunc primum in lucem editas
Lupus, Chretien, 2: Pars secunda. Operum tomus secundus, complectens praeter dissertationes de synodo, & latrocinio Ephesini, synodum Chalcedonensem, Constantinopolitanam secundam, dictam quintam synodum ..., Nunc primum in lucem editam ...
Lupus, Chretien, 3: Pars tertia. Operum tomus tertius, complectens synodum sextam, septimam, & octavam ..., Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano
Lupus, Chretien, 6: Pars sexta. Operum tomus sextus, continens synodos ac decreta sancti Gregorii septimi ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1726
Lupus, Chretien, 7: Ad Ephesinum concilium variorum patrum epistolae, ex manu-scripto Cassinensis biblioteci codice desumpte; item ex vaticani bibliotheci manu-scripto commonitorium Celestini papi episcopis & presbyteris euntibus ad orientem..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1726
Lupus, Chretien, 8: Divinum, ac immobile sancti Petri apostolorum principis, circa omnium sub coelo fidelium ad romanam ejus cathedram appellationes adversum profanas hodie vocum novitates assertum privilegium per f. Christianum Lupum ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1727
Lupus, Chretien, 10: Epistolae, et vita d. Thomae martyris et archi-episcopi Cantuarensis ... Aliarumque plurium sublimium ex utroque foro perfonarum: concernentes sacerdotii et imperii concordiam. In lucem producti ex manuscriptovaticano opera et studio f. Christiani Lupi ..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1728
Lupus, Chretien, 11: Opuscula postuma, hactenus in-edita & edita, authore ... F. Christiano Lupo ... cura et opera rev. patris f. Guilielmi Winants, ejusdem ordinis et voti ... Pars prima. Ejus operum tomus undecimus, Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1729
Lupus, Chretien, 12: Opuscolorum adm. reverendi ac eximi patris magistri f. Christiani Lupi ... Pars altera. Ejus operium tomus duodecimus, ac postremus..., Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1729
Tertullianus, Quintus Septimius Florens, Q. Florentis Septimii Tertulliani, presbyteri carthaginiensis Liber De priscriptionibus contra hireticos, scholiis, et notis illustratus / per F. Christianum Lupum, iprensis, ordinis heremitarum sancti Augustini ... Ejus operum tomus nonus / studio, ac labore f. Thomi Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venezia Venezia, 1727
Lupus, Chretien, Ad Ephesinum Concilium variorum Patrum epistolae ex manu-scripto Cassinensis Bibliothecae codice desumptae. Item ex Vaticanae Bibliothecae manu-scripto, Commonitorium Celestini Papae Episcopis & Presbyteris euntibus ad Orientem: tituli decretorum Hilari Papae Neapolitanum Concilium: Epistolae Anacleti Anti-Papae. Nunc primum in publicam lucem data per F.Christianum Lupum Iprensem, ..., Lovanii: Nempaeus, Hieronymus, 1682
Lupus, Chretien, Dissertatio dogmatica de germano ac avito sensu sanctorum patrum universae semper ecclesiae, ac sacrosanctae praesertim Tridentinae synodi circa christianam contritionem et attritionem. Per Fr. Christianum Lupum Iprensem, ordinis Eremitarum S. Augustini, ..., Lovanij: Masius, Bernardinus vidua, 1666
Lupus, Chretien, Epistola familiaris ad reverendum ac eximium patrem Henricum Noris, veronensem, ordinis Eremitarum S. Augustini, ... qua F. Christianus Lupus, eodem in ordine ... qua F. Christianus Lupus, eodem in ordine ... quibusdam ad nonnulla nuperae suae de christiana contritione dissertationis capita haesitantibus, juxta apostoli mandatum, humiliter conatur dara rationes, Lovanij: Masius, Bernardinus haeredes, 1667
Lupus, Chretien, Synodorum generalium ac provincialium Decreta et Canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum Iprensem ... Pars prima [-quinta], Bruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1673
Lupus, Chretien, 1: Pars prima, complectens synodum Nicaenam, Sardicense, Constantinopolitanam, Ephesinam, Chalcedonensem, & quintam generalem, Bruxelles, 1673
Lupus, Chretien, 2: Pars secunda, complectens Synodum sextam, septimam & octavam, Bruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1673
Lupus, Chretien, 3: Pars tertia continens Synodalia & Cathedratica acta sancti Leonis noni, Brruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1673
Lupus, Chretien, Synodorum generalium ac prouincialium decreta et canones, scholijs, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati per Fr. Christianum Lupum Imprensem ... Pars prima [-secunda], Louanij: Masius, Bernardinus vidua, 1665
Lupus, Chretien, 1: Pars prima, complectens Synodum Nicaenam, Sardicensem, Constantinopolitam, Ephesinam, Chalcedonensem, & quintam generalem. Cum triplici indice, Louanij: Masius, Bernardinus vidua, 1665
Lupus, Chretien, 2: Pars secunda complectens Synodum sextam, septimam & octauam. Cum triplici indice, Louanij: Masius, Bernardinus vidua, 1665
Lupus, Chretien, Diuinum ac immobile S. Petri apostolorum principis, circa omnium sub caelo Fidelium ad Romanam ejus cathedram appellationes aduersum profanas hodie vocum nouitates assertum priuilegium, per fr. Christianum Lupum, Iprensem, ..., Moguntiae: Bourgeat, Louis, 1681
Lupus, Chretien, Divinum ac immobile S.Petri apostolorum principis, circa omnium sub caelo fidelium ad romanam eius cathedram appellationes adversum profanas hodie vocum novitates assertum privilegium / per Fr. Christianum Lupum Iprensem, in alma Lovaniensi Universitate Sacrae Theologiae Doctorem, ac Professorem Primarium & Regium Eremitaturum S.Augustini nuper Priorem Privincialem, Magonza, 1681
Lupus, Chretien, *Synodorum generalium ac provincialium decreta, et canones : scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati / per f. Christianum Lupum, iprensem, Venezia, 1724-1729
Lupus, Chretien, *Ad Ephesinum concilium variorum patrum epistolae. Neapolitanum Concilium. Epistolae Anacleti anti-papae. Tituli decretorum Hilari papae. Commonitorium Celestini papae episcopis & presbyteris euntibus ad Orientem : *ex manu-scripto Cassinensis Bibliothecae codice desumptae; item ex Vaticanae Bibliothecae manu-scripto : nunc prim?m in publicam lucem data, ac scholiis, et notis / per f. Christianum Lupum, iprensem, ordinis heremitarum sancti Augustini, Venezia, 1726
Lupus, Chretien, *Q. Florentis septimi Tertulliani, presbyteri carthaginiensis, liber De praescriptionibus contra haereticos : scholiis, et notis illustratus / per f. Christianum Lupum, iprensem, Ordinis heremitarum sancti augustini, Venezia, 1727
Lupus, Chretien, *Epistolae, et vita d. Thomae martyris et archi-episcopi cantuariensis. Henrici II. aliarumque plurium sublimium ex utroque foro personarum. Nec non Epistolae Alexandri III. pontificis Galliae regis, Ludovici septimi, Angliae regis : concernentes sacerdotii et imperii concordiam / in lucem producta ex manuscripto vaticano: opera & studio f. Christiani Lupi, iprensi, Venezia, 1728
Lupus, Chretien, Divinum, ac immobile sancti Petri apostolorum principis, circa omnium sub coelo fidelium ad romanam ejus cathedram appellationes advers?m profanas hodie vocumnovitates assertum privilegium / per f. Christianum Lupum, iprensem, in alma Lovaniensi universitate sacra theologia doctorem, Venezia, 1727
Lupus, Chretien, *Opuscula posthuma : hacten?s in-edita & edita / authore adm. reverendo ac eximio patre magistro, F. Christiano Lupo, iprensi... ; cura et opera rev. patris F. Guilielmi Wynants ejusdem ordinis, Venezia, 1729
Lupus, Chretien, Synodorum generalium, ac prouincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per F. Christianum Lupum, iprensem, Ordinis Heremitarum Sancti Augustini, Sacri Theologii in alma Louaniensi Uniuersitate doctorem, ac regium primarium professorem, Venezia, 1724-29
Lupus, Chretien, Epistolae et vita divi Thomae martyris et archi-episcopi Cantuariensis. Nec non epistolae Alexandri 3. pontificis, Galliae regis Ludovici septimi ... opera & studio F. Christiani Lupi, Iprensis ..., Bruxellis: Fricx, Eugene Henri <1.>, 1682
Tertullianus, Quintus Septimius Florens, Q. Florentis Septimii Tertulliani presbyteri Carthaginiensis, Liber de praescriptionibus contra haereticos, scholiis & notis illustratus per Fr. Christianum Lupum, Iprensem ordinis eremitarum S. Augustini ..., Bruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1675
Lupus, Chretien, 4: Pars quarta. Continens Victoris secundi, Stephani noni, Nicolai secundi, & Alexandri secundi Concilia, & Dictatum sancti Gregorii septimi, Bruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1673
Lupus, Chretien, 5: Pars quinta, continens Synodos ac Decreta sancti Gregorii septimi, Bruxellis: Foppens, Francois <1.>, 1673
Lupus, Chretien, Scholia et notae ad variorum Patrum epistolas concernentes acta Ephesini et Chalcedonensis Concilii : nuperrime repertas in bibliotheca celeberrima Monasterii Cassinensis, & nunc primum in lucem editas, authore Fr. Christiano Lupo, Iprensi ..., Lovanii: Nempe, Jeremie, 1682
Chiesa cattolica, Summum Romanae apostolicae sedis privilegium quoad evocationes, ac appellationes Germanicas, Anglicas, Belgicas &c. Opus ... Christiani Lupi Iprensis ... Nunc primum e tenebris erutum, Bononiae: Longhi, 1742
Lupus, Chretien, Opuscula posthuma, hactenus in-edita & edita, authore adm. reuerendo ac eximio patre magistro, f. Christiano Lupo ... cura et opera rev. patris f. Guilielmi Wynants ... Tomus primus. (-?) ..., Bruxellis: Fricx, Eugene Henri, 1690
Lupus, Chretien, Ad Ephesinum concilium variorum patrum epistolae, ex manu-scripto cassinensis bibliothecae codice desumptae ... Nunc primum in publicam lucem data per f. Christianum Lupum, ..., Lovanii: Nempe, Jeremie, 1682
Lupus, Chretien, 1: Synodorum generalium, ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica auctorum dissertatione illustrati, per F. Christianum Lupum, ... Pars prima. Operum tomus primus complectens, ultra Synodum nicaenam, sardicensem, constantinopolitanam, & ephesinam, dissertationem prooemialem ... studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1724
Lupus, Chretien, Patris Christiani Lupi Opera omnia, Venetiis: Albrizzi, Giovanni Battista & Coleti, Sebastiano, 1724-1729
Lupus, Chretien, 2: Synodorum generalium ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum, ... Pars secunda. Operum tomus secundus, complectens praeter dissertationes de Synodo, & latrocinio Ephesinis, Synodum chalcedonensem, ... studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1724
Lupus, Chretien, 3: Synodorum generalium, ac provincialium decreta, et canones, scholiis, notis, ac historica actorum dissertatione illustrati, per f. Christianum Lupum, ... Pars tertia. Operum tomus tertius, complectens Synodum sextam, septimam, & octavam. Studio ac labore f. Thomae Philippini ravennatensis ejusdem ordinis, Venetiis, 1724
Lupus, Chretien, Dissertatio de Sanctissimi Sacramenti publica expositione. Et de sacris processionnibus, in quibus circumfertur cum sacris sanctorum reliquijs & imaginibus venerabile altaris sacramentum. Verbotenus & integre desumpta ex scrinijs opt. ... viri, p. Christiani Lupi, ord. S. Augustini, ..., Leodii: Hoyoux, Henry, 1681
Lupus, Chretien, Oratio panegyrica in laudem sacrosanctae hostiae miraculose in carnem conversae Middelburgi Zelandorum anno 1374. quae Lovani in ecclesia FF. Eremit. S.P. Augustini religiose asservatur & colitur: dicta in solemni tri-saeculari jubilaeo anno 1674 ... per fr. Christianum Lupum, eiusdem ordinis ..., Lovanii: De Witte, Adriaan, 1674

Puteanus, Joannes, R.p.f. Ioannis Puteani Augustiniani doctoris theologi, ... Commentariorum in summam theologiae d. Thomae doctoris angelici, tomus prior [-posterior] Tolosae Tectosagum : apud Petrum Bosc, 1627 - 2 v. ; fol. - Front. stampati in rosso e nero. - Tit. dell'occhietto del vol. 1: Opera Puteani in theologiam scholasticam d. Thomae - Altri titoli collegati: [Variante del titolo] Opera Puteani in theologiam scholasticam d. Thomae Paese di pubblicazione: FR Lingua di pubblicazione: latino - Localizzazioni: Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma

 Sabbothius Augustinus, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Mechliniensis, vixit Saeculo 17. Vir ingenii acumine, vitae innocentia, scientiarum copia, lectionis frequentia, et eruditionis praestantia omni aestimatione dignus procuravit editionem:
Libri B. Jordani de Saxonia cujus titulus: Vitas Fratrum cum notis. Leodji 1625, in 8.
Vitam B. Clarae de Monte-Falco ex lingua latina in vernaculam transtulit. Leodii 1622.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 113, col. II.
Franciscus Swertius in Athenis Belgicis.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo IV, col. 11. Lipsiae 1751.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 102. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 116. Lovanii 1727.
Aprosio cita come fatto ristampare dal Sabbothius il Liber qui dicitur Vitas fratrum ... Nunc primum latina lingua, qua ab auctore conscriptus fuit, editus, & notis illustratus..., 2 pt., Apud Ioannem Martinellum: Romæ, 1587. 4º, di JORDANUS, de Quedlinburg che Agostino Fivizzano avrebbe fatto stampare a Roma nel 1587 per il tipografo Martinelli (1587 è invece la data del volume - però dell'editore Martinelli compare anche questa edizione del 1585 già intitolata in lingua volgare italiana):
Jordan : von Quedlinburg, R. P. Raymundi Iordani, canonici regularis ordinis s. Augustini, ex praeposito Vticensi, cellensium Opus plenum de B. Virgine scriptum anno 1380, Remis : apud Franciscum Bernard, bibliopolam & typographum regium, atque illustrissimi Archiepiscopi Ducis remensis, 1650 - [16], 581, [3] p. ; 8o. - Segn.: a8 A-2N8 2O4. Numeri: Impronta - r-e- e:e- n-e- qu2. (3) 1650 (R) - Localizzazioni: Biblioteca del Monumento nazionale di Praglia - Teolo - PD
Jordan : von Quedlinburg, Liber qui dicitur vitas fratrum compositus per B. fratrem Iordanum de Saxonia ... In quo de quadruplici communione regularis disciplinae, origine, & progressu eiusdem ordinis agitur, & sancti Augustini regula declaratur .. Nunc primum Latina lingua, qua ab auctore conscriptus fuit, editus, & notis illustratus, Romae : apud Ioannem Martinellum, 1587 (Romae : apud Ioannem Martinellum, 1587) - [28], 227, [1], 88, [2] p. ; 8o. - Cors. ; rom. - Iniziali e fregi xil. - L'indicazione di edizione segue il nome dell'A. - Marca in fine - Segn.: a8b4c2A-O8P22A-2E82F4ch1 - Stemma del ded. SistoV sul front - Var.B: data 1588 e marca (V222) sul front. senza colophon - Impronta - o&um t.se p-da tese (3) 1587 (A) - Localizzazioni: Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma - Biblioteca Estense Universitaria - Modena - Biblioteca universitaria Alessandrina - Roma - Biblioteca Casanatense - Roma - Biblioteca Vallicelliana - Roma - Biblioteca Giovardiana - Veroli - FR - Biblioteca del Seminario arcivescovile - Torino
Al momento però le opere cui in qualche modo prestò la sua opera il Prefetto della Sagrestia Pontificia Agostino Fivizzano risultano i seguenti:
Molari, Agostino <1527-1595>, De ritu sanctissimae crucis romano pontifici praeferendae commentarius a F. Augustino Fiuizanio Romano Palatii Apostolici sacrista, ... conscriptus, Romae : ex Typographia Apostolica Vaticana, 1592 (Romae : ex Typographia Vaticana, 1592) - [8], 132, [i.e.152, 12] p. : ill. ; 4o. - Cors. ; rom. - L'ultima p. è numerata 132 - Segn.: *4A-T4V6 - Vignetta calcogr. con lo stemma del dedicatario, Clemente VIII., sul front. - Impronta - n-am t,s, r.n- tula (3) 1592 (R) - Localizzazioni: Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma - Biblioteca nazionale centrale - Firenze - Biblioteca del Seminario maggiore - Padova - Biblioteca universitaria Alessandrina - Roma - Biblioteca Casanatense - Roma - Biblioteca Giovardiana - Veroli - FR
Egidio : Romano, Egidij Romani In libros De physico auditu Aristotelis commentaria accuratissime emendata: & in marginibus ornata quotationibus textuum & commentorum ac alijs quamplurimis annotationibus Cum tabula questionum in fine. Eiusdem Questio de gradibus formarum, (Venetijs impressus : mandato & expensis heredum ... Octauiani Scoti ciuis Modoetiensis per Bonetum Locatellum presbyterum.12o.kalendas Octobris 1502 [20.IX]) - 214 c. ; 2o. - A cura di Agostino da Fivizzano, il cui nome appare nella prefazione - Col testo di Aristotele in latino - Got. ; rom. - Iniziali xil. - Marca di Scoto alla c. 2D8r - Segn.: A-2A82B62C-2D8 - Localizzazioni: Biblioteca Casanatense - Roma - Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma - Biblioteca nazionale universitaria - Torino
Molari, Agostino <1527-1595>, Vita S. Augustini episcopi ecclesiae doctoris, ipsius ante et post ab eo susceptum baptismum gesta complectens / [per F. Augustinum Fiuizanium ... collecta, ... edita a Possidio]. Petri Oldradi ... Epistola ad Carolum Magnum de translatione S. Augustini ex Sardinia Papiam. Item ex verbis Martini papae quinti sermo De translatione Sanctae Monicae Ostia Romam: Nunc primum praeter vitam quam Possidius scripsit, in lucem edita per F. Augustinum Fiuizanium ..., Romae : ex officina Ioan. Martinelli ad signum Phoenicis, 1586 (Romae : ex typographia Vincentij Accolti, 1586) - 2 pt. ([4], 78, [2]; 28, [4] p.) ; 4o. - Cors. ; rom. - I nomi degli A. della pt. 1. e 2. della Vita appaiono nelle relative intit. - Iniziali e fregi xil. - Le due Translationes iniziano con proprio front. - Marca di Accolti in fine - Marca di Martinelli sul front. - Segn.: p2A-K4; a-d4 - Stemma in rosso e nero del cardinal Giacomo Sabelli, sul front. - Var. B: 1587 - Impronta - o,i- e,or eoe- cutu (3) 1586 (A) - Impronta - reru ,&e- ,&cu toap (3) 1586 (R) - Impronta - reru ,&e- ,&cu toap (3) 1587 (R) - Localizzazioni: Civico museo bibliografico musicale - Bologna - Biblioteca Giovardiana - Veroli - FR - Biblioteca Oliveriana - Pesaro - PU - Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma - Biblioteca universitaria Alessandrina - Roma - Biblioteca Vallicelliana - Roma - Biblioteca Casanatense - Roma -
Trionfo, Agostino <1243-1328>, Augustini Triumphi Anconitani ... Summa de potestate ecclesiastica edita anno Dni 1320, Romae : ex typographia Georgij Ferrarij, 1582 (Romae : apud Vincentium Accoltum, 1582) - [16], 563, [57] p. ; 2o. - A cura di Agostino Molari, il cui nome appare nella pref. - Cors. ; rom. - Front. calcogr. - Iniziali e fregi xil. - La c. p2 e bianca - Marca (simile a V186) in fine - Ritr. dell'A. sul front. - Segn.: pp pA6 A-3E6 3F4 - Impronta - uid- m.o- esia coes (3) 1582 (R) - Localizzazioni: Biblioteca Casanatense - Roma - Biblioteca del Seminario vescovile - Mondovi' - CN - Biblioteca di giurisprudenza e scienze politiche dell'Università degli studi di Urbino
Trionfo, Agostino <1243-1328>, Augustini Triumphi Anconitani ... Summa de potestate ecclesiastica edita anno Dni 1320, Romae : ex typographia Georgij Ferrarij, 1584 (Romae : apud Vincentium Accoltum, 1582) - [14], 563, [57] p. : 1 ritr. ; 2o. - A cura di Agostino Molari, il cui nome appare nella pref. - Cors. ; rom. - Front. calcogr. - Iniziali e fregi xil Marca di Accolti (Z145) in fine - Ritr. dell'A. sul front. - Segn.: p1, A6, A-3E63F4 - Var. B: manca sul front. la sottoscrizione di Ferrari e la data di ed. - Impronta - uid- m.o- esia coes (3) 1584 (R)

 Marquez Joannes, natione Hispanus, Patria Toletanus, Alumnus Provinciae Castellae, Filius Cenobii Salmanticensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor, in Universitate Salmanticensi, cathedrae, Theologicae Moderator, et dicti Conventus Prior, Qualificator in Senatu S. Inquisitionis, nec non Philippi III Hispaniarum Regis Ecclesiastes, vir omni scientiarum varietate excultus, qui lectissimis moribus omnes ejus saeculi virtutum, et scientiarum aestimatores in admirationem facile convertit. Salmanticae die 16 Januarii anno 1621 aetatis 56 e vivis ereptus est longiore vita dignissimus. Huic celeberrimo viro Conventus Salmanticensis sequens Epitaphium posuit: Joannes Marquez H. S. E. / Corporis, et animi specie insignis / Eloquentiae flumen, et fulmen. / Regius Ecclesiastes, rerum fidei Censor, / Vespertinus apud Salmanticenses Theologos / primus Antecessor, / ad miraculum doctus, hujus Coenobii Prior, / litterarum damno raptus 16 Jan. 1621. / Heu quis non abibit, si hic abit. Ejus opera ab oblivione memoriam vindicant, scilicet: [P. 557]
Origine delli Frati Eremitani dell’Orden di S. Agostino. In Tortona 1620, in fol.
El Gobernador Christiano deducido de las vidas de Moysen, y Josue Principes del pueblo de Dios. Salmanticae 1612. Compluti 1634. Pampelone 1615. Salmanticae 1619. Madriti 1640. Bruxellis 1664. Opus hoc in Idioma italicum Martinus de S. Bernardo Cisterciensis vertit. Napoli 1646 in fol. et Gallice edidit D. de Virion, Consiliarius Ducis Lotharingiae Nancei 1621.
Los dos Estados de la Espiritual Gerusalem sobre los psalmos 125 et 130 ad Christophorum Gomezium Sandovalium Ducem Uzedae Medinae 1603, in 4. Salmanticae 1610, in 4.
Origens de los Padres Eternitanos de S. Augustin, y su verdadera institucion antes del gran Concilio Lateranense ad Franciscum Gomezium Sandovalium Lermae Ducem. Salmanticae 1618 apud Antonium Ramirez, in fol. Librum hunc noster Innocentius Rampino in linguam Italicam vertit. Taurini 1620, in fol.
Vida del Venerable P. Fr. Alonso de Horozco. Hoc opus noster Thomas de Herrera prelo dedit Madriti 1648, in 8.
Modo que se a de Guardar en predicar a los Principes. M. S.
Sermones plures de immaculata Conceptione.
Composuit etiam Comediam in Academia Salmanticensi recitandam, in qua sub velamine historiae Esther Reginae a lege communi mortis in omnes lata regia immunitate exemptae omnimodam Virginis Mariae ab omni originali labe immunitatem mira eloquentia explicavit.
Joannes Antonius Velasquez libro V de Maria immaculate concepta. Dissert. III.
Hieronymus Quintana in opere de rebus Madritensibus.
Nicolaus Antonius Hispalensis in Bibliotheca Hispana, tomo I, pag. 561, col. II.
Hippolytus Marraccius in appendice ad Bibliothecam Marianam, pag. 66, col. I. Coloniae 1683.
Laurentius Cuperus in Commentario previo ad vitam S. Augustini.
In Bibliotheca du Boisiana, tomo I, pag. 494.
Henningus Witte in Diario biographico ad annum 1621.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 204. Lipsiae 1751.
Nicolaus Crusenius in Monastico Augustiniano parte III, cap. 46. Monachii 1623.
Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 118. Antuerpiae 1613.
Thomaas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo I, pag. 457, col. I. Madriti 1644.
Philippus Elssus in Enconomastico Agostiniano, pag. 388. Bruxellis 1654.

de Herrera Thomas, natione Hispanus, Patria Castilia Vetus, Alumnus Provinciae Castellae, Filius Conventus Madritensis, vixit Saculo 17. Si viri hujus, cujus labore et industria tot Doctorum Augustinensium fama scriptis consignata ad feram posteritatis memoriam conservata est, vitam, et resgestas silentio praeterirem, magnam ingratitudinis maculam in me consciscerem, et quod aliis passim Ordinis Scriptoribus meritum calami obsequium praestiti, de illo, cui magnam notitiarum partem in acceptis refero, desiderari patiar. Itaque cum singulari laude memorandus mihi venit P. Thomas de Herrera, illustri thoro Didaci de Herrera Trevinno, et Annae Fernandez de Azevedo Metimnae Duelli in veteri Castilia die 11 Decembris anno 1585 oriundus, nostram Religionem Madriti anno 1600 die I Decembris ingressus, ut primum per requisitam a Tridentino aetatem licuit, die 21 Decembris anno 1601 eidem perpetuo se mancipavit. Ab ineunte adolescentia Mag. P. Joannis Marquez discipulus, in Theologicis deinceps etiam Augustinum Antolinez Salmanticae docentem audivit. Anno 1611 ipsemet Theologicae cathedrae praefectus, in regio Complutensi Collegio Sacram scientiam per 12 annos exposuit, dum anno 1623, die 7 Julii, ab Eminentissimo Cardinale Augustino Spinola, Archi-Episcopo Hispalensi, atque Catholico Regi a Sacratioribus consiliis Theologus et conscientiae arbiter adoptatus, undecim, et quod superat annos in ejus servitio exegit, quem etiam in diuturno itinere, quo omnem pene Hispaniam, Italiamque peragravit, secutus, ea occasione litterarium penum, quam ad exornandam tum ordinis sui, tum Hispaniae Episcopatuum historiam collegerat, mirifice locupletavit: Romae praesertim, ubi Cardinalis Eminentissimus anno 1630 longiores moras trahens, Thomae nostro [P. 433] amplam opportunitatem reliquit, bibliothecas et arcaniora scrinia excutiendi, et cum viris doctissimis, quarum copia urbs illa nunquam non abundat, amicitiam, familiaritatemque ineundi, quos inter cum Luca Wadingo Ordinis Minorum celeberrimo Annalium Scriptore, intimam, penitusque singularem necessitudinem contraxit, ita ut Collegium S. Isidori, quod Wadingus incolebat, frequentissime accederet, atque aulae strepitum declinans, studiorum, ac Religionis causa, integris subinde mensibus cum ipso commoraretur, communi mensa, choro, musaeo, eademque bibliotheca usus. Demum vero inter viros hos doctos lis (salva interim veteri amicitia) exorta est, cujus originem et progressum si altiori indagine repetam, haud abs re facturum me arbitror. Augustiniani veterum tum suorum sodalium, tum exterorum auctoritatem secuti, D. Franciscum Seraphicum, antequam Minorum ordinem fundaret, sub directione B. Joannis Boni Eremitarum sub regula S. Augustini institutum fuisse amplexum, et per biennium tenuisse publice contendebant, qua in opinione roboranda Hieronymus Romanus caeteris latius se diffudit. Hujus rationes Antonius Daza Franciscanus posthac familiae Ultramontanae in Romana curia Commissarius refellere publico scripto annixus, in se provocavit Joannem Marquez ex Ordine nostro Salmanticensem Doctorem, qui in suo de origine Fratrum Eremitarum S. Augustini libro probabilitatem Augustinianae sententiae stabilire totis viribus allaboravit. Huic Lucas Wadingus Fratrum Minorum Annalista se opposuit, editoque ad calcem primi tomi Annalium Apologetico de praetenso Monachatu Augustiniano S. Francisci ejus argumenta evertere est conatus. Verum Thomas noster Herrera neque decorum ratus Mag. sui causam deferere, neque tanto honore Ordinem suum privari sustinens, pleraque Marquetii asserta defendere, et novis tum rationibus, tum conjecturis ejus positionem firmare aggressus, satis grande volumen, dum adhuc in Hispania ageret, ad umbilicum pene perduxit, quod Romae magnis accessionibus auxit, pluribus vero in locis, quae acriore prius stylo in Wadingum effuderat, postquam viri humanitatem, candorem, et benevolentiam coram perspexerat, correxit, et mitigavit, neque opus id prius, quam Thoma in Hispanias reverso per amicum Bononiae sub titulo: Pacificae Responsionis praelo subjectum est. Contra Wadingus Apologetici defensionem vulgavit. Cui Herrera clypeum pacificae Responsionis opposuit. Neque deerant Wadingo, quae iterum in contrarium moveret, quibusque [P. 434] et hujus clypei munimina perfringere se posse speraret. Attamen dum ista parat, et in ordinem disponit, nuntius de Herrerae obitu Romam delatus est, cui acerbe illacrymatus, calamum posuit, pios amici manes ulterius lacessere veritus. Ita pugna haec litteraria utriusque demum partis silentio conquievit. Nos vero ad filium caeterorum ab Herrera gestorum revertamur. Itaque in Hispaniam redux, anno 1634 mense Novembri Eminentissimi Cardinalis aulae valedicens, obsequia sua post hac Religioni impendit, nam sequenti anno in Provinciae Comitiis die 19 Maij Madriti congregatis, Conventus Salmanticensis Prior renunciatus, in triennali suo officio, quantum diligeret decorem Domus Dei non uno indicio manifestum reddidit. Aram quippe in Sacello majori novam posuit. Pro primariis Monasterii benefactoribus Ducibus de Bejar, singularem sepulturam aedificavit. Ossa cujusdam Beati, sed Anonymi Fratris, cujus corpus anno 1605 integrum repertum fuerat, anno 1637 e claustro in decentiorem locum transtulit. Quo anno supra memoratus Eminentissimus Cardinalis Spinola antea Hispalensis, nunc Compostellanus Archi-Episcopus probe gnarus, Thomae humeros majoris oneris patientes esse, quam ut unius monasterii cura fatigarentur, in eundem etiam munus Visitatoris, et Judicis ordinarii illustrissimi Conventus Monialium Ordinis S. Francisci ad S. Ursulam Salmanticae contulit, quin et universae haud multo post Provinciae regimini scapulas subdere obedientia compellente debuit, quando nempe anno 1639 Augustinus Hurtado Castellae Prior Provincialis necdum ad medium perducto officii sui tempore mortem oppetiit: tum enim Reverendissimus Generalis haud digniorem Thoma, cujus eruditio et virtus a diutina in urbe conversatione in Romanorum memoria adhuc vigebat, in defuncti locum sufficere se posse ratus, eum Rectorem Provinciae Castellanae declaravit, cujus muneris possessionem die 9 Maij anno 1640 Madriti prendens usque ad Capitulum altero post anno in Aprili celebratum ea laude tenuit, ut paucis interjectis annis etiam ad Provinciae Andalusiae regimen quamvis extraneus fuerit adscitus. Contigit namque ipso anno 1644 quo Thomas primus Castiliae Diffinitor fuerat constitutus, ut vicina Andalusia ob ambiguam Provincialis electionem in duas partes scissa, Julius Ruspilosus Pontificius ad Hispaniarum Regem Nuntius, qui postea sub nomine Clementis IX triplici tiara ornatus eminuit, Mag. P. Bernardinum Rodriquez jam bis Castiliae Provincialatu functum [P. 435] eidem Andalusiae Rectorem daret. Is vero postquam per menses aliquot unionis negotio utilem operam navasset, tum ob affectam valetudinem, tum ob quietis, et theologicae cathedrae, quam Salmanticae moderabatur, amorem, et desiderium, missionem ab oneroso hoc officio, reditumque ad suos flagitavit, obtinuitque. Quare laudatus Nuntius sollicitus, cui alteri viduatam hanc Provinciam demandaret, de Thomae prudentia, et rerum agendarum peritia edoctus, eum die 24 Octobris anno 1645 Augustinianae Andalusiae gubernaculo admovit, quod adeo feliciter, provideque direxit, ut lustratis sub Apostolici Visitatoris titulo Monasteriis, convocatisque Cordubam ad diem 30 Junii anno 1646 Provinciae Summatibus legitimum Provincialem summa concordia eligi curaverit, sicque totam illam communitatem ad optatam tranquillitatem reduxerit. Quo negotio ex animi sententia confecto Madritum reversus suae Bibliothecae Augustinianae, aliisque operibus absolvendis, et praelo parandis totus vacavit. Neque tamen hic quieto esse licuit, nam Philippus IV Hispaniarum Monarcha filio suo Serenissimo Joanni de Austria a Sacris Confessionibus, et Consiliis Theologicis esse jussit, quem, dum Barcinonem comitatur anno 1653 aegritudine correptus, mutandi ex Medicorum suasu aeris causa Binaros se contulit, ubi intra paucos dies religiosissimo fine decessit ipsis Calendis Januariis anno 1654, aetatis suae habens 68. Opera ejus tum impressa, tum Manuscripta sunt:
Catecheses Christianae in lingua Hispanica. Tertosae 1623, apud Hieronymum Ghil.
Responsio pacifica ad Lucam Wadingum. Bononiae 1635, in fol. dedicata Eminentissimo Cardinali Colonna.
Clypeus Responsionis pacificae oppositus Lucae Wadingo. Madriti 1645 inscriptus Eminentissimo Cardinali Joanni Baptistae Paleotto.
Alphabetum Augustinianum, in quo praeclara Eremitici Ordinis germina, virorumque, ac foeminarum domicilia recensentur duos complectens tomos, Excellentissimo Principi D. D. Joanni Tellez Giron Duci de Ossuna dicatum. Madriti 1644, typis Gregorii Rodriguez, in fol.
Historia del Convento de S. Augustin de Salamanca. Madriti 1652, typis Gregorii Rodriquez, in fol. dicata D. Diego de Arze Reynoso Episcopo Plasenicae, Generali Inquisitori Hispaniarum.
Compendio de los Praelados Ecclesiasticos, y Ministros de summos Pontifices, Reyes, y Principes de quienes haze mencion en su Alfabeto Augutiniano. En Madrid 1643, in 4. Exstat in nostra Bibliotheca Monacensi.
[P. 436] Bibliotheca Augustiniana. Cujus operis descriptionem malim ipsis verbis Authoris ex Epistola ad Aloysium Torelli, die 15 Februarii anno 1650 data hic apponere. Bibliotheca D. Augustini duos tomos amplectitur magnos. Primus tomus continet duos libros. Liber primus habet quatuor partes. Prima pars habet vitam D. Augustini usque ad Baptismum ex ejus Confessionibus concinnatam cum notis meis. Secunda pars habet vitam ejusdem a D. Possidonio conscriptam cum notis etiam meis. Tertia habet disputationes novem Historicas circa vitam D. Augustini. Quarta Catalogum omnium Religionum, quae vel militaverunt, vel militant sub regula Magni Augustini. Liber secundus continet laudes non vulgares D. Augustini pro usu Concionatorum, easque sacrae paginae flosculis exornatas. Refero insuper ordine chronologico selectiora quaeque, quae ab ejus aevo usque ad nostra tempora dixere de Augustino Summi Pontifices, Concilia, Patres, et Authores, et circa illa excito 65 considerationes in laudem D. Augustini. Tomus secundus continet librum, qui habet censuram omnium opusculorum D. Augustini tam impressorum, quam non impressorum et discutitur, quae sint Augustiniana, et quae secus, et si verba aliqua indigeant explicatione, in sano sensu Theologico explicantur. Hoc opus improbo 40 annorum labore ab Authore digestum, penitusque ad praela paratum necdum tamen ni fallor, publici juris factum est.
Catalogus Episcoporum Dertonensium, seu civitatis Tortosae. M. S.
Catalogi Archi-Episcoporum Hispalensium, Granatensium, Compostellanorum, nec non Episcoporurn in civitatibus Avila, Calahorra, Cartagena, Coria, Cuenca, Jaen, Leon, Malaga, Pampelona, Plasencia, Segovia, Siguenza, Lilves, Tuy, Vallisoleti, Zamora, Palenzia, et Canariae.
Nicolaus Antonius Hispalensis in Bibliotheca Hispanica, tomo II, pag. 244, col. II.
Leo Allatius in Apibus Urbanis.
Gerardus Ernestus de Franckenau in Bibliotheca Hispanica historico, genealogico heraldica, pag. 394. Lipsiae 1724.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome III, pag. 513, a Paris 1718.
Henningus Witte in Diario biographico ad annum 1654.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo II, col. 1558. Lipsiae 1750.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo II, pag. 462, col. II. Madriti 1644.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 657. Bruxellis 1654.

Ponce de Leon Basilius, sive Basilius Pontius, natione Hispanus, Patria Legionensis, Alumnus Provinciae Castellae, Fi­lius Coenobii Salmanticensis, Saeculo 17 nimirum die 28 Augusti, ipsa S. P. Augustini festa luce ad meliorem, uti pie speramus, vitam migravit fere sexagenarius. Parentes nactus est Roderi­cium Ponce de Leon, Comitem de Beaylem perquam illustri fa­milia, et Menciam Varelam anno 1569 genitus. Augustinianum habitum suscepit in Conventu Salmanticensi anno 1591 inque eodem votis Religiosis se Deo mancipavit anno sequente die 10 Septembris, D. Nicolao Tolentinati sacra. Mox a probationis anno Grammaticam docuit in Badayensi Conventu S. Catharinae, postea Theologiam in Regali Collegio de Alcala per complures annos, ubi primum suae eruditionis specimen dedit anno 1604 librum vulgando de legitimo tempore immolationis Agni typi­ci. Nec multo post lingua patria edidit sermones quadragesimales. Erat enim non minus facundus Orator, ac celebris Do­ctor velut fortis Aod utraque manu decertans (quo elogio ipsum Herrera mactat) e cathedra docebat, e suggestu declamabat, quid melius ageret, haud facile diceres. Anno 1605 inter Candidatos ad Cathedram Universitatis Salmanticensis a Provincia denominatus, eam Scoti anno 1608, die 21 Martii, consecutus est. Inde sequente anno die 11 Maij ad primariam, non tamen nisi vicaria opera obeundam translatus, quodlibeticas suas disputationes digessit, quas anno 1611 prelo subiecit. Anno 1612 ultima Octobris cathedram D. Thomae obtinuit, et sequenti librum de impedimentis matrimonii typis mandavit. 7 Aprilis an­no 1618 Durandi cathedram conscendit, quam dum regeret, majus illud opus de Sacramento matrimonii anno 1620 censuris subiecit, quod deinde anno 1624. Si Thomae de Herrera credi­mus, publici juris fecit. Quo ipso anno in Capitulo Provinciali ad finem Aprilis coacto Madriti, celeberrimi Monasterii Salman­ticensis Prior est electus. Non minori sollicitudine Basilius Con­ventum sibi creditum, quam Theologicas eousque cathedras gubernavit. [P. 704] Primo statim sui muneris anno die 5 Decembris difficilem et diuturnam litem, quae Conventui cum Illustrissimis Ducibus de Bexar, seu Beyar ratione opulentae haereditatis intercedebat, quam Domina Maria de Zuniga Vidua ad fun­dandum Salmancae Collegium pro nostris studentibus anno 1533 legaverat, feliciter cum excellentissimo D. Francisco Diego Lopez de Zuniga, Duce Bexariensi in eas conditiones composuit ut nominatus Dux, suique Successores Jure Patronatus in Conventum Salmanticensem, cui memoratum collegium auctoritate Apostolica unitum erat, et in Sacellum majus perpetuo gauderent, econtra iidem, nec non Marchiones de Ayamonte et Villamanrique circiter mille quingentorum aureorum reditus Conventui ultra eos, quibus jam fruebatur, cederent. Memoratum Sacellum majus jam vetustum utpote anno 1520 aedificatum idem Basilius destruxit, et multo quam ante splendidius restituit. Tabernaculum etiam D. Thomae de Villanova construi fecit, in quod Jus Patronatus insigni collegio S. Pelagii de los Verdes detulit. Eodem anno 1624 in Salmanticensi Schola iterum ad primariam Theologicam cathedram substitutus est, donec tandem post mortem Reverendissimi Antolinez, Archi-Episcopi Compostellani eandem sibi propriam reportavit. Quo tempore ni fallor, etiam Decretorum Doctoris laurea fuit donatus, nec non almae Universitatis Cancellarius declaratus. Anno 1627 congregato iterum Madriti Castellanae Provinciae Capitulo, Mag. Basilius Pontius Salmanticensis Conventus Prior per novum tri­ennium raro exemplo est confirmatus. Nescio, quibus per id tempus turbis ex adventu Cornelii Jansenii Salmanticam excitatis graves querelae contra Universitatem, quasi novitatibus studeret, tam ad S. Inquisitionis tribunal, quam ad curiam regiam delatae sunt, quas ut a se amoliretur, inclyta haec schola per sexaginta propemodum suffragia commune statutum fecit, se suosque Professores ad tenendam doctrinam S. S. Augustini et Thomae Aquinatis juramento adstringendi. Porro in hoc nego­tio Basilius noster omnium et lingua, et calamus et mens fuit, prout alia occasione de S. Fulgentio scriptum reperitur. Cum enim omnia ejus consilio et directione potissimum fierent, libellum in fine sub titulo: Celeberrimae Academiae judicium etc. edidit, quo totius facti rationem exposuit, et contra adversan­tium cavillos et obtrectationes praemunivit. Cum diversi diversimode, quilibet pro suo affectu, de statuto illo, et juramento scribant, [P. 705] non abs re fore arbitror, illud ad verbum hic apponere, quo manifestum fiat, quam provide, quave circumspectio­ne conceptum sit. Sequens igitur erat juramenti forma: Juro, in quotidianis lectionibus, quas in Academia vel cathedrae Moderator, vel voluntarius Professor legero, me docturum atque lecturum in Theologia scholastica doctrinam Augustini, et con­clusiones D. Thomae, quas in Summa Theologiae docet, ubi ho­rum Sanctorum mens aperta fuerit: ubi vero anceps et dubia, nihil docturum, neque lecturum, quod eorum doctrinae adver­sari senserim, sed quod vel juxta meum sensum, vel eorum, qui discipuli Sanctorum Augustini et Thomae communiter censentur, tantorum Patrum doctrinae magis conforme judicaverim Excipio opinionem de immaculata Virginis Conceptione, et ea, quae Jure Ecclesiastico immutata sunt, vel postea immutabuntur, et quae, cum olim controversa essent, jam Constitutionibus Apostolicis definita sunt. Et si aliquando cathedram Scoti vel Du­randi moderabor, quamvis ad id teneri nolo, licere tamen mihi volo, pro eo tantum tempore probabiles eorum Doctorum opi­niones sequi absque perjurii crimine. Habuit quidem uti hoc juramentum, ita libellus in ejus defensionem scriptus suos ad­versarios, contra quos tamen ulteriores vindicias edere Author matura morte praeventus non potuit. Quippe absoluto necdum altero sui Prioratus triennio anno 1629 die 28 Augusti ipsa S. Augustini festa luce fere sexagenarius ad meliorem vitam migra­vit. Corpus terrae mandatum in claustro Monasterii coram alta­ri B. V. Mariae de Populo, infra sepulturam Mag. P. Aloysii Legio­nensis, cum sequenti Epitaphio lapidi inciso: Clari vir nominis Mag. Fr. Basilius Pontius Legionensis, hujus Coenobii bis Prior, Salmanticae Cancellarius Scholae, S. Theologiae primarius Professor omnigena doctrina dives, Divini Verbi vivus et efficax Ecclesiastes, sui aevi felix prodigium, anno 1629 aetatis suae 59, die D. P. Augustino sacra orbi praereptus abiit in coelum. Aegerrime jacturam tanti viri tulit Schola Sal­mantica, suumque erga eum affectum Doctores, aliique viri clarissimi diversis elogiis, carminibus et inscriptionibus in ejus obitum compositis testati sunt, quae omnia Franciscus de Montes de Oca in unum collegit, et anno 1630 imprimi fecit sub titulo: Doctissimi ac Reverendi Patris Mag. Fr. Basilii Pontii Legionensis, Hispaniarum ornamenti, inclytae Salmanticensis Academiae lustri, Cathedratici Theologiae primarii, et Cancellarii ejusdem, ingeniorum Principis, [P. 706] felicis germinis Augustinianae familiae fama posthuma, quam ab oblivione vindicavit per sequentia opera ab eo enim publicam aspexerunt:
Liber de Agno typico, sive de legitimo tempore immolationis Agni typici sacratus Deiparae Virgini, impressus Madriti apud Michaelem Serano de Vargas 1604.
Sermonario Quadragesimal. opus distinctum in II et inscriptum nomini Illustrissimae Dominiae Annae de Herrera, Marchionissae de Aunnon, Patronae Conventus Madritensis S. Philippi.
Liber de impedimentis matrimonii, dicatus honoribus Don Fr. Alexii de Meneses, ex Ordine Eremitarum S. Augustini, Archi-Episcopi Bracarensis in Lusitania. Salmanticae 1613 per Antoniam Ramirez viduam.
Variarum disputationum ex utraque Theologia scholastica, et expositiva. Pars prima, directa ad excellentissimum D. Franciscum Gomez de Sandaval et Roxas, Ducem de Lerma. Salmanticae 1611 per Ramirez viduam. Elssius fallitur, dum hoc opus diversum putat a Quaestionibus Quodlibeticis citatis apud Baezam. Communiter enim Quodlibeticorum nomine citatur.
De Sacramento matrimonii tractatus, cum appendice de matrimonio Catholici cum haeretica, dedicatus Serenissimo Ferdinando Hispaniae Infanti, Cardinali Toletano. Elssius dicatum asserit Philippo IV Hispaniarum Regi, sed haec dedicatio non est nisi Bibliopolae, qui Bruxellensem editionem curavit. Salmanticae per viduam Antoniam Ramirez 1624. Bruxellis per Joannem Meerbeck 1627. Lugduni apud haeredes Boissart et Laurentium Anisson 1640. Venetiis apud Combi 1645, in fol.
Celeberrimae Academiae Salmamticensis de tenenda ac docenda doctrina S. S. Augustini et Thomae Aquinatis judicium statuto, juramentoque solemni firmatum, et contra impugnantes propugnatum. Salmanticae 1627 vel 28. Romae, nescio quo anno. Duaci 1634. In hoc opusculum quidam Scholae Scotisticae addicti stylum vehemen­tius acuerunt; econtra Thomistae miris laudibus extulerunt. Celeberrimus Combe­filius, Ordinis Praedicatorum in recensione Authorum Bibliothecae Patrum Concionatoriae loquitur de Basilii Pontii Legionensis, Ord. S. Augustini, aureo sane tractatu pro Salmanticensis Academiae juramento de S. Thomae doctrina tenenda.
Liber de Sacranaento Confirmationis. Salmanticae per viduam Antoniam Ramirez 1638 post mortem Authoris editus, quod ipsum in causa puto esse tot enormium sphalmatum, quae hanc editionem dedecorant, ut vel in ipso tituli limine magnum men­dum irrepserit, dum legitur: Magni Basilii Pontii, loco: Magistri Basilii. Quare mul­tum debemus eximio Patri Mag. Petro Damaso de Coninck, Brugensi Augustiniano, quod novam eamque emendatiorem impressionem exornaverit, factam Lovanii typis et sumptibus Jacobi Zegeri, 1642, in 4.
Premiera parte de discursos para todos los Evangelios de la Quaresima. Tomi II. Salmanticae apud Didacum de Cussio 1608, in fol. Barcinonae apud Joannem Amello, 1610, in 4.
Conciones in Evangelia totius anni.
Conciones de Sanctis. [P. 707]
Tractatus de auxiliis divinae gratiae. M. S. servabatur in Provincia nostra Bavarica; uti non solum ex plurium nostrorum, qui viderunt, relatione percepi, verum etiam constat ex typis vulgato libello R. P. Friderici Antonii Widmann, quem 1706 sub titulo: Auxilia gratiae divinae ad mentem S. P. Augustini exposita publicae disputa­tioni pro thesibus subiecit, in quo inter alia sic praefatur: In omnibus Ducem sequi statuimus Basilium Pontium Legionensem, Academiae Salmanticae Cancellarium et S. Theologiae primarium Professorem, in tractatu de auxiliis divinae gratiae, eo quod ipse in praesenti controversia mentem S. P. N. prae caeteris nobis videatur penetrasse, quo vero iste tractatus post mortem istius viri devenerit, hactenus indagari non potuit.
Relectio de necessitate gratiae. Gabriel de Henao in Scient. media historice propugnata Num. 734 conqueritur, se eam integram nusquam potuisse offendere, et dubitat, an non Author morte praeoccupatus imperfectam reliquerit.
Comment. de redditibus Ecclesiasticis. Citatur ab ipso Basilio Pontio libro I de matrimonio cap. 17, num. 10. An in lucem prodierit valde dubito.
De Poenitentia. Ad hunc tractatum se refert libro II de matrimonio. Cap. 7, num. 15.
Disputatio de aquae et vini conversione in Eucharistia.
Nicolaus Antonius Hispalensis in Bibliotheca Hispana, tomo I.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome IV, pag. 802, col. II. Paris 1718.
Antonius Teissier in catalogo Authorum et Bibliothecarum.
Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 46. Antuerpiae 1613.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo I, pag. 116, col. II et tomo II, pag. 419, col. II. Madriti 1644.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 118. Bruxellis 1654.

Stellartius Prosper, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Gallo-Belgicae, Filius Coenobii Tornacensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Baccalaureus, Prior Coenobii Tornacensis et primus Duacensium Superior, Concionator egregius et antiquitatum indagator solertissimus, totam enim amore hujus studii Italiam, Galliam et Hispaniam peragravit, vir nobilitate ingenii, voce et scriptis elegans. Cajetae, die 10 Augusti anno 1626 aetatis 39 ad aeternam requiem transivit. Ab eo publicam lucem viderunt:
Lingulacarum oracula. Bruxellis 1611.
Augustinomachia, sive vindiciae tutelares pro S. Augustino et Augustinianis, libri II. Lugduni 1613 apud Jacobum Reussinum, in 8.
Nucleus historicus Regulae S. Augustini. Tornaci 1618 apud Guilielmum a Tongris, in 8.
Litaniae de S. Benedicto. Tornaci 1624.
Libri II pro coronis et tonsuris Paganorum et christianorum. Duaci 1625.
Fundamina et regulae omnium Ordinum Monasticorum et Militarium, quibus Religionis status a Christo institutus ad quartum usque saeculum producitur et omnes Ordinum regulae postmodum conscriptae promulgantur. Duaci 1626 typis Belleri, in 4.
Comment. et dissertationes Rutilii Benzonii Romani Lauretani et Recanatensis Episcopi. [P. 875]
Correctiones in Magnificat et Salutationem Angelicam, ac psalmum 86. Duaci.
Annales Monastici, sive chronologia libris XVII totidemque Saeculis distincta. Duaci 1627 typis Pinchon, in 4.
Paralleli 72 Augustini catholici, et Augustino Mastigis haeretici, quibus Orthodoxa Divi Augustini, et novella sectariorum doctrina, ac fides e diametro opponitur. Antuerpiae 1618, in 8.
Epistola ad Eminentissimum Principem Joannem S. R. E. Cardinalem Bonsium Episcopum Biterensem, ubi agitur de laudibus familiae Fulcodii.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 1049, col. II.
Henningus Witte in Diario biographico ad annum 1626.
Valerius Andreae in Bibliotheca Belgica.
Guilielmus Cuperus in actis Sanctorum tomo VI Augusti.
Langlet de Fresnoy dans le catalogue des Historiens.
Franciscus Swertius in Athenis Belgicis, pag. 650.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo IV, col. 804. Lipsiae 1751.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 160.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo II, pag. 288, col. II. Madriti 1644.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 596. Bruxellis 1654.

Kerbekius Antonius, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Lovaniensis, ad initium Saeculi 17 adhuc in vivis erat. S. Theologiae Doctor, fuit flagellum Calvinistarum, Prior Conventus Moguntini, et Provincialis nostrae Provinciae Bavaricae ab anno 1581 usque ad annum 1587 dein functus est munere Commissarii Generalis Provinciae Rheni et Sveviae. Demum Moguntiae die 24 Decembris anno 1629 rebus humanis exemptus est. In lucem dedit:
Tractatum de veteris et novae legis Sacramentis. Moguntiae 1600, in 4.
Colloquium cum quodam Calvinista habitum. Moguntiae 1602, typis Albini.
Multos dialogos controversiarum.
Conciones Quadragesimales P. Panigorolae, et vitam S. Theresiae in latinum transtulit.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 80, col. I.
Henningus Witte in diario biographico ad annum 1629.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo II, col. 2069. Lipsiae 1750.
Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 34. Antuerpiae 1613.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo I, pag. 65, col. I. Madriti 1644.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 81. Bruxellis 1654.

de Usingen Bartholomaeus Arnoldi, natione Germanus, Patria Nassoviensis Usingensis, Alumnus Provinciae Thuringo-Sa­xonicae, vixit Saeculo 16. S. Theologiae Magister totis 30 annis in Academia Erfordiensi docendo moratus est. Joannes Curio epistola praefixa ad Epitomen totius Philosophiae naturalis editio­ne secunda facta Erfordiae 1543 ad R. D. Nicolaum Hopfnerum Abbatem Homburgensis Coenobii in ejus laudem his excurrit verbis: vir in nullo non disciplinarum genere exercitatissimus, et in Consiliis prudentissimus adeo, ut a summis Christiani orbis Monarchis saepius gravissimis negotiis discutiendis adhibitus fuerit. Pietas vero, sanctimonia vitae et morum probitas in eo, dum viveret, tam illustres exstiterant, ut modo hac vita corpo­rali functus, Divorum catalogo adscriptus credatur. De multijuga eruditione hic quod attinet dicere? cui illa ex pluribus ejus operibus, cum sacris (erat enim Theologiae Professor) tum pro­fanis adhuc exstantibus non manifestissima? benignitas vero in juvandis et provehendis ingenuorum puerorum studiis non obscura, sed cuivis obvia et exposita etc. Anno 1523, dum in monte B. V. Mariae Erfurti concionabatur, in cujus Ecclesia col­legiata diu ordinarius Praedicator erat, acerrime reprehendit conniventiam utriusque Magistratus Ecclesistici et Saecularis. Illo anno jam praedixit jacturam fidei catholicae ob nimiam cun­ctationem Praesidum, Principum et Magistratuum, praedixit etiam rebellionem et bellum rusticorum; quod non paulo post in flammas erupit. Quapropter ab Apostatis utriusque sexus contumelias, contemptus et persecutiones non leves perpessus est. Tandem anno 1532 septuagenarius Herbipoli piissimam suam animam Deo reddidit, sepultusque fuit in nostra Ecclesia cum hoc lapidi insculpto Epitaphio: Mnemosynon Rel. P. Bartholomaei de Usingen, Theologi integerrimi, Ecclesiae contra Lutheranos invicti Propugnatonis hic locatum anno 1532. J.H.S. M.R.A. [P. 956] Anno 1532 quinto Idus Septembris mortem obiit Eximius vir Bartholomaeus Arnoldi d’Usingen S. Theologiae, atque Augu­stinianae Religionis Professor, acerrimus hac tempestate adversus catholicam Religionem sentientes impugnator, cujus anima requiescat in pace. Amen. Nominis sui memoriam vivaciorem reddunt sequentes ab eo conscripti et editi libri: Confutatio sermonis Egidii Mechler Apostatae. Erfordiae 1524. Exstat in Bibliotheca civica Viennensi in Austria.
Liber in quo respondet nebulis Culsameri apostatae, qui quodam fuit Parochus in Gochseim prope Schweinfurtum.
Collectanea duo sermonum in omnia festa B. V. Mariae, et Dominicas. Liber polemice scriptus de Sacramentis, in 8. Comment. in quatuor libros sententiarum. Philosophia naturalis. Basileae 1511 et Lipsiae 1499 per Wolfangum Stockel. Haec editio reperitur in nostra Bibliotheca Monacensi. Exercitium veteris artis. Basileae 1507 per Nicolaum Kesler, in 8. Incipit: Circa principium veteris artis quaeritur. Purgatorium contra Lutheranos per Scripturam et rationem probatum, et de liberatione animarum ex eo per suffragia vivorum. Herbipoli 1527, in 8. Libellus de duabus disputationibus contra eosdem. Basileae 1537. De falsis Prophetis tam in persona, quam in doctrina vitandis. Erfordiae 1525, in 4. De Praedicatione Evangelii, qnibus scilicet debeat conformiter Evangelium praedicari. Erfordiae 1525, in 4. Parvulus loyce primus. Lipsiae 1499 per Wolfangum Stokei, in 4. Michael Maittaire in Annalibus typographicis, tomo V, pag. 339, exstat etiam in nostra Bibliotheca Viennensi in Austria. Concertatio haud inelegans Culsameri Lutherani, et Fr. Bartholomaei de Usingen de variis catholicae Religionis capitibus. Argentinae 1523 per Joannem Grienninger, in 4. Exstat in Bibliotheca regia Parisiis. Libellus de meritis bonorum operum, in quo respondet ad instructionem Fr. Mechlers de bonis operibus, et ad Evangelium Culsameri, qund ille praedicavit in expulsionem Erfordiani Cleri contra factionem Lutheranam. Erfordiae 1525, in 4, etiam in Bibliotheca regia Parisiis. Libellus adversus Hannerum Noricam Principi, Episcopo Herbipolensi Conrado de Thungen dicatus, in 4. Hunc Author sic finit: haec semel dixisse satis est, [P. 957] nihil amplius addam anno 1526 die Mercurii post festum Matthiae pridie Calend. Martias, qua die maxima inundatio Magani apud Herbipolenses. Concionale in omnia festa et Dominicas per annum scriptum 1529, in 8. De Coelibatu Sacerdotum novae legis respondet ad Sermonem Langii de matrimonio Sacerdotali, quem fecit Erfordiae, in nuptiis Culsameri Sacerdotis. Erphurdiae 1525, in 4.
Contra rebaptizantes, seu confutatio eorum, quae Lutherus scripsit in rebaptizantes. Coloniae 1529 apud Joannem Cymnicum, in 8.
De Missa stabilienda. De Conjugio Sacerdotum. De Incarnatione et adoratione Sanctorum. Confutatio Sermonis Lutheri super Salve Regina. Confutatio Lutheri super Regina coeli. Confutatio Sermonis Lutheri de nativitate B. Virginis Mariae. Sermones propria manu scripti, teste Augustino Mario, pro Episcopo Herbipolensi. Exstant Herbipoli. Sermo anno 1522 ipso festo Petri et Pauli Apostolorum Erphurdiae habitus in Monte S. Petri de Ecclesia catholica sub Epigraphe: super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Matthaei 16 sermo duas complectitur partes. Prima demonstrat, quod Ecclesia sit congregatio fidelium in recta fide et Sacramentorum societate. Secunda, quod petra supra quam dixit, se aedificaturum Ecclesiam, sit Petrus. Sermo de sancta cruce. Erfordiae 1524, in 4. Libelli plures scholastici.
Interpretatio in Donatum.
Regulae et Figurae constructionis cum vitiis Grammaticalibus. De his et aliis ejus libris, teste Antonio Höhn, Bibliotheca nostra Herbipolensis magnum possidet thesaurum.
Joannes Trithemius de Scriptoribus Ecclesisticis, pag. 440. Coloniae 1546. In Bibliotheca Conradi Gesneri per Josiam Simlerum recognita et in duplum aucta, pag. 86, col. I. Tiguri 1574. In eadem Bibliotheca per Joannem Jacobum Frisium ex Bibliotheca Caesarea Viennensi amplificata, pag. 107, col. I. Tiguri 1583. Antonius Verdier in supplemento Epitomes Bibliothecae Gesnerianae, pag. 11, col. I. Joannes Gottfrid Olearius in Bibliotheca Scriptorum Ecclesisticorum, tomo I, pag. 109. Christophorus Motschmann in Erfordia literaria. Franciscus Swertius in Athenis Belgicis, pag. 157. Valerius Andreae in Bibliotheca Belgica, pag. 110. Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 130, col. I. Albertus Fabricius in Bibliotheca latina mediae, et infimae aetatis, sive latinitatis, libro XX, pag. 859. Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo IV, col. 1747. Lipsiae 1751. [P. 958] Josephus Pamphilus in Chronicis Ordinis nostri, fol. 109. Romae 1581. Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 48. Antuerpiae 1613. Felix Milensius in Alphabeto pag. 9. Pragae 1613. Nicolaus Crusenius in Monastico Augustiniano, parte III, cap. 35, pag. 192. Monachii 1623. Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo I, pag. 114, col. II. Madriti 1644. Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 115. Bruxellis 1654. Luigi Torelli ne’ Secoli Agostiniani, tomo VIII, carte 180, num. 16. Bologna 1686. Dominicus Antonius Gandolfus in dissertatione historica de 200 Scriptoribus Augustinianis pag. 89. Romae 1704. Antoninus Höhn in Chronologia Provinciae Rheno-Svevicae, pag. 196. Herbipoli 1744.

Veron Carolus, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Gallo-Belgicae, Filius Coenobii Tornacensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor, in quo pietas, prudentia et agendi dexteritas cum doctrina contendebant, magna enim cum laude a Prioratu Conventus Tornacensis ad gubernium Pro­vinciae fuit promotus, verum huic oneri anno 1636 succubuit. Elucubrationum ejus hic est catalogus: Triumphus S. S. Joachim et Annae. Tornaci 1624. Breviarium Breviarii. Tornaci 1626. Hortus piarum precum.
Soliloquia B. Alphonsi ab Orosco. Duaci 1631.
Vita S. Gerlaci Confessoris. Suspiria S. P. Augustini. Duaci 1632. Vitae B. B. Clarae de Montefalco et Ritae de Cassia. Antuerpiae 1631. Libri III de S. Bartholomaeo Apostolo, seu de excellentia Apostolatus. Tornaci 1635, in 4.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 163, col. I. Franciscus Swertius in Athenis Belgicis. Henningus Witte in Diario Biographico ad annum 1638. Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo IV, col. 1543. Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 136. Bruxellis 1654. Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 161. Lovanii 1727.

[P. 285] Curtius Cornelius, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Bruxellensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Licentiatus. Ob raram diligentiam, prudentiam, et regendi dexteritatem diversis Coenobiis nempe Ingolstadensi in Bavaria, Viennensi in Austria, Pragensi in Bohemia et Bruxellensi praefectus fuit. Postea anno 1621 electus est Provincialis Provinciae Belgicae. Erat etiam Visitator, et Vicarius Generalis Provinciarum Austriae et Bavariae, nec non Ferdinandi II Imperatoris Historiographus, et Consiliarius. Virum hunc longiore vita dignissimum praematura mors in Abbatia Monialium West Monasteriensium in Wasia Ordinis nostri anno aetatis 48, die 9 Octobris anno 1638 abripuit. De re literaria per sequentia opera optime promeruit, per prelum enim divulgavit:
Vitas S. S. Ruperti et Virgilii Antistitum Salisburgensium. Ingolstadii 1621.
Epistolas familiares ibidem eodem anno.
Disputationem Theologicam de Ecclesiastica Hierarchia et Sacris Ordinibus. Ingolstadii 1622.
Poemata varia. Antuerpiae 1629.
Vitas B. Clarae de Monte Falco, Ritae de Cassia, Christinae sive Oringae, Christinae de Vice Comitibus, et Christinae de Aquila. Coloniae 1636.
Amphitheatrum amoris Fonsecae ex Hispanica lingua in latinam transtulit. Ingolstadii 1623. Item ejusdem Ponsecae.
Conciones Quadragesimales, Coloniae 1628.
De clavis Domini. Ingolstadii 1632 et Antuerpiae eodem anno, ac ibidem 1670.
Elogia quorundam virorum illustrium Ordinis nostri. Antuerpiae 1636, apud Joannem Cnobbarum, cum fig., in 4.
Vitas S. Nicolai de Tolentino, et aliquot Beatorum ex Ordine nostro. Antuerpiae 1637.
Insuper praelo paratum habebat Syntagma de annulis. Vitam B. Joannis Boni.
Miracula B. V. Mariae Monachii in Ecclesia nostra. Vitam S. Evasii Cosalensis Episcopi et Mart. sceno cornice digestam.
Chronicon universale Monasticum a Prospero Stellartio olim inchoatum ingenti Volumine suppletum.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 198, col. II.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome II, pag. 651, col. II, a Paris 1718.
David Clement dans la Bibliotheque curieuse, historique, et critique, tomo VII, pag. 386.
Henningus Witte in Diario Biographico ad annum 1633.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo I, col. 2261. Lipsiae 1750. [P. 286]
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 155. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 169. Lovanii 1727.

[P. 765]Rodriquez Emmanuel, natione Hispanus, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Antuerpiensis, vixit Saeculo 17. Vir non obscura familia natus, et literis humanioribus eruditus praecipue insignis. Poeta exstitit, propterea Antuerpiae publicum Poëseos Professorem agere jussus est. Prelo subiecit:
Herodem furentem tragoediam, sive Drama tragicum de infanticidio. Antuerpiae 1616 et 1626 apud Joannem Cnobbarum.
Rodericum fatalem (hoc est) comoediam de infelicitate Roderici ultimi in Hispania Gothorum Regis. Lovanii 1631. Grammaticam mysticam ad scribendum secrete (id est) Grammaticam Angelorum mysticorum, sive labyrinthum cryptographicum, quo sibi mutuo ejus artis periti occultos animi sui conceptus per literas omni suspicione carentes multifariam tute, secrete atque fideliter significare possunt. Antuerpiae 1639 apud Gerardum Wolschat.
Nicolaus Antonius Hispalensis in appendice ad Bibliothecam Hispanam, tomo II, pag. 322, col. II. Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 260, col. II. Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 2165. Lipsiae 1751. Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 177. Lovanii 1727. Didacus Barbosa in Bibliotheca Lusitana, tomo III, pag. 355, col. II.

[P. 94] Bacherius Joannes Augustinus, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Lovaniensis, vixit Saeculo 17. Erat Secretarius, et Diffinitor Provinciae Belgicae, atque Prior Antuerpiensis, vir humanis literis excultus, ac versificandi laude imprimis celebris. Ab eo typis impressa reperiuntur:
Carmina elegantissima.
Flavissae Poeticae, sive electorum Poeticorum thesaurus Sacro profanus, notis, et observationibus amoenis illustratus, Antuerpiae 1635, apud Henricum Artssens. Et tertia parte auctior, ornatiorque ibidem 1643, et alias saepius, in 8.
Joannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 567. col. I.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 105. Lovanii 1727.
Brulius Joachimus, natione Germanus, Patria Belga Vorstensis, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Diestensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor Bituricensis. Erat Prior Conventus Coloniensis, et anno 1640 ac 1649 dictam Provinciam moderatus est, vir eximiae venerationis, ingentis animi, atque in omnibus scientiis, praecipue historica egregie versatus, publico communicavit:
Breves resolutiones casuum apud Regulares reservatorum. Coloniae 1640.
Vitam P. Joannis Chisii. Antuerpiae.
Libros octodecim historiae Peruanae. Antuerpiae 1652.
Confessiones B. Alphonsi ab Orosco e lingua Hispanica in Gallicam vertit.
Librum de sequestratione Religiosorum.
Registrum Conventus Brugensis. M. S.
Joannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 555. col. II.
Christianus Iöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo I, col. 1416. Lipsiae 1750.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 183. Lovanii 1727.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 318. Bruxellis 1654.

Dyckerius Ignatius, natione Germanus, Patria Flander, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Gandavensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor. Trajecti, Aquisgrani, Bettburgi, Gandavi, Viennae in Austria, et Moguntiae Prior, nec non per Austriam, Bavariam, Rhenum et Sveviam Commissarius Generalis, ac tandem anno 1652 Provincialis per Belgium. Vir non minus omni virtute quam scientiis praesertim amoenioribus praestans, Gandavi die 24 Septembris anno 1661 ex hac mortali ad immortalem transiit vitam. Lucem publicam decoravit:
Martyrologio Ordinis.
Tragoedia de Theodoro Alexandrino.
Vita B. Joannis a S. Guilielmo cum notis.
Libris tribus Poematum, et Epigrammatum. Coloniae 1639.
Libro Sylvarum, et duobus libris Lyricorum. Coloniae 1652.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo I, pag. 553, col. I.
Franciscus Swertius in Athenis Belgicis.
Christianus Iöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo II, col. 254. Lipsiae 1750.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 317. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 144. Lovanii 1727.

Mantelius Joannes, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Hasselensis, vixit Saeculo 17. [P. 540] S. Theologiae Doctor, plures Conventus in sua Provincia laudabilissime moderatus est, scilicet Antuerpiensem, Iprensem, Hasselensem et Coloniensem. Fuit Poeta, Rhetor, Philosophus, et Concionator tam excellens, ut inter suos tunc temporis in omnimoda litterarum eruditione vix parem numeraverit. Hasseleti die 23 Februarii anno 1676 ad alteram vitam ex hoc mundo discessit. Opera ejus tam scripta, quam edita sunt:
Manuale Confraternitatis corrigiatorum in lingua Flandrica. Leodii 1627.
In eodem idiomate: dies devotarum mentium. Antuerpiae 1634.
Oratio in laudem statuae B. V. Mariae Thenis apud nos exaltatae. Antuerpiae 1638.
Speculum peccatorum, seu admiranda S. Augustini conversio, emblematice. Antuerpiae 1637.
Tabula chronographica Principatus Leodiensis et Comitatus Lossensis. Amstelodami 1639.
Libellus, cujus titulus: Ars artium seu Diatribe de regimine Sanctimonialium. Antuerpiae 1640, in 8.
Liber feriarum Academicarum.
Libri duo de officio pastorali. Antuerpiae 1643.
Epicedium et oratio in funere P. Henrici Lancilloti. Antuerpiae.
Emblemmata Hieropolitica. Coloniae 1647.
Prodromus thaumaturgici Physici. Antuerpiae 1649.
Libri duo ex S. Augustino de Venerabili Sacramento. Leodii 1655.
Hasseletum seu historiae Lossensis compendium. Lovanii 1663.
Liber de officio Oratoris Christiani.
Libri X historiae Lossensis cum ejusdem Comitatus topographia.
Joannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 686, col. I.
Valerius Andreae in Bibliotheca Belgica.
Antonius Teissier in Catalogo Bibliothecarum et Authorum.
Christianus Gryphius in Catalogo Bipliopolii Anisoniani Lugdunensis, pag. 97.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 120. Lipsiae 1751.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 387.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 99. Lovanii 1727.

Rivius Joannes, natione Germanus, Patria Belga, Alum­nus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Lovaniensis, vixit Saeculo 17. [P. 750] S. Theologiae Doctor Trevirensis. Vir insigni eruditione excultus, et celeberrimus historicus, variis Monasteriis ut Prior praefectus, et anno 1643 ad dignitatem Provincialatus assumptus fuit. Ab ejus omnigena scientia profecta et in lucem data sunt:
Poemata. Antuerpiae 1629, typis Henrici Aertssens, in 12.
Panegyris in festo S. P. Augustini. Tornaci 1631, in 8.
Diarium obsidionis Lovaniensis anno 1635. Lovanii 1645, apud Petrum Pangartium, in 4.
Zodiacus mysticus e Gallico in latinum translatus. Tornaci 1628.
Epicedium P. Cornelii Curtii. Lovanii 1638.
Vita S. P. Augustini ex illius operibus ordine chronologico contexta. Antuerpiae 1646, in Rerum Franciscanarum decades quatuor in 10 libros distributae. Bruxellis 1651, typis Martini Bossuit, in 4.
Rudimenta tumultuum Belgicorum.
Libri III de Arcibus, Castellis, Agrariis limitaneis et mediterraneis.
Prelo etiam paratum habebat supplementum Anastasis Augustinianae P. Thomae Gratiani.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 716, col. II.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 2128.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 105. Lovanii 1727.

Hoyerus Michael, natione Germanus, Patria Belga Hesdini in Artesia natus, Alumnus Provinciae Gallo-Belgicae, Filius Coenobii Iprensis, vixit Saeculo 17. Vir in Rhetorica, et Poesi nulli secundus, eapropter in variis Ordinis nostri Gymnasiis dictas facultates docere jussus est; fuit etiam Praefectus studiorum, et Prior Insulensis, composuit ad utilitatem studentium, et publici juris fecit sequentia opuscula:
Flamulas amoris S. P. Augustini versibus, et iconibus ornatas. Antuerpiae 1629, in 12.
Ibidem auctiores 1639, in 12.
Theatrum castitatis, sive Susannam et Gammam, tragoedias Tornaci 1631.
Tragoediam, sive S. Theodoram V. et M. cum aliis poematibus. Antuerpiae 1641.
Ideam vitae Religiosae, sive vitam S. Ephrem Syri. Duaci 1640 apud viduam Marci Wyon.
Epicedium in obitu P. Henrici Lancilloti. Antuerpiae 1641.
Historias tragicas sacras et profanas. Decades II. Coloniae 1647.
Orationem Encomiasticam de sanctitate vitae, et sapientia Joannis Duns Scoti, Doctoris subtilis. Duaci 1640, typis Auroii, in 4.
Insulis die 24 Junii anno 1650 mortem occubuit.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 893, col. II.
Antonius Teissier in catalogo Authorum et Bibliothecarum.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 129. Lovanii 1727.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 490. Bruxellis 1654.

Paludanus Michael, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Gandavensis, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor Lovaniensis, Regens Facultatis Theologicae et ejusdem Professor, Provincialis, ac Missionis Hollandicae Praefectus Apostolicus, vir voce et stylo elegans, sive Philosophiae et Theologiae arcana e superiori loco aperuit, sive etiam ad populum e cathedra verba fecit. Lovanii die 17 Aprilis anno 1657 vivere desiit. Posteritati tradidit:
Isagogem seu Dialecticam. Antuerpiae 1621, typis Verdusii, in 8.
Duos priores libros S. Augustini contra Julianum operis imperfecti. Lovanii 1642, in 4.
Varios versus et poemata.
Sacram et Theologicam Chronologiam ac concordantiam temporum Regum Juda et Israel. Lovanii 1628, in 4. Exstat in nostra Bibliotheca Monacensi. [P. 652]
Comment. in Primam secundae. Lovanii apud Coenestenium 1664, in fol. Opus posthumum.
Apologiam pro Bulla Urbani VIII in Eminenti. Lovanii 1651.
Librum cui titulus: Veritas Bullae Urbanianae demonstrata in eo, quod asserit, in Augustino Jansenio multas e propositionibus a Pio V et Gregorio XIII damnatis contineri. Namurci 1650 apud Joannem Godefrin, in 4.
Appendicem ad veritatem Bullae Urbanianae demonstratam, seu notas ad Aurelii Aviti Mosinomachiam, verius Urbanomachiam. Est contra Joannem Sinnichium S. Theologiae Doctorem Lovaniensem.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 895, col. II.
Valerius Andreae in Bibliotheca Belgica.
Albertus Miraeus in elogiis illustrium Belgii.
Franciscus Swertius in Athenis Belgicis.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome IV, pag. 575, col. II. Paris 1718.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 1212. Lipsiae 1751.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 491. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 143. Lovanii 1727.
Baxius Nicasius, natione Germanus, Patria Belga Antuerpiensis, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Bruxellensis, vixit Saeculo 17. Literas politiores, Rhetoricam, Poesim, et linguam graecam, apud suos Bruxellis, et Antuerpiae multis annis publice docuit, erat vir accuratae diligentiae, constantis laboris, studii indefessi. [P. 110] Antuerpiae die 22 Octobris anno 1640 ad coelum abiit, de cujus scriptis subjecta feruntur:
Rhetoricam Cornelii Valerii versibus et exemplis illustravit et auxit.
Concinnavit etiam phrases, sive loquendi modos selectiores.
Edidit quoque Syntaxim, et prosodiam graecam e Varennio, aliisque suis scholiis adornatam.
Musas novem lusit, in quibus Elegiae, Odae, et quaedam e graecis expressa. Omnia Antuerpiae 1614 typis Vertusii, in 8.
Elegantiae Rhetoricae, orationes aliquot, et logidia patetica. Antuerpiae 1618.
Synopsis, seu brevis conspectus vitae et miraculorum B. Thomae Villanovani. Antuerpiae 1622.
Vita S. Joannis Sahaguntini 1625.
Epitomen S.S. Constitutionum nostrarum.
Preces Augustinianae. Antuerpiae 1628.
Orationes Sacrae, 1638.
Carmen de devicto Palatino ante Pragam.
Oratio in inauguratione Reverendissimi D. D. Joannis Malderi, Episcopi Antuerpiensis, anno 1610. M. S.
Hennungus Witte in Diario Biographico ad annum 1642.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 898, col. I.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo I, col. 870. Lipsiae 1750.
Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 138. Antuerpiae 1613.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo II, pag. 197, col. II. Madriti 1644.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 500. Bruxellis 1654.

Gratianus Thomas, natione Germanus, Patria Belga, Alumnus Provinciae Belgicae, Filius Coenobii Leodiensis, vixit Saeculo 17. Vir in studium historicum propensissimus, nec non variarum artium notitia celebris, erat novem annis Prior Conventus Bruxellensis, et septem Leodiensis, postmodum Provincialis. Die 19 Aprilis anno 1627 ad alteram vitam abiit. Ab eo exstant:
Anastasis Augustiniana, in qua Scriptores Ordinis nostri tam veteres quam Neoterici digesti sunt. Antuerpiae 1614, typis Hieronymi Verdussi, in 8.
Orationes in Vitam Christi. Leodii 1626.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 1135, col. I.
Valerius Andreas in Bibliotheca Belgica.
Franciscus Swertius in Athenis Belgicis.
Antonius Teisser in catalogo Authorum et Bibliothecarum.
Henningus Witte in Diario biographico ad annum 1627.
Louis Moreri dans le grand dictionaire historique, tome III, pag. 342, col. II, a Paris 1718.
Nicolaus Crusenius in Monastico Augustiniano, parte III, cap. 47. Monachii 1623.
Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 660. Bruxellis 1654.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 165. Lovanii 1727.

Moreau Carolus, natione Gallus, Alumnus Provinciae S Guilielmi, Congregationis Bituricensis, vixit. Vir ingeniosus et eloquentissimus, tam magni et excellentis ingenii, ut studio et eruditione similem vix habuerit. Per prelum erudito orbi communicavit:
Omniloquium Tertulliani. Vol. III. Parisiis 1658.
Vindicias quatripartitas pro D. Augustino et Augustinianis, sive Epitome omnium, quae disputari hactenus solent circa D. Augustini opera quaedam, Monachatum, habitum, regulam, Christi Apostolorum, et Augustini calceaturam, antiquitatem Ordinis [P. 614] Eremitarum, ejusque approbationem. Antuerpiae 1650, apud Guilielmum Liesteenium. Exstat in nostra Bibliotheca Monachii. Pars quarta hujus operis examinat librum Fr. Athanasii a S. Agnete, Augustiniani Excalceati, inscriptum: Le chandelier d’or du temple de Salomon, ou la chronologie des Prelats, et de Religions, qui suivent la Regle de S. Augustin.
Franciscus Combesis in Bibliotheca concionatoria.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo III, col. 658. Lipsiae 1751.

Lepage, Symeon , Thesis augustiniana seu S. P. Augustini Triumphus, de Cornelio Iansenio episcopo Iprensi, quinque propositiones aperto campo mouente, a summis pontificibus, haereseos, ... damnatas. Opera et studio, R. P. F. Symeonis Lepage Augustiniani ..., Pictauii : apud Ioannem Fleuriau, regis & academiae typographum, 1657 - [4], 37, [3] p. ; 8o. - Segn.: a2A-E4. - Impronta - u-o- inr. s-am cure (3) 1657 (R) - Localizzazioni: Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II

 a Strevesdorf Walterus Henricus, natione Germanus, Patria Novesiensis, utpote Novesii Montensis Ducatus oppido non multum a Colonia dissito natus, Alumnus Provinciae Coloniensis, Filius Coenobii Coloniensis, vixit Saeculo 17. Fuit Universitatis Coloniensis Doctor Theologiae cathedraticus, Prior Conventus Coloniensis novem annis, Thuringiae et Saxoniae Vicarius Generalis, et Commissarius Apostolicus, dein Anselmi Casimiri Electoris Moguntini Suffraganeus anno 1634 et Episcopus Ascalonensis, Erfurti vero Vicarius in Pontificalibus muniis obeundis loco Eminentissimi Anselmi Casimiri Moguntini Archi-Episcopi, postea anno 1644 Scabeo successit in eodem munere Moguntiae, et postero anno die 7 Septembris Joannem Philippum ex Illustrissima Schönborniorum gente electum Antistitem Herbipolensem solemnibus adhibitis caeremoniis consecravit. Erat Sacerdos omni laude et reverentia dignissimus, cujus consiliis Elector Moguntinus Joannes Philippus, et Leopoldus Wilhelmus Austriae Archi-Dux usi sunt. Cum anno 1658 Leopoldus Imperator Francofurti inauguraretur, Waltherus qua Senior ac primus Episcoporum interfuit. Consecravit etiam Lotharium Fridericum Episcopum Spirensem, et quia post mortem Joannis Philippi Archi-Episcopi Moguntini ad hanc dignitatem promotus fuit, eidem pallium Archi-Episcopale debita solemnitate imposuit. Erat Erfurti Ecclesiae B. Mariae V. et regularis Coenobii S. Benedicti in Geling Praepositus, nec non anno 1656 Universitatis Moguntinae Cancellarius et Rector Magnificus. Tandem plenus dierum die 7 Maji 1674 aetatis 86 lethum oppetiit. Ejus successor Adolphus Godefridus Volusius, [P. 878] Episcopus Diocletianopolitanus et Suffraganeus Moguntinus nostrum Walterum in exequiis eleganti Oratione laudavit. Epitaphium autem sibi ipsi fecit, quod ita sonat: Lector! / Quid agam, requiris? tabesco. / Scire quis sim cupis? / Fuit Waltherus / Vapor et fumus. / Vitae quae fuerint condimenta, / flagitas et rogas? / Labor, dolor, luctus. / Servire aliis, sustinere invidias, / aemulationes, despectus, degradationes, / persecutiones non curavi. / Quos habui charos, plerosque sepelivi. / Raro subinde tamen / Amicum sincerum vel candidum videre / Experirique dignus sui. / Siste Viator! / Nil stabile sub sole esse cogita. / Hic opta cineres placida cum pace / quiescant, atque mihi siquidem sit / Requies animae / Ora, quaeso, Deum Optimum Maximum. Nominis sui memoriam per praeclara sua opera partim scripta, partim edita ad posteros transmisit, quorum seriem hic damus:
Explicatio Missae impressa fuit 1620.
Defensorium Divi Thomae Aquinatis ab Aegidio Romano olim compositum. Coloniae 1628.
De Sodalitate Cincturatorum. Coloniae 1628.
Exercitium hebdomadale de vita, passione et resurrectione Domini. 1630.
De Jure et justitia Coloniae 1632 typis Petri Metternich.
Primas Magdeburgensis, seu series Archi-Episcoporum Magdeburgensium usque ad Guilielmum Austriacum. Coloniae 1633.
Lampas salutis. Coloniae 1651 apud Petrum Metternich.
Emunctorium ellychniorum impuriorum lampadi salutis male applicatorum. Authore Walthero Henrico Strevesdorf, Episcopo Ascalitano. Moguntiae 1651 apud Nicolaum Heyl. Hic ostendit falso et indocte sibi imputari errores in libro a se edito lampas salutis dicto. [P. 879]
Refutatio historiae Udonis. Authore Fr. Walthero Henrico Strevesdorf, Novesiensi S. Theologiae Doctore, Ordinis Erem. S. Augustini per Thuringiam et Saxo­niam Vicario Generali. Coloniae per Petrum Metternich.
Casus Conscientiae. M. S.
Josephus Hartzheim in Bibliotheca Coloniensi, pag. 321, col. I.
Ioannes Franciscus Foppens in Bibliotheca Belgica, tomo II, pag. 1167, col. I.
Nicolaus de Tombeur in Provincia Belgica Augustiniana, pag. 216.
Antonius Höhn in Chronologia Provinciae nostrae Rheno-Svevicae, pag. 296.

Antonucci Fr. Joan. Baptista, Eugubii in aedibus paternis natus est die Natali Jesu Christi an. 1532, atque die 8 jan. insequentis anni baptizatus, Joan. Baptista est vocatus. Puer doctorem audivit Sebastianum Piccolellium. Ab adolescentia cum Augustinianis versatus, ac decimum annum agens, in coenobio S. Catharinae Eremitano Ordini nomen dedit. Iuvenis ingenio gravitate et sermone praestans brevi prae caeteris excelluit, Graecas, praeter scientias philosophicas ac theologicas, atque Caldaicas litteras discens. Papiae, per tres vel quatuor annos commorans, ius pontificium edidicit, ac postea gymnasii Veneti nostri Ordinis Regens eiectus est. Cum Neapolim pergeret, Cardinalem Paulum Aretium comitatus, ut curae Dioecesis esset atque consilio, Cathechesim, quam Placentiae composuerat, edidit. In eius vita nulla fere hora erat ei vacua ab exercitationibus christianis; cogitabat, agebat ut ad aliquid agendum natus. Erat vita intiger, severus, misericors, ac temperans. Statura fuit regularis; habitus, oris ac vultu non opimus; color vultus suavis inter album et nigrum; nasum habuit regularem, barbam intonsam, at non prolixam. Mortuus est Romae III kal. novembris an. 1585, magno cum omnium dolore. Eius opera sunt:
1. Cathechesis sive institutio civitatis ac dioecesis Neapolitanae cunctis initiandis Confessariis, Parochis ceterisq. Christianis accomodata et utilissima. Neapoli, 1573, et ibidem pluries, videlicet: apud Horatium Salvianum, 1577 tertio in lucem edita; apud Haeredes Mathiae Concer, 1587, in 8°, pp. 1-94 et 446 una cum auctoris vita a Davide Romeo conscripta, qua asseritur auctorem theologum fuisse Neapoli etiam Archiepiscopi Annibalis Capuani; an. 1591 et an. 1622, Typis Dominici Macaroni, in 4°.
2. Eadem Cathechesis, sed non parum diversa, seu instructio a RR. DD. Examinatoribus Placentinae Dioecesis promulgata, cunctis ad Parochiales Ecclesias assumendis accommodata, una cum addictione a R. P. M. Fr. Johanne Baptista Antonuccio Eugubino compilata. Placentiae, apud Franciscum Comitem, 1574, et item ibidem, apud Johannem Bazachium, 1576, 1578 et 1582 in 8°.
3. Lectiones super indulgentias, uti refert Elssius, p. 355.
(Cfr. Toppi, Biblioth. Neapol., p. 129, qui falso Antoniuccium putat esse neapolitanum; Pamphilum, f. 152; Giacobilli, p. 151; Aprosio, Biblioth. Aprosiana, p. 52; Ossinger, p. 60; Mazzuchelli, Vol. 1, Part. II, p. 884; Lanteri, Postr. Saec. sex., vol. II, p. 425, ubi testatur Antoniuccium "Neapoli linguam hebraicam publice docuisse, multosque hebreos ad christiam fidem convertisse", et alios).

Bariola Fr. Aloysius, Mediolanensis, alumnus Provinciae Lombardiae, ortus est secunda medietate saec. XVI. In Ordinis Regestis invenitur Studens Bononiae an. 1585, Cursor Perusiae an. 1587 et ibidem anno in sequenti magister studii, an. 1590 Lector Papiae atque ibidem mense Maii 1591 Baccalaureatus gradu decoratus; anno denique 1592 sacrae theologiae doctor declaratus fuit. Docuit postea in Ordinis gymnasia, et Mediolani, quo Insubricam Provinciam gubernavit, fuit Matricis Ecclesiae poenitentiarius, Congregationum S. Officii et Indicis consultor, ac librorum imprimendorum pro Ill.mo et Rev.mo D.no Friderico Card. Borromaeo Archiepiscopo censor. An. 1608, die 18 Iulii commissarius constitutus fuit in Conventu nostro Papiensi ob nonnullas perturbationes illic inter Patres circa celebrationem novi capituli atque electionem Prioris obortas. An. 1620 in Cap. Generali, Romae celebrato, propositus fuit, secundo loco, ad officium Procuratoris Generalis obeundum, sed electus evasit Mag. Guillelmus Fulginas. Dicitur ab Ossinger in Bibliotheca Augustiniana, p. 104: "vir insigni spectataque virtute praeditus et in sacris canonibus summopere versatus". Mortalitatis vestem exuit die 30 Aprilis 1628 aetatis suae 60. In lucem dedit quae sequuntur:
1. Flores Commentariorum R.mi D. Francisci Pegnae in directorium Inquisitorum collecti. Opus sane pensile doctoribus, theologis, confessariis Relugiosis omnibus. His accessit Summarium Bullarum S. Officio deservientium una cum disputatione de auctoritate Extravagantium utilitate. Addita sunt notabilia circa Propositionum qualitates et mulierum sollicitationem in Sacramento Poenitentiae aliquando occurrentem. Novissime apposita fuere nonnulla consilia pro foro conscientiae satis utilia. Mediolani apud Ieronymum Bordonum, 1610 in 8: Haec omnia fuerunt ab auctore recognita et aucta et typis iterum Mediolani apud Haeredes Pacifici Pontii et Io. Baptistam Piccalem Impressores Archiepiscopales, an. 1625, in 8 demandata sub hoc titulo: Flores Directorii Inquisitorum collecti a Fr. etc. Accesserunt hactenus de sollecitatione poenitentium, de Propositionum gradibus et qualitate. Plura hic consilia amborum praesertim utrique foro accomodata: una cum Bullis Apostolicis S. Officio pernecessariis. Opus non modo Consultoribus S. Officii sed doctoribus, Confessariis, et Religiosis omnibus perutile.
2. Aphorismi alphabetico ordine dispositi in utroque foro interno videlicet et externo ex doctorum consiliis collecti Opus clericis Religiosis Sacerdotibus, Confessariis, Praelatis, Iudicibus, Procutatoribus, et advocatis valde accommodatum, ad Ill.mum D.num Marcum Antonium Montium in universa Mediolanensi dictione Senatorem amplissimum. Mediolani, apud Heredes Pacifici Pontii et Io. Baptistam Piccalem Impressores Archiepiscopales, 1628 in 8: sunt in Angelica in X. 3,13.
3. Summarium Bullarum S. Officio deservientium. Mediolani, 1610 et 1620 in 8.
4. Consilia pro foro conscientiae utilia. ms. (Cfr. Argelati, Bibliotheca scriptorum Mediolanensium, Part. II. T. I. p. 122; Philip. Pinicelli in atheneo Litt. Med. p. 402, Mazzuchelli, Scrittori d' Italia, Part. II. Vol. II, p. 363: Herera, Alphabetum Augustinianum, Tom. II. p. 25; [Pag. 93] Elssium, Encomiasticon Augustinianum; p. 437; Lanteri, Postr. Saec. Sex Rel. Aug. Vol. II., p. 433 et Hurter, Nomenclator Lit., Vol. III (1907) coll. 579, 876.

Scalabonio Fr. Laurentius, Ravennas, S. Theol. Mag., a nostris Scriptoribus dictus "vir doctus, religiosus, pius, atque integritate vitae praefulgens" celeberrimus extitit etiam concionator, consultor S. officii nec non poeta ut eiusdem opera testantur. Anno 1614 interfuit ut Provincialis suae Romandiolae provinciae capitulo gen. Romae habito sicut edstitit alio gen. capitulo an. 1620 in qua electus fuit Prior eiusdem Capituli. Adfuit etiam altero Romano gener. capitulo anno 1630 ut Definitor ex gratia et ab hoc anno usque ad an. 1633 conventui S. Augustini de Urbe praefuit. Obiit Ravennae die 13 iunii 1649 aetatis suae 85. Eximiam ipsius doctrinam atque pietatem, opera, quae praelo mandavit, loculenter ostendunt, quae nimirum sunt:
1. Affettuosi colloqui dell'anima fedele, (cioè) apostrofationi alle membra ferite del Signore et a' strumenti della di lui passione. Bologna, 1609 in 12. Recusum postea Ravennae cum additamentis nonnullorum soliloquiorum.
2. Il Monte Sina (cioè) dell'oratione mentale. Bologna, 1616, in 8.
3. Moralia in Passionem D. N. Iesu Christi, quibus multae dilucitantur materiae. Ravennae 1620 et an. 1625 apud Impressores Archiep., vol. 2, in 4.
4. Septenarium harmonicum, nempe, de septem verbis Domini in cruce, cum tribus aliis opusculis. Ravennae 1628, in 8.
5. Lectulus Salomonis, hoc est, opus de praecipuis B. M. Virginis doloribus ac gaudis, in duas partes divisum. Ravennae 1629, in 4.
6. Plantus Beatissimae Virg. Mariae super Natum suum Crucifixum, mortuum, sepulturaque datum. Ibidem, 1629.
7. Corona delli XII Apostoli, dove si tratta del Simbolo della fede. Ravenna 1629, in 12.
8. Septem Psalmi spirituales et devoti in laudem et venerationem Beatissimae Deiparae recitandi. Ravennae 1640.
9. Marianum decus sive Epitotorum, laudum, et encomiorum quibus S. Patres, doctores etc. Deiparam Virg. Mariam honestarunt enarratio. Ravennae 1640, fol.
10. Mysticus caelestis sponsi thalamus sive ornamenta et praeparationes fidelis populi ad suscipiendum pie devoteque Christum in eius Natali Sanctissimo. Ravennae 1640, in fol. (Cfr. Rosenthal, catal., 195, n. 1583).
11. Corona spiritualis, id est, Cantica etc. diversorum Auctorum in laudem Deiparae Virginis. Ravennae 1641.
12. Cornucopia morale, cioè pietose Rime... intorno alla creazione e riparazione del mondo e penitenza del peccatore, divise in quattro canti. In Ravenna, per gli stampatori Camerali, in 8.
13. Litanie della Madonna Santissima explicate in 8.a rima.., per sua devozione: e vi si aggiunge similmente esposto l'inno: O gloriosa Domina con l'antifona: Regina coeli e Sub tuum praesidium. In Ravenna, per gli Stamp. Camerali, 1641 in 8. (Cfr. Cinelli, Bibl. Volante, T. IV, p. 214.
14. Supplicatio peccatoris ad B. Virginem Mariam. Ravennae, 1641.
15. Speculum Morale Sanctorum sive sermones super vitas Sanctorum pro lectione ad Religiosorum mensam. Ravennae, 1645, in 4. [pag. 164]
16. Hortus praedicantium, id est, Conceptus morales, annotationes, paraphrases in Evangelia et epistolas totius Quadragesimae.
17. Sacri praeconis licentia (hoc est) de humanioribus litteris a catholico Concionatore adhibendis in suo sermone sacro.
18. Settimana Spirituale, et tandem: Sacri affetti, et Linguae cordis.
(Cfr. Herrera, T. II, p. 25; Elssius, p. 427; Torelli, T. V, p. 132; Maracci, Bibl. Mariana, Vol. II, p. 21; Ossinger, p. 808, et Lanteri, Postr. Saec. Sex R. A., Vol. II, p. 329, nec non Analecta August. Vol. X, pp. 313, 316, 445).

Scacchi Fr. Fortunatus, a conventu suae adfiliationis Fanensis dictus est. Ceterum ex veteri, et praeclara Scacchorum familia Anconae circa annum 1572 natus est Patre Equite Iacobo Oliverii Scaccho. Adhuc impuberem providus Genitor, quo nati honori consuleret, primum Anconae sub nomine Fr. Antonii Mariae, deinde Fani post annum 1587 sub nomine Fr. Fortunati, Augustinianae Familiae dicavit. Sacra professione emissa, in Monasterio Ariminensi S. Ioannis Evangelistae locatus est, ut ibi ad bonas Artes informaretur. Ac peracri ipse ingenio, et majora semper addiscendi cupiditate agitatus, Hispanias adeundi anno 1594, vel ut alii scribunt, anno 1596 a superioribus potestatem obtinuit. Ibi celeberrimas illas Academias, Salmaticensem praecipue, ac Complutensem, septem annorum spatio frequentans, tam magnifice sacras litteras apprehendit, ut non timuerit cum doctissimis Magistris congredi, Toleti, et Compluti disciplinis, quas didicerat egregie ac felicissime propugnatis. Quantum in Hispanicis Academiis Fortunatus profecerit idem ipse aperit in Epistola ad Collegium Salmaticense Romae data VIII Kal. aprilis 1625 his verbis: Nam si quid in me ingenii aliquando fuit aut Sacrae Theologiae gustus, sive Sacrarum Literarum cognitio Hispanis Academiis Complutensi praesertim et Salmantinae cuncta me debere profiteor. Praefixa [pag. 160] est ista Epistola libro primo Myrotheciorum. In Italiam reversus, magnum se Theologum ostendit, dum Veronae, Perusii, Recineti, et Maceratae sacram docuit Theologiam. Et quia Hebraicam Graecamque linguas optime quoque callebat, nedum Romae sacras Literas et Patavii Hebraicas tradidit, sed Venetiis pariter Sacra Biblia anno 1609, edidit in plures linguas conversa, duobus voluminibus comprehensa, quae Cardinali Scipioni Burghesio dicavit. Fallitur proinde Ianus Nicius Erythreus, qui illa esserit Paulo V Pontifici Maximo nuncupata. Dum istis Venetiis incumberet, sui in Sedem Apostolicam obsequii magnum praebuit argumentum; nam cum Zacharias et Hieronymus Condulmerii Nobiles Veneti, quorum familiari consuetudine fruebatur, operam suam obtulissent, ut ab inclyto Senatu in locum demortui, Reipublicae Theologi, pingui stipendio subrogaretur, renuit ipse tam benevolis et potentibus Patronis morem gerere, eam asserens causam, quod nempe religioso homine indignum putaret, "ei succedere, verba sunt memorati Iani Nicii Erytraei, qui tantum suis scriptis dedisset Reipublicae Christianae damnum ac malum". Cum vero non minus eloquentia, quam eruditione praestaret, insigniores Italiae Civitates ipsum e suggestu declamantem audire voluerunt; quarum optimae de ipso conceptae opinioni ita fecit satis, ut ubique Nominis sui famam reliquerit immortalem. Inter caeteras, Bononia Scientiarum Mater ostendit, quo loco Scacchum nostrum haberet. Concionator deputatus erat qui in solemni quadam supplicatione Populum ad actus salutares excitaret. Triginta tunc Bononiae celebrioris nominis Concionatores numerabantur. Istis omnibus Scacchus ab Illustrissimo Senatu praelatus est. Neque ibi perstitit Bononiae in Scacchi doctrinam veneratio. Obierat doctissimus Comes Ulysses Aldobrandinus, nondum imposita extrema manu posterioribus quatuor Libris de Animalibus exanguibus, qui Senatui Bononiensi dicandi erant. Scaccho idem Senatus commissit, ut egregium Opus et absolveret et limaret. Quod quidem pro dignitate adimplevit. Longe itaque lateque Fortunati Scacchi nomine personante, Urbanus VIII Pont. Max. Literarum et Literatorum Cultor et Patronus Fortunatum Scacchum Maceratae Sacras Literas publice docentem, nihilque de sua assumptione cogitantem, ad Urbem an. 1624 accedere iussit, ipsumque pro Fulgentio Galluccio ad Episcopatum Bojanensem designato, Sacrario suo Apostolico die 23 februarii praefecit. Quindecim annis praeclaram istam Praefecturam administravit, magna suae probitatis laude, nec minori Urbis acclamatione. Anno 1628 inter Consultores S. Congregationis pro correctione Martyrologii et Breviarii Romani ascitus, eruditas Animadversiones in acta eiusdem S. Congregationis exaravit. Verum tot gravissimae Romae Curiae non ita magnam Scacchi mentem occupabant, quin toti literario Orbi simul consuleret, pluribus in lucem datis Sacrae, prophanaeque Eruditionis Monumentis; tunc enim publici iuris fecit admirabiles primos tres libros Myrotheciorum et primum de Cultu et Veneratione Servorum Dei. Dum autem ad laudatorum Operum perfectionem reliquos Libros Typis excudere cogitabat, Romae discedere et Sacrarii Pontificji Praefectura se abdicare sive infirma valetudine, qua diu afficiebatur, sive aliquorum Aulicorum arte, qui alium in eum honoris locum attrahere satagebant, anno 1639 coactus, Fanum se recepit, ubi, male affectae senectutis, ac crudelis morbi oculorum, quorum lumine ex parte captus remansit, molestiis per quatuor annos patientissime toleratis, obiit die prima Augusti 1643 septuagenario major. Sepultus est in Ecclesia S. Luciae sui Ordinis, multis, quae acquisiverat, bonis Conventui Fanensi ex testamento relictis, cui etiam vivens amoris [pag. 161] sui significationes dederat, dum quartam Claustri partem cum Superioribus habitationibus costrui suis expensis curavit. Opera vero eius quae conscripsit sunt sequentia:
1. Sacra Biblia, vulgata Editione. Transl. ex Hebraeo Sanctis Pagnini. Transl. Romana ex septuag. ex Chaldaicae Paraphrasis. Tnansl. congesta Fratris Fortunati Fanensis Ordinis Erem. S. Augustini studio et labore... Tribus distincta partibus. Venetiis apud Antonium Pinellum MDCIX. Vol. 2 in fol.
2. Sacrorum Elaeochrismaton Myrothecium Sacroprofanum in quo ex antiquis Graecis ac Latinis scriptoribus quidquid ad nomina, antiquitatem, usum et abusum, ex sacris habetur litteris dilucide explicatur. Romae, apud Haeredem Bartholomaei Zannetti MDCXXV, in 4, et Hagae Comitum, 1725. I Vol., in fol.
3. Sacrorum Elaeo-chrismaton Myrothecium secundum in quo explicantur compositio et usus unguenti a Deo instituti ad consecrationem Sacerdotum, altarium, tabernaculi, et omnium Mosaicorum utensilium nec non horum utensilium formae. Romae apud Haeredem Bartholomaei Zannetti 1627, in 4.
4. Elaeo-Chrismaton Myrothecium tertium, quod inscribitur De Israelitici Regis inauguratione in quo exhibentur Reipublicae Israeliticae Ordines tam senatoriales quam militares, inaugurationis pompae, adorationes, acclamationes, et reliqua in Regis constitutione apud Hebraeos fieri solita. Romae, ex Typographia Vitalis Moscardi, 1637 in 4. Hoc Myrothecium cum superioribus duobus prodiit, Amstel. apud Franc. Alman. 1701 in fol., et postea an. 1710, non quidem noviter impr., sed tantum novo frontispicio, apud Petrum de Coup. In Bibliotheca Angelica habetur originale in cod. 454 (D. 6. 2) ex quo deprompta fuit, at valde mutata prima editio. Codici praeficitur haec nota: questo è il primo originale di questo 3 tomo di Monsignor Fra Fortunato Scacchi, Sacrista di N. S., et se bene dentro si trova rigato et quasi tutto cancellato, sono linee che faceva lo scrittore quando ne fece la seconda copia, per cognoscere quello ch'era trascritto, ateso la mutatione dell'ordine et transpositione delle cose, il che dovrassi avertire da quelli che manegiaranno questo libro. La copia manuscritta del 2° tomo l'hebbe il Sig. Cardinal Biscia. La copia del primo tomo si perse. In ipsa Bibl. Angelica in cod. 455 (D. 6. 3.) habetur eiusdem Myroth. tertii aliud exemplar, non integre cum priori concordans. (Cfr. Narducci, Cat. Cod. Mss. Biblioth. Aug. Romae, 1893, pag. 209). Volumina edita secum portant cupra incisa permulta.
5. Sacrorum Elaeo-crismaton Myrothecium Quartum, quod inscribitur: De Nuptiis. Cod. 456 (D. 6. 4) Chart. in 4, ff. 294, Bibl. Angelicae. Ex hoc quarto libro insignem locum exscripsit et adduxit Io. Bapt. Laurus in Commentario de Annulo Deiparae Perusiae adservato. Col. Agripp. 1626, p. 166, recitante Ossinger in Bibl. Augustiniana, pag. 807
. 6. Sacrorum Elaeochrismaton Myrothecium Quintum, quod inscribitur: De oleo, et Unguento Iesu Christi Redemptoris in sepulcro. Opus ex latebris nunc primum erutum. Cod. 457 (D. 6. 5) in 4, Chart. pagg. 318, Biblioth. Angelicae. Hujus quinti Myrothecii nulla ap. Ossingerum fit mentio. (Cfr. Narducci l. c., p. 210)
. 7. Prediche e Discorsi sopra gli Evangelii. Roma, Francesco Corbelletti, 1636 in 4.
8. De cultu et veneratione servorum Dei Liber I qui est de notis et signis sanctitatis Beatificandorum et Canonizandorum. Romae ex Typ. Vitalis Mascardi, 1639,1 vol. in 4.
9. Tractatus de Martyrio. Liber II de cultu et veneratione Sanctorum. Cod. 453 (D. 6. 1). [pag. 162] Chart. in 4, pagg. 472. Biblioth. Angelicae.
10. De natura, quidditate, de inquisitione, antiquitate, cultu et de quibusdam aliis annexis ad Beatificationem et Sanctificationem spectantibus, opus in sex sectiones divisum. Liber III de cultu et veneratione Sanctorum. Cod. 363 (D. 1. 9) Chart. in 4, ff. 177 Biblioth. Angelicae.
11. De Canonizatione Sanctorum Liber IV. In quo quidquid ad iudicum directionem, tam Ordinariorum, quam delegatorum, et subdelegatorum, ad theoricam et praxim processuum in causis servorum Dei requiritur quantum fieri potest dilucide explicatur. Opus in novem sectiones divisum. Cod. 366 (D. 1. 12) Chart. in 4, ff. 272 Biblioth. Angelicae.
12. De Canonizatione Sanctorum Lib. V. qui est de Titulis honorariis primitivae Ecclesiae. Opus sane necessarium praesertim iis, qui Servorum ac Famulorum Dei acta ad Beatificationis et Canonizationis effectum expendunt. Opus in septem sectiones divisum. Cod. 364 (D. 1. 10) Chart. in 4, pagg. 252 Bibliot. Angelicae. In fine est index aliarum quatuor sectionum, quae in praesenti codice desiderantur. (Cfr. Narducci l. c., pag. 180).
13. De canonizatione Sanctorum Liber VI. In quo agitur de diffinitione, antiquitate Canonizationis; de his qui in Ecclesia sunt Canonizandi; de auctoritate et forma Canonizationis, et de privilegiis, quae Canonizationem subsecuntur. Opus in septem sectiones divisum. Cod. 365 (D. 1. 11.) Chart. in 4, c. 139 (Cfr. Narducci l. c.). Hujusmodi codices de Canonizatione Sanctorum Bibliothecae Angelicae donati fuere ab E.mo D. Petro Otthobono Veneto, S. R. E. Card.li et Episcopo Sabinen. an. 1682 die 6 Febr. uti legitur in fronte Cod. 366 et 453, in nota scripta a Fr. Io. Sabbatini.
14. Risposta alle dieciannove propositioni sottoscritte dalli sette Teologi Veneti. Cod. 530, Bibl. Trivulzianae, auctogr. (Cfr. Porro, Cat. eiusdem Bibl., p. 401).
15. Acta in S. C. Rituum pro correctione Martyrologii ac Brevarii Rom., cum adnot.us M. Fortun. Scacchi Ord. Erem. S. August. et Praefecti Sacrarii Ap., collecta a F. P. Vicecom. Mediol.
16. Animadversiones in Martyrologium Ramanum. Hi Fr. Scacchi duo postremi labores ab Ossinger non recensentur et extant in Bibliot. Ang. Cod. 1107 (S. 3. 2) Chart. in 4, pagg. 256. (Cfr. Narducci l. c. et Chronistoria de Apostolico Sacrario Angeli Rocca, Romae 1719 Tomo I, p. 357 et seq. ex quibus eius vitae enarrationem accepimus; Lanteri, Postr. Saec. Sex Rel. Aug., Tom. II, p. 270; eiusdem, Eremi Sacr. Aug., Part. I, pag. 221; Ossinger, Biblioth. Aug., p. 802; Lopez, Additam. ad Crus. Monast., Tom. II, p. 168; Hurter, Nomenclator Lit., Oeniponti 1907, Tom. III, col. 1071; Du Pin, Biographie Un. XLI, I et seq., qui suam crisin ita absolvit. "Les ouvrages de cet Auteur sont plein d'erudition et de recherches curieuses. Il avoit bien étudié les Auteurs Ecclesiàstiques et les prophanes. Il scavoit parfaitement la Langue Hebraique. Il écrivoit bien en Latin, et est assez éloquent dans ses sermons et subtil dans ses Questions de Theologie. Il ainsi joint des Etudes tout à fait differentes et qui semplent presque incompatibles dans un même sujet"; Leo Allatius in Apibus Urbanis, p. 110 et seqq.; Feller; Le Long.; Clericus in Bibliothèque choisie XX, pp. 316-324, ubi eruditionem, iudicium, diligentiam auctoris laudat, meliorem tamen diligentiam in eius operibus desiderans; Le Journal des Savants, 1703, p. 531 et seqq.; Acta Erudit. Lipsiae (1702) p. 344; Moreri, T. V, p. 292; Herrera in suo Alph. August., T. I, p. 258; Tiraboschi, Stor. della Lett. Ital., ed Veneta 1824, Vol. VIII, p. 157. [pag. 163] Iulius Porro tandem in citato Catalogo Cod. Mss. Bibl. Trivulzianae, Torino, 1884, p. 401, opere recensito: Risposta alle dieciannove Proposizioni sottoscritte dalli sette Teologi Veneti, de quo N. 14, ita prosequitur: "Nella Bibl. del Card. Imperiali a pag. 446 sono registrate due opere di questo frate; ma non già la presente. Ho veduto una grossa raccolta di opuscoli riguardanti questo interdetto, ma la presente opera non vi era, perciò è probabile che sia inedita".

Sabbatini Fr. Ioseph, Ravennas S. Theol., Mag., dicitur ab Ossinger, p. 783: "vir doctissimus et eruditissimus, atque artes fere omnes, quas liberales vocant, optime calluit". Cum in Italia tum Viennae Regentis studiorum munere maxima cum laude functus fuit. Ab an. 1665 ad an. 1667 praefuit suae Romandiolae Provinciae, quo in munere interfuit capitulo gen. hoc postremo an. celebrato. Praefuit postea et conventui Bononiensi, et anno 1677 Angelicae Bibliothecae Urbis. Ut provinciae suae Definitor interfuit etiam capitulo gen. an. 1679 Romae habito, in quo propositus fuit in munere Assistentis Generalis Italiae; "verum, ita legitur in Actis (Cfr. Analecta August. Vol. XI, p. 385), ubi primum se nominatum audivit propositum, R. P. M. Iosephus Sabbatini Ravennas, omni cum modestia et humanitate genua flectens vocales preces coram toto Definitorio porrexit E.mo D. Protectori et Praesidenti Apostolico, eum iterum atque iterum vocans ut non proponeretur nullo omnino ambitionis stimulo impulsus ad hujusmodi munus Assistentis Italiae consequendum, sed potius (ut omnibus innotuit) religiosae cohibitus exemplari freno". Pro illa vice eius preces acceptatae fuerunt, sed non ita evenit in capitulo gen. an. 1685 in quo ad id munus iterum fuit propositus, electus et confirmatus. Hoc in munere una cum nostrate Michäele Echio Assistente Gen. Germaniae aliisque perdoctis viris Constitutiones Ordinis correxit, et temporum adiunctis accomodavit. Obiit valde senex an. 1700, corrigendus itaque est Ossinger qui scribit illum supremum diem obiisse die 7 aprilis 1625, quando nempe ille forsan natus est. Ex eius ingenio habentur:
1. Monacatus Divi Aurelii Augustini et originis Familiae Eremitarum Vindiciae. Viennae Austriae, typ. Matthaei Rictic, 1650 in 4. 2. Requesenius ad examen, seu Contritio et Attritio pro Lupo, libellus apologeticus. Aquilae, typ. Petri Pauli Castrati, in 8, sub nomine Ananiae Cainet. 3. Vita Christiani Lupi. Lovanii, apud Hieronymum Hempraeum, 1682, ante Epist. Patrum Ephes. et Chalced. cum scoliis Christiani Lupi. Item separatim s. l. et n. ed. in fol., nec non Venetiis apud Albritium, 1724 [pag. 144] in primo tomo operum Christiani Lupi. Reperitur etiam ms. in cod. 891 Bibl. Angelicae Urbis. 4. Censura in partem operis, cui tit.: "Summa M. Antonii de Dominicis" historice confutata. 5. Epistola ad Iacobum Fiorellum, circa falsum rumorem Venetiis sparsum, quod Christianus Lupus apud S. O. haereseos a Iesuitis sit postulatus; d. Romae, 1 nov. 1679. 6. Censura super opinionem Thirsi Gonzalez, S. I, quod nempe post iustificationem remaneat aliqua malitia levis, in qua fundetur reatus poenae Purgatorii. 7. Iudicium super accusatione, quod Vincentius Baronius, Ord. Praed. in libro Ethices christianae, violaverit Constitutionem Alexandri VII, quae incipit: "Sollecitudo". 8. Censura super propositionibus a P. Porterio delatis. Haec postremae opellae nostratis Sabbatini nempe a n. 5 ad 8.um asservantur mss. in cod. 899 Biblioth. Angelicae Urbis, ff. 83-91, 113-122, 249-259. (Cfr. inter alios Ginanni, Memorie storico-critiche degli Scritt. Ravenn., Vol. II, p. 342; Lopez, Addit. ad Crusenii Monasticon, Vol. II, p. 256; Torelli, T. V, p. 133; Piazza, De Bibliothecis Romanis, et Narduccii, Catal. Mss. Lat. Bibl. Angelicae Urbis, p. 365, 382-4).
Sabatini Fr. Ioseph, (ADDITAMENTA, pag. 78) Codex Angelicus N. 899, n. 5, 14, 21, 41.

Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Pietatis thaumata in Bernardi BauhusI e Societae Iesu proteum parthenium, vnius libri versum, vnius versus librum, stellarum numero, siue formis 1022 variatum, Antuerpiae: Moretus Balthasar <1> & Moretus, Jean <2>Officina Plantiniana , 1617
MODULATA PALLAS ; testo: Errici Puteani Sugambri, Mediolani: Ponziani, 1589
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Encomium oui: de summo & unico naturae miraculo diatriba, Louanii typis Io. Christoph. Flauii: Flavius, Jean ChristopheSassenus, Ioannis, 1615
Baerle, Kaspar : van <1584-1648>, Anti-Puteanus, sive politico-catholicus, Stateram Puteani inducias expendentis alia Statera expendens. ..., Cosmopoli, 1633
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi del cardinale Bentiuoglio publicate da Erycio Puteano in Anuersa, Ristampate in Colonia: senza nome, 1630
Chifflet, Johann Jacob , Praelibatio de terra et lege Salica, ex Vindiciis Lotharingicis, Ioan. Iac. Chifletii, .., Bruxellae: Mommart, Jean, 1643
Puteanus, Erycius <1574-1646>, *Eryci Puteani Encomium oui: de summo & unico naturae miraculo diatriba, Louanii typis Io. Christophori Flauii: Flavius, Jean Christophe Sassenus, Ioannis, 1615
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Ovi encomium, quo summum & unicum naturae miraculum describitur, Monaci ex formis Bergianis, apud viduam: Berg, Adam <1.> witweSadeler, Raphael, 1617
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 1.1: ErycI Puteani BamelrodI ... Epistolarum posthumarum centuria 1. Ad viros in ecclesia principes, et Deo sacros, Lovanii, 1663
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani BamelrodI ... Epistolarum apparatus posthumus, in centurias septem distributus, opera & industria Xysti Antonii Milseri authoris generi. Tomus primus [-2.], Lovanii: Bouvet, Andre, 1662-1663
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 1.2: ErycI Puteani Bamelrodi ... Epistolarum posthumarum centuria 2. ad viros in republica principes, et magnates, Lovanii, 1662
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 1.3: ErycI Puteani ... Epistolarum posthumarum centuria 3. ad viros illustres. doctos, et amicos, Lovanii, 1662
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 1.4: ErycI Puteani ... Epistolarum posthumarum centuria 4. ad filios, cognatos, et affines, Lovanii, 1662
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 2.1: ErycI Puteani ... Epistolarum posthumarum centuria 5. ad omnis generis, status, conditionis viros miscellanea, Lovanii, 1662
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 2.2: ErycI Puteani ... Epistolarum posthumarum centuria 6. ad nobile par amicorum, Lovanii, 1663
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 2.3: ErycI Puetani ... Epistolarum posthumarum centuria 7. ad nobilissimum ... D. Guilielmum de Blitterswyck .., Lovanii, 1663
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Munitionum symmetria, facillimis lineis constituta, architecturam militarem compendio exibens. Ad usum aevi & militiae nostrae, cum antiqua comparatae, Lovanii: Bouvet, Andre, 1645
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani Thyrsi philotesii, sive Amor laconissans. Stili & sermonis aculei, Lovanii: Rivius, Gerardus, 1609
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Historiae belgicae de obsidione lovaniensi anni 1635. novi sub Ferdinando principe belli auspicia, Antuerpiae: Cnobbar, Iohann, 1636
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Amoenitatum humanarum diatribae 12. Quae partim philologiam, partim philosophiam spectant, LouanI Francofurti: Flavius, ChristophorusElzevier, Lodewijk <1. ; Leida ; 1583-1617>, 1615
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Eryci Puteani Pecuniae romanae ratio, facillimo ad nostram calculo reuocata, in gratiam iuuentutis, Coloniae: Butgen, Konrad, 1620
Rutgers, Jan <1589-1625>, VV. Clariss: Iohannis Rutgersii, Erycii Puteani, Iohannis Brantzii Spicilegia in Apuleium ad Geuerhartum Elmenhorstium, Francofurti, 1621
Puteanus, Erycius <1574-1646>, [2]: ErycI Puteani Diva Virgo Aspricollis: beneficia ejus & miracula novissima, LovanijLovanij: Hastenius, Henricus & Zangre, Pierre, 1622
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani Facula distictionum: ad omnem lectionem, & scriptionem necessaria. Eiusdem de eisdem Syntagma, tamquam Epitome, Lovanii, 1610
Puteanus, Erycius<1574-1646>, EriycI Puteani Stimulus litterarum. Oratio paraenetica: habita ex tempore, in Collegio trilingui Buslidiano, Lovanii, 1610
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eurycii Puteani Suada Attica sive orationum selectarum syntagma. Item palaestra bonae mentis, prorsus innovata, Amsterodami, 1644
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Comus, sive Phagesiposia cimmeria. Somnium. Additi sunt ejusdem autoris, Thyrsi Philotesii, sive Amor laconissans & Consolatio caecitatis, Argentorati, 1628
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Historiae auspicia: Praefatio in L. Iulium Florum & Historiographi Regii munus; Mediolani in Schola Palatina Postrid. Non. Nouembr. 1603 habita, Mediolani: Malatesta, Pandolfo, 1603
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani epistolarum promulsis. Item Panegyricus, Praesidi Senatuique Mediol. dictus, Francofurti: Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1601
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani ... ad Constantinum Hugenium, et Danielem Heinsium, ... Epistolae. Edente Marco Zuerio Boxhornio, Lugd. Batav.: Hack, Frans, 1647
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Historiae Cisalpinae libri duo: res potissimum circa lacum Larium a Io. Iacobo Medicaeo gestae. Accedit GaleatI Capellae De bello Mussiano liber, hactenus non editus, Lovanii veneunt Francofurti: Dormalius, Phil. & Zassenus, Io.Elzevier, 1614
Puteanus, Erycius <1574-1646>, EryciI Puteani Martyremata academica, sive doctrinae et probitatis testimonia, a Iusto et Fausto Puteanis, E. filiis, in librum unum collecta, Lugduni Batavorum: Elzevier, Lodewijk <1. ; Leida ; 1583-1617>, 1618
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Epistolarum atticarum promulsis, in centurias tres distributa, Coloniae: Zetner, Lazarus heritiers, 1636
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Historiae cisalpinae / Erycius Puteanus ; a cura di Carlo Cantoni, [S.l. - 1999?]
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi del cardinale Bentiuoglio publicate da Erycio Puteano, Ristampate in Liege: senza nome, 1635
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi del cardinale Bentiuoglio. Publicate da Erycio Puteano in Anuersa, In Colonia, & ristampate in Modona: Cassiani, Giuliano, 1632
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani De bissexto liber: nova temporis facula, qua intercalandi arcana, hactenus obscura, illustrantur. Item corona radiata, sive dierum apud Indos diorthosis, Lovanii: Coenesteyn, Corneille & Lipsius, Georgius, anno 1640 bissex
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci puteani De quatuor principiis diei, ab A. V. Io. Boyvinio, cons. r. ingenii caussa propositis theoresis: qua unum et urbanianum, uno circulo, una linea constitutum stabilitur, Lovanii: Oliver, Jean & Coenesteyn, Corneille, 1632
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Suada Attica, sive Orationum selectarum syntagma. Item Palaestra bonae mentis, prorsus innovata. Operum omnium tomus 1, LovanI: Elzevier, Lodewijk <1. ; Leida ; 1583-1617>Flavius, Jean Christophe, 1615
Fernandez de Velasco, Juan < -1613>, Hispaniarum vindiciae tutelares, in 2. libros divisae: venisse in haec regna Iacobum apostolum fideique lumen intulisse, adversus cardinalis Baronii, aliorumque opinionem. E bibliotheca Io. Fer. Velasci comitis-Stabuli Castellae, &c. Hispanice depromptae, ab Erycio Puteano Latinitate donatae, Loveni: Rivius, Gerardus, 1608
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Errici Puteani ... Modulata pallas, siue Septem discrimina vocum, ad harmonicae lectionis nouum & compendiarium vsum aptata & contexta .., Mediolani: Da Ponte, Pacifico eredi, 1599
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Epistolarum selectarum apparatus miscellaneus, et novus, officia familiaria, negotia, studia continens. Centuria prima [- quarta], Antuerpiae: Cnobbaert, Jan, 1637-1639
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 3: ErycI Puteani Epistolarum apparatus novus et miscellaneus; in quo officia familiaria, negotia, studia. Centuria tertia, Antuerpiae: Cnobbaert, Jan weduwe, 1639
Puteanus, Erycius <1574-1646>, 4: ErycI Puteani Epistolarum apparatus novus et miscellaneus; in quo officia familiaria, negotia, studia. Centuria quarta, Antuerpiae: Cnobbaert, Jan weduwe, 1639
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Eryci Puteani Epistolarum selectarum apparatus miscellaneus et novus; officia familiaria, negotia, studia, continens. In centurias distributus, Coloniae: Zetner, Lazarus heritiers, 1641
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani De longitudinum diorthosi, a Michaele Florentio Langreno, mathematico regio, anno 1628 Bruxellae inventa, ad Saxonem a Finia V.N. regi catholico in conc. status, & arcano a secretis epistola')>
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani Circuli Vrbaniani vindiciae, adversus Iac. Michalorum Vrbinatem. Crisis eius apocrisi reiecta: arbitro eminentissimo cardinali Io. Francisco Guidio a Balneo, Lovanii, 1633
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani De laconismo syntagma. Adjuncti Thyrsi Philotesii, stili & sermonis aculei, Lovanii: Rivius, Gerardus, 1609
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Erici Puteani Historiae Cisalpinae libri duo. Res potissimum circa Lacum Larium a Io. Iacobo Medicaeo gestae. Accedit GaleatI Cappellae De bello Mussiano liber, hactenus non editus, Mediolani: Bidelli, Giovanni Battista, 1629
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Iuventutis Belgicae laudatio: in qua melioris naturae & disciplinae imago, LouaniiLouanii: Rivius, Gerardus, 1607
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Historiae Insubricae, ab origine gentis ab Othonem magnum imp. libri 6. Qui irruptiones barbarorum in Italiam continent, plenis commentariis illustrati..., Lovanii: Dormalius, Philippus, 1630
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Historiae insubricae libri 6. Qui irruptiones barbarorum in Italiam continent: rerum ab origine gentis ad Othonem M. epitome, Flavius, Christophorus Sassenus, Ioannis
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Erycii Puteani De cometa anni 1618. Nouo mundi spectaculo, libri duo. Paradoxologia, Coloniae: Butgen, Konrad, 1619
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Erycii Puteani Statera belli & pacis, cum stateris aliis eam expedentibus, nec non iudiciis aliquot clarorum virorum in Batavia, Cosmopoli - patriae libertatis
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani De purificatione Virginis-Matris oratio. Lovanii, in aede sodalitatis habita, Monaci [Monaco Raphael Sadeler]: Berg, Anne witweSadeler, Raphael, 1616
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Erycy Puteani De stipendio militari apud Romanos syntagma. Quo modus eius, hactenus ignoratus, constituitur, Coloniae Colonia: Butgen, Konrad, 1620
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi del cardinale Bentiuoglio publicate da Erycio Puteano in Anuersa, Ristampate in Colonia, 1630
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Historiae Insubricae, ab origine gentis ad Othonem magnum imp. Libri 6. .. Qui irruptiones barbarorum in Italiam continent, plenis commentariis illustrati .., Lovanii, 1630
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Erici Puteani Genealogia Puteanea Bamelrodiorum Venlonensium; ab origine urbis ... per utrumque sexum deducta, Lovanii, 1630
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Musathena, siue Notarum heptas, ad harmonicae lectionis nouum & facilem vsum. Eiusdem Iter nonianum. Dialogus, qui epitomen Musathenae comprehendit. Eiusdem De distinctionibus syntagma cum epistola Iusti Lipsii de eadem materia, Hanoviae: Wechel, Andreas Erben & Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1602
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Genialium sermonum liber. Ad excellentiss. principem Ignicum Velascium, comitem Hari, Hanoviae: Wechel, Andreas Erben & Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1602
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani De Erycio nomine syntagma. Item Iuli Paridis De nominibus epitome, Hanoviae: Wechel, Andreas Erben & Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1606
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani C. R. apud Mediolanenses eloquentiae professoris, ... Tesserarum philotesiarum, libri duo: quorum prior ad Belgas; alter ad exteros, Coloniae Agrippinae: Huntemius, Ioannes, 1604
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Suada auspicalis, siue Orationum selectarum praemetium. Cum epidigmate historico, Hanouiae: Wechel, Andreas Erben & Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1606
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Suada Attica sive orationum selectarum syntagma. Item palaestra bonae mentis, prorsus innovata, [Leida], 1623
Chifflet, Claude <1541-1580>, Claudii Chiffleti I. C. De numismate antiquo liber posthumus. Accedit Eryci Puteani pecuniae romanae ratio. Eiusdem Chiffletii De Ammiani Marcellini vita, & libris monobiblion, Louanii: Coenesteyn, Corneille, 1628
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Errici Puteani Sugambri auditoris Lipsiani Reliquiae conuiuii prisci, tum ritus alii, & censurae, ..., Mediolani: Malatesta, Pandolfo, 1598
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Dissertationes de induciis belli Belgici. In quibus 1. Er. Puteani De induciis Belgicis dissertatio politica. 2. Ejusdem Statera belli & pacis. 3. Iusti Lipsii Epistola, qua suadet bellum, pacem, inducias regi Hispano cum Gallo, Anglo, Batavis. 4. In eam Notae seu stricturae politicae, Lugd. Batauorum: Elzevier, Bonaventura & Elzevier, Abraham 1.>, 1633
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi fatte dall'ill.mo, e reu.mo sig.or cardinal Bentiuoglio in tempo delle sue nuntiature di Fiandra, e di Francia. Date in luce da Erycio Puteano, In Anuersa: Meerbeeck, Jean de, 1629
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Historiae barbaricae libri 6. Qui irruptiones barbarorum in Italiam, occasum imperii, et res Insubrum continent, ad exemplum Flori conscripti, Antuerpiae: Cnobbaert, Jan, 1634
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Historiae medicaeae libri duo: res potissimum circa Lacum Larium a Jo. Jacobo Medicaeo gestae. Accedit Galeati Capellae De bello Mussiano liber singularis, Antuerpiae: Cnobbaert, Jan, 1634
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani ... Panegyricus, praesidi, Senatuiq. Mediolanensi dictus. In scholis Palatinis, 4. kal. decemb. 1600, Mediolani: Malatesta, Pandolfo, 1601
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani De Rhetoribus, et Scholis Palatinis Mediolanensium dissertatio historica, Mediolani: Bordone, Girolamo & Locarni, Pietro Martire, 1603
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Musica pleias, siue, Septem notae canendi. Epitome Palladis modulatae: in eorum gratiam qui nouam, nudam, facilemque harmonicae lectionis rationem scire hauent & sequi, Venetiis: Ciotti, Giovanni Battista, 1600
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relaciones del card. Bentiuollo publicada por Ericio Puteano cronista de su mag.d en Flandes, y traduzidas por Don Francisco de Mendoza y Cespedes de Italiano en lengua Castellana. .., En Napoles, 1631
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Comus, sive Phagesiposia Cimmeria. Somnium, Lovanii: Rivius, Gerardus, 1611
Puteanus, Erycius<1574-1646>, ErycI Puteani Vnus et omnis. Amoenitas bonae mentis: qua vnius, & sic omnis, vis ac proprietas, partim sermonis, partim rerum varietate explicatur. Ex magno amoenitatum opere. Adjunctus est Severini Boetii libellus De vnitate et vno, Lovanii: Olivier, JeanCoenesteyn, 1633
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Errici Puteani Sugambri, aud. Lips. Modulata Pallas, sive septem discrimina vocum, ad harmonicae lectiones novum et compendiarum usum aptata et contexta philologo quodam filo, Mediolani: Ponziani, 1599
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Musathena, sive notarum heptas ad Hamonicae lectionis novum et facilem usum. Eiusdem iter nonianum. Dialogus qui Epitomen Musathenae comprehendit. Eiusdem de distinctionibus syntagma cum epistola Justi Lipsii de eadem materia., Hanoviae: Wechel, Andreas Erben & Marne, Claude & Aubry, Jean Erben, 1602
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Il noniano. Dialogo dell'illustre signor Ericio Puteano...nel quale, come compendio della Muasthena, aggiungendo nel cantare di musica la settima alle note, leva il, Milano: Malatesta, Marco
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Enchiridium ethicum, ex Aristotele olim collectum: nunc latine versum ab Erycio Puteano, Lovanii: Dormalius, Philippus, 1620
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Ericii Puteani Historiae Belgicae liber singularis de obsidione Lovaniensi anni 1635. Honoribus illustrissimorum dominorum, dominorum Francisci Caroli s.r.i.c. a Kuenburg, & Antonii l.b. a Jauerburg, cum in alma, ac celeberrima universitate Graecensi prima AA.LL. & philosophiae laurea ornarentur, promotore r.p. Joanne Joris e Soc. Jesu, AA.LL. & phil. doctore, ejusdemque professore ordinario, a neo-baccalaureis condiscipulis dicatus. Anno 1752, Graecii: Widmanstetter Erben
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Epistolarum fercula secunda. Ad clariss. V. Ludovicum Septalium, patricium & medicum Mediolanensem. Adiuncta Eloquentiae auspicia secunda, Hanoviae: Wechel, Andreas Erben <1581-1630>Marne, Claude <1.> & Aubry, Johann <1.> Erben, 1603
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani De annunciatione Virginis-Matris oratio: Louanij, in aede sodalitatis habita, 7. kal. April. 1618, Antuerpiae: Moretus, Balthasar <1.> & Moretus Iohannes <2.> weduweOfficina Plantiniana , 1618
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Historiae insubricae libri 6. Qui irruptiones barbarorum in Italiam continent: rerum ab origine gentis ad Othonem M. epitome, LovaniiIo. Christophorus Flavius excudebat Lovanii: Elzevier, Lodewijk <1. ; Leida ; 1583-1617>Flavius, Jean Christophe, 1614
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Epistolarum promulsis. Centuria 1. -5. & innovata, Louanii: Flavius, 1612-1613
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani In Is. Casauboni ad Front. Ducaeum s.i. theologum v.c. epistolam stricturae. Liber prodromus, Louanii: Flavius, Jean Christophe, 1612
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Belli et pacis statera, a Iusti LipsI manibus in elysio adaequata. ..., Lugduni Batavorum, 1633
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Circulus vrbanianus, sive linea archemerine, compendio descripta: qua dierum civilium principium hieraticum, in orbe terrarum hactenus desideratum, constituitur, ..., Lovanii: Coenesteyn, CorneilleOliverius, Ioannes, 1632
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Erycii Puteani Epistolarum promulsis. Ad clariss. V. Iustum Lipsium historiographum regium. Item Panegyricus, praesidi senatuique Mediol. dictus, Francofurti, 1601
Puteanus, Erycius<1574-1646>, Eryci Puteani C. R. apud mediolanenses ... Tesserarum philotesiarum liber singularis ad insubres, Mediolani: Malatesta, Pandolfo & Malatesta, Marco Tullio, 1605
Puteanus, Erycius <1574-1646>, Eryci Puteani Ovi encomium. Quo summum & unicum naturae miraculum describitur, Lugduni Batavorum: Maire, Joannes, 1643
Puteanus, Erycius <1574-1646>, ErycI Puteani Comus, sive Phagesiposia cimmeria. Somnium, LovaniiLovanii: Rivius, Gerardus, 1608
SIMAR, Th., Etude sur Erycius Puteanus (1574-1646) : considere specialement dans l'histoire de la philologie belge et dans son enseignement a l'Universite de Louvain/ par Th. Simar, Louvain, 1909
Bentivoglio, Guido <1577-1644>, Relationi fatte dall'ill.mo e reu.mo sig. cardinale Bentiuoglio in tempo delle sue nuntiature di Fiandra, e di Francia. Date in luce da Erycio Puteano in Anuersa, Ristampate in Genoua, 1630

Morellus Michael Angelus, natione Italus, Mediolanensis, Alumnus Congregationis Lombardiae, Filius Coenobii S. Nicolai in urbe Novaria, vixit Saeculo 17. Vir pietate, et literis exornatus luce publica in idiomate Italico donavit librum, cujus titulus: Campo di Marte overo le tre potenze atterate politiche e morali. Milano 1691. In hoc opere desideratur pars illa, qua tertia pars contrita exhibetur, eamque M. S. delitescere fertur in nostra Bibliotheca Mediolani in Conventu Mariae incoronatae. [P. 612]
Nazarus Augustinus Cotta nel Museo Novarese, carte 233, num. 465.
Philippus Argelati in Bibliotheca Scriptorum Mediolanensium, parte II, tomi II.
In questo personaggio è forse da identificare l'autore (di cui però compare solo il cognome Morellus e mai il nome) di due lettere all'Aprosio: invero non molto significative, in cui si legge che il mittente, impegnato a dirigersi verso Novara, oltre a voler mandare il suo ritratto all'Aprosio per la pinacoteca, afferma di aver inviato alcune sue composizioni poetiche per sottoporle al giudizio dell'erudito intemelio
"Morello di Sospello", ancheMorello "della dottrina serenissima", che si firmava anche "Morel doctrinarius philosophiae professor", il 17 marzo 1677 (come si legge in una della sue due lettere all'Aprosio custodite presso la B.U.G) aveva scritto all'Aprosio = "...Sendomisi offerta la Commodità d'uno de' nostri muratori che si parte in freta per Vintimiglia le hò io anche in fretta vergate queste poche righe per riverirla con tutto il cuore, farle le mie scuse se non potei compir a l'obbligo mio prima della mia partenza da Ventimiglia per esser il tempo molto incommodo e per inviarle quei pochi versi accennatimi. Mi scuserà se non hò avuto tempo di meglio limarli per esser stato un pocho occupato questi due o tre giorni in dispormi per la prima messa. Li mando in cinque modi, Vostra Paternità Molto Reverenda suplerà e mi farà gratia di polire que che meglio gli piaceranno hò secondo lo stile de' poeti.... Il 19 marzo del medesimo anno lo stesso Morello riscriveva al'Aprosio = "Inviai giorni fa a Vostra Paternità Molto Reverenda li pochi e mal conti versi...e dubitando d'una parte che non gli habia ricevuti e de l'altra d'haver lasciato trascorrere qualche errore descrivendo tropo in fretta per la premura del latore glieli invio di nuovo...". I versi di padre Morello non compaiono allegati alla lettera ma secondo queste riflessioni assumono nuova luce alcune composizioni religiose che sono conservate nella Biblioteca di Ventimiglia ed in particolare l'ode "Che si deve piangere da Cristiani per la morte di Cristo" (del tipo metrico ab Ba CC, già datata alla seconda metà del XVII secolo = Manoscritto 40, cc. 63-64, doc. cartceo di mm. 270 x 207). Non è da escludere che questa composizione come i versi del Morello siano da collegarsi da un rituale intemelio (conservato da Angelico Aprosio) per cui, dai tempi del vescovo Lorenzo Gavotti nel Convento Agostiniano ventimigliese di Nostra Signora della Consolazione, poi sede anche della Biblioteca Aprosiana, si tenevano i quaresimali con il concorso di tanti poeti religiosi.

de Saxonia Jordanus, natione Germanus, Patria Saxo, Quedlinburgensis, Alumnus Provinciae Thuringiae et Saxoniae, vixit Saeculo 14. Vir, qui in nostra Religione non minus doctrina, quam sanctitate resplenduit, et ob indefessam antiquitatum indagationem a cunctis summopere aestimatus fuit. Literarum causa in Galliam et Italiam se recepit, et Bononiae discipulus Joannis de Lana, Parisiis Prosperi Regini, ac in Germania Hermani de Hallis fuit, sub quibus in re literaria et omnibus altioribus disciplinis et studiis adeo profecit, ut ei non tantum Magdeburgi et in aliis Germaniae gymnasiis supremae cathedrae, sed etiam per utramque Germaniam et bina vice per Thuringiam, Saxoniamque Praefectura demandata fuerit. Tandem Viennae in Austria, teste Antonio Höhn, mortalitatis sarcinam deposuit anno 1380, et prout Felix Milensius in suo Alphabeto habet, intra sepulchrum Thomae Argentinensis et Gregorii Ariminensis reconditus est. Quid de hac relatione Milensii sentiendum, vide adnotationes in fine additas num. 49. Elucubrationum ejus hic est Catalogus: Opus Postillarum et sermonum de Evangeliis Dominicalibus, seu de tempore compilatum a Fr. Jordano de Quedlinburg, Lectore Magdeburgensi, Ord. Erem. S. Augustini impressum Argentinae 1483. Exstat in nostra Bibliotheca Monachii. Incipit: Jordanis ripas alvei. M. S. asservatur Herbipoli in nostro Conventu et apud Luniacenses in Austria superiore. Ex hoc opere tractatus, qui est de Parasceve separatim impressus est sub titulo: Venerabilis ac doctissimi P. Jordani, Ord. Heremitarum S. Augustini pro volentibus in passione Domini proficere, vel aliis praedicare multum devotus, et perutilis habens partes septem juxta horas septem canonicas cum theorematibus et articulis passionis, [P. 801] atque doctrinis saluberrimis, in 4. Vetus editio sine loco et anno existit in nostra Bibliotheca Viennae in Austria. Incipit: Inspice et fac secundum exemplar. Hic tractatus idem est cum illo, quem Thomas de Herrera, de passione Domini Argentinae 1484, in fol. Impressum esse ait. Hoc opusculum in Germanicam linguam transtulit, additaque vita B. Jordani in lucem edidit P. Mag. Antonius Höhn. M. S. exstat in Bibliotheca S. Gratiani Turonensis. Codex 238. In Bibiotheca Laudensi Codex 43, in Bibliotheca Caesarea Viennensi Codex 32. Opus Sermonum de Sanctis. Argentinae 1484. Michael Maittaire parte I, tomi V, pag. 520. Parisiis 1500 et 1525 ex Officina Damiani Hichman, sub signo quatuor elementorum in 4. Hi Sermones habentur M. S. S. in nostra Bibliotheca Monacensi sub titulo Dan, quia proemium incipit: Dan catulus leonis etc. Inter hoc est Sermo de translatione S. P. Augustini. In fine: Expliciunt Sermones Dan. Post indicem, sub anno 1422: Finitus est liber iste in Wyndezeb per Fr. Symonem de Bohemia de Conventu Insulensi. Item exstat hoc M. S. in claustro Neopurgensi. Quadragesimale B. Jordani. Hoc M. S. pariter habetur in nostra Bibliotheca Monacensi. Incipit: Revertere, Revertere Sunamitis. In fine: Orate pro scriptore, cujus nomen erat Joannes Schindelin de Walsee. Expliciunt Sermones Jordani per totam Quadragesimam. Deo gratias. Extat etiam inter Codices M. S. S. Ecclesiae Parochialis Corneoburgensis. Liber qui dicitur vitas fratrum compositus per B. Fr. Jordanum de Saxonia, Ord. Fratrum Erem. S. Augustini, nunc primum latina lingua, qua ab Authore conscriptus fuit, editus et notis illustratus. In quo de quadruplici communione Regularis disciplinae, origine et progressu ejusdem Ordinis agitur, et S. Augustini regula declaratur. Ad Sanctissimum Dominum nostrum Sixtum V Pontificem Maximum. Romae 1587 apud Joannem Martinellum, in 4; item apud eundem cum notis Marci Antonii Maffaei Salernitani, in 4. Ac cum notis nostri Augustini Sabothii, Antuerpiensis ad nobilissimum Senatum, populumque Antuerpiensem. Leodii typis Christiani Ouwerx, prope S. Dionysium sub signo patientiae 1625, in 8. Haec editio est in nostra Biblio­theca Monacensi et Viennensi. Opus hoc in lingua Italica cum notis edidit Reverendissimus P. Augustinus Fivizanus, Sacrista Apostolicus. M. S. exstat in nostra Bibliotheca Monachii incipit: Spiritualis pulchritudinis vero amatori in Christo alteri sibi Fratri Johanni, Ord. Fratrum Heremitarum S. Augustini Lectori in Argentina Fr. Jordanus ejusdem Ordinis Lector minimus: cor unum et animam unam habete in Deo. In fol. In hoc M. S. index personarum venerabilium longe melior est, quam in editione nostra. Collectaneum seu speculum Augustinianorum. Incipit: Quia juxta dictum Sapientis ad locum, unde exeunt flumina, revertuntur, ut iterum fluant. Hoc scripsit ad Fratres suos Augustinianos Eremitas Parisienses, a quibus M. S. hoc in Bibliotheca Conventus majoris ad novum pontem asservatur. Continet post Jordani praeludium sermones D. Augustini 22 ad Fratres in Eremo ordine parum diverso ab editis. Item sermones IV ad populum omnes ex D. Augustini locis desumptos, hos sequuntur tres regulae, quae D. Augustino passim attribuuntur. Dein vita S. Augustini cum duabus Reliquiarum ejus translationibus, et supputatione temporum cum praeconiis illius variorum Scriptorum, denique vita S. Monicae ex Scriptis D. Augustini. Opus hoc editum fuit Parisiis a nostro P. Homey, in supplemento 1686, qui pag. 658 dicti supplementi scribit, quod omnium pene M. S. S. B. Jordani, Codices in Parisiensibus Bibliothecis viderit, ­[P. 802] et teste catalogo Bibliothecae publicae Ultrajectinae, in ea omnia M. S. S. Jordani existant. Comment. in Genesim, teste Angelo Rocca.
Comment. in Apocalypsim.
Comment. in Regulam S. P. Augustini. Apologia Ordinis nostri. Tractatus de spiritu libertatis. Tractatus in orationem Dominicam. Quaestiones variae, teste Trithemio. Joannes Trithemius de Scriptoribus Ecclesisticis, pag. 288, col. 1546. Guilielmus Eysengrein in Catalogo testium veritatis, fol. 155. Dilingae 1565. Conradus Gesnerus in appendice ad suam Bibliothecam, fol. 73. Tiguri 1555. In ejus Bibliotheca per Josiam Simlerum recognita, et in duplum aucta, pag. 431, col. II. Tiguri 1574. In eadem Bibliotheca per Joannem Jacobum Frisium ex Bibliotheca Caesarea Viennensi amplificata, pag. 517, col. I. Tiguri 1583. Gottfridus Olearius in Bibliotheca Scriptorum Ecclesisticorum, tomo I, pag. 414. Bernardus Montfaucon in Bibliotheca Bibliothecarum M. S. S. tomo I, pag. 506. col. I; pag. 563, col. I et tomo II, pag. 1276, col. I; pag. 1295, col. I, pag. 1363, col. I. Jacobus Philippus Thomasinus in Bibliotheca Patavina M. S. S. pag. 76, col. II. Albertus Fabricius in Bibliotheca latina mediae et infimae aetatis, sive latinitatis, libro IX, pag. 515 et 517. In eadem Bibliotheca per Joannem Dominicum Mansi correcta, illustrata et aucta, tomo IV, pag. 176, col. II. Patavii 1574. Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo II, col. 1965. Lipsiae 1750. Josephus Pamphilus in Chronicis Ordinis nostri, fol. 71. Romae 1581. Angelus Rocca, tomo II, pag. 110. Romae 1719. Felix Milensius in Alphabeto, pag. 69. Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 126. Antuerpiae 1613. Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo I, pag. 374, col. II. Madriti 1644. Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 411. Bruxellis 1654. Luigi Torelli ne’ Secoli Agostiniani, tomo VI, carte 190, a num. 3 usque ad 14. Dominicus Antonius Gandolfus in dissertatione historica de 200 Scriptoribus Augustinianis pag. 241, Romae 1704. Antonius Höhn in chronologia Provinciae Rheno-Svevicae, pag. 59. Herbipoli 1744.

Lemene, Francesco de (Lodi 1634 - 1704). Poeta e commediografo. Nel genere comico scrisse il poema comico Della discendenza e nobiltà de' maccheroni e una popolarisima commedia in vernacolo lodigiano, La sposa Francesca.
Come poeta melico diede il meglio di sé nelle Cantate a voce sola e nelle Ariette ma ebbe anche fama per le sue poesie religiose (Trattato di Dio, Rosario di Maria Vergine).
Fu uno dei restauratori del gusto classicheggiante sulla fine del Seicento.

Ambrogio Massari, “il Coriolano” nella nomenclatura intellettuale umanistica, nasce a Cori intorno al 1432. Entrato giovanissimo come novizio nel convento corese di sant’Agostino, in pochi anni brucia le tappe della carriera religiosa all’interno del suo ordine: Baccelliere nel 1458, Maestro nel 1461, diventa Reggente degli Studi di Perugia nel 1463 e di Napoli nel 1465. Nel 1466 è nominato Superiore della Provincia romana e, nel 1470, Procuratore dell’Ordine, ruolo di grande rilievo anche politico che ricoprirà fino al 1476. Assai apprezzato dai pontefici Pio II, Paolo II e Sisto IV, nel 1476 Ambrogio viene eletto alla guida dell’Ordine Agostiniano. Ricoprirà la carica di Priore Generale fino alla morte, avvenuta nel 1485 [anche in dipendenza di una severa umiliazione dovuta ad un' incarcerazione per volontà pontificia]. Interessante figura dell’umanesimo italiano fino ad oggi in attesa di un’adeguata valorizzazione, Ambrogio Massari ha avuto un ruolo di rilievo nel panorama delle committenze artistiche della sua epoca: i dati più esarienti sul personaggio ci provengono dall'opera bibliografica del Perini che (avvalendosi anche delle ricerche del discepolo d'Aprosio Domenico Antonio Gandolfo nella sua Silloge degli agostiniani (p. 56) scrisse:
Massari Fr. Ambrosius, Corae in Latio natus, unde modo Coranus, modo autem Coriolanus a scriptoribus appellatur, fuit famosus historicus, praeclarus orator, atque praecipuus suae aetatis theologus; quapropter iure meritoque a Trithemio dicitur: "in divinis Scripturis eruditus, et scientia litterarum saecularium insignis, excellens ingenio, et eloquio disertus, doctus et eloquens". Is an. 1452 die 3 iunii studens constitutus fuit in conventu nostro et studio Florentino (Reg. Dd. 6, f. 169a) et an. 1458, iam in S. Theol. Bacc., die 6 iunii facultatem obtinuit eundi in patriam suam et conventum pro suis expediendis negotiis. Die autem 15 decembr. 1461 licentiam habuit intrandi examen et insignia magistralia suscipiendi prout definitum fuerat in capitulo Senarum generali (Ibid. f. 173v). An. 1463 fit Regens Perusiae et an. 1465 in conventu Neapolitano. Anno vero insequenti electus fuit in Provincialem huius nostrae Romanae Provinciae (ibid. f. 174), ac paulo post ab Ordinis Generale constitutus fuit eius Vicarius ad visitandas provincias Terrae Laboris et Apulae, conventus de Cora, Velitrarum et de Genazzano, et die 12 maii 1470 iterum electus et confirmatus in Provincialem romanum. Sed eodem anno in cap. gen. Bononiensi ut Proc. gen. ac tandem an. 1476 die 28 martii Vicarius Gen. Apostolicus nec non in festo Pentecostes eiusdem anni, in cap. gen. Romae habito, ubi praesidentes ex parte Summi Pontificis fuerunt Card. Rothomagensis Ordinis protector, et ipse mag. Ambrosius de Cora, totius Ordinis Prior Gen.; in quo quidem munere, vivae vocis oraculo, et nemine discrepante reelectus fuit in cap. gen. Perusiae celebrato die 25 maii 1482, atque a mag. Gaspare de Urbeveteri, eiusdem capituli praeside, confirmatus. "Is fuit Generalis de Augustiniana Religione valde benemeritus (scripsit Lanteri, in Eremi Sacrae August. Part. I, p. 290); nam novem, quibus gubernavit, annorum spatio multimodis, multisque in locis Eremitanum Institutum instauravit, et auxit. Regularem disciplinam in pluribus Insubriae, Hetruriae, Galliae, Hispaniae atque Lusitaniae coenobiis ad exactiorem observantiam revocavit, missisque huc et illuc trans montes, et ultra mare solertissimis viris, qui nova coenobia aedificarent, Eremi nostrae confinia magis magisque dilatavit. Cum quidam Eusebius Corradi Mediolanensis, ac Dominicus a Tarvisio Canonici Regulares editis libris Augustinianam nostri Ordinis originem impugnassent, ipse statim validissima apologia quam Sixto IV nuncupavit, adversariorum ora obstruxit.
Claruit etiam insigni religione atque pietate, quapropter complura ex permultis ipsius operibus sanctitatis odorem exhalant". Attamen aemulorum invidia circumventus anno 1485, an vere vel falso accusatus, Deus scit, apud Innocentium VIII, quod dixerit: "Papam Innocentium creatum fuisse in tenebris; quod in tenebris vivit, et in tenebris morietur", iussu ipsius Pontificis in carcerem intra molem Adrianam coniectus fuit ac inde post mensem martii, Monasterio pro carcere assignato, dimissus, [pag. 195] dolore consumptus, non post multos dies eodem anno, mense maio, die 17 animam exhalavit [vedi anche Gandolfo]. Narrat Aegidius Viterbiensis in suo Regesto ad an. 1508, p. 33 (Cfr. Anacleta August., Vol. VIII, p. 353) quod tanti infortuni causa nostrati Ambrosio fuerit mimium quoddam erga conterraneos studium; nam cum "Coranus fratrem Seraphinum Veliternum (lege: Coranum), virum litterarum ignarum, sed ad scribendum agendumque idoneum, et Theologiae insignibus ornaverit et Ordinis Procuratorem instituerit, qua iniuria affectus Urbevetanus Magister Gaspar, qui fuerat in Religione omnium fere magistratuum genere perfunctus, quique sub eodem Corano Romanam Provinciam rexerat, sui Ordinis Procurator, diu Generalis comes fuerat, longam, claramque Principis amicitiam in accerrima odia commutaverit, nec unquam destiterit donec plerisque adhibitis Patribus egit, ut Innocentius VIII Pontifex libellos in Generalem conscriptos videret, duci illum in Adrianam molem iuberet, per mensem eum sociosque maceraret". Et nunc en opera a Corano Ambrosio conscripta:
1. Vita precellentissimi Ecclesie Doctoris Divi Aurelii Augustini Iponensis Antistitis edita a sacre Theologie professore magistro Ambrosio Coriolano cive Romano et totius sacri Ordinis Fratrum Heremitarum eiusdem sancti Generali et Prefatio in Commentarios super regula ipsius ab eodem compositos.
2. Commentarii super regula divi Augustini Iponensis episcopi per modum dialogi.
3. Commentarii Ambrosii Coriolani generalis Ord. Her. S. Augustini in secundam regulam S. Augustini.
4. Defensorium Ordinis fratrum heremitarum S. Augustini responsivum ad maledica canonicorum assertorum regularium congregationis Frisonariae.
5. Chronica sacratissimi ordinis fratrum heremitarum S. Augustini ex dictis eiusdem S. Augustini, Ambrosii, Possidonii, Sigisberti, multorumque aliorum antiquorum doctorum, nec non et modernorum, utpote magistri Henrici de Urimaria, Iordanis, Francisci Petrarche, Antonini archiepiscopi Florentini, ac insuper ex innumeris privilegiis, et indultis a Sede apostolica prefato Ordine concessis. Haec omnia edita fuere: Rome a Magistro Gregorio Herolt de Bamberga divo Sixto quarto Pont. Maximo sedente. Anno IX (leg. XI) sui pontificatus: die octava decembris MCCCCLXXXI. Vol., in fol., ff. 248, II. 34 et 33, 32. (Cfr. Hain, n. 5683). Item Argentinae impensis Martini Schott, an. 1490. Secundus et tertius tractatus fuerunt in linguam gallicam versi, ac editi sub hoc titulo: Explication de la règle de S. Augustin, publiée sous forme de dialogue en 1480 par Ambroise Coriolan, traduite pour la première fois par le secrètaire du vice-gèrant de l'ordre. Abbeville 1861-1863. Item Defensorium, editum pariter fuit separatim s. l. a. et typ. (Romae, Herolt c. a. 1481 (Cfr. Hain, n. 5684).
6. Orationes de laudibus S. Augustini, una coram Pio II Pontifice max., et toto Cardineo coetu habita an. 1462 Tibure, alia coram Paulo II Veneto. Impressae Coriolani opera Romae a magistro Georgio Herolt de Bamberga, Divo Sixto IV Pont. Max. sedente, anno IX (lege XI) sui Pontificatus, die octava decembris MCCCCLXXXI in fol. editio valde praestans, tum charta, tum typis quadratis et concinnis. Hae duae Orationes P. Coriolani editae iterum fuerunt in lucem Romae, an. 1662, in 4°, una cum regula Carminibus Exametris et Pentametris versa, cuius init.: "Incipit Eximii..., e tenebris erutae opera R. A. P. M. F. Augustini Carillo de Ojeda Provinciae Chilensis ex Provincialis [pag. 196] et apud Romanam Curiam Procuratoris Generalis.
7. Oratio de Virginis conceptione... coram Sixto IIII M. R. P. et Cardinea Senatoriaque corona VI id. decembr. annno MCCCCLXXII in templo D. Mariae de populo habita. S. l. typ. n. et a. (Romae, Ioh. Gensberg. c. an. 1473) 10 cc. 30 II, in 4°. (Cfr Hain n. 5685, Proctor, n. 3499). Eadem oratio S. l. a. et typ. n. (Romae, Steph. Plannck c. a. 1485), in 4°, cc. 6, II. 33 (Hain n. 5686). Item, ut legitur in fine: MCCCCLXXIII mensis febr. die XX impressus est hic sermo in domo Ioh. Philippi de Lignamine (Hain, n. 5687). Eadem oratio s. a. l. et Typ. nota (Romae, c. 1480) in 4°, 55 II. 6 ff. (Copinger, n. 1767 ex Rosenthal, cat. XXXVI, n. 480.
8. Ad Max. Rom. Pontif. Paulum II de Ioh. Apostoli et Evangeliste laudibus, et de vite contemplative celsitudine fr. Ambrosii de Cora... oratio. S. l. et a (Romae Barthol. Guldimbeck, c. 1478) in 4°, ff. 8, 29 II. (Hain, n. 5688). Haec oratio reperitur ms, in cod. 983, chart. in 4°, saec. XV, Bibl. Monasterii S. Michaelis Venetiarum et in cod. 5621 saec. XV, Bibl. Regiae Parisiensis, in quo asservantur etiam Orationes de laudibus S. Ioh. Evangelistae et de vitae contemplativae celsitudine, atque de laudibus S. Agustini de quibus supra nec non aliae sequentes Orationes, eiusdem Ambrosii, videlicet:
9. De Lectoriae gradu;
10. Principium in legendam astrologiam;
11. Oratio de Sacerdotum vita;
12. De laudibus theologiae;
13. Oratio de sapientia et scientia Christi;
14. Oratio de eligendo novo generali, Bononiae anno 1470 habita;
15. Oratiode pace;
16. Oratio in illud: "Erat Iesus eiciens daemonum" et tandem
17. Vita B. Christinae Spoletanae authore Ambrosius de Cora O. E. S. A. ad cuius calcem subiectae sunt Aurelii de Sublaco et Petri Veronensis ad Eumdem Epistolae. Perperam haec vita dicitur a Gandolpho, p. 59 illam editam fuisse a Curtio et a Bollando in T. II, p. 800, nam vita B. Christinae quam exaravit Coriolanus numquam fuit edita.
18. Sermones Mariani eiusdem Mag. Ambrosii de Cora una cum memorata Oratione de Virg. Mariae conceptione asservantur mss. in Cod. 197 (738) chart. saec. XVI, fol. 256 et seqq. Bibl. Paulinae Monasteriensis ex Monasterio Werdenensi. Petrus de Alva in sua Bibl. Virginalis seu Mariae Mare magnum, T. III, pp. 588-590 habet sub hoc tit.: Incipit Sermo S. Augustini de Assumptione Virginis R. P. Ambrosi Corani, qui prius editus fuerat Romae apud Herolt.
19. Liber de disconvenientibus et convenientibus rectoribus compositus a fratre Ambrosio de Cora sacri ord. heremit. S. Augustini ad dom. Thomam vicarium D. Cardinalis hostiensis suum civem.
20. Liber de animae dignitatibus compilatus a Fr. Ambrosio de Cora. Hi duo libri sunt in cod. 413 (G. 3) chart. et membr. saec. XV Biblioth. Communalis Perusiae, ff. 96, et secundus liber reperitur etiam in cod. 835 (Q. 8. 10) saec XV, nuncupatus "ad D. Franciscum Senensem de P. H. C. nepotem Pii II".
21. Commentarii in librum sex principiorum (Giliberti Porretani) editi a ven. Bacchalario fratre Ambrosio de Cora O. f. her. S. Augustini. Extant mss. in cod. 12 (A. 2. 20) Bibl. Angelicae Urbis, saec. XV, ff. 1-60, in quo extat etiam f. 61-62 eiusdem Epistola ad Canonicos Regulares Phrisonariae. A nostrate Iosepho Pamphilo in Ordinis Chronica ff. 90, 92, 93, haec insuper adiiciuntur opera catalogo laborum eiusdem Ambr. Corani; videlicet:
22. De regimine Principum vel Reipublicae;
23. De inventione artium; [pag. 197]
24. De sphaera Virginis;
25. De dignitate sacerdotii nisi confundatur cum oratione de sacerdotum vita;
26. De immortalitate animae. Hic tractatus forsan est ille qui reperitur in cod.. 835 Bibl. Angelicae post tractatum eiusdem Corani de animae dignitatibus, quique inscribitur de potentiis animae;
27. De modo orandi;
28. De idea;
29. De veritate fidei christianae;
30. De proprietatibus angelorum;
31. De essentia Dei;
32. De ineffabili verbo Dei;
33. De circumcisione Christi;
34. Super primum Sententiarum;
35. Super libros posteriorum Aristotelis;
36. Super Artem veterem
; 37. Super tractatum de sphaera;
38. De Laudibus urbis Romae;
39. Sermonum volumina duo.
40. Funebri etiam oratione noster Ambrosius, scribit Mansi in additamentis ad Fabricii Bibl. Lat. m. et infimae aetatis (Florentiae 1858) T. I, p. 80. Laudes Sixti IV Pont. prosecutus est coram Cardinalibus et Pontificio cadavere, teste Iacobo Volaterrano in Diario Romano, qui et addit altera die Orationem aliam de pontifice defuncto habitam a Willelmo Pererio ex iudicibus Rosae Palatinae: uterque, ait historicus, suo in genere commendatus.
(De eo loquuntur: Gesner-Simler, Bibliotheca, 1574, p. 30; Possevinus, Apparatus Sacer., Venetiis, 1606, T. I, p. 72; Gratianus, p. 24; Herrera, T. I, p. 41; Moracci, Bibl. Mariana, p. 64; Elssius, p. 44; Gandolphus, p. 56; Fabricius, Bibl. Eccl., p. 44; Miraeus, Auctarium de Script. Eccl., p. 97, qui falso illum dicit Ord. Praedicatorum; Muratori, Rer. It. Scrip., T. III, 2 part. col. 1192; Iac. Volaterranus, Diar. Rom., ibid. T. XXIII col. 200; Cave, Appendix ad hist. Litt. Guillelmi Cave, 1743, p. 191 ; Iöcher, Allgemeines Gelehrten Lexicon, Leipzig, 1750, T. I, col. 2085; Ossinger, p. 260-264; Tiraboschi, Stor. della Lett. Ital., Milano 1833, T. lI, p. 605; Lanteri, Postr. Saec. Sex. R. A., T. II, p. 24 et alii, ac praesertim Analecta August., Vol. VIII).

17) AMBROSIUS MASSARIUS de Cora in Latio, unde Coranus, sive Coriolanus dictus, Civisque Romanus, praeclarus Historicus, Orator ac Theologus. Apparens in somnis D. P. Augustinus Matri ipsius, eum pro sua Religione requisivit. At cum illa renueret, visus est eidem rapuisse, et ante maius Altare reposuisse, dicens: Tu apud me stabis, et successor meus eris. Successum enarrat ipsemet Ambrosius in Defensorio Ordinis cap. 4; qui licet suum nomen reticeat, tamen ex narrandi forma, ex qualitatibus, et ex margine operis a me in Monasterio Corano visi, expresse ipsum Ambrosium fuisse conspicitur. Anno 1463 Regens Perusinus, 1465 Neapolitanus, Provincialisque Romanus 1466 et 1470. Eodem anno Procurator Generalis constituitur. Postea 28 Martij 1476 Vicarius Apostolicus. Denique anno 1478 in die Penthecostes Comitiorum Generalium Romae Praeside Cardinale Estotvilla dignissimo ac munificentissimo Protectore, ad totius Ordinis primariam sedem elevatus fuit, et 1482 in Capitulo Perusino confirmatus.
Anno vero 1485 invidia et pravitate Magistri Gasparis Urbevetani, aliorumque aemulorum circumventus, per mensem in Mole Adriani detentus, deindeque Monasterio pro carcere assignato, dimissus, ac a spe honoris, quo dignus erat, deturbatus, dolore consumptus, non post multos dies eodem anno 17 Maij Animam Creatori reddidit. Vir, ut testatur Tritemius, in Divinis Scripturis eruditus, et scientia Litterarum saecularium insignis, excellens ingenio, et eloquio disertus, doctus et eloquens. Causam ruinae Ambrosij explicat Panvinius in addit. ad Platinam in Innoc. VIII: Magistrum Ordinis Augustiniani Ambrosium Coranum ob veteres simultates, in Carcerem coniecit. Ac clarius Ciacconius Dominicanus in vitis Pontificum: Anno 1485 Innocentius VIII ob veteres simultates Fratrem Ambrosium Coranum Vicarium [Priorem, non Vicarium] Generalem Ordinis Eremitarum S. Augustini carceravit intra Arcem S. Angeli, quod dixisse ferebatur, Innocentium VIII in tenebris fuisse natum et in tenebris vivere, et in tenebris moriturum. Verum has tenebras novis et crassioribus tenebris obscuravit (inquit meus eruditissimus Herrera in pacifica Resp. pag. 381) R. P. Abraham Bzovius Tom. 18, Anno 1484. Narrat enim quod, post Pontificium Decretum promulgatum 1484 dissidia vetans in Ordine D. Augustini, nempe inter Canonicos et Eremitas cum edidisset [P. 57] Ambrosius Defensorium Ordinis sui, Lateranenses Pontificem interpellasse, atque ita ad trutinam Librum expositum, igni fuisse adiudicatum, subditque: Idem decrevit Innocentius VIII Sixti successor, qui eumdem Coriolanum a iurgiis et contumeliis, nec dum abstinentem carceri mancipavit. Ex quo demum puteo aquam hauserit, expuit idem Bzovius. Ita Celsus Maphaeus Veronensis, qui tunc eam causam apud sedem Apostolicam pro suis Canonicis agebat, in Libro, quo eiusdem Coriolani oppositionibus respondit, Corollario 4 in fine, et Augustinus Ticinensis in Libello eadem de causa tunc edito, cuius titulus est, Clypeus veritatis. Dubius quidem sum, an Maphaeus et Ticinensis sic retulerint: sed si ita est, Clypeum veritatis veritate transverberabimus, et P. Bzovij insignem candorem admirabimur. In primis enim decretum Sixti IV promulgatum fuit 1484; et Apologia Ordinis fuit scripta 1477, Romaeque impressa 1481, ut infra patebit. Quomodo ergo verum erit, quod Coriolanus ediderit Apologiam post decretum, cum fuerit promulgatum 1484? Deinde quis credat, librum igni adiudicatum a Pontifice, cuius damnatio in nullo Indice expurgatorio continetur, et cuius exemplaria in pluribus Bibliothecis, ut gemmae custodiuntur? Bonitatem igitur gravissimi Patris admirator, qui unico haustu eas aquas potavit, quas turbidas esse vel deprehendere, vel saltem suspicari potuisset, quia ex lutuosis puteis Adversariorum hauriebantur, videlicet ex Celso, et Augustino Coriolano contrarijs. Sciendum insuper est Innocentium VIII vivae vocis Oraculo Riario Cardinali Camerario facto, declarasse Decretum Sixti 4 ut in Bullario Ordinis pag. 324, in qua declaratione haec, inter alia scintillant verba: Possint publice et private respondere, et se defendere in iudicio et extra iudicium, et quod Libri ac tractatus per eosdem Fratres Ordinis Eremitarum, et pro eorum parte et defensione contra eosdem Canonicos Regulares, et eorum Libros et tractatus, et quorumcumque aliorum pro eis hac materia confecti et publicati, in suo robore permaneant ac libere scribi, vendi, retineri, et uti ac largiri possint. Non erat igitur Innocentius tam ardens in favorem Bullae Sixtinae, ut hac de causa carceri manciparet Virum tam praeclarum, tam doctum, ac de ordine meo benemeritum. Elucescit igitur assertum Panvinij et Ciacconij, et obscuratur dictum Bzovij et ipsius sequacis, seu posterioris Celsi Rosini Caesennatensis in Lycaeo Canon. Regularium, ubi [P. 58] de Celso Maphaeo loquitur alibique. Celebrant condignis laudibus nostrum Coranum omnes scriptores Ordinis, et exteri sunt, inter alios, Trithemius de script. Eccl.; Possevinus in Appar. pag. 72; Gesnerus pag. 32; Simlerus pag. 35; Petrus de Alva in To. 3, Bibl. Virginalis et in Bibl. Conceptionis col. 60; Marraccius in Tom. p. pag. 64; Eques Mandosius in Rom. Cen. 3, n. 99; ac ultimo Robertus Gerio in Appen. ad Opus Cave pag. 315. Errarunt clarissimus Volsius Lib. 3, cap. de Historicis Latinis, et Aubertus Miraeus de script. asserentes meum Coranum Dominicanum. Delendum itaque eius nomen est e Bibliotheca Dominicana Patris Ambrosij de Altamura. En Catalogus Operum ipsius:
1) Commentarium super regulam S. P. Augustini; Commendatio eiusdem Regulae; De vita et laudibus S. eiusdem Patris, ac Orationes tres in ipsius encomium; Defensorium Ordinis, seu Apologia contra Dominicum Tarvisinum et Eusebium Mediolanensem Cong. Frisonariae Canonicos. Chronica Ordinis, ubi de Viris illustribus sanctitate et doctrina, ac de Generalibus, necnon de Privilegiis. Omnia haec simul in uno Tomo non exiguae molis. Romae per Georgium Horolt de Bamberga 1481, fol. Item Commentarij eiusdem, et Commendatio Regulae, Vita S. Patris, ac tres Orationes in laudem, etc. dicati fuere Reverendissimo Nicolao Friesz Episcopo Tripolitano Germano, mei Ordinis, Theologo celeberrimo a P. L. Tilmano Limperger. Argentinae, impensis Martini Schott 1490, fol. Deinde Orationes tres ut supra una cum regula Carminibus Exametris et Pentametris versa, cuius initium est: Incipit Eximii Augustini Regula nostri Patris Eremitis quam dedit ille suis. In fine vero: Explicita est Patris Augustini Regula magni, quo Urbs Hipponensis praesule clara micat. Opera P. M. Augustini Carillo de Oieda apud Rom. Curiam Procuratoris Generalis, Romae 1662, in 4.
2) Sermo de Assumptione Virginis primum Romae apud Horolt, demum in Bibl. Virginali To. 3, pag. 588.
3) De Concept. B. V. Oratio edita est, ut testatur Fabianus Iustinianus in indice univers. verbo Conceptio, pag. 101. M. S. sunt.
4) De Regimine Reipublicae, lib. I. 5) De inventione Artium, lib. I.
6) De Sphera Virginis, lib. I.
7) De dignitate Sacerdotij, lib. I.
8) De immortalitate Animae, lib. I.
9) De modo Orandi, lib. I.
10) De Idea, lib. I.
11) De veritate Fidei Christianae, lib. I.
12) De proprietatibus Angelorum, lib. I.
13) De Scientia et Sapientia Christi, lib. I.
14) De essentia Dei, lib. I.
15) De ineffabili verbo Dei, lib. I.
16) De Circumcisione Christi, lib. I.
17) Super [P. 59] primum Sententiarum.
18) Super Libros Posteriorum Aristotelis.
19) Super artem Veterem.
20) De laudibus Urbis Romae.
21) Sermonum, Volumina duo de diversis continent aliquos habitos ad Pont. et Card. aliaque multa.
22) Vita B. Christinae de Vicecomitibus. Hanc existimo esse illam editam a meo Curtio et a Bollando in secuzdo To. Februarij pag. 800.

Duret, Louis <1527-1586> Medico allievo di Houllier [Houllier, Jacques Medico. Nato a Étampes, morto nel 1562. Nelle sue opere con il nome latinizzato in Iacobus Hollerius Stempanus; Giacomo Hollerio], professore al College de France, nato nel 1527 a Bage-la-Ville, morto nel 1586 a Parigi.
Hippocrates,Hippocratis magni Coacae praenotiones. Opus admirabile, in tres libros distributum. Interprete & enarratore Ludouico Dureto, Segusiano ... Cum rerum memorabilium indice indice amplissimo, Geneuae: Gamonet, Estienne, 1665
Hippocrates,Hippocratis magni Coacae praenotiones. Opus admirabile, in tres libros tributum. Interprete & enarratore Ludouico Dureto, ... cum rerum commemorabilium iudice amplissimo, Parisiis: Duval, Denis Du Puys, Jean Baptiste, 1588
Hippocrates,Hippocratis magni Coacae praenotiones. Opus admirabile, in tres libros tributum. Interprete & enarratore Ludouico Dureto, segusino. ... Cum rerum commemorabilium indice amplissimo, Parisiis: Du Puys, Jacques <1.>Duval, Denis, 1588 Hippocrates,Hippocratis Magni Coacae praenotiones. Opus admirabile, in tres libros distributum. Interprete & enarratore Ludouico Dureto, Segusiano. Cum rerum commemorabilium indice amplissimo, Lutetiae Parisiorum: Meiat, Jean veuve, 1621
Duret, Ludovicus, In magni Hippocratis librum De humoribus purgandis. Et in libros tres De diaeta acutorum Ludouici Dureti, segusiani, Commentarii interpretatione & enarratione insignes, a Petro Girardeto ... emendati, in ordinem distributi, ac primum in lucem prolati. Adiecta est sub finem accurata Constitutionis primae libri 2. Epidemion eiusdem authoris interpretatio. Cum rerum & verborum indice copiosissimo, Parisiis : apud Ioannem Iost, via Iacobaea, ad insigne Sancti Spiritus, 1631 - [16], 156, [4], 130, [6] p. ; 8. - Segn.: a8 A-K8, A-H8 I4. - Numeri: Impronta - o-t- m-m- stma plpe (3) 1631 (R) - Localizzazioni: Biblioteca nazionale Braidense - Milano - Biblioteca del Polo di medicina legale, anatomia patologica e storia della medicina dell'Università degli studi di Padova - Biblioteca nazionale Marciana - Venezia
Houllier, Jacques Iacobi Hollerii Stempani, medici Parisiensis celeberrimi, de morbis internis, lib. II. Illustrati doctissimis eiusdem authoris scholiis et observationibus nonantea excusis deinde Ludovici Dureti professoris regii in eundem adversariis, et Antonii Valetii doctoris medici exercitationibus luculentis. Eiusdem Hollerii de febribus, de peste, de remediis kata topous, de materia chirurgica... Omnia nunc demum accurate et diligenter castigata, Lyon : apud Petrum Landry, 1588 - 24, 296, 83, 1, 68, 132 c. ; 8? (17 cm) - Segn: a8, e8, A8, A-Z8, AA-OO8, Aa-Kk8, Ll4, aa-hh8, ll4, a-q8, r4 - Marca (front.) - Impronta - e-e- t.te t.*. bu*. (3) 1588 (R) Nomi: Biblioteca Lancisiana - Roma

Egidio da Viterbo nacque a Viterbo nel 1469 e morì nella stessa città nel 1532. Cardinale, ebbe una grande preparazione umanistica e partecipò agli eventi della Riforma . Il suo vero nome era Egidio Antonini: studiò a Viterbo, presso l’Ordine degli Agostiniani, nel quale entrò a diciotto anni. Compì studi filosofici a Padova, poi fece numerosi viaggi, occasione preziosa per stringere rapporti di grande scambio culturale con letterati e filosofi del tempo, come l’amicizia con Ficino a Firenze, o con gli intellettuali dell’Accademia Pontaniana a Napoli; fu amico inoltre del Pontano , che gli dedicò il dialogo Aegidius . Il suo ruolo all’interno dell’Ordine fu quello del diplomatico, e raggiunse i vertici della carriera diventando generale nel 1507. Nel 1517 fu nominato cardinale e nel 1523 vescovo di Viterbo. Sostenne proposte di riforma nei confronti della Chiesa e unì alla sua preparazione teologica un’erudizione vastissima: oltre a conoscere molte lingue antiche, come greco, ebraico, turco e persiano, studiò a lungo la Kabbalah, tanto da scrivere i due trattati Schechina e Libellus de litteris hebraicis.

Egidio : Romano : Filosofo e teologo, agostiniano forse allievo di Tommaso d'Aquino, arcivescovo di Bourges, viene nominato cardinale, ma non è eletto. Nato a Roma nel 1243 ca. e morto a Avignone nel 1316. Nome su edizioni: Aegidius Romanus; Egidius Romanus; Egidius de Roma; Egidio Romano; Egidius Ro. Columna; Aegidius Columna Romanus; Aegidius Columnius Romanus; Egidius.

Bibbia. Vecchio Testamento. Cantico dei Cantici, Sefer Tehillim Misle Qohelet wuSir ha-sirim. Psalmi Dauidis, Prouerbia Salomonis, Ecclesiastes, et Canticum Canticorum Hebraice cum interlineari versione Santis Pagnini: Benedicti Ariae Montani, & aliorum collato studio ad Hebraicam dictionem diligentissime expensa Parisiis : apud Sebastiani Cramoisy, via Iacobea sub Ciconijs, 1632 - 16, 416 p. ; 8o - Marca calcogr. (Due cicogne si imbeccano in volo) sul front Segn.: a8A-2C8 - Numeri: Impronta - ruvt tide **:h **la (3) 1632 (R) - Paese di pubblicazione: FR - Lingua di pubblicazione: lat, heb - Localizzazioni: Biblioteca nazionale centrale - Firenze - FI - Biblioteca nazionale centrale Vittorio Emanuele II - Roma - Biblioteca del Centro teologico - Torino

BIBBIA, PROVERBI, 26, 4:
Non rispondere allo stolto
secondo la sua follia,
per non divenire anche tu simile a lui.

Salomone il Saggio (sec. X a.C.), figlio di Davide e Betsabea, fu il terzo re d'Israele: il suo nome significa "il pacifico", "il felice", ed egli lo fu davvero. Le vicende del suo regno sono narrate nel primo e secondo Libro dei Re. Quando nei suoi ultimi anni di vita Davide scelse come suo successore al trono Salomone, ci furono vari tentativi di rivolta, il più grave dei quali fu l'usurpazione del trono tentata da un altro dei figli di Davide, Adonia, con l'appoggio del potente generale Joab.
Pur essendosi dissolto il partito fedele ad Adonia, Salomone trovò presto occasione di ordinare l'uccisione del fratello ed in seguito anche del generale ribelle. Salito al trono, Salomone si impegnò in ripetuti scontri militari con le tribù che premevano ai confini del regno di Israele ed intensificò la rete commerciale, stringendo accordi con i vicini più potenti ed aggiungendo al numero delle sue mogli la figlia del faraone d'Egitto.
La realizzazione del sogno di suo padre, la costruzione di un grande tempio a Gerusalemme, che diventasse il centro religioso di Israele, e la costruzione della reggia richiesero un apporto finanziario maggiore del previsto.
Ciò indusse Salomone a gravare di tasse ancor più pesanti i suoi sudditi. Questi provvedimenti suscitarono dapprima scontento e ribellione, ma, poco a poco, il ricordo delle privazioni svanì e l'età di Salomone fu ricordata come l'Età dell'Oro di Israele.
Tuttavia, se il governo energico di Davide aveva consegnato al figlio un regno saldo ed unito, quello fastoso di Salomone creò i presupposti della scissione del territorio nei due regni di Giuda e di Israele, avvenuta dopo la sua morte, che segnò la decadenza della potenza ebraica, culminata con la distruzione di Gerusalemme e la deportazione a Babilonia.
A Salomone viene attribuita la composizione del "Cantico dei Cantici", uno straordinario canto d'amore su cui si concentrò, durante il Medioevo, l'esegesi e la meditazione dei maggiori mistici, che lo interpretarono come la prefigurazione dell'amore sponsale di Cristo per la Chiesa.
Pd. X, 109-114
spira di tale amor, che tutto 'l mondo
là giù ne gola di saper novella:
entro v'è l'alta mente u' sì profondo
saver fu messo, che, se 'l vero è vero
a veder tanto non surse il secondo.
I versi danteschi sono la traduzione quasi letterale del cap. 3 del Primo Libro dei Re: "Ecco ti concedo un cuore saggio e intelligente: come te non ci fu alcuno prima di te nè sorgerà dopo di te." (1 Re 3, 12).
La sapienza che Salomone aveva chiesto non era una sapienza assoluta, ma la "regal prudenza" (Pd. XIII, 104), una sapienza strettamente legata al suo essere re ed ai doveri di discernimento e giudizio che quel ruolo comportava. La lunga dissertazione sulla natura della sapienza di Salomone (Pd. XII, 34-111) non è esercitazione retorica o parentesi dotta nell'economia della narrazione del Paradiso. Essa consente a Dante di prendere posizione su una questione per lui fondamentale. Il concetto dantesco di sapienza, infatti, non si ferma alla sapienza intellettuale: viene esaltata in Salomone una sapienza che si volge ai fatti, un saper agire che è in concreta ed efficace sintonia con il pensiero divino, indagato dalla teologia, e le leggi della natura e dell'uomo, indagate dalle scienze e dalla letteratura.
Nell'evoluzione onomastica l'appellativo di sapiente e/o saggio divenne una costante per la figura di Salomone, anche se si finì per caricare di interferenze misteriche e cabalistiche come quelle connesse alla leggendaria clavicola di Salomone, un libro di negromanzia utilizzato per perpetrare riti infami.











Di storia relativamente recente furono i contagi settecenteschi di vaiolo e soprattutto di COLERA, contro i quali parimenti si attivò il sistema difensivo delle torri e dei rastrelli oltre che l'uso di una precisa mappa delle ripartizioni di Sanità, con l'indicazione degli uomini preposti ai luoghi di controllo (specie sul mare), che per ordine della Signoria di Genova il cartografo colonnello Vinzoni, circa a metà '700, avrebbe perfettamente delineato nel suo bellissimo e completo Atlante di Sanità.
Nel Medioevo nelle terapie proposte v'era spesso collisione fra una ricetta popolare che consigliava di far mangiare all'ubriaco una mela cruda al mattino, bevendo insieme un bicchiere d'acqua, ed il principio medico che faceva consumare cibi amari ed aspri sì da attenuare l'effetto del vino. Nel rimedio contro il vaiolo si ricorreva alla ricetta dalla medicina empirica di avvolgere il corpo del malato in pelle d'animale scuoiato di fresco: secondo la medicina scientifica del '500 si ponevano le parti malate a contatto con pelli di animali, meglio se cuccioli, squartati di fresco, per sanare in dermatologia i tessuti corrosi da lebbra o erisipela.
A Berkeley, in Inghilterra, nel 1749 nasceva quindi Edward Jenner, il padre dell'immunologia.
Fu suo, infatti, il primo approccio scientifico alla prevenzione del vaiolo, malattia virale gravissima di cui si hanno tracce già nel secondo millennio a. C. in mummie egizie e in cronache cinesi.
In Europa comparve solo nel sesto secolo d. C. e prese il nome dal latino varius (maculato, in riferimento all'aspetto della pelle dei malati).
Nel Cinquecento fu portato in America dai conquistatori spagnoli, e nel solo Messico uccise oltre tre milioni di indigeni.
Ovunque si presentasse, il vaiolo causava epidemie con migliaia di morti; chi si salvava, rimaneva orribilmente sfigurato.
Già dall'antichità in Cina, in Arabia, in Etiopia e nel Caucaso c'era l'uso di inoculare ai ragazzi il liquido proveniente da lesioni di individui che avevano contratto il vaiolo in forma lieve.
Questa pratica causava una malattia per lo più a decorso benigno e salvava da infezioni successive: si era visto, infatti, che chi aveva già avuto il vaiolo, non lo prendeva più.
Tale metodo si diffuse all'inizio del diciottesimo secolo in varie corti europee e in seguito si estese alle popolazioni.
Questa tecnica in Italia fu introdotta dal medico Giovammaria Bicetti De' Buttinoni: a livello europeo però tale scelta medica venne originariamente introdotta a baneficio di sua figlia, e sull'esperienza maturata in Medio Oriente, dalla moglie dell'ambasciatore inglese in Turchia Lady Wortley Montague.
Tale metodo venne però ostacolato dalla facoltà teologica di Parigi e visto con perplessità da molti studiosi, ma più che altro il suo fallimento fu dovuto al fatto che la malattia trasmessa direttamente da braccio a braccio era vaiolo vero e proprio, e poteva dar luogo anche a epidemie.
La pratica, nonostante l'accoglienza entusiastica di alcuni, come il Parini che le dedicò un'ode nel 1765 (L'innesto del vaiolo), fu abbandonata, anche perchè proprio alla fine del Settecento si sparse la notizia che usando pus del vaiolo delle mucche si ottenevano ottimi risultati senza correre rischi.
E' a questo punto che s'inserisce il lavoro di Jenner.
Egli, da giovane, aveva sentito una contadina dire che non avrebbe contratto la malattia perchè aveva già preso il vaiolo vaccino: era questa, infatti, la voce che girava per le campagne.
L'occasione di mettere in pratica le sue teorie Jenner la colse quando una mungitrice s'infettò con il vaiolo delle mucche e sviluppò delle pustole sulle mani.
Egli prelevò dalle lesioni del materiale che il 14 maggio 1796 inoculò nel braccio di un ragazzo sano di circa otto anni.
Dopo una settimana, questi cominciò a star male: lamentava dolori all'ascella, poi sensazioni di freddo e mal di testa, ma dopo qualche giorno tutti i disturbi scomparvero.
Per vedere se il ragazzo si era effettivamente immunizzato, Jenner un mese e mezzo dopo gli inoculò del materiale preso da una pustola di una persona malata di vaiolo: il piccolo non si ammalò.
La prova fu ripetuta successivamente, sempre con lo stesso risultato.
Lo scienziato compì molti altri esperimenti simili e ne dedusse che un individuo infettato con la malattia delle mucche viene preservato dal più temibile vaiolo umano.
Ovviamente Jenner, con le conoscenze del tempo, non poteva sapere che il successo del suo esperimento era dovuto al fatto che il virus dei bovini e quello dell'uomo hanno in comune alcune sostanze (antigeni) capaci di suscitare nel nostro organismo reazioni difensive: gli anticorpi prodotti in seguito all'inoculazione del vaiolo vaccino proteggono dunque anche da un'eventuale infezione dell'altro virus.
Se Jenner è stato il primo ad aver fatto una vaccinazione interpretandola con rigore scientifico, solo un secolo dopo Louis Pasteur riuscì a capire che tale pratica si poteva generalizzare per prevenire vari tipi di malattie mediante l'inoculazione di germi opportunamente attenuati.
Per questo motivo il termine "vaccino", che originariamente indicava il vaiolo dei bovini, è ora usato per qualsiasi sostanza capace di produrre immunità specifica nei confronti di una data infezione.
Nel 1798 Jenner rese pubblici i propri studi.
Ben presto, però, fu attaccato da varie parti: si sosteneva che l'immunizzazione con il vaiolo vaccino non era una sua invenzione, bensì era già stata applicata altre volte.
Egli si difese dichiarandosi il vero scopritore del metodo.
In realtà prima di lui altri avevano fatto le stesse osservazioni.
Jenner aveva forse copiato l'idea?
Chissà !
Gli va comunque riconosciuto il merito di aver affrontato per primo il problema con spirito scientifico e di aver collaborato a diffondere la vaccinazione, salvando moltissimi dalla malattia che per secoli aveva terrorizzato intere popolazioni.
Nel maggio 1980 l'Organizzazione Mondiale della Sanità ha dichiarato scomparso il vaiolo: si tratta della prima malattia infettiva debellata dall'uomo.
Quindi la vaccinazione ormai non si usa più: per ogni evenienza, tuttavia, esistono ancora depositi di vaccino.
Per evitare che il virus del vaiolo possa uscire casualmente o per fini terroristici dai laboratori in cui è studiato, la sua conservazione viene autorizzata solo in due strutture di ricerca, in Russia e Stati Uniti.
Da tempo si discute se debbano essere eliminati anche questi ultimi ceppi.
[bibliog. : saggio di Anna Buoncristiani su "La Stampa", 21 dicembre 1998].

Le Camene erano, nella mitologia romana , le ninfe delle sorgenti. La religione romana dava una propria divinità a tutti i corsi d'acqua, i fiumi e il laghi . Il loro santuario si trovava in un bosco sacro vicino a Porta Capena a Roma . La tradizione lo indica consacrato al re Numa Pompilio , successore di Romolo . Le Camene avevano il dono della profezia e le Vestali andavano ad attingere l'acqua necessaria ai loro riti presso di loro [da Wikipedia]

TARPEIA, RUPE: Dirupo del monte Campidoglio dal quale nell'antica Roma venivano precipitati gli assassini e i traditori. Prendeva nome da una leggendaria fanciulla che in tempi remotissimi avrebbe tradito la città aprendo ai sabini la rocca capitolina.

Coquaeus Leonardus [scrive l'Ossinger nella sua silloge di autori agostiniani], natione Gallus, Patria Aurelianensis, Alumnus Provinciae Franciae, vixit Saeculo 17. S. Theologiae Doctor Parisiensis, erat Confessarius et Consiliarius Christinae de Lotharingia Magnae Ducis Hetruriae. In Philosophicis et Theologicis scientiis, nec non in lingua Hebraica, ac Graeca ita excelluit, ut similem haberet neminem, quapropter non tantum in Gallia, sed etiam Romae et Florentiae publicum Professorem agere debuit. Typis commisit librum, cujus titulus:
Anti Mornaeus (id est) confutatio Mysterii iniquitatis, sive historiae Papatus Philippi Mornaei, in quo elucidata historiae veritate Romani Pontifices vindicantur ab adversarii calumniis, ab erroribus Sacra eorum auctoritas, ac fides orthodoxa asseritur. Imperatorum, Regum, ac Principum jura, tum Bellarminus et Baronius Cardinales defenduntur authore Fr. Leonardo Coquaeo, Ord. Eremitarum S. Augustini, S. Theologiae Doctore, Serenissimae Christinae a Lotharingia, Magnae Hetruriae Duci, a Sacris Confessionibus, tomi II, Mediolani sumptibus haeredum Pacifici Pontii et Joannis Baptistae Piccalci 1616, in fol.
Comment. in libros de civitate Dei S. P. Augustini, Parisiis 1636, in fol.
Apologiam pro Summis Pontificibus, in qua eorum auctoritas, et a B. Petro usquam ad Paulum V, sine ulla interruptione continuata successio demonstratur. Mediolani 1619. Coloniae 1620, in fol.
Examen Praefationis monitoriae Jacobi I, Magnae Britanniae Regis praemissae Apologiae suae pro juramento fidelitatis, in quo examine refellitur, et Apologia ipsa Regis, [P. 260] et Summorum Pontificum Brevia ad Catholicos Anglos defenduntur. Friburgi Brisgoiae 1611 apud Joannem Strasserum, in fol.
Ludovicus Jacob a S. Carolo in Bibliotheca Pontificia, libro II, pag. 387.
Angelicus Aprosius nella sua Bibliotheca, pag. 514 et 515.
Christianus Jöcher in universali Lexico Eruditorum, tomo I, col. 2083. Lipsiae 1750.
Thomas Gratianus in Anastasi Augustiniana, pag. 129. Antuerpiae 1613.
Nicolaus Crusenius in Monastico Augustiniano, parte III, cap. 48. Monachii 1623.
Thomas de Herrera in Alphabeto Augustiniano, tomo II, pag. 18, col. I. Madriti 1644
. Philippus Elssius in Encomiastico Augustiniano, pag. 429. Bruxellis 1654.
Luigi Torelli ne’ Secoli Agostiniani, tomo V, carte 373, num. 11, in Bologna 1678.

Lucio (?) Apuleio (Madaura, Algeria 125 d.C. ca - Cartagine, dopo il 170 d.C.): poche sono le notizie in nostro possesso sulla vita di questo che è certamente il personaggio più poliedrico e affascinante dell'età degli Antonini (lo stesso "praenomen" tramandatoci sembra essere piuttosto una conseguenza del fatto che il protagonista del suo romanzo si chiama appunto Lucio); notizie, del resto, tutte ricavabili da certe informazioni che lo stesso scrittore ci fornisce nelle sue opere, soprattutto nell' "Apologia". Così sappiamo che nacque a Madaura intorno al 125 d.C, che fu di estrazione agiata e che studiò a Cartagine, dove apprese le regole dell'eloquenza latina; si recò poi ad Atene, per avviarsi allo studio del pensiero greco. Ciò che principalmente l'attraeva erano le dottrine nelle quali il pensiero religioso aveva una sua funzione: ma lo stoicismo, al quale rimanevano fedeli in gran parte i nobili romani e di cui Marco Aurelio sarà un adepto, lo attraeva molto meno del platonismo, o della dottrina che allora passava sotto questo termine (platonismo se così possiamo dire "teosofico"), impregnata di misticismo e addirittura di magia. L'iniziazione ai culti misterici. A. si fece iniziare a tutti i culti più o meno segreti che a quei tempi abbondavano nell'Oriente mediterraneo: misteri di Eleusi, di Mitra, misteri di Iside, culto dei Cabiri a Samotracia, e tanti altri di minore fama. La sua speranza era di trovare il "segreto delle cose" e, al pari della sua eroina Psiche, si abbandonava a tutti i dèmoni della curiosità, avventurandosi fino alle frontiere del sacrilegio. L'accusa di magia e il processo. La strada del ritorno dalla Grecia all'Africa lo condusse attraverso le regioni asiatiche, in Egitto e quindi in Cirenaica, dove lo attendeva una straordinaria avventura verso Alessandria (155-156). Ad Oea (l'odierna Tripoli), infatti, conobbe Pudentilla, madre di uno dei suoi compagni di studi ad Atene, Ponziano, la quale, rimasta vedova, desiderava riprendere marito. A. le piacque, e i due si sposarono. I parenti della nobildonna, adirati nel vedere compromessa l'eredità, intentarono un processo al "filosofo" straniero accusandolo di aver plagiato e sedotto la donna con arti magiche per impossessarsi dei suoi averi, e lo tradussero davanti al governatore della provincia. Per difendersi, A. compose un'arringa scintillante di spirito, che ci è stata conservata col titolo di "Apologia" (158).Gli ultimi anni. Dopo il processo, lo scrittore tornò a Cartagine, dove ottenne varie dignità (come quella di "sacerdos provinciae" del culto imperiale, ma fu pure sacerdote e propagandista del culto di Asclepio) e dove proseguì la sua brillante carriera di conferenziere (i Cartaginesi giunsero ad innalzare statue in suo onore). Infine, la sua morte va collocata probabilmente dopo il 170 d.C., dal momento che da quest'anno in poi non abbiamo più notizie sul suo conto.
Opere - "Apologia" o "De magia" (158), come detto, versione successivamente rielaborata della propria, vittoriosa, orazione difensiva. L'episodio autobiografico viene filtrato attraverso una densa rete letteraria, che lo rende quasi emblematico, se non addirittura mitico; costante vi è poi l'ironia, da cui traspare la sicurezza della vittoria. In quest'opera, così, è già in nuce lo stile caratteristico dello scrittore, fatto di folgorazioni, sospensioni, parallelismi, allitterazioni, di espressioni nuove ed inaspettate, dove il ciceronianismo di fondo già si sfalda in una serie di brevi, frizzanti periodi. Dal punto di vista della difesa, invece, A. distingue tra filosofia e magia: la differenza è che il filosofo può avere contatti coi demoni (vd. oltre, "De deo Socratis") per fini di purificazione spirituale, mentre il mago, con le sue arti, intende raggiungere scopi malefici. E’, infine, interessante paragonare questo genere di eloquenza, di discorso effettivamente pronunciato davanti a un tribunale, con quella dei Florida (antherà, "selezioni di fiori"), estratti di conferenze (23 brani oratori) tenute dallo scrittore a Cartagine e a Roma, antologizzati in 4 libri da un anonimo ed eccezionali esempi di virtuosismo retorico.
Tre opere filosofiche:
- "De mundo" , rifacimento - in chiave stoicheggiante - dell’omonimo trattato pseudoaristotelico;- "De Platone et eius dogmate" [vers.lat], una sintesi della fisica e dell’etica di Platone, cui doveva seguire una logica ("Perì ermeneias"?): ne emerge un Platone permeato di neopitagorismo, di teorie misteriche ed iniziatiche;- "De deo Socratis" [vers.lat], un opuscolo in cui A. esamina la demonologia di Socrate: sotto l’influsso delle filosofie orientali, i "demoni" (ovvero, divinità) diventano Angeli, o affini ad essi, per A., spiriti che fungono da intermediari tra gli dèi e gli uomini, e che presiedono a rivelazioni e presagi.- Numerose, poi, le opere perdute, o di cui ci resta molto poco. Scrisse di aritmetica, musica, medicina ecc., e, tra le altre cose, compose "Carmina amatoria", "Ludicra" (di questa raccolta faceva parte un carme su un dentifricio e due epigrammi d'amore conservati nell' "Apologia") e poi una traduzione del "Fedone" platonico, un romanzo, "Hermagoras", di cui ci restano due frammenti e nel quale doveva essere celebrato il culto di "Ermete Trismegisto". Il carattere enciclopedico e insieme misterico e salvifico della sua produzione minore è confermato pure da scritti trasmessi sotto il suo nome, specie da un dialogo ermetico apocrifo, l' "Asclepius".
- "Metamorphoseon libri XI denominato a volte "L'asino d'oro" ("Asinus Aureus"), certamente il suo capolavoro ("Asino d'oro" è il titolo con cui la prima volta lo indicò Sant'Agostino nel "De civitate Dei": ma non si sa se l'aggettivo "aureus" sia stato coniato in riferimento alle doti eccezionali dell'asino, oppure alla qualità artistica del romanzo, oppure ancora al valore di edificazione morale insito nella storia del protagonista).Le "Metamorfosi".
*Il romanzo, opera stravagante in 11 libri, è forse l'adattamento (almeno nei primi 10) di uno scritto di Luciano di Samosata di cui non siamo in possesso, ma del quale ci è pervenuto un plagio intitolato "Lucius o L'asino": si discute se A. abbia seguito il modello solo nella trama principale, o ne abbia ricavato anche le molte digressioni novellistiche tragiche ed erotiche. Non è improbabile, poi, che sia A. che Luciano abbiano (sia pure con intenti del tutto diversi) rielaborato un'ulteriore fonte, di cui ci testimonia Fozio: ovvero, un'opera intitolata, manco a dirlo, "Metamorfosi", e attribuito ad un certo Lucio di Patre, il cui canovaccio esteriore è praticamente lo stesso dell'opera del nostro. "Le "Metamorfosi" di A. gravitano comunque nella tradizione della "milesia", ma anche in quella del romanzo greco contemporaneo, arricchito però dall’originale e determinante elemento magico e misterico.Dunque, nell'opera, il magico si alterna con l’epico (nelle storie, ad es., dei briganti), col tragico, col comico, in una sperimentazione di generi diversi (ordinati ovviamente in un unico disegno, con un impianto strutturale abbastanza rigoroso), che trova corrispondenza nello sperimentalismo linguistico, nella piena padronanza di diversi registri, variamente combinati nel tessuto verbale: e il tutto in una lingua, comunque, decisamente "letteraria".
La storia narra di un giovane chiamato Lucio (identificato da A. con lo stesso narratore), appassionato di magia. Originario di Patrasso, in Grecia, egli si reca per affari in Tessaglia, paese delle streghe. Là, per caso, si trova ad alloggiare in casa del ricco Milone, la cui moglie Panfila è ritenuta una maga: ha la facoltà di trasformarsi in uccello. Lucio - avvinto dalla sua insaziabile "curiositas" - vuole imitarla e, valendosi dell'aiuto di una servetta, Fotis, accede alla stanza degli unguenti magici della donna. Ma sbaglia unguento, e viene trasformato in asino, pur conservando coscienza ed intelligenza umana. Per una simile disgrazia, il rimedio sarebbe semplice (gli basterebbe mangiare alcune rose), se un concatenarsi straordinario di circostanze non gli impedisse di scoprire l'antidoto indispensabile. Rapito da certi ladri, che hanno fatto irruzione nella casa, durante la notte stessa della metamorfosi, egli rimane bestia da soma per lunghi mesi, si trova coinvolto in mille avventure, sottoposto ad infinite angherie e muto testimone dei più abietti vizi umani; in breve, il tema è un comodo pretesto per mettere insieme una miriade di racconti.Nella caverna dei briganti, Lucio ascolta la lunga e bellissima favola di "Amore e Psiche", narrata da una vecchia ad una fanciulla rapita dai malviventi: la favola racconta appunto l'avventura di Psiche, l'Anima, innamorata di Eros, dio del desiderio, uno dei grandi dèmoni dell'universo platonico, la quale possiede senza saperlo, nella notte della propria coscienza, il dio che lei ama, e che però smarrisce per curiosità, per ritrovarlo poi nel dolore di un'espiazione che le fa attraversare tutti gli "elementi" del mondo) (vd oltre, la parte dedicata specificamente alla favola).
Sconfitti poi i briganti dal fidanzato della fanciulla, Lucio viene liberato, finché - dopo altre peripezie - si trova nella regione di Corinto, dove, sempre sotto forma asinina, si addormenta sulla spiaggia di Cancree; durante la notte di plenilunio, vede apparire in sogno la dea Iside che lo conforta, gli annuncia la fine del supplizio e gli indica dove potrà trovare le benefiche rose. Il giorno dopo, il miracolo si compie nel corso di una processione di fedeli della dea e Lucio, per riconoscenza, si *L'ultima parte del romanzo (libro XI), che si svolge in un clima di forte suggestione mistica ed iniziatica, non ha equivalente nel testo del modello greco. E’ evidente che è un'aggiunta di A., al pari della celebre "favola" di Amore e Psiche, che si trova inserita verso la metà dell'opera: centralità decisamente "programmatica", che fa della stessa quasi un modello in scala ridotta dell’intero percorso narrativo del romanzo, offrendone la corretta decodificazione. Ci si può chiedere se queste aggiunte non servano a spiegare l'intenzione dell'autore. In realtà l'episodio di Iside, come quello di Amore e Psiche, ha un evidente significato religioso: indubbio nel primo; fortemente probabile nel secondo, interpretato specificamente ora come mito filosofico di matrice platonica, ora come un racconto di iniziazione al culto iliaco, ora - ma meno efficacemente - come un mito cristiano. Certo è, comunque, che tutto il romanzo è carico di rimandi simbolici all’itinerario spirituale del protagonista-autore: la vicenda di Lucio ha, infatti, indubbiamente valore allegorica: rappresenta la caduta e la redenzione dell’uomo, di cui l’XI libro è certamente la conclusione religiosa (lo stesso numero dei libri, 11, sembra del resto far pensare al numero dei giorni richiesti per l'iniziazione misterica, 10 appunto di purificazione e 1 dedicato al rito religioso). Il tutto farebbe delle "Metamorfosi", così, un vero e proprio romanzo "mistagogico", che sembrerebbe invero registrare l'esperienza stessa dello scrittore.Romanzo che, tuttavia, qualunque sia la sua reale intenzione, ci offre una straordinaria descrizione delle province dell'impero al tempo degli Antonini e, in modo particolare, della vita del popolo minuto. Confrontato con quello di Petronio, dà però la curiosa impressione che i personaggi vi siano osservati a maggiore distanza, come in un immenso affresco dove si muovono, agitandosi, innumerevoli comparse.
Come detto, la favola di Amore e Psiche, che si estende emblematicamente dalla fine del IV libro (paragrafo XXVIII) a buona parte del VI (prg. XXIV incl.), ha un'importanza esemplare nell'economia generale del romanzo, svolgendo una funzione non solo esornativa, ma fornendocene invero la corretta chiave di lettura e di decodificazione, fulcro artistico ed etico dell'opera tutta.
La favola inizia nel più classico dei modi: c'erano una volta, in una città, un re e una regina, che avevano tre figlie. L'ultima, Psiche, è bellissima, tanto da suscitare la gelosia di Venere, la quale prega il dio Amore di ispirare alla fanciulla una passione disonorevole per l'uomo più vile della terra. Tuttavia, lo stesso Amore si invaghisce della ragazza, e la trasporta nel suo palazzo, dov'ella è servita ed onorata come una regina da ancelle invisibili e dove, ogni notte, il dio le procura indimenticabili visite. Ma Psiche deve stare attenta a non vedere il viso del misterioso amante, a rischio di rompere l'incantesimo. Per consolare la sua solitudine, la fanciulla ottiene di far venire nel castello le sue due sorelle; ma queste, invidiose, le suggeriscono che il suo amante è in realtà un serpente mostruoso: allora, Psiche, proprio come Lucio, non resiste alla "curiositas", e, armata di pugnale, si avvicina al suo amante per ucciderlo. Ma a lei il dio Amore, che dorme, si rivela nel suo fulgore, coi capelli profumati di ambrosia e le ali rugiadose di luce e il candido collo e le guance di porpora. Dalla faretra del dio, Psiche trae una saetta, dalla quale resta punta, innamorandosi, così, perdutamente, del'Amore stesso. Dalla lucerna di Psiche una stilla d'olio cade sul corpo di Amore, e lo sveglia. L'amante, allora, fugge da Psiche, che ha violato il patto. L'incantesimo, dunque, è rotto, e Psiche, disperata, si mette alla ricerca dell'amato. Deve affrontare l'ira di Venere, che sfoga la sua gelosia imponendole di superare quattro difficilissime prove, l'ultima delle quali comporta la discesa nel regno dei morti e il farsi dare da Persefone un vasetto. Psiche avrebbe dovuto consegnarlo a Venere senza aprirlo, ma la curiosità la perde ancora una volta. La fanciulla viene allora avvolta in un sonno mortale, ma interviene Amore a salvarla; non solo: il dio otterrà per lei da Giove l'immortalità e la farà sua sposa. Dalla loro unione nascerà una figlia, chiamata "Voluttà".
La successione degli avvenimenti della novella riprende quella delle vicende del romanzo: prima un'avventura erotica, poi la "curiositas" punita con la perdita della condizione beata, quindi le peripezie e le sofferenze, che vengono alfine concluse dall'azione salvifica della divinità. La favola, insomma, rappresenterebbe il destino dell'anima, che, per aver commesso il peccato di "hybris" (tracotanza) tentando di penetrare un mistero che non le era consentito di svelare, deve scontare la sua colpa con umiliazioni ed affanni di ogni genere prima di rendersi degna di ricongiungersi al dio. L'allegoria filosofica è appena accennata (se non altro, nel nome della protagonista, Psiche, simbolo dell'anima umana), ma il significato religioso è evidente soprattutto nell'intervento finale del dio Amore, che, come Iside, prende l'iniziativa di salvare chi è caduto, e lo fa di sua spontanea volontà, non per i meriti della creatura umana.

APVLEI
FLORIDA
I. Vt ferme religiosis viantium moris est, cum aliqui lucus aut aliqui locus sanctus in via oblatus est, votum postulare, pomum adponere, paulisper adsidere: ita mihi ingresso sanctissimam istam civitatem, quamquam oppido festinem, praefanda venia et habenda oratio et inhibenda properatio est. Neque enim iustius religiosam moram viatori obiecerit aut ara floribus redimita aut spelunca frondibus inumbrata aut quercus cornibus onerata aut fagus pellibus coronata, vel enim colliculus saepimine consecratus vel truncus dolamine effigiatus vel cespes libamine umigatus vel lapis unguine delibutus. Parva haec quippe et quamquam paucis percontantibus adorata, tamen ignorantibus transcursa.
II. At non itidem maior meus Socrates, qui cum decorum adulescentem et diutule tacentem conspicatus foret, "ut te videam", inquit, "aliquid et loquere". Scilicet Socrates tacentem hominem non videbat; etenim arbitrabatur homines non oculorum, sed mentis acie et animi obtutu considerandos. Nec ista re cum Plautino milite congruebat, qui ita ait: Pluris est oculatus testis unus quam auriti decem. Immo enimvero hunc versum ille ad examinandos homines converterat: Pluris est auritus testis unus quam oculati decem. Ceterum si magis pollerent oculorum quam animi iudicia, profecto de sapientia foret aquilae concedendum. Homines enim neque longule dissita neque proxume adsita possumus cernere, verum omnes quodam modo caecutimus: ac si ad oculos et obtutum istum terrenum redigas et hebetem, profecto verissime poeta egregius dixit velut nebulam nobis ob oculos offusam nec cernere nos nisi intra lapidis iactum valere. Aquila enimvero cum se nubium tenus altissime sublimavit evecta alis totum istud spatium, qua pluitur et ninguitur, ultra quod cacumen nec fulmini nec fulguri locus est, in ipso, ut ita dixerim, solo aetheris et fastigio hiemis cum igitur eo sese aquila extulit, nutu clementi laevorsum vel dextrorsum tanta mole corporis labitur, velificatas alas quo libuit advertens modico caudae gubernaculo, inde cuncta despiciens ibidem pinnarum eminens indefessa remigia ac paulisper cunctabundo volatu paene eodem loco pendula, circumtuetur et quaerit, quorsus potissimum in praedam superne sese ruat fulminis vicem; de caelo improvisa, simul campis pecua, simul montibus feras, simul homines urbibus uno obtutu sub eodem impetu cernens, unde rostro transfodiat, unde unguibus inuncet vel agnum incuriosum vel leporem meticulosum vel quodcumque esui animatum vel laniatui fors obtulit . . .
III. Hyagnis fuit, ut fando accepimus, Marsyae tibicinis pater et magister; rudibus adhuc musicae saeculis solus ante alios cantus canere, nondum quidem tam flexanimo sono nec tam pluriformi modo nec tam multiforatili tibia; quippe adhuc ars ista repertu novo commodum oriebatur. Nec quicquam omnium est quod possit in primordio sui perfici, sed in omnibus ferme ante est spei rudimentum quam rei experimentum. Prorsus igitur ante Hyagnin nihil aliud plerique callebant quam Vergilianus upilio seu busequa, stridenti miserum stipula disperdere carmen. Quod si quis videbatur paulo largius in arte promovisse, ei quoque tamen mos fuit una tibia velut una tuba personare. Primus Hyagnis in canendo manus discapedinavit, primus duas tibias uno spiritu animavit, primus laevis et dexteris foraminibus, acuto tinnitu et gravi bombo, concentum musicum miscuit. Eo genitus Marsyas cum in artificio patrissaret tibicinii, Phryx cetera et barbarus, vultu ferino, trux, hispidus, inlutibarbus, spinis et pilis obsitus, fertur - pro nefas - cum Apolline certavisse, teter cum decoro, agrestis cum erudito, belua cum deo. Musae cum Minerva dissimulamenti gratia iudices adstitere, ad deridendam scilicet monstri illius barbariam nec minus ad stoliditatem poeniendam. Sed Marsyas, quod stultitiae maximum specimen, non intellegens se deridiculo haberi, priusquam tibias occiperet inflare, prius de se et Apolline quaedam deliramenta barbare effutivit, laudans sese, quod erat et coma relicinus et barba squalidus et pectore hirsutus et arte tibicen et fortuna egenus: contra Apollinem - ridiculum dictu - adversis virtutibus culpabat, quod Apollo esset et coma intonsus et genis gratus et corpore glabellus et arte multiscius et fortuna opulentus. "Iam primum", inquit, "crines eius praemulsis antiis et promulsis caproneis anteventuli et propenduli, corpus totum gratissimum, membra nitida, lingua fatidica, seu tute oratione seu versibus malis, utrubique facundia aequipari. Quid quod et vestis textu tenuis, tactu mollis, purpura radians? quid quod et lyra eius auro fulgurat, ebore candicat,gemmis variegat? quid quod et doctissime et gratissime cantilat? "Haec omnia" inquit "blandimenta nequaquam virtuti decora, sed luxuriae accommodata": contra corporis sui qualitatem prae se maximam speciem ostentare. Risere Musae cum audirent hoc genus crimina sapienti exoptanda Apollini obiectata, et tibicinem illum certamine superatum velut ursum bipedem corio exsecto nudis et laceris visceribus reliquerunt. Ita Marsyas in poenam cecinit et cecidit. Enimvero Apollinem tam humilis victoriae puditum est.
IV. Tibicen quidam fuit Antigenidas, omnis voculae melleus modulator et idem omnimodis peritus modificator, seu tu velles Aeolion simplex sive Iastium varium seu Ludium querulum seu Phrygium religiosum seu Dorium bellicosum. Is igitur cum esset in tibicinio adprime nobilis, nihil aeque se laborare et animo angi et mente dicebat, quam quod monumentarii ceraulae tibicines dicerentur. Sed ferret aequo animo hanc nominum communionem, si mimos spectavisset: animadverteret illic paene simili purpura alios praesidere, alios vapulare; itidem si munera nostra spectaret: nam illic quoque videret hominem praesidere, hominem depugnare; togam quoque parari et voto et funeri, item pallio cadavera operiri et philosophos amiciri.
V. Bono enim studio in theatrum convenistis, ut qui sciatis non locum auctoritatem orationi derogare, sed cum primis hoc spectandum esse, quid in theatro deprehendas. Nam si mimus est, riseris, si funerepus, timueris, si comoedia est, faveris, si philosophus, didiceris.
VI. Indi, gens populosa cultoribus et finibus maxima, procul a nobis ad orientem siti, prope oceani reflexus et solis exortus, primis sideribus, ultimis terris, super Aegyptios eruditos et Iudaeos superstitiosos et Nabathaeos mercatores et fluxos vestium Arsacidas et frugum pauperes Ityraeos et odorum divites Arabas - eorum igitur Indorum non aeque miror eboris strues et piperis messes et cinnami merces et ferri temperacula et argenti metalla et auri fluenta, nec quod Ganges apud eos unus omnium amnium maximus eois regnator aquis in flumina centum discurrit, centum valles illi oraque centum, oceanique fretis centeno iungitur amni, nec quod isdem Indis ibidem sitis ad nascentem diem tamen in corpore color noctis est, nec quod apud illos immensi dracones cum immanibus elephantis pari periculo in mutuam perniciem concertant: quippe lubrico volumine indepti revinciunt, ut illis expedire gressum nequeuntibus vel omnino abrumpere tenacissimorum serpentium squameas pedicas necesse sit ultionem a ruina molis suae petere ac retentores suos toto corpore oblidere. Sunt apud illos et varia colentium genera - libentius ego de miraculis hominum quam naturae disserverim -; est apud illos genus, qui nihil amplius quam bubulcitare novere, ideoque adgnomen illis bubulcis inditum. Sunt et mutandis mercibus callidi et obeundis proeliis strenui vel sagittis eminus vel ensibus comminus. Est praeterea genus apud illos praestabile, gymnosophistae vocantur. Hos ego maxime admiror, quod homines sunt periti non propagandae vitis nec inoculandae arboris nec proscindendi soli; non illi norunt arvum colere vel aurum colare vel equum domare vel taurum subigere vel ovem vel capram tondere vel pascere. Quid igitur est? unum pro his omnibus norunt: sapientiam percolunt tam magistri senes quam discipuli iuniores. Nec quicquam aeque penes illos laudo, quam quod torporem animi et otium oderunt. Igitur ubi mensa posita, priusquam edulia adponantur, omnes adolescentes ex diversis locis et officiis ad dapem conveniunt; magistri perrogant, quod factum a lucis ortu ad illud diei bonum fecerint. Hic alius se commemorat inter duos arbitrum delectum, sanata simultate, reconciliata gratia, purgata suspicione amicos ex infensis reddidisse; itidem alius sese parentibus quaepiam imperantibus oboedisse, et alius aliquid meditatione sua repperisse vel alterius demonstratione didicisse, . . . denique ceteri commemorant. Qui nihil habet adferre cur prandeat, inpransus ad opus foras extruditur.
VII. Alexandro illi, longe omnium excellentissimo regi, cui ex rebus actis et auctis cognomentum magno inditum est, ne vir unicam gloriam adeptus sine laude umquam nominaretur - nam solus a condito aevo, quantum hominum memoria exstat, inexsuperabili imperio orbis auctus fortuna sua maior fuit successusque eius amplissimos et provocavit ut strenuus et aequiperavit ut meritus et superavit ut melior, solusque sine aemulo clarus, adeo ut nemo eius audeat virtutem vel sperare, fortunam vel optare -, eius igitur Alexandri multa sublimia facinora et praeclara edita fatigaberis admirando vel belli ausa vel domi provisa, quae omnia adgressus est meus Clemens, eruditissimus et suavissimus poetarum, pulcherrimo carmine illustrare; sed cum primis Alexandri illud praeclarum, quod imaginem suam, quo certior posteris proderetur, noluit a multis artificibus vulgo contaminari, sed edixit universo orbi suo, ne quis effigiem regis temere adsimularet aere? colore, caelamine, quin saepe solus eam Polycletus aere duceret, solus Apelles coloribus deliniaret, solus Pyrgoteles caelamine excuderet; praeter hos tris multo nobilissimos in suis artificiis si quis uspiam reperiretur alius sanctissimae imagini regis manus admolitus, haud secus in eum quam in sacrilegum vindicaturum. Eo igitur omnium metu factum, solus Alexander ut ubique imaginum simillimus esset, utique omnibus statuis et tabulis et toreumatis idem vigor acerrimi bellatoris, idem ingenium maximi honoris, eadem forma viridis iuventae, eadem gratia relicinae frontis cerneretur. Quod utinam pari exemplo philosophiae edictum valeret, ne qui imaginem eius temere adsimularet, uti pauci boni artifices, idem probe eruditi omnifariam sapientiae studium contemplarent, neu rudes, sordidi, imperiti pallio tenus philosophos imitarentur et disciplinam regalem tam ad bene dicendum quam ad bene vivendum repertam male dicendo et similiter vivendo contaminarent. Quod utrumque scilicet perfacile est. Quae enim facilior res quam linguae rabies et vilitas morum, altera ex aliorum contemptu, altera ex sui? Nam viliter semet ipsum colere sui contemptus est, barbare alios insectari audientium contumelia est. An non summam contumeliam vobis imponit, qui vos arbitratur maledictis optimi cuiusque gaudere, qui vos existimat mala et vitiosa verba non intellegere aut, si intellegatis, boni consulere? Quis ex rupiconibus, baiolis, tabernariis tam infans est, ut, si pallium accipere velit, non disertius maledicat?
VIII. Hic enim plus sibi debet quam dignitati, quamquam nec haec illi sit cum aliis promiscua; nam ex innumeris hominibus pauci senatores, ex senatoribus pauci nobiles genere et ex iis pauci consulares, ex consularibus pauci boni et adhuc ex bonis pauci eruditi. Sed ut loquar de solo honore, non licet insignia eius vestitu vel calceatu temere usurpare.
IX. Si quis forte in hoc pulcherrimo coetu ex illis invisoribus meis malignus sedet, quoniam, ut in magna civitate, hoc quoque genus invenitur, qui meliores obtrectare malint quam imitari et, quorum similitudinem desperent, eorundem adfectent simultatem, scilicet uti, qui suo nomine obscuri sunt, meo innotescant,- si qui igitur ex illis lividis splendidissimo huic auditorio velut quaedam macula se immiscuit, velim paulisper suos oculos per hunc incredibilem consessum circumferat contemplatusque frequentiam tantam, quanta ante me in auditorio philosophi numquam visitata est, reputet cum animo suo, quantum periculum conservandae existimationis hic adeat qui contemni non consuevit, cum sit arduum et oppido difficile vel modicae paucorum exspectationi satisfacere, praesertim mihi, cui et ante parta existimatio et vestra de me benigna praesumptio nihil non quicquam sinit neglegenter ac de summo pectore hiscere. Quis enim vestrum mihi unum soloecismum ignoverit? quis vel unam syllabam barbare pronuntiatam donaverit? quis incondita et vitiosa verba temere quasi delirantibus oborientia permiserit blaterare? Quae tamen aliis facile et sane meritissimo ignoscitis. Meum vero unumquodque dictum acriter examinatis, sedulo pensiculatis, ad limam et lineam certam redigitis, cum torno et coturno vero comparatis: tantum habet vilitas excusationis, dignitas difficultatis. Adgnosco igitur difficultatem meam, nec deprecor quin sic existimetis. Nec tamen vos parva quaedam et prava similitudo falsos animi habeat, quoniam quaedam, ut saepe dixi, palliata mendicabula obambulant. Praeco proconsulis et ipse tribunal ascendit, et ipse togatus illic videtur, et quidem perdiu stat aut ambulat aut plerumque contentissime clamitat; enimvero proconsul ipse moderata voce rarenter et sedens loquitur et plerumque de tabella legit; quippe praeconis vox garrula ministerium est, proconsulis autem tabella sententia est, quae semel lecta neque augeri littera una neque autem minui potest, sed utcumque recitata est, ita provinciae instrumento refertur. Patior et ipse in meis studiis aliquam pro meo captu similitudinem; nam quodcumque ad vos protuli, exceptum ilico et lectum est, nec revocare illud nec autem mutare nec emendare mihi inde quicquam licet. Quo maior religio dicendi habenda est, et quidem non in uno genere studiorum. Plura enim mea exstant in Camenis quam Hippiae in opificiis opera. Quid istud sit, si animo attendatis, diligentius et accuratius disputabo. Et Hippias e numero sophistarum est, artium multitudine prior omnibus, eloquentia nulli secundus; aetas illi cum Socrate, patria Elis; genus ignoratur, gloria vero magna, fortuna modica, sed ingenium nobile, memoria excellens, studia varia, aemuli multi. Venit Hippias iste quondam certamine Olympio Pisam, non minus cultu visendus quam elaboratu mirandus. Omnia secum quae habebat, nihil eorum emerat, sed suis sibi manibus confecerat, et indumenta, quibus indutus, et calciamenta, quibus erat inductus, et gestamina, quibus erat conspicatus. Habebat indutui ad corpus tunicam interulam tenuissimo textu, triplici licio, purpura duplici: ipse eam sibi solus domi texuerat. Habebat cinctui balteum, quod genus pictura Babylonica miris coloribus variegatum: nec in hac eum opera quisquam adiuverat. Habebat amictui pallium candidum, quod superne circumiecerat: id quoque pallium comperior ipsius laborem fuisse. Etiam pedum tegumenta crepidas sibimet compegerat; etiam anulum in laeva aureum faberrimo signaculo quem ostentabat, ipse eius anuli et orbiculum circulaverat et palam clauserat et gemmam insculpserat. Nondum omnia eius commemoravi. Enim non pigebit me commemorare quod illum non puditum est ostentare, qui magno in coetu praedicavit, fabricatum semet sibi ampullam quoque oleariam, quam gestabat, lenticulari forma, tereti ambitu, pressula rutunditate, iuxtaque honestam strigileculam, recta fastigatione cymulae, flexa tubulatione ligulae, ut et ipsa in manu capulo moraretur et sudor ex ea rivulo laberetur. Quis autem non laudabit hominem tam numerosa arte multiscium, totiugi scientia magnificum, tot utensilium peritia daedalum? Quin et ipse Hippian laudo, sed ingenii eius fecunditatem malo doctrinae quam supellectilis multiformi instrumento aemulari, fateorque me sellularias quidem artes minus callere, vestem de textrina emere, baxeas istas de sutrina praestinare, enimvero anulum nec gestare, gemmam et aurum iuxta plumbum et lapillos nulli aestimare, strigilem et ampullam ceteraque balnei utensilia nundinis mercari. Prorsum enim non eo infitias nec radio nec subula nec lima nec torno nec id genus ferramentis uti nosse, sed pro his praeoptare me fateor uno chartario calamo me reficere poemata omnigenus apta virgae, lyrae, socco, coturno, item satiras ac griphos, item historias varias rerum nec non orationes laudatas disertis nec non dialogos laudatos philosophis, atque haec et alia eiusdem modi tam graece quam latine, gemino voto, pari studio, simili stilo. Quae utinam possem equidem non singillatim ac discretim, sed cunctim et coacervatim tibi, proconsul [ut] optime, offerre ac praedicabili testimonio tuo ad omnem nostram Camenam frui! non hercule penuria laudis, quae mihi dudum integra et florens per omnes antecessores tuos ad te reservata est, sed quoniam nulli me probatiorem volo, quam quem ipse ante omnis merito probo. Enim sic natura comprobatum est, ut eum quem laudes etiam ames, porro quem ames etiam laudari te ab illo velis. Atque ego me dilectorem tuum profiteor, nulla tibi privatim, sed omni publicitus gratia obstrictus. Nihil quippe a te impetravi, quia nec postulavi. Sed philosophia me docuit non tantum beneficium amare, sed etiam maleficium, magisque iudicio impertire quam commodo inservire et quod in commune expediat malle quam quod mihi. Igitur bonitatis tuae diligunt plerique fructum, ego studium. Idque facere adortus sum, dum moderationem tuam in provincialium negotiis contemplor, qua effectius te amare debeant experti propter beneficium, expertes propter exemplum. Nam et beneficio multis commodasti et exemplo omnibus profuisti. Quis enim a te non amet discere quanam moderatione obtineri queat tua ista gravitas iucunda, mitis austeritas, placida constantia blandusque vigor? Neminem proconsulum, quod sciam, provincia Africa magis reverita est, minus verita: nullo nisi tuo anno ad coercenda peccata plus pudor quam timor valuit. Nemo te alius pari potestate saepius profuit, rarius terruit, nemo similiorem virtute filium adduxit. Igitur nemo Carthagini proconsulum diutius fuit. Nam etiam eo tempore, quo provinciam circumibas, manente nobis Honorino, minus sensimus absentiam tuam, quam te magis desideraremus: paterna in filio aequitas, senilis in iuvene [auctoritas] prudentia, consularis in legato auctoritas, prorsus omnis virtutes tuas ita effingit ac repraesentat, ut medius fidius admirabilior esset in iuvene quam in te parta laus, nisi eam tu talem dedisses. Qua utinam perpetuo liceret frui. Quid nobis cum istis proconsulum vicibus, quid cum annis brevibus et festinantibus mensibus? O celeres bonorum hominum dies, o praesidum optimorum citata curricula. Iam te, Severiane, tota provincia desideramus. Enimvero Honorinum et honos suus ad praeturam vocat et favor Caesarum ad consulatum format et amor noster inpraesentiarum tenet, et spes Carthaginis in futurum spondet, uno solacio freta exempli tui, quod qui legatus mittitur, proconsul ad nos cito reversurus est.
X. Sol qui candentem fervido curru atque equis flammam citatis fervido ardore explicas: itemque luminis eius Luna discipula nec non quinque ceterae vagantium potestates: Iovis benefica, Veneris voluptifica, pernix Mercuri, perniciosa Saturni, Martis ignita. Sunt et aliae mediae deum potestates, quas licet sentire, non datur cernere, ut Amoris ceterorumque id genus, quorum forma invisitata, vis cognita. Item in terris, utcumque providentiae ratio poscebat, alibi montium arduos vertices extulit, alibi camporum supinam planitiem coaequavit, itemque ubique distinxit amnium fluores, pratorum virores, item dedit volatus avibus, volutus serpentibus, cursus feris, gressus hominibus.
XI. Patitur enim, quod qui herediolum sterile et agrum scruposum, meras rupinas et senticeta miseri colunt: quoniam nullus in tesquis suis fructus est nec ullam illic aliam frugem vident, sed infelix lolium et steriles dominantur avenae, suis frugibus indigentes aliena furatum eunt et vicinorum flores decerpunt, scilicet ut eos flores carduis suis misceant; ad eundem modum qui suae virtutis sterilis est . . .
XII. Psittacus avis Indiae avis est; instar illi minimo minus quam columbarum, sed color non columbarum; non enim lacteus ille vel lividus vel utrumque, subluteus aut sparsus est, sed color psittaco viridis et intimis plumulis et extimis palmulis, nisi quod sola cervice distinguitur. Enimvero cervicula eius circulo mineo velut aurea torqui pari fulgoris circumactu cingitur et coronatur. Rostri prima duritia: cum in petram quampiam concitus altissimo volatu praecipitat, rostro se velut ancora excipit. Sed et capitis eadem duritia quae rostri. Cum sermonem nostrum cogitur aemulari, ferrea clavicula caput tunditur, imperium magistri ut persentiscat; haec discenti ferula est. Discit autem statim pullus usque ad duos aetatis suae annos, dum facile os, uti conformetur, dum tenera lingua, uti convibretur: senex autem captus et indocilis est et obliviosus. Verum ad disciplinam humani sermonis facilior est psittacus glande qui vescitur et cuius in pedibus ut hominis quini digituli numerantur. Non enim omnibus psittacis id insigne, sed illud omnibus proprium, quod eis lingua latior quam ceteris avibus; eo facilius verba hominis articulant patentiore plectro et palato. Id vero, quod didicit, ita similiter nobis canit vel potius eloquitur, ut, vocem si audias, hominem putes: nam corvum quidem si audias, +idem conate non loqui[. Verum enimvero et corvus et psittacus nihil aliud quam quod didicerunt pronuntiant. Si convicia docueris, conviciabitur diebus ac noctibus perstrepens maledictis: hoc illi carmen est, hanc putat cantionem. Vbi omnia quae didicit maledicta percensuit, denuo repetit eandem cantilenam. Si carere convicio velis, lingua excidenda est aut quam primum in silvas suas remittendus est.
XIII. Non enim mihi philosophia id genus orationem largita est, ut natura quibusdam avibus brevem et temporarium cantum commodavit, hirundinibus matutinum, cicadis meridianum, noctuis serum, ululis vespertinum, bubonibus nocturnum, gallis antelucanum; quippe haec animalia inter se vario tempore et vario modo occinunt et occipiunt carmine, scilicet galli expergifico, bubones gemulo, ululae querulo, noctuae intorto, cicadae obstrepero, hirundines perarguto. Sed enim philosophi ratio et oratio tempore iugis est et auditu venerabilis et intellectu utilis et modo omnicana.
XIV. Haec atque hoc genus alia partim cum audiret a Diogene Crates, alia ipse sibimet suggereret, denique in forum exsilit, rem familiarem abicit velut onus stercoris magis labori quam usui, dein coetu facto maximum exclamat: "Crates" inquit "Cratetem manu mittit": et exinde non modo solus, verum nudus et liber omnium, quoad vixit, beate vixit. Adeoque eius cupiebatur, ut virgo nobilis spretis iunioribus ac ditioribus procis, ultronea eum sibi optaverit. Cumque interscapulum Crates retexisset, quod erat aucto gibbere, peram cum baculo et pallium humi posuisset eamque supellectilem sibi esse puellae profiteretur eamque formam, quam viderat: proinde sedulo consuleret, ne post querela eam caperet; enimvero Hipparche condicionem accipit. Iam dudum sibi provisum satis et satis consultum respondit, neque ditiorem maritum neque formonsiorem uspiam gentium posse invenire; proinde duceret quo liberet. Duxit Cynicus in porticum; ibidem, in loco celebri, coram luce clarissima accubuit, coramque virginem imminuisset paratam pari constantia, ni Zeno procinctu palliastri circumstantis coronae obtutum magistri in secreto defendisset.
XV. Samos Icario in mari modica insula est - exadversum Miletos - ad occidentem eius sita nec ab ea multo pelagi dispescitur; utramius clementer navigantem dies alter in portu sistit. Ager frumento piger, aratro inritus, fecundior oliveto, nec vinitori nec holitori scalpitur. Ruratio omnis in sarculo ei surculo, quorum proventu magis fructuosa insula est quam frugifera. Ceterum et incolis frequens et hospitibus celebrata. Oppidum habet, nequaquam pro gloria, sed quod fuisse amplum semiruta moenium multifariam indicant. Enimvero fanum Iunonis antiquitus famigeratum; id fanum secundo litore, si recte recordor viam, viginti haud amplius stadia oppido abest. Ibi donarium deae perquam opulentum: plurima auri et argenti ratio in lancibus, speculis, poculis et huiuscemodi utensilibus. Magna etiam vis aeris vario effigiatu, veterrimo et spectabili opere; vel inde ante aram Bathylli statua a Polycrate tyranno dicata, qua nihil videor effectius cognovisse; quidam Pythagorae eam falso existimant. Adulescens est visenda pulchritudine, crinibus a fronte parili separatu per malas remulsis, pone autem coma prolixior interlucentem cervicem scapularum finibus obumbrat; cervix suci plena, malae uberes, genae teretes, at medio mento lacullatur; eique prorsus citharoedicus status: deam conspiciens, canenti similis, tunicam picturis variegatam deorsus ad pedes deiectus ipsos, Graecanico cingulo, chlamyde velat utrumque brachium ad usque articulos palmarum, cetera decoris striis dependent; cithara balteo caelato apta strictim sustinetur; manus eius tenerae, procerulae: laeva distantibus digitis nervos molitur, dextra psallentis gestu pulsabulum citharae admovet, ceu parata percutere, cum vox in cantico interquievit; quod interim canticum videtur ore tereti semihiantibus in conatu labellis eliquare. Verum haec quidem statua esto cuiuspiam puberum, qui Polycrati tyranno dilectus Anacreonteum amicitiae gratia cantilat. Ceterum multum abest Pythagorae philosophi statuam esse; et natu Samius et pulchritudine adprime insignis et psallendi musicaeque omnis multo doctissimus ac ferme id aevi, quo Polycrates Samum potiebatur, sed haudquaquam philosophus tyranno dilectus est. Quippe eo commodum dominari orso profugit ex insula clanculo Pythagoras, patre Mnesarcho nuper amisso, quem comperio inter sellularios artifices gemmis faberrime sculpendis laudem magis quam opem quaesisse. Sunt qui Pythagoran aiant eo temporis inter captivos Cambysae regis, Aegyptum cum adveheretur, doctores habuisse Persarum magos ac praecipue Zoroastren, omnis divini arcani antistitem, posteaque eum a quodam Gillo Crotoniensium principe reciperatum. Verum enimvero celebrior fama obtinet sponte eum petisse Aegyptias disciplinas atque ibi a sacerdotibus caerimoniarum incredundas potentias, numerorum admirandas vices, geometriae sollertissimas formulas didicisse; nec his artibus animi expletum mox Chaldaeos atque inde Brachmanos - hi sapientes viri sunt, Indiae gens est - eorum ergo Brachmanum gymnosophistas adisse. Chaldaei sideralem scientiam, numinum vagantium statos ambitus, utrorumque varios effectus in genituris hominum ostendere nec non medendi remedia mortalibus latis pecuniis terra caeloque et mari conquisita; Bracmani autem pleraque philosophiae eius contulerunt, quae mentium documenta, quae corporum exercitamenta, quot partes animi, quot vices vitae, quae diis manibus pro merito suo cuique tormenta vel praemia. Quin etiam Pherecydes Syro ex insula oriundus, qui primus versuum nexu repudiato conscribere ausus est passis verbis, soluto locutu, libera oratione, eum quoque Pythagoras magistrum coluit et infandi morbi putredine in serpentium scabiem solutum religiose humavit. Fertur et penes Anaximandrum Milesium naturabilia commentatus nec non et Cretensem Epimeniden inclitum fatiloquum et piatorem disciplinae gratia sectatus itemque Leodamantem Creophyli discipulum, qui Creophylus memoratur poetae Homeri hospes et aemulator canendi fuisse. Tot ille doctoribus eruditus, tot tamque multiiugis calicibus disciplinarum toto orbe haustis, vir praesertim ingenio ingenti ac profecto super captum hominis animi augustior, primus philosophiae nuncupator et conditor, nihil prius discipulos suos docuit quam tacere, primaque apud eum meditatio sapienti futuro linguam omnem coercere, verbaque, quae volantia poetae appellant, ea verba detractis pinnis intra murum candentium dentium premere. Prorsus, inquam, hoc erat primum sapientiae rudimentum, meditari condiscere, loquitari dediscere. Non in totum aevum tamen vocem desuescebant, nec omnes pari tempore elingues magistrum sectabantur, sed gravioribus viris brevi spatio satis videbatur taciturnitas modificata, loquaciores enimvero ferme in quinquennium velut exsilio vocis puniebantur. Porro noster Plato, nihil ab hac secta vel paululum devius, pythagorissat in plurimis; aeque et ipse ut in nomen eius a magistris meis adoptarer, utrumque meditationibus academicis didici, et, cum dicto opus est, impigre dicere, et, cum tacito opus est, libenter tacere. Qua moderatione videor ab omnibus tuis antecessoribus haud minus oportuni silentii laudem quam tempestivae vocis testimonium consecutus.
XVI. Priusquam vobis occipiam, principes Africae viri, gratias agere ob statuam, quam mihi praesenti honeste postulastis et absenti benigne decrevistis, prius volo causam vobis allegare, cur aliquam multos dies a conspectu auditorii afuerim contulerimque me ad Persianas aquas, gratissima prorsus et sanis natabula et aegris medicabula - quippe ita institui omne vitae meae tempus vobis probare, quibus me in perpetuum firmiter dedicavi: nihil tantum, nihil tantulum faciam, quin eius vos et gnaros et iudices habeam - quid igitur de repentino ab hoc splendidissimo conspectu vestro distulerim. Exemplum eius rei paulo secus simillimum memorabo, quam improvisa pericula hominibus subito oboriantur, de Philemone comico. De ingenio eius qui satis nostis, de interitu paucis cognoscite. An etiam de ingenio pauca vultis? Poeta fuit hic Philemon, mediae comoediae scriptor, fabulas cum Menandro in scaenam dictavit certavitque cum eo, fortasse impar, certe aemulus. Namque eum etiam vicit saepenumero - pudet dicere. Reperias tamen apud ipsum multos sales, argumenta lepide inflexa, agnitus lucide explicatos, personas rebus competentes, sententias vitae congruentes, ioca non infra soccum, seria non usque ad coturnum. Rarae apud illum corruptelae, tuti errores, concessi amores. Nec eo minus et leno periurus et amator fervidus et servulus callidus et amica illudens et uxor inhibens et mater indulgens et patruus obiurgator et sodalis opitulator et miles proeliator, sed et parasiti edaces et parentes tenaces et meretrices procaces. Hisce laudibus diu in arte comoedica, nobilis forte recitabat partem fabulae, quam recens. fecerat, cumque iam in tertio actu, quod genus in comoedia fieri amat, iucundiores adfectus moveret, imber repentino coortus, ita ut mihi ad vos venit usus nuperrime, differri auditorii coetum et auditionis coeptum coegit: relicum tamen, variis postulantibus, sine intermissione deincipiti die perlecturum. Postridie igitur maximo studio ingens hominum frequentia convenere; sese quisque exadversum quam proxime collocat; serus adveniens amicis adnuit, locum sessui impertiant; extimus quisque excuneati queruntur; farto toto theatro, ingens stipatio, occipiunt inter se queri; qui non adfuerant percontari ante dicta, qui adfuerant recordari audita, cunctisque iam prioribus gnaris sequentia exspectare. Interim dies ire, neque Philemon ad condictum venire; quidam tarditatem poetae murmurari, plures defendere. Sed ubi diutius aequo sedetur nec Philemon uspiam comparet, missi ex promptioribus qui accierent, atque eum in suo sibi lectulo mortuum offendunt. Commodum ille anima edita obriguerat, iacebatque incumbens toro, similis cogitanti: adhuc manus volumini implexa, adhuc os recto libro impressus, sed enim iam animae vacuus, libri oblitus et auditorii securus. Stetere paulisper qui introierant, perculsi tam inopinatae rei, tam formonsae mortis miraculo. Dein regressi ad populum renuntiavere Philemonem poetam, qui exspectaretur qui in theatro fictum argumentum finiret, iam domi veram fabulam consummasse; enimvero iam dixisse rebus humanis valere et plaudere, suis vero familiaribus dolere et plangere; hesternum illis imbrem lacrimas auspicasse; comoediam eius prius ad funebrem facem quam ad nuptialem venisse; proin, quoniam poeta optimus personam vitae deposuerit, recta de auditorio eius exsequias eundum, legenda eius esse nunc ossa, mox carmina. Haec ego ita facta, ut commemoravi, olim didiceram, sed hodie sum e meo periculo recordatus. Nam, ut meministis profecto, cum impedita esset imbri recitatio, in propinquum diem vobis volentibus protuli, et quidem Philemonis exemplo paenissime; quippe eodem die in palaestra adeo vehementer talum inverti, ut minimum afuerim, quin articulum etiam a crure defringerem. Tamen articulus loco concessit exque eo luxu adhuc fluxus est. Et iam dum eum ingenti plaga reconcilio, iamiam sudoro adfatim corpore diutule obrigui; inde acerbus dolor intestinorum coortus modico ante sedatus est, quam me denique violentus exanimaret et Philemonis ritu compelleret ante letum abire quam lectum, potius implere fata quam fanda, consummare potius animam quam historiam. Cum primum igitur apud Persianas aquas leni temperie nec minus utiquam blando fomento gressum reciperavi, nondum quidem ad innitendum idonee, sed quantum ad vos festinanti satis videbatur, veniebam redditum quod pepigeram, cum interim vos mihi beneficio vestro non tantum clauditatem dempsistis, verum etiam pernicitatem addidistis. An non properandum mihi erat, ut pro eo honore vobis multas gratias dicerem, pro quo nullas preces dixeram? Non quin magnitudo Carthaginis mereatur etiam a philosopho precem pro honore, sed ut integrum et intemeratum esset vestrum beneficium, si nihil ex gratia eius petitio mea defregisset, id est, ut usque quaque esset gratuitum. Neque enim aut levi mercede emit qui precatur, aut parvum pretium accipit qui rogatur, adeo ut omnia utensilia emere velis quam rogare. Id ego arbitror praecipue in honore observandum; quem qui laboriose exoraverit, sibi debet unam gratiam, quod impetrarit; qui vero sine molestia ambitus adeptus est, duplam gratiam praebentibus debet, et quod non petierit et quod acceperit. Duplam igitur vobis gratiam debeo, immo enimvero multiiugam, quam ubique equidem et semper praedicabo. Sed nunc inpraesentiarum libro iusto ad hunc honorem mihi nondum conscripto, ita ut soleo, publice protestabor. Certa est enim ratio, qua debeat philosophus ob decretam sibi publice statuam gratias agere, a qua paululum demutabit liber quem Strabonis Aemiliani excellentissimus honor flagitat. Quem librum sperabo me commode posse conscribere; satis eum hodie vobiscum probare. Est enim tantus in studiis, ut praenobilior sit proprio ingenio quam patricio consulatu. Quibusnam verbis tibi, Aemiliane Strabo, vir omnium, quot umquam fuerunt aut sunt aut etiam erunt, inter optimos clarissime, inter clarissimos optime, inter utrosque doctissime, quibus tandem verbis pro hoc tuo erga me animo gratias habitum et commemoratum eam, qua digna ratione tam honorificam benignitatem tuam celebrem, qua remuneratione dicendi gloriam tui facti aequiperem, nondum hercle reperio. Sed quaeram sedulo et conitar, dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. Nam nunc inpraesentiarum - neque enim diffitebor -laetitia facundiae obstrepit et cogitatio voluptate impeditur; ac mens occupata delectatione mavult inpraesentiarum gaudere quam praedicare. Quid faciam? cupio gratus videri, sed prae gaudio nondum mihi vacat gratias agere. Nemo me, nemo ex illis tristioribus velit in isto vituperare, quod honorem meum non minus mereor quam intellego, quod clarissimi et eruditissimi viri tanto testimonio exsulto: quippe testimonium mihi perhibuit in curia Carthaginiensium non minus splendidissimum quam benignissimum vir consularis; cui etiam notum esse tantummodo summus honor est, is etiam laudator mihi apud principes Africae viros quodam modo astitit. Nam, ut comperior, nudius tertius libello misso, per quem postulabat locum celebrem statuae meae, cum primis commemoravit inter nos iura amicitiae a commilitio studiorum eisdem magistris honeste inchoata; tunc postea vota omnia mea secundum dignitatis suae gradus recognovit. Iam illud primum beneficium, quod condiscipulum se meminit. Ecce et hoc alterum beneficium, quod tantus diligi se ex pari praedicat. Quin etiam commemoravit et alibi gentium et civitatium honores mihi statuarum et alios decretos. Quid addi potest ad hoc praeconium viri consularis? Immo etiam docuit argumento suscepti sacerdotii summum mihi honorem Carthaginis adesse. Iam hoc praecipuum beneficium ac longe ante ceteros excellens, quod me vobis locupletissimus testis suo etiam suffragio commendat. Ad summam pollicitus est se mihi Carthagini de suo statuam positurum, vir, cui omnes provinciae quadriiuges et seiuges currus ubique gentium ponere gratulantur. Quid igitur superest ad honoris mei tribunal et columen, ad laudis meae cumulum? immo enimvero, quid superest? Aemilianus Strabo, vir consularis, brevi votis omnium futurus proconsul, sententiam de honoribus meis in curia Carthaginiensium dixit, omnes eius auctoritatem secuti sunt. Nonne videtur hoc vobis senatus consultum esse? Quid quod et Carthaginienses omnes, qui in illa sanctissima curia aderant, tam libenter decreverunt locum statuae, ut illos scires iccirco alteram statuam, quantum spero, in sequentem curiam protulisse, ut salva veneratione, salva reverentia consularis sui viderentur factum eius non aemulati, sed secuti, id est ut integro die beneficium ad me publicum perveniret. Ceterum meminerant optimi magistratus et benivolentissimi principes mandatum sibi a vobis quod volebant. Id egone scirem ac praedicare cessarem? ingratus essem. Quin etiam universo ordini vestro pro amplissimis erga me meritis quantas maximas possum gratias ago atque habeo, qui me in illa curia honestissimis adclamationibus decoravere, in qua curia vel nominari tantummodo summus honor est. Igitur, quod difficile factu erat quodque re vera arduum, non existimabatur: gratum esse populo, placere ordini, probari magistratibus et principibus, id - praefascine dixerim - iam quodam modo mihi obtigit. Quid igitur superest ad statuae meae honorem, nisi aeris pretium et artificis ministerium? quae mihi ne in mediocribus quidem civitatibus umquam defuere, ne ut Carthagini desint, ubi splendidissimus ordo etiam de rebus maioribus iudicare potius solet quam computare. Sed de hoc tum ego perfectius, cum vos effectius. Quin etiam tibi, nobilitas senatorum, claritudo civium, dignitas amicorum, mox ad dedicationem statuae meae libro etiam conscripto, plenius gratias canam eique libro mandabo, uti per omnis provincias est totoque abhinc orbe totoque abhinc tempore laudes benefacti tui ubique gentium, semper annorum repraesentet.
XVII. Viderint, quibus mos est oggerere se et otiosis praesidibus, ut impatientia linguae commendationem ingenii quaerant et adfectata amicitiae vestrae specie glorientur. Vtrumque eius a me, Scipio. Orfite, longe abest. Nam et quantulumcumque ingenium meum iam pridem pro captu suo hominibus notius est, quam ut indigeat novae commendationis, et gratiam tuam tuorumque similium malo quam iacto, magisque sum tantae amicitiae cupitor quam gloriator, quoniam cupere nemo nisi vere [putem] potest, potest autem quivis falso gloriari. Ad hoc ita semper ab ineunte aevo bonas artes sedulo colui, eamque existimationem morum ac studiorum cum in provincia nostra tum etiam Romae penes amicos tuos quaesisse me tute ipse locupletissimus testis es, ut non minus vobis amicitia mea capessenda sit quam mihi vestra concupiscenda. Quippe non prompte veniam impertire rarenter adeundi adsiduitatem eius requirentis est, summumque argumentum amoris frequentibus delectari, cessantibus obirasci, perseverantem celebrare, desinentem desiderare, quoniam necesse est gratam praesentiam eiusdem esse, cuius angat absentia. Ceterum vox cohibita silentio perpeti non magis usui erit quam nares gravedine oppletae, aures spurcitie obseratae, oculi albugine obducti. Quid si manus manicis restringantur, quid si pedes pedicis coartentur, iam rector nostri animus aut somno solvatur aut vino mergatur aut morbo sepeliatur? Profecto ut gladius usu splendescit, situ robiginat, ita vox in vagina silentii condita diutino torpore hebetatur. Desuetudo omnibus pigritiam, pigritia veternum parit. Tragoedi adeo ni cottidie proclament, claritudo arteriis obsolescit; igitur identidem boando purgant ravim. Ceterum ipsius vocis hominis exercendi cassus labor supervacaneo studio plurifariam superatur, si quidem voce hominis et tuba rudore torvior et lyra concentu variatior et tibia questu delectabilior et fistula susurru iucundior et bucina significatu longinquior. Mitto dicere multorum animalium immeditatos sonores distinctis proprietatibus admirandos, ut est taurorum gravis mugitus, luporum acutus ululatus, elephantorum tristis barritus, equorum hilaris hinnitus nec non avium instigati clangores nec non leonum indignati fremores ceteraeque id genus voces animalium truces ac liquidae, quas infesta rabies vel propitia voluptas ciant. Pro quibus homini vox divinitus data angustior quidem, sed maiorem habet utilitatem mentibus quam auribus delectationem. Quo magis celebrari debet frequentius usurpata, et quidem non nisi in auditorio, tanto viro praesidente, in hac excellenti celebritate multorum eruditorum, multorum benignorum. Equidem et si fidibus adprime callerem, non nisi confertos homines consectarer. In solitudine cantilavit Orpheus in silvis, inter delphinas Arion, quippe, si fides fabulis, Orpheus exsilio desolatus, Arion navigio praecipitatus, ille immanium bestiarum delenitor, hic misericordium beluarum oblectator, ambo miserrimi cantores, quia non sponte ad laudem, sed necessario ad salutem nitebantur. Eos ego impensius admirarer, si hominibus potius quam bestiis placuissent. Avibus haec secretaria utiquam magis congruerint, merulis et lusciniis et oloribus. Et merulae in remotis tesquis cantilenam pueritiae fringultiunt, lusciniae in solitudine arcana canticum adulescentiae garriunt, olores apud avios fluvios carmen senectae meditantur. Enimvero qui pueris et adulescentibus et senibus utile carmen prompturus est, in mediis milibus hominum canat, ita ut hoc meum de virtutibus Orfiti carmen est, serum quidem fortasse, sed serium, nec minus gratum quam utile Carthaginiensium pueris et iuvenibus et senibus, quos indulgentia sua praecipuus omnium proconsul sublevavit temperatoque desiderio et moderato remedio dedit pueris saturitatem, iuvenibus hilaritatem, senibus securitatem. Metuo quidem, Scipio, quoniam laudes tuas attigi, ne me inpraesentiarum refrenet vel tua generosa modestia vel mea ingenua verecundia. Sed nequeo quin ex plurimis, quae in te meritissimo admiramur, ex his plurimis quin vel paucissima attingam. Vos ea mecum, cives ab eo servati, recognoscite.
XVIII. Tanta multitudo ad audiendum convenistis, ut potius gratulari Carthagini debeam, quod tam multos eruditionis amicos habet, quam excusare, quod philosophus non recusaverim dissertare. Nam et pro amplitudine civitatis frequentia collecta et pro magnitudine frequentiae locus delectus est. Praeterea in auditorio hoc genus spectari debet non pavimenti marmoratio nec proscaenii contabulatio nec scaenae columnatio, sed nec culminum eminentia nec lacunarium refulgentia nec sedilium circumferentia, nec quod hic alias mimus halucinatur, comoedus sermocinatur, tragoedus vociferatur, funerepus periclitatur, praestigiator furatur, histrio gesticulatur ceterique omnes ludiones ostentant populo quod cuiusque artis est, sed istis omnibus supersessis nihil amplius spectari debet quam convenientium ratio et dicentis oratio. Quapropter, ut poetae solent hic ibidem varias civitates substituere, ut ille tragicus, qui in theatro dici facit: Liber, qui augusta haec loca Cithaeronis colis, item ille comicus: perparvam partim postulat Plautus loci de vostris magnis atque amoenis moenibus, Athenas quo sine architectis conferat, non secus et mihi liceat nullam longinquam et transmarinam civitatem hic, sed enim ipsius Carthaginis vel curiam vel bybliothecam substituere. Igitur proinde habetote, si curia digna protulero, ut si in ipsa curia me audiatis, si erudita fuerint, ut si in bybliotheca legantur. Quod utinam mihi pro amplitudine auditorii prolixa oratio suppeteret ac non hic maxime clauderet, ubi me facundissimum cuperem. Sed verum verbum est profecto, qui aiunt nihil quicquam homini tam prosperum divinitus datum, quin ei tamen admixtum sit aliquid difficultatis, ut etiam in amplissima quaque laetitia subsit quaepiam vel parva querimonia, coniugatione quadam mellis et fellis: ubi uber, ibi tuber. Id ego cum [in] alias, tum etiam nunc inpraesentiarum usu experior. Nam quanto videor plura apud vos habere ad commendationem suffragia, tanto sum ad dicendum nimia reverentia vestri cunctatior, et qui penes extrarios saepenumero promptissime disceptavi, idem nunc penes meos haesito ac - mirum dictu - ipsis illecebris deterreor et stimulis refrenor et incitamentis cohibeor. An non multa mihi apud vos adhortamina suppetunt, quod sum vobis nec lare alienus nec pueritia invisitatus nec magistris peregrinus nec secta incognitus nec voce inauditus nec libris inlectus improbatusve? Ita mihi et patria in concilio Africae, id est vestro, et pueritia apud vos et magistri vos et secta, licet Athenis Atticis confirmata, tamen hic inchoata est, et vox mea utraque lingua iam vestris auribus ante proxumum sexennium probe cognita. quin et libri mei non alia ubique laude carius censentur quam quod iudicio vestro comprobantur. Haec tanta ac totiuga invitamenta communia non minus vos ad audiendum prolectant quam me ad audendum retardant, faciliusque laudes vestras alibi gentium quam apud vos praedicarim: ita apud suos cuique modestia obnoxia est, apud extrarios autem veritas libera. Semper adeo et ubique vos quippe ut parentis ac primos magistros meos celebro mercedemque vobis rependo, non illam, quam Protagora sophista pepigit nec accepit, sed quam Thales sapiens nec pepigit et accepit. Video quid postuletis: utramque narrabo. Protagora, qui sophista fuit longe multiscius et cum primis rhetoricae repertoribus perfacundus, Democriti physici civis aequaevus - inde ei suppeditata doctrina est -, eum Protagoran aiunt cum suo sibi discipulo Evathlo mercedem nimis uberem condicione temeraria pepigisse, uti sibi tum demum id argenti daret, si primo tirocinio agendi penes iudices vicisset. Igitur Evathlus postquam cuncta illa exorabula iudicantium et decipula adversantium et artificia dicentium versutus alioqui et ingeniatus ad astutiam facile perdidicit, contentus scire quod concupierat, coepit nolle quod pepigerat, sed callide nectendis moris frustrari magistrum diutuleque nec agere velle nec reddere, usque dum Protagoras eum ad iudices provocavit, expositaque condicione, qua docendum receperat, anceps argumentum ambifariam proposuit. "Nam sive ego vicero", inquit, "solvere mercedem debebis ut condemnatus, seu tu viceris, nihilo minus reddere debebis ut pactus, quippe qui hanc causam primam penes iudices viceris. Ita, si vincis, in condicionem incidisti; si vinceris, in damnationem." Quid quaeris? ratio conclusa iudicibus acriter et invincibiliter videbatur. Enimvero Evathlus, utpote tanti veteratoris perfectissimus discipulus, biceps illud argumentum retorsit. Nam "si ita est", inquit, "neutro modo quod petis debeo. Aut enim vinco et iudicio dimittor, aut vincor et pacto absolvor, ex quo non debeo mercedem, si hanc primam causam fuero penes iudices victus. Ita me omni modo liberat, si vincor, condicio, si vinco, sententia." Nonne vobis videntur haec sophistarum argumenta obversa invicem vice spinarum, quas ventus convolverit, inter se cohaerere, paribus utrimque aculeis, simili penetratione, mutuo vulnere? Atque ideo merces Protagorae tam aspera, tam senticosa versutis et avaris relinquenda est: cui scilicet multo tanta praestat illa altera merces, quam Thalen memorant suasisse. Thales Milesius ex septem illis sapientiae memoratis viris facile praecipuus - enim geometriae penes Graios primus repertor et naturae rerum certissimus explorator et astrorum peritissimus contemplator -maximas res parvis lineis repperit: temporum ambitus, ventorum flatus, stellarum meatus, tonitruum sonora miracula, siderum obliqua curricula, solis annua reverticula, itidem lunae vel nascentis incrementa vel senescentis dispendia vel delinquentis obstiticula. Idem sane iam proclivi senectute divinam rationem de sole commentus est, quam equidem non didici modo, verum etiam experiundo comprobavi, quoties sol magnitudine sua circulum quem permeat metiatur. Id a se recens inventum Thales memoratur edocuisse Mandraytum Prienensem, qui nova et inopinata cognitione impendio delectatus optare iussit quantam vellet mercedem sibi pro tanto documento rependi. "Satis" inquit, "mihi fuerit mercedis", Thales sapiens, "si id quod a me didicisti, cum proferre ad quospiam coeperis, tibi non adsciveris, sed eius inventi me potius quam alium repertorem praedicaris." Pulchra merces prorsum ac tali viro digna et perpetua; nam et in hodiernum ac dein semper Thali ea merces persolvetur ab omnibus nobis, qui eius caelestia studia vere cognovimus. Hanc ego vobis, mercedem, Carthaginienses, ubique gentium dependo pro disciplinis, quas in pueritia sum apud vos adeptus. Vbique enim me vestrae civitatis alumnum fero, ubique vos omnimodis laudibus celebro, vestras disciplinas studiosius percolo, vestras opes gloriosius praedico, vestros etiam deos religiosius veneror. Nunc quoque igitur principium mihi apud vestras auris auspicatissimum ab Aesculapio deo capiam, qui arcem nostrae Carthaginis indubitabili numine propitius respicit. Eius dei hymnum Graeco et Latino carmine vobis etiam canam [iam] illi a me dedicatum. Sum enim non ignotus illi sacricola nec recens cultor nec ingratus antistes, ac iam et prorsa et vorsa facundia veneratus sum, ita ut etiam nunc hymnum eius utraque lingua canam, cui dialogum similiter Graecum et Latinum praetexui, in quo sermocinabuntur Sabidius Severus et Iulius Persius, viri et inter se mutuo et vobis et utilitatibus publicis merito amicissimi, doctrina et eloquentia et benivolentia paribus, incertum modestia quietiores an industria promptiores an honoribus clariores. Quibus cum sit summa concordia, tamen haec sola aemulatio et in hoc unum certamen est, uter eorum magis Carthaginem diligat, atque summis medullitus viribus contendunt ambo, vincitur neuter. Eorum ego sermonem ratus et vobis auditu gratissimum et mihi compositu congruentem et deo dedicatu religiosum, in principio libri facio quendam ex his, qui mihi Athenis condidicerunt, percontari a Persio Graece quae ego pridie in templo Aesculapi disserverim, paulatimque illis Severum adiungo, cui interim Romanae linguae partes dedi. Nam et Persius, quamvis et ipse optime possit, tamen hodie vobis atticissabit.
XIX. Asclepiades ille, inter praecipuos medicorum, si unum Hippocratem excipias, ceteris princeps, primus etiam vino repperit aegris opitulari, sed dando scilicet in tempore: cuius rei observationem probe callebat, ut qui diligentissime animadverteret venarum pulsus inconditos vel praevaros. Is igitur cum forte in civitatem sese reciperet et rure suo suburbano rediret, aspexit in pomoeriis civitatis funus ingens locatum plurimos homines ingenti multitudine, qui exsequias venerant, circumstare, omnis tristissimos et obsoletissimos vestitu. Propius accessit, utine cognosceret more ingenii quisnam esset, quoniam percontanti nemo responderat, an vero ut ipse aliquid in illo ex arte reprehenderet. Certe quidem iacenti homini ac prope deposito fatum attulit. Iam miseri illius membra omnia aromatis perspersa, iam os ipsius unguine odoro delibutum, iam eum pollinctum, iam paene paratum contemplatus enim, diligentissime quibusdam signis animadversis, etiam atque etiam pertrectavit corpus hominis et invenit in illo vitam latentem. Confestim exclamavit vivere hominem: procul igitur faces abigerent, procul ignes amolirentur, rogum demolirentur, cenam feralem a tumulo ad mensam referrent. Murmur interea exortum; partim medico credendum dicere, partim etiam irridere medicinam. Postremo propinquis etiam hominibus invitis, quodne iam ipsi hereditatem habebant, an quod adhuc illi fidem non habebant, aegre tamen ac difficulter Asclepiades impetravit brevem mortuo dilationem atque ita vispillonum manibus extortum velut ab inferis postliminio domum rettulit confestimque spiritum recreavit, confestim animam in corporis latibulis delitiscentem quibusdam medicamentis provocavit.
XX. Sapientis viri super mensam celebre dictum est: "Prima", inquit, "creterra ad sitim pertinet, secunda ad hilaritatem, tertia ad voluptatem, quarta ad insaniam." Verum enimvero Musarum creterra versa vice quanto crebrior quantoque meracior, tanto propior ad animi sanitatem. Prima creterra litteratoris rudimento eximit, secunda grammatici doctrina instruit, tertia rhetoris eloquentia armat. Hactenus a plerisque potatur. Ego et alias creterras Athenis bibi: poeticae commentam, geometriae limpidam, musicae dulcem, dialecticae austerulam, iam vero universae philosophiae inexplebilem scilicet et nectaream. Canit enim Empedocles carmina, Plato dialogos, Socrates hymnos, Epicharmus modos, Xenophon historias, Crates satiras: Apuleius vester haec omnia novemque Musas pari studio colit, maiore scilicet voluntate quam facultate, eoque propensius fortasse laudandus est, quod omnibus bonis in rebus conatus in laude, effectus in casu est, ita ut contra in maleficiis etiam cogitata scelera, non perfecta adhuc vindicantur, cruenta mente, pura manu. Ergo sicut ad poenam sufficit meditari punienda, sic et ad laudem satis est conari praedicanda. Quae autem maior laus aut certior, quam Carthagini benedicere, ubi tota civitas eruditissimi estis, penes quos omnem disciplinam pueri discunt, iuvenes ostentant, senes docent? Carthago provinciae nostrae magistra venerabilis? Carthago Africae Musa caelestis, Carthago Camena togatorum.
XXI. Habet interdum et necessaria festinatio honestas moras, saepe uti malis interpellatam voluntatem: quippe et illis, quibus curriculo confecta via opus est, adeo uti praeoptent pendere equo quam carpento sedere, propter molestias sarcinarum et pondera vehiculorum et moras orbium et salebras orbitarum - adde et lapidum globos et caudicum toros et camporum rivos et collium clivos -; hisce igitur moramentis omnibus qui volunt devitare ac vectorem sibimet equum deligunt diutinae fortitudinis, vivacis pernicitatis, id est et ferre validum et ire rapidum, qui campos collesque gradu perlabitur uno, ut ait Lucilius; tamen cum eo equo per viam concito pervolant, si quem interea conspicantur ex principalibus viris nobilem hominem, bene consultum, bene cognitum, quamquam oppido festinent, tamen honoris eius gratia cohibent cursum, relevant gradum, retardant equum et ilico in pedes desiliunt, fruticem, quem verberando equo gestant, eam virgam in laevam manum transferunt, itaque expedita dextra adeunt ac salutant et, si diutule ille quippiam percontetur, ambulant diutule et fabulantur, denique quantumvis morae in officio libenter insumunt.
XXII. Crates ille Diogenis sectator, qui ut lar familiaris apud homines aetatis suae Athenis cultus est - nulla domus umquam clausa erat nec erat patris familias tam absconditum secretum, quin eo tempestive Crates interveniret, litium omnium et iurgiorum inter propinquos disceptator atque arbiter; quod Herculem olim poetae memorant monstra illa immania hominum ac ferarum virtute subegisse orbemque terrae purgasse, similiter adversum iracundiam et invidiam atque avaritiam atque libidinem ceteraque animi humani monstra et flagitia philosophus iste Hercules fuit: eas omnes pestes mentibus exegit, familias purgavit, malitiam perdomuit, seminudus et ipse et clava insignis, etiam Thebis oriundus, unde Herculem fuisse memoria exstat -; igitur, priusquam plane Crates factus, inter proceres Thebanos numeratus est, lectum genus, frequens famulitium, domus amplo ornata vestibulo, ipse bene vestitus, bene praediatus. Post ubi intellegit nullum sibi in re familiari praesidium legatum, quo fretus aetatem agat, omnia fluxa infirmaque esse, quicquid sub caelo divitiarum est, eas omnis ad bene vivendum nihil quicquam esse . . .
XXIII. Sicuti navem bonam, fabre factam, bene intrinsecus compactam, extrinsecus eleganter depictam, mobili clavo, firmis rudentibus, procero malo, insigni carchesio, splendentibus velis, postremo omnibus armamentis idoneis ad usum et honestis ad contemplationem, eam navem si aut gubernator non agat aut tempestas agat, ut facile cum illis egregiis instrumentis aut profunda hauserint aut scopuli comminuerint! Sed et medici cum intraverint ad aegrum, uti visant, nemo eorum, quod tabulina perpulchra in aedibus cernant et lacunaria auro oblita et gregatim pueros ac iuvenes eximia forma in cubiculo circa lectum stantis, aegrum iubet, uti sit animo bono; sed, ubi iuxtim consedit, manum hominis prehendit, eam pertrectat, venarum pulsum et momenta captat: si quid illic turbatum atque inconditum offendit, illi renuntiat male morbo haberi. Dives ille cibo interdicitur; ea die in sua sibi copiosa domo panem non accipit, cum interea totum eius servitium hilares sunt atque epulantur, nec in ea re quicquam efficit condicione.