DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS IUSTINIANI IURIS ENUCLEATI EX OMNI VETERE IURE COLLECTI DIGESTORUM SEU PANDECTARUM

Liber Quintus-quadragesimus
Dig.45.1.0. De verborum obligationibus.
Dig.45.2.0. De duobus reis constituendis.
Dig.45.3.0. De stipulatione servorum.




















Dig.45.1.0. De verborum obligationibus.
Dig.45.1.1pr.
Ulpianus 48 ad sab.
Stipulatio non potest confici nisi utroque loquente: et ideo neque mutus neque surdus neque infans stipulationem contrahere possunt: nec absens quidem, quoniam exaudire invicem debent. si quis igitur ex his vult stipulari, per servum praesentem stipuletur, et adquiret ei ex stipulatu actionem. item si quis obligari velit, iubeat et erit quod iussu obligatus.
Dig.45.1.1.1
Ulpianus 48 ad sab.
Qui praesens interrogavit, si antequam sibi responderetur discessit, inutilem efficit stipulationem: sin vero praesens interrogavit, mox discessit et reverso responsum est, obligat: intervallum enim medium non vitiavit obligationem.
Dig.45.1.1.2
Ulpianus 48 ad sab.
Si quis ita interroget " dabis?" responderit " quid ni?", et is utique in ea causa est, ut obligetur: contra si sine verbis adnuisset. non tantum autem civiliter, sed nec naturaliter obligatur, qui ita adnuit: et ideo recte dictum est non obligari pro eo nec fideiussorem quidem.
Dig.45.1.1.3
Ulpianus 48 ad sab.
Si quis simpliciter interrogatus responderit: " si illud factum erit, dabo", non obligari eum constat: aut si ita interrogatus: " intra kalendas quintas?" responderit: " dabo idibus", aeque non obligatur: non enim sic respondit, ut interrogatus est. et versa vice si interrogatus fuerit sub condicione, responderit pure, dicendum erit eum non obligari. cum adicit aliquid vel detrahit obligationi, semper probandum est vitiatam esse obligationem, nisi stipulatori diversitas responsionis ilico placuerit: tunc enim alia stipulatio contracta esse videtur.
Dig.45.1.1.4
Ulpianus 48 ad sab.
Si stipulanti mihi " decem" tu " viginti" respondeas, non esse contractam obligationem nisi in decem constat. ex contrario quoque si me " viginti" interrogante tu " decem" respondeas, obligatio nisi in decem non erit contracta: licet enim oportet congruere summam, attamen manifestissimum est viginti et decem inesse.
Dig.45.1.1.5
Ulpianus 48 ad sab.
Sed si mihi pamphilum stipulanti tu pamphilum et stichum spoponderis, stichi adiectionem pro supervacuo habendam puto: nam si tot sunt stipulationes, quot corpora, duae sunt quodammodo stipulationes, una utilis, alia inutilis, neque vitiatur utilis per hanc inutilem.
Dig
.45.1.1.6
Ulpianus 48 ad sab. Eadem an alia lingua respondeatur, nihil interest. proinde si quis latine interrogaverit, respondeatur ei graece, dummodo congruenter respondeatur, obligatio constituta est: idem per contrarium. sed utrum hoc usque ad graecum sermonem tantum protrahimus an vero et ad alium, poenum forte vel assyrium vel cuius alterius linguae, dubitari potest. et scriptura sabini, sed et verum patitur, ut omnis sermo contineat verborum obligationem, ita tamen, ut uterque alterius linguam intellegat sive per se sive per verum interpretem.
Dig.45.1.2pr.
Paulus 12 ad sab.
Stipulationum quaedam in dando, quaedam in faciendo consistunt.
Dig.45.1.2.1
Paulus 12 ad sab.
Et harum omnium quaedam partium praestationem recipiunt, veluti cum decem dari stipulamur: quaedam non recipiunt, ut in his, quae natura divisionem non admittunt, veluti cum viam iter actum stipulamur: quaedam partis quidem dationem natura recipiunt, sed nisi tota dantur, stipulationi satis non fit, veluti cum hominem generaliter stipulor aut lancem aut quodlibet vas: nam si stichi pars soluta sit, nondum in ulla parte stipulationis liberatio nata est, sed aut statim repeti potest aut in pendenti est, donec alius detur. eiusdem condicionis est haec stipulatio: " stichum aut pamphilum dari?"
Dig.45.1.2.2
Paulus 12 ad sab.
Ex his igitur stipulationibus ne heredes quidem pro parte solvendo liberari possunt, quamdiu non eandem rem omnes dederint: non enim ex persona heredum condicio obligationis immutatur. et ideo si divisionem res promissa non recipit, veluti via, heredes promissoris singuli in solidum tenentur: sed quo casu unus ex heredibus solidum praestiterit, repetitionem habebit a coherede familiae erciscundae iudicio. ex quo quidem accidere pomponius ait, ut et stipulatoris viae vel itineris heredes singuli in solidum habeant actionem: sed quidam hoc casu extingui stipulationem putant, quia per singulos adquiri servitus non potest: sed non facit inutilem stipulationem difficultas praestationis.
Dig.45.1.2.3
Paulus 12 ad sab.
Si tamen hominem stipulatus cum uno ex heredibus promissoris egero, pars dumtaxat ceterorum obligationi supererit, ut et solvi potest. idemque est, si uni ex heredibus accepto latum sit.

Dig.45.1.2.4
Paulus 12 ad sab. Idemque est in ipso promissore et fideiussoribus eius, quod diximus in heredibus.
Dig.45.1.2.5
Paulus 12 ad sab.
Item si in facto sit stipulatio, veluti si ita stipulatus fuero: " per te non fieri neque per heredem tuum, quo minus mihi ire agere liceat?" et unus ex pluribus heredibus prohibuerit, tenentur quidem et coheredes eius, sed familiae erciscundae iudicio ab eo repetent quod praestiterint. hoc et iulianus et pomponius probant. Dig.45.1.2.6 Paulus 12 ad sab. Contra autem si stipulator decesserit, qui stipulatus erat sibi heredique suo agere licere, et unus ex heredibus eius prohibeatur, interesse dicemus, utrum in solidum committatur stipulatio an pro parte eius, qui prohibitus est. nam si poena stipulationi adiecta sit, in solidum committetur, sed qui non sunt prohibiti, doli mali exceptione summovebuntur: si vero poena nulla posita sit, tunc pro parte eius tantum qui prohibitus est committetur stipulatio.
Dig.45.1.3pr.
Ulpianus 49 ad sab.
Idem iuris est et in illa stipulatione: " mihi heredique meo habere licere?"
Dig.45.1.3.1
Ulpianus 49 ad sab.
Sed haec differentia illam habet rationem, quod, ubi unus ex heredibus prohibetur, non potest coheres ex stipulatu agere, cuius nihil interest, nisi poena subiecta sit: nam poena subiecta efficit, ut omnibus committatur, quia hic non quaerimus, cuius intersit. enimvero ubi unus ex heredibus prohibet, omnes tenentur heredes: interest enim prohibiti a nemine prohiberi.
Dig.45.1.4pr.
Paulus 12 ad sab.
Eadem dicemus et si dolum abesse a te heredeque tuo stipulatus sim et aut promissor aut stipulator pluribus heredibus relictis decesserit.
Dig.45.1.4.1
Paulus 12 ad sab.
Cato libro quinto decimo scribit poena certae pecuniae promissa, si quid aliter factum sit, mortuo promissore si ex pluribus heredibus unus contra quam cautum sit fecerit, aut ab omnibus heredibus poenam committi pro portione hereditaria aut ab uno pro portione sua: ab omnibus, si id factum, de quo cautum est, individuum sit, veluti " iter fieri", quia quod in partes dividi non potest, ab omnibus quodammodo factum videretur: at si de eo cautum sit, quod divisionem recipiat, veluti " amplius non agi", tum eum heredem, qui adversus ea fecit, pro portione sua solum poenam committere. differentiae hanc esse rationem, quod in priore casu omnes commisisse videntur, quod nisi in solidum peccari non poterit, illam stipulationem " per te non fieri, quo minus mihi ire agere liceat?" sed videamus, ne non idem hic sit, sed magis idem, quod in illa stipulatione " titium heredemque eius ratum habiturum": nam hac stipulatione et solus tenebitur, qui non habuerit ratum, et solus aget, a quo fuerit petitum: idque et Marcello videtur, quamvis ipse dominus pro parte ratum habere non potest.

Dig.45.1.4.2
Paulus 12 ad sab.
Si is, qui duplam stipulatus est, decesserit pluribus heredibus relictis, unusquisque ob evictionem suae partis pro portione sua habebit actionem. idemque est in stipulatione quoque fructuaria et damni infecti et ex operis novi nuntiatione: restitui tamen opus ex operis novi nuntiatione pro parte non potest. haec utilitatis causa ex parte stipulatorum recepta sunt: ipsi autem promissori pro parte neque restitutio neque defensio contingere potest.
Dig.45.1.5pr.
Pomponius 26 ad sab.
Stipulationum aliae iudiciales sunt, aliae praetoriae, aliae conventionales, aliae communes praetoriae et iudiciales. iudiciales sunt dumtaxat, quae a mero iudicis officio proficiscuntur, veluti de dolo cautio: praetoriae, quae a mero praetoris officio proficiscuntur, veluti damni infecti. praetorias autem stipulationes sic audiri oportet, ut in his contineantur etiam aediliciae: nam et hae ab iurisdictione veniunt. conventionales sunt, quae ex conventione reorum fiunt, quarum totidem genera sunt, quot paene dixerim rerum contrahendarum: nam et ob ipsam verborum obligationem fiunt et pendent ex negotio contracto. communes sunt stipulationes veluti rem salvam fore pupilli: nam et praetor iubet rem salvam fore pupillo caveri et interdum iudex, si aliter expediri haec res non potest: item duplae stipulatio venit ab iudice aut ab aedilis edicto.
Dig.45.1.5.1
Pomponius 26 ad sab.
Stipulatio autem est verborum conceptio, quibus is qui interrogatur daturum facturumve se quod interrogatus est responderit.
Dig.45.1.5.2
Pomponius 26 ad sab.
Satis acceptio est stipulatio, quae ita obligat promissorem, ut adpromissores quoque ab eo accipiantur, id est qui idem promittunt.
Dig.45.1.5.3
Pomponius 26 ad sab.
Satis autem accipere dictum est eodem modo, quo satis facere: nam quia id, quo quis contentus erat, ei praestabatur, satis fieri dictum est: et similiter quia tales, quibus contentus quis futurus esset, ita dabantur, ut verbis obligarentur, satis accipi dictum est.
Dig.45.1.5.3a
Pomponius 26 ad sab.
Si sortem promiseris et, si ea soluta non esset, poenam: etiamsi unus ex heredibus tuis portionem suam ex sorte solverit, nihilo minus poenam committet, donec portio coheredis solvatur.

Dig.45.1.5.4
Pomponius 26 ad sab.
Idemque est de poena ex compromisso, si unus paruerit, alter non paruerit sententiae iudicis: sed a coherede ei satisfieri debet. nec enim aliud in his stipulationibus sine iniuria stipulatoris constitui potest.
Dig.45.1.6
Ulpianus 1 ad sab.
Is, cui bonis interdictum est, stipulando sibi adquirit, tradere vero non potest vel promittendo obligari: et ideo nec fideiussor pro eo intervenire poterit, sicut nec pro furioso.

Dig.45.1.7
Ulpianus 6 ad sab. Impossibilis condicio cum in faciendum concipitur, stipulationibus obstat: aliter atque si talis condicio inseratur stipulationi " si in caelum non ascenderit": nam utilis et praesens est et pecuniam creditam continet.
Dig.45.1.8
Paulus 2 ad sab.
In illa stipulatione: " si kalendis stichum non dederis, decem dare spondes?" mortuo homine quaeritur, an statim ante kalendas agi possit. sabinus proculus exspectandum diem actori putant, quod est verius: tota enim obligatio sub condicione et in diem collata est et licet ad condicionem committi videatur, dies tamen superest. sed cum eo, qui ita promisit: " si intra kalendas digito caelum non tetigerit", agi protinus potest. haec et Marcellus probat.
Dig.45.1.9
Pomponius 2 ad sab.
Si titius et seius separatim ita stipulati essent: " fundum illum, si illi non dederis, mihi dare spondes?", finem dandi alteri fore, quoad iudicium acciperetur, et ideo occupantis fore actionem.
Dig.45.1.10
Pomponius 3 ad sab.
Hoc iure utimur, ut ex hac stipulatione: " si lucius titius ante kalendas maias in italiam non venerit, decem dare spondes?" non ante peti quicquam possit, quam exploratum sit ante eam diem in italiam venire titium non posse neque venisse, sive vivo sive mortuo id acciderit.
Dig.45.1.11
Paulus 2 ad sab.
Filius dum in civitate est si stipuletur, patri reverso ab hostibus videtur adquisisse.
Dig.45.1.12
Pomponius 5 ad sab.
Si ita stipulatus fuero: " decem aut quinque dari spondes?", quinque debentur: et si ita: " kalendis ianuariis vel februariis dari spondes?", perinde est, quasi " kalendis februariis" stipulatus sim.
Dig.45.1.13
Ulpianus 19 ad sab.
Qui " ante kalendas proximas " stipuletur, similis est ei, qui " kalendis " stipulatur.
Dig.45.1.14
Pomponius 5 ad sab.
Si ita stipulatus essem abs te " domum aedificari ? " vel heredem meum damnavero insulam aedificare, celso placet non ante agi posse ex ea causa, quam tempus praeterisset, quo insula aedificari posset: nec fideiussores dati ante diem tenebuntur:
Dig.45.1.15
Pomponius 27 ad sab.
Et ideo haesitatur, si aliqua pars insulae facta sit, deinde incendio consumpta sit, an integrum tempus computandum sit rursus ad aedificandam insulam an vero reliquum dumtaxat exspectandum quod deerat. et verius est, ut integrum ei detur.
Dig.45.1.16pr.
Pomponius 6 ad sab.
Si stichum aut pamphilum mihi debeas et alter ex eis meus factus sit ex aliqua causa, reliquum debetur mihi a te.
Dig.45.1.16.1
Pomponius 6 ad sab.
Stipulatio huiusmodi " in annos singulos" una est et incerta et perpetua, non quemadmodum simile legatum morte legatarii finiretur.
Dig.45.1.17
Ulpianus 28 ad sab.
Stipulatio non valet in rei promittendi arbitrium collata condicione.
Dig.45.1.18
Pomponius 10 ad sab.
Qui bis idem promittit, ipso iure amplius quam semel non tenetur.
Dig.45.1.19
Pomponius 15 ad sab.
Si stipulatio facta fuerit: " si culpa tua divortium factum fuerit, dari?", nulla stipulatio est, quia contenti esse debemus poenis legum comprehensis: nisi si et stipulatio tantundem habeat poenae, quanta lege sit comprehensa.
Dig.45.1.20
Ulpianus 34 ad sab.
Huiusmodi stipulationes non sunt inutiles: " quod tibi titius debet, cum debitor esse desierit, dare spondes?" nam valet stipulatio quasi sub quavis alia condicione concepta.
Dig.45.1.21 Pomponius 15 ad sab.
Si divortio facto ea, quae nihil in dote habeat, dotis nomine centum dari stipuletur, vel quae centum dumtaxat habeat, ducenta dotis nomine dari stipuletur: proculus ait, si ducenta stipuletur quae centum habeat, sine dubio centum quidem in obligationem venire, alia autem centum actione de dote deberi. dicendum itaque est, etiamsi nihil sit in dote, centum tamen venire in stipulationem, sicuti, cum filiae vel matri vel sorori vel alii cuilibet dotis nomine legaretur, utile legatum esset.
Dig.45.1.22
Paulus 9 ad sab.
Si id quod aurum putabam, cum aes esset, stipulatus de te fuero, teneberis mihi huius aeris nomine, quoniam in corpore consenserimus: sed ex doli mali clausula tecum agam, si sciens me fefelleris.
Dig.45.1.23
Pomponius 9 ad sab.
Si ex legati causa aut ex stipulatu hominem certum mihi debeas, non aliter post mortem eius tenearis mihi, quam si per te steterit, quo minus vivo eo eum mihi dares: quod ita fit, si aut interpellatus non dedisti aut occidisti eum.
Dig.45.1.24
Paulus 9 ad sab.
Sed si ex stipulatu stichum debeat pupillus, non videbitur per eum mora fieri, ut mortuo eo teneatur, nisi si tutore auctore aut solus tutor interpelletur.
Dig.45.1.25
Pomponius 20 ad sab.
Si dari stipuler id quod mihi iam ex stipulatu debeatur, cuius stipulationis nomine exceptione tutus sit promissor, obligabitur ex posteriore stipulatione, quia superior quasi nulla sit exceptione obstante.
Dig.45.1.26
Ulpianus 42 ad sab.
Generaliter novimus turpes stipulationes nullius esse momenti:
Dig.45.1.27pr.
Pomponius 22 ad sab.
Veluti si quis homicidium vel sacrilegium se facturum promittat. sed et officio quoque praetoris continetur ex huiusmodi obligationibus actionem denegari.
Dig.45.1.27.1
Pomponius 22 ad sab.
Si stipulatus hoc modo fuero: " si intra biennium capitolium non ascenderis, dari?", non nisi praeterito biennio recte petam.
Dig.45.1.28
Paulus 10 ad sab.
Si rem tradi stipulamur, non intellegimur proprietatem eius dari stipulatori, sed tantum tradi.
Dig.45.1.29pr.
Ulpianus 46 ad sab.
Scire debemus in stipulationibus tot esse stipulationes, quot summae sunt, totque esse stipulationes, quot species sunt. secundum quod evenit, ut mixta una summa vel specie, quae non fuit in praecedenti stipulatione, non fiat novatio, sed efficit duas esse stipulationes. quamvis autem placuerit tot esse stipulationes, quot summae, totque esse stipulationes quot res: tamen si pecuniam quis, quae in conspectu est, stipulatus sit, vel acervum pecuniae, non tot sunt stipulationes, quot nummorum corpora, sed una stipulatio: nam per singulos denarios singulas esse stipulationes absurdum est. stipulationem quoque legatorum constat unam esse, quamvis plura corpora sint vel plura legata. sed et familiae vel omnium servorum stipulatio una est. itemque quadrigae aut lecticariorum stipulatio una est. at si quis illud et illud stipulatus sit, tot stipulationes sunt, quot corpora.
Dig.45.1.29.1
Ulpianus 46 ad sab.
Si a fure hominem sim stipulatus, quaesitum est, an stipulatio valeat. movet quaestionem, quod stipulatus hominem plerumque meum videor: non valet autem huiusmodi stipulatio, ubi quis rem suam stipulatus est. et constat, si quidem ita stipulatus sim: " quod ex causa condictionis dare facere oportet?", stipulationem valere: si vero hominem dari stipulatus fuero, nullius momenti esse stipulationem. quod si postea sine mora decessisse proponatur servus, non teneri furem condictione Marcellus ait: quamdiu enim vivit, condici poterit, at si decessisse proponatur, in ea condicione est, ut evanescat condictio propter stipulationem.
Dig.45.1.30
Ulpianus 47 ad sab.
Sciendum est generaliter, quod si quis se scripserit fideiussisse, videri omnia sollemniter acta.
Dig.45.1.31
Pomponius 24 ad sab.
Si rem meam sub condicione stipuler, utilis est stipulatio, si condicionis existentis tempore mea non sit.
Dig.45.1.32
Ulpianus 47 ad sab.
Si in nomine servi, quem stipularemur dari, erratum fuisset, cum de corpore constitisset, placet stipulationem valere.
Dig.45.1.33
Pomponius 25 ad sab.
Si stichus certo die dari promissus ante diem moriatur, non tenetur promissor.
Dig.45.1.34
Ulpianus 48 ad sab.
Multum interest, utrum ego stipuler rem, cuius commercium habere non possum, an quis promittat: si stipuler rem, cuius commercium non habeo, inutilem esse stipulationem placet: si quis promittat, cuius non commercium habet, ipsi nocere, non mihi.
Dig.45.1.35pr.
Paulus 12 ad sab.
Si stipulor, ut id fiat, quod natura fieri non concedit, non magis obligatio consistit, quam cum stipulor ut detur quod dari non potest: nisi per quem stetit, quo minus facere id possit.
Dig.45.1.35.1
Paulus 12 ad sab.
Item quod leges fieri prohibent, si perpetuam causam servaturum est, cessat obligatio, veluti si sororem nupturam sibi aliquis stipuletur: quamquam etiamsi non sit perpetua causa, ut reccidit in sorore adoptiva, idem dicendum sit, quia statim contra mores sit.
Dig.45.1.35.2
Paulus 12 ad sab.
Si in locando conducendo, vendendo emendo ad interrogationem quis non responderit, si tamen consentitur in id, quod responsum est, valet quod actum est, quia hi contractus non tam verbis quam consensu confirmantur.
Dig.45.1.36
Ulpianus 48 ad sab.
Si quis, cum aliter eum convenisset obligari, aliter per machinationem obligatus est, erit quidem suptilitate iuris obstrictus, sed doli exceptione uti potest: quia enim per dolum obligatus est, competit ei exceptio. idem est et si nullus dolus intercessit stipulantis, sed ipsa res in se dolum habet: cum enim quis petat ex ea stipulatione, hoc ipso dolo facit, quod petit.

Dig.45.1.37
Paulus 12 ad sab. Si certos nummos, puta qui in arca sint, stipulatus sim et hi sine culpa promissoris perierint, nihil nobis debetur.
Dig.45.1.38pr.
Ulpianus 49 ad sab.
Stipulatio ista: " habere licere spondes?" hoc continet, ut liceat habere, nec per quemquam omnino fieri, quo minus nobis habere liceat. quae res facit, ut videatur reus promisisse per omnes futurum, ut tibi habere liceat: videtur igitur alienum factum promisisse, nemo autem alienum factum promittendo obligatur, et ita utimur. sed se obligat, ne ipse faciat, quo minus habere liceat: obligatur etiam, ne heres suus faciat vel quis ceterorum successorum efficiat, ne habere liceat.
Dig.45.1.38.1
Ulpianus 49 ad sab.
Sed si quis promittat per alium non fieri, praeter heredem suum dicendum est inutiliter eum promittere factum alienum.
Dig.45.1.38.2
Ulpianus 49 ad sab.
At si quis velit factum alienum promittere, poenam vel quanti ea res sit potest promittere. sed quatenus habere licere videbitur? si nemo controversiam faciat, hoc est neque ipse reus, neque heredes eius heredumve successores.

Dig.45.1.38.3
Ulpianus 49 ad sab. Si quis forte non de proprietate, sed de possessione nuda controversiam fecerit vel de usu fructu vel de usu vel de quo alio iure eius, quod distractum est, palam est committi stipulationem: habere enim non licet ei, cui aliquid minuitur ex iure quod habuit.
Dig.45.1.38.4
Ulpianus 49 ad sab.
Quaesitum est, utrum propriam demum rem an et alienam promittere possit habere licere. et magis est, ut et aliena promitti possit: quae res ita effectum habebit, si propria esse promissoris coeperit. quare si perseveraverit aliena, dicendum erit stipulationem non committi, nisi poena adiecta sit, cum neque per eum neque per successorem eius quicquam factum sit.
Dig.45.1.38.5
Ulpianus 49 ad sab.
Sicut autem ex parte rei successores eius cum ipso tenentur, ita etiam ex parte actoris committitur stipulatio ipsi stipulatori ceterisque, quicumque ei succedunt, scilicet si rem ipsi habere non licuerit. ceterum si alii habere non licuit, certo certius est non committi stipulationem, et nihil intererit, utrum ita stipuler " habere licere" an " mihi habere licere".

Dig.45.1.38.6
Ulpianus 49 ad sab. Hi, qui sunt in aliena potestate, his, in quorum sunt potestate, habere licere stipulari possunt ea ratione, qua cetera quoque his possunt stipulari. sed si servus fuerit stipulatus sibi habere, quaesitum est, an recte stipulatus videatur. et ait iulianus libro quinquagensimo secundo digestorum, si servus stipuletur sibi habere licere aut per se non fieri, quo minus habere stipulatori liceat, promittat: stipulatio, inquit, non committitur, quamvis auferri res ei et ipse auferre eandem possit: non enim factum, sed ius in hac stipulatione vertitur. cum vero stipulatur per promissorem non fieri, quo minus sibi ire agere liceat, non ius stipulationis, inquit, sed factum versatur. sed videtur mihi, licet iuris verba contineat haec stipulatio " habere licere", tamen sic esse accipiendam, ut in servo et in filio familias videatur actum esse de possessione retinenda aut non auferenda et vires habeat stipulatio.
Dig.45.1.38.7
Ulpianus 49 ad sab.
Haec quoque stipulatio: " possidere mihi licere spondes?" utilis est: quam stipulationem servus an possit utiliter in suam personam concipere, videamus. sed quamvis civili iure servus non possideat, tamen ad possessionem naturalem hoc referendum est, et ideo dubitari non oportet, quin et servus recte ita stipuletur.
Dig.45.1.38.8
Ulpianus 49 ad sab.
Plane si " tenere sibi licere" stipulatus sit servus, utilem esse stipulationem convenit: licet enim possidere civiliter non possint, tenere tamen eos nemo dubitat.
Dig.45.1.38.9
Ulpianus 49 ad sab.
" habere" dupliciter accipitur: nam et eum habere dicimus, qui rei dominus est et eum, qui dominus quidem non est, sed tenet: denique habere rem apud nos depositam solemus dicere.
Dig.45.1.38.10
Ulpianus 49 ad sab.
Si quis ita stipulatus fuerit " uti frui sibi licere", ad heredem ista stipulatio non pertinet.
Dig.45.1.38.11
Ulpianus 49 ad sab.
Sed et si non addiderit " sibi", non puto stipulationem de usu fructu ad heredem transire, eoque iure utimur.
Dig.45.1.38.12
Ulpianus 49 ad sab.
Sed si quis uti frui licere sibi heredique suo stipulatus sit, videamus, an heres ex stipulatu agere possit. et putem posse, licet diversi sint fructus: nam et si ire agere stipuletur sibi heredique suo licere, idem probaverimus.

Dig.45.1.38.13
Ulpianus 49 ad sab. Si quis dolum malum promissoris heredisque eius abesse velit, sufficere " abesse afuturumque esse" stipulari: si vero de plurium dolo cavere velit, necessarium esse adici: " cui rei dolus malus non abest, non afuerit, quanti ea res erit, tantam pecuniam dari spondes?"
Dig.45.1.38.14
Ulpianus 49 ad sab.
Suae personae adiungere quis heredis personam potest.
Dig.45.1.38.15
Ulpianus 49 ad sab.
Sed et adoptivi patris persona coniungi poterit.
Dig.45.1.38.16
Ulpianus 49 ad sab.
Inter incertam certamque diem discrimen esse ex eo quoque apparet, quod certa die promissum vel statim dari potest: totum enim medium tempus ad solvendum liberum promissori relinquitur: at qui promisit " si aliquid factum sit" vel " cum aliquid factum sit", nisi cum id factum fuerit, dederit, non videbitur fecisse quod promisit.
Dig.45.1.38.17
Ulpianus 49 ad sab.
Alteri stipulari nemo potest, praeterquam si servus domino, filius patri stipuletur: inventae sunt enim huiusmodi obligationes ad hoc, ut unusquisque sibi adquirat quod sua interest: ceterum ut alii detur, nihil interest mea. plane si velim hoc facere, poenam stipulari conveniet, ut, si ita factum non sit, ut comprehensum est, committetur stipulatio etiam ei, cuius nihil interest: poenam enim cum stipulatur quis, non illud inspicitur, quid intersit, sed quae sit quantitas quaeque condicio stipulationis.
Dig.45.1.38.18
Ulpianus 49 ad sab.
In stipulationibus cum quaeritur, quid actum sit, verba contra stipulatorem interpretanda sunt.
Dig.45.1.38.19
Ulpianus 49 ad sab.
Eum, qui dicat: " mihi decem et titio decem", eadem decem, non alia decem dicere credendum est.
Dig.45.1.38.20
Ulpianus 49 ad sab.
Si stipuler alii, cum mea interesset, videamus, an stipulatio committetur. et ait Marcellus stipulationem valere in specie huiusmodi. is, qui pupilli tutelam administrare coeperat, cessit administratione contutori suo et stipulatus est rem pupilli salvam fore. ait Marcellus posse defendi stipulationem valere: interest enim stipulatoris fieri quod stipulatus est, cum obligatus futurus esset pupillo, si aliter res cesserit.
Dig.45.1.38.21
Ulpianus 49 ad sab.
Si quis insulam faciendam promiserit aut conduxerit, deinde ab aliquo insulam stipulatori fieri stipulatus sit: aut si quis, cum promisisset titio fundum maevium daturum aut, si is non dedisset, poenam se daturum, stipulatus a maevio fuerit fundum titio datu iri: item si quis id locaverit faciendum quod ipse conduxerit: constat habere eum utilem ex locato actionem.
Dig.45.1.38.22
Ulpianus 49 ad sab.
Si quis ergo stipulatus fuerit, cum sua interesset ei dari, in ea erit causa, ut valeat stipulatio.
Dig.45.1.38.23
Ulpianus 49 ad sab.
Unde et si procuratori meo dari stipulatus sum, stipulatio vires habebit: et si creditori meo, quia interest mea, ne vel poena committatur vel praedia distrahantur, quae pignori data erant.
Dig.45.1.38.24
Ulpianus 49 ad sab.
Si quis ita stipulatus fuerit: " illum sistas ?", nulla causa est, cur non obligatio constat.
Dig.45.1.38.25
Ulpianus 49 ad sab.
Aedem sacram vel locum religiosum aedificari stipulari possumus: alioquin nec ex locato agere possumus.
Dig.45.1.39
Paulus 12 ad sab.
Dominus servo stipulando sibi adquirit: sed et pater filio, secundum quod leges permittunt.
Dig.45.1.40
Pomponius 27 ad sab.
Si filius meus servo meo stipuletur, adquiritur mihi.
Dig.45.1.41pr.
Ulpianus 50 ad sab.
Eum, qui " kalendis ianuariis" stipulatur, si adiciat " primis" vel " proximis", nullam habere dubitationem palam est: sed et si dicat " secundis" vel " tertiis" vel quibus aliis, aeque dirimit quaestionem. si autem non addat quibus ianuariis, facti quaestionem inducere, quid forte senserit, hoc est quid inter eos acti sit ( utique enim hoc sequimur quod actum est), easque adsumemus. si autem non appareat, dicendum est quod sabinus, primas kalendas ianuarias spectandas. plane si ipsa die kalendarum quis stipulationem interponat, quid sequemur? et puto actum videri de sequentibus kalendis.
Dig.45.1.41.1
Ulpianus 50 ad sab.
Quotiens autem in obligationibus dies non ponitur, praesenti die pecunia debetur, nisi si locus adiectus spatium temporis inducat, quo illo possit perveniri. verum dies adiectus efficit, ne praesenti die pecunia debeatur: ex quo apparet diei adiectionem pro reo esse, non pro stipulatore.
Dig.45.1.41.2
Ulpianus 50 ad sab.
Idem in idibus etiam et nonis probandum est et generaliter in omnibus diebus.
Dig.45.1.42
Pomponius 27 ad sab.
Qui " hoc anno" aut " hoc mens
e" dari stipulatus sit, nisi omnibus partibus praeteritis anni vel mensis non recte petet. Dig.45.1.43
Ulpianus 50 ad sab.
Si quis arbitratu puta lucii titii restitui sibi stipulatus est, deinde ipse stipulator moram fecerit, quo minus arbitretur titius: promissor quasi moram fecerit, non tenetur. quid ergo si ipse, qui arbitrari debuit, moram fecerit? magis probandum est a persona non esse recedendum eius, cuius arbitrium insertum est.
Dig.45.1.44
Paulus 12 ad sab.
Et ideo, si omnino non arbitretur, nihil valet stipulatio, adeo ut, etsi poena adiecta sit, ne ipsa quidem committatur.
Dig.45.1.45pr.
Ulpianus 50 ad sab.
Quodcumque stipulatur is, qui in alterius potestate est, pro eo habetur, ac si ipse esset stipulatus.
Dig.45.1.45.1
Ulpianus 50 ad sab.
Sicuti cum morietur quis stipulari potest, ita etiam hi, qui subiecti sunt alienae potestati, cum morientur stipulari possunt.
Dig.45.1.45.2
Ulpianus 50 ad sab.
Si ita quis stipulatus sit: " post mortem meam filiae meae dari?" vel ita: " post mortem filiae meae mihi dari?", utiliter erit stipulatus: sed primo casu filiae utilis actio competit, licet heres ei non existat.
Dig.45.1.45.3
Ulpianus 50 ad sab.
Non solum ita stipulari possumus: " cum morieris", sed etiam: " si morieris": nam sicuti inter haec nihil interest " cum veneris" aut " si veneris", ita nec ibi interest " si morieris" et " cum morieris".
Dig.45.1.45.4
Ulpianus 50 ad sab.
Filius patri dari stipulari videtur, etsi hoc non adiciat.
Dig.45.1.46pr.
Paulus 12 ad sab.
" centensimis kalendis dari" utiliter stipulamur, quia praesens obligatio est, in diem autem dilata solutio.
Dig.45.1.46.1
Paulus 12 ad sab.
Id autem, quod in facto est, in mortis tempus conferri non potest, veluti: " cum morieris, alexandriam venire spondes?"
Dig.45.1.46.2
Paulus 12 ad sab.
Si ita stipulatus fuero " cum volueris", quidam inutilem esse stipulationem aiunt, alii ita inutilem, si antequam constituas, morieris, quod verum est.
Dig.45.1.46.3
Paulus 12 ad sab.
Illam autem stipulationem " si volueris, dari?" inutilem esse constat.
Dig.45.1.47
Ulpianus 50 ad sab.
Qui sic stipulatur: " quod te mihi illis kalendis dare oportet, id dare spondes?" videtur non hodie stipulari, sed sua die, hoc est kalendis.
Dig.45.1.48
Ulpianus 26 ad ed.
Si decem " cum petiero" dari fuero stipulatus, admonitionem magis quandam, quo celerius reddantur et quasi sine mora, quam condicionem habet stipulatio: et ideo licet decessero priusquam petiero, non videtur defecisse condicio.
Dig.45.1.49pr.
Paulus 37 ad ed.
Cum filius familias stichum dari spoponderit et, cum per eum staret, quo minus daret, decessit stichus, datur in patrem de peculio actio, quatenus maneret filius ex stipulatu obligatus. at si pater in mora fuit, non tenebitur filius, sed utilis actio in patrem danda est. quae omnia et in fideiussoris persona dicuntur.
Dig.45.1.49.1
Paulus 37 ad ed.
Si stipulatus sim " per te non fieri, quo minus mihi ire agere liceat" et fideiussorem accepero: si per fideiussorem steterit, neuter tenetur, si per promissorem, uterque.
Dig.45.1.49.2
Paulus 37 ad ed.
In hac stipulatione: " neque per te neque per heredem tuum fieri?" per heredem videtur fieri, quamvis absit et ignoret et ideo non facit, quod fieri ex stipulatu oportet. non videtur autem per pupillum stetisse ex huiusmodi stipulatione, si pupillus heres erit.
Dig.45.1.49.3
Paulus 37 ad ed.
Si promissor hominis ante diem, in quem promiserat, interpellatus sit et servus decesserit, non videtur per eum stetisse.
Dig.45.1.50pr.
Ulpianus 50 ad ed.
In illa stipulatione: " per te non fieri?" non hoc significatur nihil te facturum, quo minus facere possis, sed curaturum, ut facere possis.
Dig.45.1.50.1
Ulpianus 50 ad ed.
Item stipulatione emptae hereditatis: " quanta pecunia ad te pervenerit dolove malo tuo factum est eritve, quo minus perveniat" nemo dubitabit quin teneatur, qui id egit, ne quid ad se perveniret.
Dig.45.1.51
Ulpianus 51 ad ed.
Is, qui alienum servum promisit, perducto eo ad libertatem ex stipulatu actione non tenetur: sufficit enim, si dolo culpave careat.
Dig.45.1.52pr.
Ulpianus 7 disp.
In conventionalibus stipulationibus contractui formam contrahentes dant. enimvero praetoriae stipulationes legem accipiunt de mente praetoris qui eas proposuit: denique praetoriis stipulationibus nihil immutare licet neque addere neque detrahere.
Dig.45.1.52.1
Ulpianus 7 disp.
Si quis vacuam possessionem tradi promiserit, non nudum factum haec stipulatio continebit, sed causam bonorum.
Dig.45.1.53
Iulianus 16 dig.
Stipulationes commodissimum est ita componere, ut, quaecumque specialiter comprehendi possint, contineantur, doli autem clausula ad ea pertineat, quae in praesentia occurrere non possint et ad incertos casus pertinent.
Dig.45.1.54pr.
Iulianus 22 dig.
In stipulationibus alias species, alias genera deducuntur. cum species stipulamur, necesse est inter dominos et inter heredes ita dividi stipulationem, ut partes corporum cuique debebuntur. quotiens autem genera stipulamur, numero fit inter eos divisio: veluti cum stichum et pamphilum quis stipulatus duos heredes aequis partibus reliquit, necesse est utrique partem dimidiam stichi et pamphili deberi: si idem duos homines stipulatus fuisset, singuli homines heredibus eius deberentur.
Dig.45.1.54.1
Iulianus 22 dig.
Operarum stipulatio similis est his stipulationibus, in quibus genera comprehenduntur: et ideo divisio eius stipulationis non in partes operarum, sed in numerum cedit. quod si unam operam servus communis stipulatus fuerit, necesse est utrique dominorum partem operae tantam, quantam in servo habuerit, petere. solutio autem eius obligationis expeditissima est, si aestimationem operae malit libertus offerre aut si consentiant patroni, ut is communiter operae edantur.
Dig.45.1.55
Iulianus 36 dig.
Cum quis sibi aut titio dari stipulatus est, soli titio, non etiam successoribus eius recte solvitur.
Dig.45.1.56pr.
Iulianus 52 dig.
Eum, qui ita stipulatur: " mihi et titio decem dare spondes?" vero similius est semper una decem communiter sibi et titio stipulari, sicuti qui legat titio et sempronio, non aliud intellegitur quam una decem communiter duobus legare.
Dig.45.1.56.1
Iulianus 52 dig.
" te et titium heredem tuum decem daturum spondes?" titii persona supervacua comprehensa est: sive enim solus heres exstiterit, in solidum tenebitur, sive pro parte, eodem modo, quo ceteri coheredes eius, obligabitur. et quamvis convenisse videatur, ne ab alio herede quam a titio peteretur, tamen inutile pactum conventum coheredibus eius erit.
Dig.45.1.56.2
Iulianus 52 dig.
Qui sibi aut filio suo dari stipulatur, manifeste personam filii in hoc complectitur, ut ei recte solvatur: neque interest, sibi aut extraneo cuilibet, an sibi aut filio suo quis stipuletur: quare vel manenti in potestate vel emancipato filio recte solvitur. neque ad rem pertinet, quod qui filio suo dari stipulatur, sibi adquirit, quia coniuncta sua persona stipulator efficit, ut non adquirendae obligationis gratia, sed solutionis causa personam filii adprehendisse intellegatur.
Dig.45.1.56.3
Iulianus 52 dig.
Quod si soli filio suo, qui in potestate sua sit, dari quis stipulatus sit, non recte filio solvetur, quia filii persona obligationi magis quam solutioni applicatur.
Dig.45.1.56.4
Iulianus 52 dig.
Qui ita stipulatur: " decem, quoad vivam, dari spondes?", confestim decem recte dari petit: sed heres eius exceptione pacti conventi summovendus est: nam stipulatorem id egisse, ne heres eius peteret, palam est, quemadmodum is, qui usque in kalendas dari stipulatur, potest quidem etiam post kalendas petere, sed exceptione pacti summovetur. nam et heres eius, cui servitus praedii ita concessa est, ut, quoad viveret, ius eundi haberet, pacti conventi exceptione submovebitur.
Dig.45.1.56.5
Iulianus 52 dig.
Qui ita stipulatur: " ante kalendas proximas dari spondes?" nihil differt ab eo, qui " kalendis dari" stipulatur.
Dig.45.1.56.6
Iulianus 52 dig.
Qui proprietatem sine usu fructu habet, recte usum fructum dari sibi stipulatur: id enim in obligationem deducit, quod non habet, sed habere potest.
Dig.45.1.56.7
Iulianus 52 dig.
Si a te stipulatus fuero fundum sempronianum, deinde eundem fundum detracto usu fructu ab alio stipulor, prior stipulatio non novabitur, quia nec solvendo fundum detracto usu fructu liberaberis, sed adhuc a te recte fundi usum fructum peterem. quid ergo est? cum mihi fundum dederis, is quoque liberabitur, a quo detracto usu fructu fundum stipulatus fueram.
Dig.45.1.56.8
Iulianus 52 dig.
Si hominem, quem a titio pure stipulatus fueram, seius mihi sub condicione promiserit et is pendente condicione post moram titii decesserit, confestim cum titio agere potero, nec seius existente condicione obligetur: at si titio acceptum fecissem, seius existente condicione obligari potest. idcirco haec tam varie, quod homine mortuo desinit esse res, in quam seius obligaretur: acceptilatione interposita superest homo, quem seius promiserat.
Dig.45.1.57
Iulianus 53 dig.
Si quis " si titius consul factus erit, decem dari" spoponderit, quamvis pendente condicione promissor moriatur, relinquet heredem obligatum.
Dig.45.1.58
Iulianus 54 dig.
Qui usum fructum fundi stipulatur, deinde fundum, similis est ei, qui partem fundi stipulatur, deinde totum, quia fundus dari non intellegitur, si usus fructus detrahatur. et e contrario qui fundum stipulatus est, deinde usum fructum, similis est ei, qui totum stipulatur, deinde partem. sed qui actum stipulatur, deinde iter, posteriore stipulatione nihil agit, sicuti qui decem, deinde quinque stipulatur, nihil agit. item si quis fructum, deinde usum stipulatus fuerit, nihil agit. nisi in omnibus novandi animo hoc facere specialiter expresserit: tunc enim priore obligatione exspirante ex secunda introducitur petitio et tam iter quam usus nec non quinque exigi possunt.
Dig.45.1.59
Iulianus 88 dig.
Quotiens in diem vel sub condicione oleum quis stipulatur, eius aestimationem eo tempore spectari oportet, quo dies obligationis venit: tunc enim ab eo peti potest: alioquin alias rei captio erit.
Dig.45.1.60
Ulpianus 20 ad ed.
Idem erit et si capuae certum olei pondo dari quis stipulatus sit: nam eius temporis fit aestimatio, cum peti potest: peti autem potest, quo primum in locum perveniri potuit.
Dig.45.1.61
Iulianus 2 ad urs. ferocem.
Stipulatio hoc modo concepta: " si heredem me non feceris, tantum dare spondes?" inutilis est, quia contra bonos mores est haec stipulatio.
Dig.45.1.62
Iulianus 2 ex minic.
Servus vetante domino si pecuniam ab alio stipulatus sit, nihilo minus obligat domino promissorem.
Dig.45.1.63
Africanus 6 quaest.
Si ita quis stipuletur: " sive navis ex asia venerit sive titius consul factus fuerit", utra prius condicio exstitisset, stipulatio committetur et amplius committi non potest. sed enim cum ex duabus disiunctivis condicionibus altera defecerit, necesse est, ut ea, quae exstiterit, stipulationem committat.
Dig.45.1.64
Africanus 7 quaest.
Huiusmodi stipulatio interposita est: " si titius consul factus fuerit, tum ex hac die in annos singulos dena dari spondes?" post triennium condicio exstitit: an huius temporis nomine agi possit, non immerito dubitabitur. respondit eam stipulationem utilem esse ita, ut in ea eorum quoque annorum, qui ante impletam condicionem intercesserint, praestatio in id tempus collata intellegatur, ut sententia eius sit talis: tunc cum titius consul factus fuerit, in annos singulos, etiam praeteriti temporis habita ratione, dena praestentur.
Dig.45.1.65pr.
Florus 8 inst.
Quae extrinsecus et nihil ad praesentem actum pertinentia adieceris stipulationi, pro supervacuis habebuntur nec vitiabunt obligationem, veluti si dicas: " arma virumque cano: spondeo", nihilominus valet.
Dig.45.1.65.1
Florus 8 inst.
Sed et si in rei quae promittitur aut personae appellatione varietur, non obesse placet: nam stipulanti denarios eiusdem quantitatis aureos spondendo obligaberis: et servo stipulanti lucio domino suo, si titio, qui idem sit, daturum te spondeas, obligaberis.
Dig.45.1.66
Paulus 3 ad l. ael. sent.
Si minor viginti annis a debitore suo stipuletur " servum manumissurum", non est exsecutio stipulationis danda. sed si ipsorum viginti annorum erit, non impedietur manumissio, quia de minore lex loquitur.

Dig.45.1.67pr.
Ulpianus 2 ad ed.
Illa stipulatio: " decem milia salva fore promittis?" valet.
Dig.45.1.67.1
Ulpianus 2 ad ed.
Eum, qui " decem dari sibi curari" stipulatus sit, non posse decem petere, quoniam possit promissor reum locupletem dando liberari, labeo ait: idque et celsus libro sexto digestorum refert.
Dig.45.1.68
Paulus 2 ad ed.
Si poenam stipulatus fuero, si mihi pecuniam non credidisses, certa est et utilis stipulatio. quod si ita stipulatus fuero: " pecuniam te mihi crediturum spondes?", incerta est stipulatio, quia id venit in stipulationem, quod mea interest.
Dig.45.1.69
Ulpianus 7 ad ed.
Si homo mortuus sit, sisti non potest nec poena rei impossibilis committetur, quemadmodum si quis stichum mortuum dare stipulatus, si datus non esset, poenam stipuletur.
Dig.45.1.70
Ulpianus 11 ad ed.
Mulier, quae dotem dederat populari meo glabrioni isidoro, fecerat eum promittere dotem, si in matrimonio decessisset, infanti et decesserat constante matrimonio. placebat ex stipulatu actionem non esse, quoniam qui fari non poterat, stipulari non poterat.
Dig.45.1.71
Ulpianus 13 ad ed. Cum, quid ut fiat, stipulemur poenam, sic recte concipiemus: " si ita factum non erit": cum quid ne fiat, sic: " si adversus id factum sit".
Dig.45.1.72pr.
Ulpianus 20 ad ed.
Stipulationes non dividuntur earum rerum, quae divisionem non recipiunt, veluti viae itineris actus aquae ductus ceterarumque servitutium. idem puto et si quis faciendum aliquid stipulatus sit, ut puta fundum tradi vel fossam fodiri vel insulam fabricari, vel operas vel quid his simile: horum enim divisio corrumpit stipulationem. celsus tamen libro trigensimo octavo digestorum refert tuberonem existimasse, ubi quid fieri stipulemur, si non fuerit factum, pecuniam dari oportere ideoque etiam in hoc genere dividi stipulationem: secundum quem celsus ait posse dici iusta aestimatione facti dandam esse petitionem.
Dig.45.1.72.1
Ulpianus 20 ad ed.
Si quis ita stipulatus sit: " si ante kalendas martias primas opus perfectum non erit, tum quanti id opus erit, tantam pecuniam dari?", diem promissionis cedere non ex quo locatum est opus, sed post kalendas martias, quia nec conveniri ante kalendas martias reus promittendi poterat.
Dig.45.1.72.2
Ulpianus 20 ad ed.
Plane si " insulam fulciri" quis stipulatus sit, non est exspectandum, ut insula ruat, sic deinde agi possit: nec " insulam fieri", ut tantum temporis praetereat, quanto insula fabricari possit: sed ubi iam coepit mora faciendae insulae fieri, tunc agetur diesque obligationi cedit.
Dig.45.1.73pr.
Paulus 24 ad ed.
Interdum pura stipulatio ex re ipsa dilationem capit, veluti si id quod in utero sit aut fructus futuros aut domum aedificari stipulatus sit: tunc enim incipit actio, cum ea per rerum naturam praestari potest. sic qui carthagini dari stipulatur, cum romae sit, tacite tempus complecti videtur, quo perveniri carthaginem potest. item si operas a liberto quis stipulatus sit, non ante dies earum cedit, quam indictae fuerint nec sint praestitae.
Dig.45.1.73.1
Paulus 24 ad ed.
Si servus hereditarius stipulatus sit, nullam vim habitura est stipulatio, nisi adita hereditas sit, quasi condicionem habeat. idem est et in servo eius qui apud hostes est.
Dig.45.1.73.2
Paulus 24 ad ed.
Stichi promissor post moram offerendo purgat moram: certe enim doli mali exceptio nocebit ei, qui pecuniam oblatam accipere noluit.
Dig.45.1.74
Gaius 8 ad ed. provinc.
Stipulationum quaedam certae sunt, quaedam incertae. certum est, quod ex ipsa pronuntiatione apparet quid quale quantumque sit, ut ecce aurei decem, fundus tusculanus, homo stichus, tritici africi optimi modii centum, vini campani optimi amphorae centum.
Dig.45.1.75pr.
Ulpianus 22 ad ed.
Ubi autem non apparet, quid quale quantumque est in stipulatione, incertam esse stipulationem dicendum est.
Dig.45.1.75.1
Ulpianus 22 ad ed.
Ergo si qui fundum sine propria appellatione vel hominem generaliter sine proprio nomine aut vinum frumentumve sine qualitate dari sibi stipulatur, incertum deducit in obligationem.
Dig.45.1.75.2
Ulpianus 22 ad ed.
Usque adeo, ut, si quis ita stipulatus sit " tritici africi boni modios centum" " vini campani boni amphoras centum", incertum videatur stipulari, quia bono melius inveniri potest: quo fit, ut boni appellatio non sit certae rei significativa, cum id, quod bono melius sit, ipsum quoque bonum sit. at cum optimum quisque stipulatur, id stipulari intellegitur, cuius bonitas principalem gradum bonitatis habet: quae res efficit, ut ea appellatio certi significativa sit.
Dig.45.1.75.3
Ulpianus 22 ad ed.
Fundi certi si quis usum fructum stipulatus fuerit, incertum intellegitur in obligationem deduxisse: hoc enim magis iure utimur.
Dig.45.1.75.4
Ulpianus 22 ad ed.
Illud dubitationem recipit, si quis id, quod ex arethusa ancilla natum erit, aut fructus, qui in fundo tusculano nati erunt, dari sibi stipulatus sit, an certum stipulatus videatur. sed ipsa natura manifestissimum est incerti esse hanc stipulationem.
Dig.45.1.75.5
Ulpianus 22 ad ed.
Sed qui vinum aut oleum vel triticum, quod in horreo est, stipulatur, certum stipulari intellegitur.
Dig.45.1.75.6
Ulpianus 22 ad ed.
Qui vero a titio ita stipulatur: " quod mihi seius debet, dare spondes?" et qui ita stipulatur: " quod ex testamento mihi debes, dare spondes?", incertum in obligationem deducit, licet seius certum debeat vel ex testamento certum debeatur. quamvis istae species vix separari possint ab ea, quam proposuimus de vino vel oleo vel tritico, quod in horreo repositum est: et adhuc occurrit, quod fideiussores certum videntur promittere, si modo et is, pro quo obligentur, certum debeat, cum alioquin ita interrogentur: " id fide tua esse iubes?"
Dig.45.1.75.7
Ulpianus 22 ad ed.
Qui id, quod in faciendo aut non faciendo consistit, stipulatur, incertum stipulari videtur: in faciendo, veluti " fossam fodiri" " domum aedificari" " vacuam possessionem tradi": in non faciendo, veluti " per te non fieri, quo minus mihi per fundum tuum ire agere liceat" " per te non fieri, quo minus mihi hominem erotem habere liceat".
Dig.45.1.75.8
Ulpianus 22 ad ed.
Qui illud aut illud stipulatur, veluti " decem vel hominem stichum", utrum certum an incertum deducat in obligationem, non immerito quaeritur: nam et res certae designantur et utra earum potius praestanda sit, in incerto est. sed utcumque is, qui sibi electionem constituit adiectis his verbis " utrum ego velim", potest videri certum stipulatus, cum ei liceat vel hominem tantum vel decem tantum intendere sibi dari oportere: qui vero sibi electionem non constituit, incertum stipulatur.
Dig.45.1.75.9
Ulpianus 22 ad ed.
Qui sortem stipulatur et usuras quascumque, certum et incertum stipulatus videtur et tot stipulationes sunt, quot res sunt.
Dig.45.1.75.10
Ulpianus 22 ad ed.
Haec stipulatio: " fundum tusculanum dari?" ostendit se certi esse, continetque, ut dominium omnimodo efficiatur stipulatoris quoquo modo.
Dig.45.1.76pr.
Paulus 18 ad ed.
Si stipulatus fuerim " illud aut illud, quod ego voluero", haec electio personalis est, et ideo servo vel filio talis electio cohaeret: in heredes tamen transit obligatio et ante electionem mortuo stipulatore.
Dig.45.1.76.1
Paulus 18 ad ed.
Cum stipulamur " quidquid te dare facere oportet", id quod praesenti die dumtaxat debetur in stipulationem deducitur, non ( ut in iudiciis) etiam futurum: et ideo in stipulatione adicitur verbum " oportebit" vel ita " praesens in diemve". hoc ideo fit, quia qui stipulatur " quidquid te dare oportet" demonstrat eam pecuniam quae iam debetur: quod si totam demonstrare vult, dicit ^ dici^ " oportebitve" vel ita " praesens in diemve".
Dig.45.1.77
Paulus 58 ad ed.
Ad diem sub poena pecunia promissa et ante diem mortuo promissore committetur poena, licet non sit hereditas eius adita. Dig.45.1.78pr.
Paulus 62 ad ed.
Si filius familias sub condicione stipulatus emancipatus fuerit, deinde exstiterit condicio, patri actio competit, quia in stipulationibus id tempus spectatur quo contrahimus.
Dig.45.1.78.1
Paulus 62 ad ed.
Cum fundum stipulatus sum, non veniunt fructus, qui stipulationis tempore fuerint.
Dig.45.1.79
Ulpianus 70 ad ed.
Si procuratori praesentis fuerit cautum, ex stipulatu actionem utilem domino competere nemo ambigit.
Dig.45.1.80
Ulpianus 74 ad ed.
Quotiens in stipulationibus ambigua oratio est, commodissimum est id accipi, quo res, qua de agitur, in tuto sit.
Dig.45.1.81pr.
Ulpianus 77 ad ed.
Quotiens quis alium sisti promittit nec adicit poenam, puta vel servum suum vel hominem liberum, quaeritur, an committatur stipulatio. et celsus ait, etsi non est huic stipulationi additum " nisi steterit, poenam dari", in id, quanti interest sisti, contineri. et verum est, quod celsus ait: nam qui alium sisti promittit, hoc promittit id se acturum, ut stet.
Dig.45.1.81.1
Ulpianus 77 ad ed.
Si procurator sisti aliquem sine poena stipulatus sit, potest defendi non suam, sed eius, cuius negotium gessit, utilitatem in ea re deduxisse: idque fortius dicendum, si " quanti ea res sit" stipulatio proponatur procuratoris.
Dig.45.1.82pr.
Ulpianus 78 ad ed.
Nemo rem suam utiliter stipulatur, sed pretium rei suae non inutiliter: sane rem meam mihi restitui recte stipulari videor.
Dig.45.1.82.1
Ulpianus 78 ad ed.
Si post moram promissoris homo decesserit, tenetur nihilo minus, proinde ac si homo viveret.
Dig.45.1.82.2
Ulpianus 78 ad ed.
Et hic moram videtur fecisse, qui litigare maluit quam restituere.
Dig.45.1.83pr.
Paulus 72 ad ed.
Inter stipulantem et promittentem negotium contrahitur. itaque alius pro alio promittens daturum facturumve eum non obligatur: nam de se quemque promittere oportet. et qui spondet " dolum malum abesse afuturumque esse", non simplex abnutivum spondet, sed curaturum se, ut dolus malus absit: idemque in illis stipulationibus " habere licere" item " neque per te neque per heredem tuum fieri, quo minus fiat".
Dig.45.1.83.1
Paulus 72 ad ed.
Si stichum stipulatus de alio sentiam, tu de alio, nihil actum erit. quod et in iudiciis aristo existimavit: sed hic magis est, ut is petitus videatur, de quo actor sensit. nam stipulatio ex utriusque consensu valet, iudicium autem etiam in invitum redditur et ideo actori potius credendum est: alioquin semper negabit reus se consensisse.
Dig.45.1.83.2
Paulus 72 ad ed.
Si stipulante me stichum aut pamphilum tu unum daturum te spoponderis, constat non teneri te nec ad interrogatum esse responsum.
Dig.45.1.83.3
Paulus 72 ad ed.
Diversa causa est summarum, veluti " decem aut viginti dari spondes ?" hic enim etsi decem spoponderis, recte responsum est, quia semper in summis id, quod minus est, sponderi videtur.
Dig.45.1.83.4
Paulus 72 ad ed.
Item si ego plures res stipuler, stichum puta et pamphilum, licet unum spoponderis, teneris: videris enim ad unam ex duabus stipulationibus respondisse.
Dig.45.1.83.5
Paulus 72 ad ed. Sacram vel religiosam
rem vel usibus publicis in perpetuum relictam ( ut forum aut basilicam) aut hominem liberum inutiliter stipulor, quamvis sacra profana fieri et usibus publicis relicta in privatos usus reverti et ex libero servus fieri potest. nam et cum quis rem profanam aut stichum dari promisit, liberatur, si sine facto eius res sacra esse coeperit aut stichus ad libertatem pervenerit, nec revocantur in obligationem, si rursus lege aliqua et res sacra profana esse coeperit et stichus ex libero servus effectus sit. quoniam una atque eadem causa et liberandi et obligandi esset, quod aut dari non possit aut dari possit: nam et si navem, quam spopondit, dominus dissolvit et isdem tabulis compegerit, quia eadem navis esset, inciperet obligari. pro quo et illud dici posse pedius scribit: si stipulatus fuero ex fundo centum amphoras vini, exspectare debeo, donec nascatur: et si natum sine culpa promissoris consumptum sit, rursum exspectare debeam, donec iterum nascatur et dari possit: et per has vices aut cessaturam aut valituram stipulationem. sed haec dissimilia sunt: adeo enim, cum liber homo promissus est, servitutis tempus spectandum non esse, ut ne haec quidem stipulatio de homine libero probanda sit: " illum, cum servus esse coeperit, dare spondes?" item " eum locum, cum ex sacro religiosove profanus esse coeperit, dari?" quia nec praesentis temporis obligationem recipere potest et ea dumtaxat, quae natura sui possibilia sunt, deducuntur in obligationem. vini autem non speciem, sed genus stipulari videmur et tacite in ea tempus continetur: homo liber certa specie continetur. et casum adversamque fortunam spectari hominis liberi neque civile neque naturale est: nam de his rebus negotium recte geremus, quae subici usibus dominioque nostro statim possunt. et navis si hac mente resoluta est, ut in alium usum tabulae destinarentur, licet mutato consilio perficiatur, tamen et perempta prior navis et haec alia dicenda est: sed si reficiendae navis causa omnes tabulae refixae sint, nondum intercidisse navis videtur et compositis rursus eadem esse incipit: sicuti de aedibus deposita tigna ea mente, ut reponantur, aedium sunt, sed si usque ad aream deposita sit, licet eadem materia restituatur, alia erit. hic tractatus etiam ad praetorias stipulationes pertinet, quibus de re restituenda cavetur et an eadem res sit, quaeritur.
Dig.45.1.83.6
Paulus 72 ad ed.
Si rem, quam ex causa lucrativa stipulatus sum, nactus fuero ex causa lucrativa, evanescit stipulatio. sed si heres exstitero domino, extinguitur stipulatio. si vero a me herede defunctus eam legavit, potest agi ex stipulatu: idemque esse et si sub condicione legata sit, quia et, si ipse debitor rem sub condicione legatam dedisset, non liberaretur: sed si condicione deficiente remanserit, petitio infirmabitur.
Dig.45.1.83.7
Paulus 72 ad ed.
Stichum, qui decessit, si stipuler, si quidem condici etiam mortuus potuit, ut furi, utiliter me stipulatum sabinus ait: si vero ex aliis causis, inutiliter, quia et si deberetur, morte promissor liberetur. idem ergo diceret et si mora facta defunctum stipularer.
Dig.45.1.83.8
Paulus 72 ad ed.
Si quis ancillam sistere se in aliquo loco promiserit, quae praegnas erat, etsi sine partu eam sistat, in eadem causa eam sistere intellegitur.
Dig.45.1.84
Paulus 74 ad ed.
Si insulam fieri stipulatus sim et transierit tempus, quo potueris facere, quamdiu litem contestatus non sim, posse te facientem liberari placet: quod si iam litem contestatus sim, nihil tibi prodesse, si aedifices.
Dig.45.1.85pr.
Paulus 75 ad ed.
In exsecutione obligationis sciendum est quattuor causas esse: nam interdum est aliquid, quod a singulis heredibus divisum consequi possumus: aliud, quod totum peti necesse est nec divisum praestari potest: aliud quod pro parte petitur, sed solvi nisi totum non potest: aliud, quod solidum petendum est, licet in solutionem admittat secutionem.
Dig.45.1.85.1
Paulus 75 ad ed.
Prima species pertinet ad promissorem pecuniae certae: nam et petitio et solutio ad portiones hereditarias spectat.
Dig.45.1.85.2
Paulus 75 ad ed.
Secunda ad opus, quod testator fieri iusserit: nam singuli heredes in solidum tenentur, quia operis effectus in partes scindi non potest.
Dig.45.1.85.3
Paulus 75 ad ed.
Quod si stipulatus fuero: " per te heredemve tuum non fieri, quo minus eam agam: si adversus ea factum sit, tantum dari?" et unus ex pluribus heredibus promissoris me prohibeat, verior est sententia existimantium unius facto omnes teneri, quoniam, licet ab uno prohibeor, non tamen in partem prohibeor: sed ceteri familiae erciscundae iudicio sarcient damnum.
Dig.45.1.85.4 Paulus 75 ad ed.
Pro parte autem peti, solvi autem nisi totum non potest, veluti cum stipulatus sum hominem incertum: nam petitio eius scinditur, solvi vero nisi solidus non potest. alioquin in diversis hominibus recte partes solventur: quod non potuit defunctus facere, nec quod stipulatus sum consequar. idem iuris est, et si quis decem milia aut hominem promiserit.
Dig.45.1.85.5
Paulus 75 ad ed.
In solidum vero agi oportet et partis solutio adfert liberationem, cum ex causa evictionis intendimus: nam auctoris heredes in solidum denuntiandi sunt omnesque debent subsistere et quolibet defugiente omnes tenebuntur, sed unicuique pro parte hereditaria praestatio iniungitur.
Dig.45.1.85.6
Paulus 75 ad ed.
Item si ita stipulatio facta sit: " si fundus titianus datus non erit, centum dari?", nisi totus detur, poena committitur centum nec prodest partes fundi tradere cessante uno, quemadmodum non prodest ad pignus liberandum partem creditori solvere.
Dig.45.1.85.7
Paulus 75 ad ed.
Quicumque sub condicione obligatus curaverit, ne condicio exsisteret, nihilo minus obligatur.
Dig.45.1.86
Ulpianus 79 ad ed.
Quod dicitur tot stipulationes esse quot res, ibi locum habet, ubi res exprimuntur stipulatione: ceterum si non fuerint expressae, una est stipulatio.
Dig.45.1.87
Paulus 75 ad ed.
Nemo rem suam futuram in eum casum, quo sua fit, utiliter stipulatur.
Dig.45.1.88
Paulus 6 ad plaut.
Mora rei fideiussori quoque nocet. sed si fideiussor servum obtulit et reus moram fecit, mortuo sticho fideiussori succurrendum est. sed si fideiussor hominem occiderit, reus liberatur, fideiussor autem ex stipulatione conveniri potest.
Dig.45.1.89
Paulus 9 ad plaut. Si a colono, cui fundum in quinquennium locaveram, post tres annos ita stipulatus fuero: " quidquid te dare facere oportet?", non amplius in stipulationem deducitur, quam quod iam dari oportet: in stipulationem enim deducitur, quod iam dari oportet. si autem adiciatur " oportebitve", etiam futura obligatio deducitur.
Dig.45.1.90
Pomponius 3 ex plaut.
Cum stipulati sumus pro usuris legitimis poenam in singulos menses, si sors soluta non sit, etiamsi sortis obligatio in iudicium sit deducta, adhuc tamen poena crescit, quia verum est solutam pecuniam non esse.
Dig.45.1.91pr.
Paulus 17 ad plaut.
Si servum stipulatus fuero et nulla mora intercedente servus decesserit: si quidem occidat eum promissor, expeditum est. sin autem neglegat infirmum, an teneri debeat promissor, considerantibus, utrum, quemadmodum in vindicatione hominis, si neglectus a possessore fuerit, culpae huius nomine tenetur possessor, ita et cum dari promisit, an culpa, quod ad stipulationem attinet, in faciendo accipienda sit, non in non faciendo? quod magis probandum est, quia qui dari promisit, ad dandum, non faciendum tenetur.
Dig.45.1.91.1
Paulus 17 ad plaut.
Sed si sit quidem res in rebus humanis, sed dari non possit, ut fundus religiosus puta vel sacer factus vel servus manumissus, vel etiam ab hostibus si capiatur, culpa in hunc modum diiudicatur, ut, si quidem ipsius promissoris res vel tempore stipulationis vel postea fuerit et quid eorum acciderit, nihilo minus teneatur, idemque fiat et si per alium, posteaquam ab hoc alienatus sit, id contigerit. sin autem alienus fuit et ab alio tale quid accidit, non tenetur, quia nihil fecit, nisi si posteaquam moratus est solutionem, aliquid huiusmodi acciderit: quam distinctionem et iulianus sequitur. item si homo, qui fuit promissoris, ex praecedenti causa ablatus ei fuerit, quod statuliber fuit, perinde habendus sit, ac si alienum promisisset, quia sine facto ipsius desiit eius esse.
Dig.45.1.91.2
Paulus 17 ad plaut.
De illo quaeritur, an et is, qui nesciens se debere occiderit, teneatur: quod iulianus putat in eo, qui, cum nesciret a se petitum codicillis ut restitueret, manumisit.
Dig.45.1.91.3
Paulus 17 ad plaut.
Sequitur videre de eo, quod veteres constituerunt, quotiens culpa intervenit debitoris, perpetuari obligationem, quemadmodum intellegendum sit. et quidem si effecerit promissor, quo minus solvere possit, expeditum intellectum habet constitutio: si vero moratus sit tantum, haesitatur, an, si postea in mora non fuerit, extinguatur superior mora. et celsus adulescens scribit eum, qui moram fecit in solvendo sticho quem promiserat, posse emendare eam moram postea offerendo: esse enim hanc quaestionem de bono et aequo: in quo genere plerumque sub auctoritate iuris scientiae perniciose, inquit, erratur. et sane probabilis haec sententia est, quam quidem et iulianus sequitur: nam dum quaeritur de damno et par utriusque causa sit, quare non potentior sit qui teneat, quam qui persequitur?
Dig.45.1.91.4
Paulus 17 ad plaut.
Nunc videamus, in quibus personis haec constitutio locum habeat. quae inspectio duplex est, ut primo quaeramus, quae personae efficiant perpetuam obligationem, deinde quibus eam producant. utique autem principalis debitor perpetuat obligationem: accessiones an perpetuent, dubium est. pomponio perpetuare placet: quare enim facto suo fideiussor suam obligationem tollat? cuius sententia vera est: itaque perpetuatur obligatio tam ipsorum quam successorum eorum. accessionibus quoque suis, id est fideiussoribus, perpetuant obligationem, quia in totam causam spoponderunt.
Dig.45.1.91.5
Paulus 17 ad plaut.
An filius familias, qui iussu patris promisit, occidendo servum producat patris obligationem, videndum est. pomponius producere putat, scilicet quasi accessionem intellegens eum qui iubeat.
Dig.45.1.91.6
Paulus 17 ad plaut.
Effectus huius ^ huis^ constitutionis ille est, ut adhuc homo peti possit: sed et acceptum ei posse ferri creditur et fideiussorem accipi eius obligationis nomine. novari autem an possit haec obligatio, dubitationis est, quia neque hominem qui non est neque pecuniam quae non debetur stipulari possumus. ego puto novationem fieri posse, si hoc actum inter partes sit, quod et iuliano placet.
Dig.45.1.92
Paulus 18 ad plaut.
Si ita stipuler: " per te non fieri, quo minus mihi heredique meo vindemiam tollere liceat?", etiam heredi datur actio.
Dig.45.1.93
Paulus 3 ad vitell.
Si sic stipulatus fuero: " per te non fieri, quo minus hominem ex his, quos habes, sumam?" electio mea erit.
Dig.45.1.94
Marcellus 3 dig.
Triticum dare oportere stipulatus est aliquis: facti quaestio est, non iuris. igitur si de aliquo tritico cogitaverit, id est certi generis certae quantitatis, id habebitur pro expresso: alioquin si, cum destinare genus et modum vellet, non fecit, nihil stipulatus videtur, igitur ne unum quidem modium.
Dig.45.1.95
Marcellus 5 dig.
Qui insulam fieri stipulatur, ita demum adquirit obligationem, si apparet, quo in loco fieri insulam voluerit: si et ibi insulam fieri interest eius.
Dig.45.1.96
Marcellus 12 dig.
Qui servum mihi ex stipulatu debebat, si in facinore eum deprehenderit, impune eum occidit, nec utilis actio erit in eum constituenda.
Dig.45.1.97pr.
Celsus 26 dig.
Si ita stipulatus fuero: " te sisti? nisi steteris, hippocentaurum dari?" proinde erit, atque " te sisti" solummodo stipulatus essem.
Dig.45.1.97.1
Celsus 26 dig.
Possum utiliter a te ita stipulari: " titii nomine te soluturum?", neque enim hoc simile est illi " titium daturum?": sed ex ea stipulatione, dum interest mea, agere possum, et ideo, si locuples sit titius, nihil ex hac stipulatione consequi possim: quid enim mea interest id a te fieri, quod si non feceris, aeque salvam pecuniam habiturus sum?
Dig.45.1.97.2
Celsus 26 dig.
" si tibi nupsero, decem dari spondes?" causa cognita denegandam actionem puto, nec raro probabilis causa eiusmodi stipulationis est. item si vir a muliere eo modo non in dotem stipulatus est.
Dig.45.1.98pr.
Marcellus 20 dig.
Existimo posse id quod meum est sub condicione stipulari, item viam stipulari ad fundum posse, quamquam interim fundus non sit meus: aut, si hoc verum non est et alienum fundum sub condicione stipulatus fuero isque ex lucrativa causa meus esse coeperit, confestim peremeretur stipulatio, et si fundi dominus sub condicione viam stipulatus fuerit, statim fundo alienato evanescit stipulatio, et maxime secundum illorum opinionem, qui etiam ea, quae recte constiterunt, resolvi putant, cum in eum casum recciderunt, a quo non potuissent consistere.
Dig.45.1.98.1
Marcellus 20 dig.
Ex hac stipulatione: " insulam fulciri spondes?" quando nascatur actio, quaeritur. et utique non est exspectandum, ut ruat: nec enim nihil stipulatoris interest fultam potius esse, quam non esse: nec tamen recte agetur, si nondum praeterierit temporis tantum, quo fulcire potuerit redemptor.
Dig.45.1.99pr.
Celsus 38 dig.
Quidquid adstringendae obligationis est, id nisi palam verbis exprimitur, omissum intellegendum est: ac fere secundum promissorem interpretamur, quia stipulatori liberum fuit verba late concipere. nec rursum promissor ferendus est, si eius intererit de certis potius vasis forte aut hominibus actum.
Dig.45.1.99.1
Celsus 38 dig.
Si stipulatus hoc modo fuero: " si intra biennium capitolium non ascenderis, dari?", non nisi praeterito biennio recte petam: nam etsi ambigua verba sunt, sic tamen exaudiuntur, si immutabiliter verum fuit te capitolium non ascendisse.
Dig.45.1.100
Modestinus 8 reg.
Condicio in praeteritum, non tantum praesens tempus relata statim aut peremit obligationem aut omnino non differt.
Dig.45.1.101
Modestinus 4 de praescr.
Puberes sine curatoribus suis possunt ex stipulatu obligari.
Dig.45.1.102
Modestinus 5 resp.
Venditores emptori caverant pro evictione, quanti eius interesset: sed et specialiter adgnituros, si in lite mota sumptus fecisset, emptori stipulanti promiserant. post mortem emptoris unus ex venditoribus ad iudicium vocavit, pretium sibi deberi dicens, heredes eius: qui sumptus in defensione causae factos, cum probarent pretium solutum fuisse, ex stipulatione petebant. modestinus respondit, si in eas impensas venditores promiserunt, quae ob litem de proprietate institutam factae essent, minime ex stipulatu peti posse, quod erogatum est, dum alter ex venditoribus pretium, quod iam fuerat exsolutum, petit.
Dig.45.1.103
Modestinus 5 pand.
Liber homo in stipulatum deduci non potest, quia nec dari oportere intendi nec aestimatio eius praestari potest, non magis quam si quis dari stipulatus fuerit mortuum hominem aut fundum hostium.
Dig.45.1.104
Iavolenus 11 ex cass.
Cum servus pecuniam pro libertate pactus est et ob eam rem reum dedit: quamvis servus ab alio manumissus est, reus tamen recte obligabitur, quia non quaeritur, a quo manumittatur, sed ut manumittatur.
Dig.45.1.105
Iavolenus 2 epist.
Stipulatus sum damam aut erotem servum dari: cum damam dares, ego quo minus acciperem, in mora fui: mortuus est dama: an putes me ex stipulatu actionem habere? respondit: secundum massurii sabini opinionem puto te ex stipulatu agere non posse: nam is recte existimabat, si per debitorem mora non esset, quo minus id quod debebat solveret, continuo eum debito liberari.
Dig.45.1.106
Iavolenus 6 epist.
Qui ex pluribus fundis, quibus idem nomen impositum fuerat, unum fundum sine ulla nota demonstrationis stipuletur, incertum stipulatur, id est eum fundum stipulatur, quem promissor dare voluerit. tamdiu autem voluntas promissoris in pendenti est, quamdiu id quod promissum est solvatur.
Dig.45.1.107
Iavolenus 8 epist.
Utrum turpem talem stipulationem putes an non, quaero. pater naturalis filium, quem titius habebat in adoptionem, heredem instituit, si patria potestate liberatus esset: pater eum adoptivus non alias emancipare voluit, quam si ei dedisset, a quo stipularetur certam summam, si eum manumisisset: post emancipationem adiit heres filius: petit nunc pecuniam pater ex stipulatione supra relata. respondit: non puto turpem esse causam stipulationis, utpote cum aliter filium emancipaturus non fuerit: nec potest videri iniusta causa stipulationis, si aliquid adoptivus pater habere voluerit, propter quod a filio post emancipationem magis curaretur.
Dig.45.1.108pr.
Iavolenus 10 epist.
A titio ita stipulatus sum: " si qua mihi nupserit, decem dotis eius nomine dare spondes?" quaerebatur, an consistat talis stipulatio. respondit: si stipulanti mihi dos ita promissa est: " quamcumque uxorem duxero, dotis eius nomine decem dare spondes?", nihil in causa est, quare ea pecunia condicione expleta non debeatur: nam cum condicio etiam ex incertae personae facto parere obligationem possit, veluti " si quis in capitolium ascenderit, decem dare spondes?" " si quis a me decem petierit, tot dare spondes?", cur non idem et in dote promissa respondeatur, ratio reddi non potest.
Dig.45.1.108.1
Iavolenus 10 epist.
Nulla promissio potest consistere, quae ex voluntate promittentis statum capit.
Dig.45.1.109
Pomponius 3 ad q. muc.
Si ita stipulatus fuero: " decem aut quindecim dabis?", decem debentur. item si ita: " post annum aut biennium dabis?", post biennium debentur, quia in stipulationibus id servatur, ut quod minus esset quodque longius, esse videretur in obligationem deductum.
Dig.45.1.110pr.
Pomponius 4 ad q. muc.
Si mihi et titio, in cuius potestate non sim, stipuler decem, non tota decem, sed sola quinque mihi debentur: pars enim aliena deducitur, ut quod extraneo inutiliter stipulatus sum, non augeat meam partem.
Dig.45.1.110.1
Pomponius 4 ad q. muc.
Si stipulatus fuero de te: " vestem tuam, quaecumque muliebris est, dare spondes?", magis ad mentem stipulantis quam ad mentem promittentis id referri debet, ut quid in re sit, aestimari debeat, non quid senserit promissor. itaque si solitus fuerat promissor muliebri quadam veste uti, nihilo minus debetur.
Dig.45.1.111
Pomponius 5 ad q. muc.
Si stipulatus fuero " per te non fieri, quo minus mihi illa domo uti liceat", an etiam, si me non prohibeas, uxorem autem meam prohiberes, vel contra uxore mea stipulata me prohibeas, an committatur stipulatio? et latius est haec verba sic accipi. nam et si stipulatus fuero " per te non fieri, quo minus mihi via itinere actu uti liceat", etsi non me, sed alium nomine meo ingredientem prohibeas, sciendum erit committi stipulationem.
Dig.45.1.112pr.
Pomponius 15 ad q. muc.
Si quis stipulatus sit stichum aut pamphilum, utrum ipse vellet: quem elegerit, petet et is erit solus in obligatione. an autem mutare voluntatem possit et ad alterius petitionem transire, quaerentibus respiciendus erit sermo stipulationis, utrumne talis sit, " quem voluero" an " quem volam": nam si talis fuerit " quem voluero", cum semel elegerit, mutare voluntatem non poterit: si vero tractum habeat sermo illius et sit talis " quem volam", donec iudicium dictet, mutandi potestatem habebit.
Dig.45.1.112.1
Pomponius 15 ad q. muc.
Si quis ita stipulatus fuerit: " pro centum aureis satis dabis?" et reum dederit in istam summam: proculus ait semper in satisdationis stipulatione venire, quod interesset stipulantis, ut alias tota sors inesset, veluti si idoneus promissor non sit, alias minus, si in aliquid idoneus esset debitor, alias nihil si tam locuples esset, ut nostra non intersit satis ab eo accipere: nisi quod plerumque idonei non tam patrimonio quam fide quoque aestimarentur.
Dig.45.1.113pr.
Proculus 2 epist.
Cum stipulatus sim mihi, procule, si opus arbitratu meo ante kalendas iunias effectum non sit, poenam, et protuli diem: putasne vere me posse dicere arbitratu meo opus effectum non esse ante kalendas iunias, cum ipse arbitrio meo aliam diem operi laxiorem dederim? proculus respondit: non sine causa distinguendum est interesse, utrum per promissorem mora non fuisset, quo minus opus ante kalendas iunias ita, uti stipulatione comprehensum erat, perficeretur, an, cum iam opus effici non posset ante kalendas iunias, stipulator diem in kalendis augustis protulisset. nam si tum diem stipulator protulit, cum iam opus ante kalendas iunias effici non poterat, puto poenam esse commissam nec ad rem pertinere, quod aliquod tempus ante kalendas iunias fuit, quo stipulator non desideravit id ante kalendas iunias effici, id est quo non est arbitratus ut fieret quod fieri non poterat. aut si hoc falsum est, etiam si stipulator pridie kalendas iunias mortuus esset, poena commissa non esset, quoniam mortuus arbitrari non potuisset et aliquod tempus post mortem eius operi perficiendo superfuisset. et propemodum etiam si ante kalendas iunias futurum esse coepit opus ante eam diem effici non posse, poena commissa est.
Dig.45.1.113.1
Proculus 2 epist.
Cum venderet aliquis, promisit emptori fideiussores praestari et rem venditam liberari: quae ut liberetur, nunc desiderat emptor: in mora est is, qui ea stipulatione id futurum promisit: quaero quid iuris sit. proculus respondit: tanti litem aestimari oportet, quanti actoris interest.
Dig.45.1.114
Ulpianus 17 ad sab.
Si fundum certo die praestari stipuler et per promissorem steterit, quo minus ea die praestetur, consecuturum me, quanti mea intersit moram facti non esse.
Dig.45.1.115pr.
Papinianus 2 quaest.
Ita stipulatus sum: " te sisti in certo loco: si non steteris, quinquaginta aureos dari spondes?" si dies in stipulatione per errorem omissus fuerit, cum id ageretur, ut certo die sisteres, imperfecta erit stipulatio. non secus ac si quod pondere numero mensura continetur sine adiectione ponderis numeri mensurae stipulatus essem, vel insulam aedificari non demonstrato loco, vel fundum dari non adiecto nomine. quod si ab initio id agebatur, ut quocumque die sisteres et, si non stetisses, pecuniam dares, quasi quaelibet stipulatio sub condicione concepta vires habebit, nec ante committetur, quam fuerit declaratum reum promittendi sisti non posse.
Dig.45.1.115.1
Papinianus 2 quaest.
Sed et si ita stipulatus fuero: " si in capitolium non ascenderis" vel " alexandriam non ieris, centum dari spondes?" non statim committetur stipulatio, quamvis capitolium ascendere vel alexandriam pervenire potueris, sed cum certum esse coeperit te capitolium ascendere vel alexandriam ire non posse.
Dig.45.1.115.2
Papinianus 2 quaest.
Item si quis ita stipuletur: " si pamphilum non dederis, centum dari spondes?" pegasus respondit non ante committi stipulationem, quam desisset posse pamphilus dari. sabinus autem existimabat ex sententia contrahentium, postquam homo potuit dari, confestim agendum et tamdiu ex stipulatione non posse agi, quamdiu per promissorem non stetit, quo minus hominem daret, idque defendebat exemplo penus legatae. mucius etenim heredem, si dare potuisset penum nec dedisset, confestim in pecuniam legatam teneri scripsit, idque utilitatis causa receptum est ob defuncti voluntatem et ipsius rei naturam. itaque potest sabini sententia recipi, si stipulatio non a condicione coepit, veluti " si pamphilum non dederis, tantum dare spondes?", sed ita concepta sit stipulatio: " pamphilum dari spondes? si non dederis, tantum dari spondes?" quod sine dubio verum erit, cum id actum probatur, ut, si homo datus non fuerit, et homo et pecunia debeatur. sed et si ita cautum sit, ut sola pecunia non soluto homine debeatur, idem defendendum erit, quoniam fuisse voluntas probatur, ut homo solvatur aut pecunia petatur.
Dig.45.1.116
Papinianus 4 quaest.
Decem stipulatus a titio postea, quanto minus ab eo consequi posses, si a maevio stipularis, sine dubio maevius universi periculum potest subire. sed et si decem petieris a titio, maevius non erit solutus, nisi iudicatum titius fecerit. paulus notat: non enim sunt duo rei maevius et titius eiusdem obligationis, sed maevius sub condicione debet, si a titio exigi non poterit: igitur nec titio convento maevius liberatur ( qui an debiturus sit, incertum est) et solvente titio non liberatur maevius ( qui nec tenebatur), cum condicio stipulationis deficit, nec maevius pendente stipulationis condicione recte potest conveniri: a maevio enim ante titium excussum non recte petetur.
Dig.45.1.117
Papinianus 12 quaest.
Si centum homines, quos ego heresve meus eligerem, stipulatus, antequam eligerem, duos heredes reliquero, numero dividitur stipulatio: diversum erit, si iam electis hominibus successerint.
Dig.45.1.118pr.
Papinianus 27 quaest.
Liber homo, qui bona fide servit mihi, quod stipulanti mihi promittit, prope est, ut omnimodo sit utile, quamvis ex re mea promittat: nam quid aliud dici potest, quo minus liber homo teneatur? nec tamen ideo si stipulanti eidem ex eadem causa spondeam, tenebor: quemadmodum etenim habebit eius actionem adversus me, quod ab alio stipulatus quaereret mihi? hoc itaque latere fructuario servo vel alieno, qui bona fide servit, comparabitur. servus autem fructuario si promittat ex re ipsius vel alienus, qui bona fide servit, emptori, nulla de peculio dabitur in dominum actio: nam in his causis domini esse intelleguntur.
Dig.45.1.118.1
Papinianus 27 quaest.
" decem hodie dari spondes?" dixi posse vel eo die pecuniam peti nec videri praematurius agi non finito stipulationis die, quod in aliis temporibus iuris est ( nam peti non debet, quod intra tempus comprehensum solvi potest): in proposito enim diem non differendae actionis insertum videri, sed quo praesens ostendatur, esse responsum.
Dig.45.1.118.2
Papinianus 27 quaest.
" decem mihi aut titio, utrum ego velim, dare spondes?" ex eo, quod mihi dandum est, certi stipulatio est, ex eo, quod illi solvendum, incerti: finge mea interesse titio potius quam mihi solvi, quoniam poenam promiseram, si titio solutum non fuisset.
Dig.45.1.119
Papinianus 36 quaest.
Doli clausula, quae stipulationibus subicitur, non pertinet ad eas partes stipulationis, de quibus nominatim cavetur.
Dig.45.1.120
Papinianus 37 quaest.
Si ita stipulatus fuero: " hanc summam centum aureorum dari spondes?", etsi maxime ita exaudiatur ille sermo: " si modo centum aureorum est", non facit condicionem haec adiectio, quoniam si centum non sint, stipulatio nulla est: nec placuit instar habere condicionis sermonem, qui non ad futurum, sed ad praesens tempus refertur, etsi contrahentes rei veritatem ignorant.
Dig.45.1.121pr.
Papinianus 11 resp.
Ex ea parte cautionis " dolumque malum huic rei promissionique abesse afuturumque esse stipulatus est ille, spopondit ille", incerti agetur.
Dig.45.1.121.1
Papinianus 11 resp.
Stipulationis utiliter interponendae gratia mulier ab eo, in cuius matrimonium conveniebat, stipulata fuerat ducenta, si concubinae tempore matrimonii consuetudinem repetisset. nihil causae esse respondi, cur ex stipulatu, quae ex bonis moribus concepta fuerat, mulier impleta condicione pecuniam adsequi non possit.
Dig.45.1.121.2
Papinianus 11 resp.
In insulam deportato reo promittendi stipulatio ita concepta: " cum morieris, dari?" non nisi moriente eo committitur.
Dig.45.1.121.3
Papinianus 11 resp.
Ex facto rei promittendi doli stipulatio heredem eius tenet, sicut ex ceteris aliis contractibus, veluti mandati depositi.
Dig.45.1.122pr.
Scaevola 28 dig.
Qui romae mutuam pecuniam acceperat solvendam in longinqua provincia per menses tres eamque ibi dari stipulanti spopondisset, post paucos dies romae testato creditori dixit paratum se esse romae eam numerare detracta ea summa, quam creditori suo usurarum nomine dederat. quaesitum est, cum in integrum summam, qua stipulatione obligatus est, optulerit, an eo loco, in quo solvenda promissa est, sua die integra peti posset. respondit posse stipulatorem sua die ibi, ubi solvendam stipulatus est, petere.
Dig.45.1.122.1
Scaevola 28 dig.
Callimachus mutuam pecuniam nauticam accepit a sticho servo seii in provincia syria civitate beryto usque brentesium: idque creditum esse in omnes navigii dies ducentos, sub pignoribus et hypothecis mercibus a beryto comparatis et brentesium perferendis et quas brentesio empturus esset et per navem beryto invecturus: convenitque inter eos, uti, cum callimachus brentesium pervenisset, inde intra idus septembres, quae tunc proximae futurae essent, aliis mercibus emptis et in navem mercis ipse in syriam per navigium proficiscatur, aut, si intra diem supra scriptam non reparasset merces nec enavigasset de ea civitate, redderet universam continuo pecuniam quasi perfecto navigio et praestaret sumptus omnes prosequentibus eam pecuniam, ut in urbem romam eam deportarent: eaque sic recte dari fieri fide roganti sticho servo lucii titii promisit callimachus. et cum ante idus supra scriptas secundum conventionem mercibus in navem impositis cum erote conservo stichi quasi in provinciam syriam perventurus enavigavit: quaesitum est nave submersa, cum secundum cautionem callimachus merces debito perferendas in nave mansisset eo tempore, quo iam pecuniam brentesio reddere romae perferendam deberet, an nihil prosit erotis consensus, qui cum eo missus erat, cuique nihil amplius de pecunia supra scripta post diem conventionis permissum vel mandatum erat, quam ut eam receptam romam perferret, et nihilo minus actione ex stipulatu callimachus de pecunia domino stichi teneatur. respondit secundum ea quae proponerentur teneri. item quaero, si callimacho post diem supra scriptam naviganti eros supra scriptus servus consenserit, an actionem domino suo semel adquisitam adimere potuerit. respondit non potuisse, sed fore exceptioni locum, si servo arbitrium datum esset eam pecuniam quocumque tempore in quemvis locum reddi.
Dig.45.1.122.2
Scaevola 28 dig.
Flavius hermes hominem stichum manumissionis causa donavit et ita de eo stipulatus est: " si hominem stichum, de quo agitur, quem hac die tibi donationis causa manumissionisque dedi, a te heredeque tuo manumissus vindictaque liberatus non erit, quod dolo malo meo non fiat, poenae nomine quinquaginta dari stipulatus est flavius hermes, spopondit claudius". quaero, an flavius hermes claudium de libertate stichi convenire potest. respondit nihil proponi, cur non potest. item quaero, an, si flavii hermetis heres a claudii herede poenam supra scriptam petere voluerit, claudii heres libertatem sticho praestare possit, ut poena liberetur. respondit posse. item quaero, si flavii hermetis heres cum claudii herede ex causa supra scripta nolit agere, an nihilo minus sticho libertas ex conventione, quae fuit inter hermetem et claudium, ut stipulatione supra scripta ostenditur, ab herede claudii praestari debeat. respondit debere.
Dig.45.1.122.3
Scaevola 28 dig.
Coheredes cum praedia hereditaria diviserant, unum praedium commune reliquerunt sub hoc pacto, ut, si quis eorum partem suam alienare voluisset, eam vel coheredi suo vel eius successori venderet centum viginti quinque: quod si quis aliter fecisset, poenam centum invicem stipulati sunt: quaero, cum coheres mulier coheredis liberorum tutores saepius testato convenerit et desideraverit, ut secundum conventionem aut emant aut vendant, hique nihil tale fecerint, an, si mulier extero vendiderit, poena ab ea centum exigi possit. respondit secundum ea quae proponerentur obstaturum doli mali exceptionem.
Dig.45.1.122.4
Scaevola 28 dig.
Agerius filius familias servo publii maevii stipulanti spopondit se daturum, quidquid patrem suum publio maevio debere constitisset: quaesitum est patre defuncto, antequam constitisset, quid quantumque deberet, an, si adversus heredem eius actum fuisset aliumve successorem et de debito constitisset, agerius teneatur. respondit, si condicio non exstitisset, stipulationem non commissam.
Dig.45.1.122.5
Scaevola 28 dig.
Seia heres unius tutoris, cum herede pupillae transactione pacto solo facta, maiorem partem solvit, residuam cavit: sed ilico negavit heres se transactionem servare et apud iudicem tutelae egit et victus provocavit ad competentem iudicem et ab eo quoque ad principem idem provocavit et iniusta haec quoque provocatio eius pronuntiata est. quaesitum est, cum per heredem pupillae mora intercesserit, quo minus pecunia in stipulationem deducta ab herede tutoris solveretur nec umquam petierit, an ei hodie debeantur usurae ab herede tutoris. respondit, si seia non cessasset ex stipulatione pecuniam offerre, iure usuras non deberi.
Dig.45.1.122.6
Scaevola 28 dig.
Duo fratres hereditatem inter se diviserunt et caverunt sibi nihil se contra eam divisionem facturos et, si contra quis fecisset, poenam alter alteri promisit: post mortem alterius qui supervixit petit ab heredibus eius hereditatem quasi ex causa fideicommissi sibi a patre relicti debitam et adversus eum pronuntiatum est, quasi de hoc quoque transactum fuisset: quaesitum est, an poena commissa esset. respondit poenam secundum ea quae proponuntur commissam.
Dig.45.1.123
Papinianus 1 def.
Si flagitii faciendi vel facti causa concepta sit stipulatio, ab initio non valet.
Dig.45.1.124
Papinianus 2 def.
" insulam intra biennium illo loco aedificari spondes?" ante finem biennii stipulatio non committitur, quamvis reus promittendi non aedificaverit et tantum residui temporis sit, quo aedificium extrui non possit: neque enim stipulationis status, cuius dies certus in exordio fuit, ex post facto mutatur. idque et in stipulatione iudicio sistendi causa facta placuit, scilicet ut ante diem stipulatio non committatur, si certum esse coeperit parere stipulationi residuo tempore non posse.
Dig.45.1.125
Paulus 2 quaest.
Cum stipulamur " quidquid te dare facere oportet " , nihil aliud in stipulationem deducitur quam quod praesenti die debetur: hoc enim solum haec stipulatio demonstrat.
Dig.45.1.126pr.
Paulus 3 quaest.
Si ita stipulatus fuero: " si titius consul factus fuerit, tunc ex hac die in annos singulos dena dare spondes?", post triennium condicione existente triginta peti potuerunt.
Dig.45.1.126.1
Paulus 3 quaest.
Titius a maevio fundum detracto usu fructu stipulatus est et ab eodem eiusdem fundi usum fructum: duae sunt stipulationes et minus est in eo usu fructu, quem per se quis promisit, quam in eo, qui proprietatem comitatur. denique si ille usum fructum dederit eumque stipulator non utendo amiserit, tradendo postea fundum detracto usu fructu liberabitur. non idem contingit ei, qui fundum pleno iure promisit et usum fructum dedit, deinde amisso eo proprietatem sine usu fructu tradidit: ille liberatus est dando usum fructum, hic nulla parte obligationis exoneratur, nisi pleno iure fundum effecerit stipulatoris.
Dig.45.1.126.2
Paulus 3 quaest.
" chrysogonus flavii candidi servus actor scripsit, coram subscribente et adsignante domino meo, accepisse eum a iulio zosa, rem agente iulii quintilliani absentis, mutua denaria mille. quae dari quintilliano heredive eius, ad quem ea res pertinebit, kalendis novembribus, quae proximae sunt futurae, stipulatus est zosas libertus et rem agens quintilliani, spopondit candidus dominus meus. sub die supra scripta si satis eo nomine factum non erit, tunc quo post solvetur, usurarum nomine denarios octo praestari stipulatus est iulius zosas, spopondit flavius candidus dominus meus". subscripsit dominus. respondi: per liberam personam quae neque iuri nostro subiecta est neque bona fide nobis servit, obligationem nullam adquirere possumus. plane si liber homo nostro nomine pecuniam daret vel suam vel nostram, ut nobis solveretur, obligatio nobis pecuniae creditae adquireretur: sed quod libertus patrono dari stipulatus est, inutile est, ut nec ad solutionem proficiat adiectio absentis, cui principaliter obligatio quaerebatur. superest quaeramus, an ex numeratione ipse qui contraxit pecuniam creditam petere possit: nam quotiens pecuniam mutuam dantes eandem stipulamur, non duae obligationes nascuntur, sed una verborum. plane si praecedat numeratio, sequatur stipulatio, non est dicendum recessum a naturali obligatione. sequens stipulatio, in qua sine adiectione nominis usuras stipulatus est, non eodem vitio laborat ( neque enim maligne accipiendum est eidem stipulatum usuras, cui et sortem, videri), ideoque in liberti persona valet stipulatio usurarum et cogitur eam patrono cedere. plerumque enim in stipulationibus verba, ex quibus obligatio oritur, inspicienda sunt: raro inesse tempus vel condicionem ex eo, quod agi apparebit, intellegendum est: numquam personam, nisi expressa sit.
Dig.45.1.126.3
Paulus 3 quaest.
Si ita stipulatus fuero te sisti et, nisi steteris, aliquid dari, quod promittenti impossibile est: detracta secunda stipulatione prior manet utilis et perinde erit, ac si te sisti stipulatus essem.
Dig.45.1.127
Scaevola 5 quaest.
Si pupillus sine tutoris auctoritate stichum promittat et fideiussorem dedit, servus autem post moram a pupillo factam decedat, nec fideiussor erit propter pupilli moram obligatus: nulla enim intellegitur mora ibi fieri, ubi nulla petitio est. esse autem fideiussorem obligatum ad hoc, ut vivo homine conveniatur vel ex mora sua postea.
Dig.45.1.128
Paulus 10 quaest.
Si duo rei stipulandi ita extitissent, ut alter utiliter, alter inutiliter stipularetur, ei, qui non habet promissorem obligatum, non recte solvitur, quia non alterius nomine ei solvitur, sed suae obligationis, quae nulla est. eadem ratione qui stichum aut pamphilum stipulatur, si in unum constiterit obligatio, quia alter stipulatoris erat, etiamsi desierit eius esse, non recte solvitur, quia utraque res ad obligationem ponitur, non ad solutionem.
Dig.45.1.129
Scaevola 12 quaest.
Si quis ita stipulatus fuerit: " decem aureos das, si navis venit et titius consul factus est?" non alias dabitur, quam si utrumque factum sit. idem in contrarium: " dare spondes, si nec navis venit nec titius consul factus sit?" exigendum erit, ut neutrum factum sit. huic similis scriptura est: " si neque navis venit neque titius consul factus est?" at si sic: " dabis, si navis venit aut titius consul factus sit?" sufficit unum factum. et contra: " dabis, si navis non venit aut titius consul factus non est?" sufficit unum non factum.
Dig.45.1.130
Paulus 15 quaest.
Quod dicitur patrem filio utiliter stipulari, quasi sibi ille stipularetur, hoc in his verum est, quae iuris sunt quaeque adquiri patri possunt: alioquin si factum conferatur in personam filii, inutilis erit stipulatio, veluti ut tenere ei vel ire agere liceat. contra autem filius etiam ut ire patri liceat stipulando adquiret ei: immo et quod in suam personam conferre non potest, hoc patri adquirat.
Dig.45.1.131pr.
Scaevola 13 quaest.
Iulianus scripsit, si " neque per te neque per heredem tuum titium fieri, quo minus mihi ire liceat" stipuler, non solum titium teneri, si prohibeat, sed etiam coheredes eius.
Dig.45.1.131.1
Scaevola 13 quaest.
Qui fundum sibi aut titio dari stipulatur, quamvis fundus titio traditus sit, nihilo minus petere fundum potest, ut sibi de evictione promittatur: nam interest eius, quia mandati actione fundum recepturus sit a titio. sed si donationis causa titium interposuit, dicetur traditione protinus reum liberari.
Dig.45.1.132pr.
Paulus 15 quaest.
Quidam cum filium alienum susciperet, tradenti promiserat certam pecuniae quantitatem, si eum aliter quam ut filium observasset. quaero, si postmodum domo eum propulerit vel moriens nihil ei testamento reliquerit, an stipulatio committetur, et quid intersit, utrum filius an alumnus vel cognatus agentis fuerit. praeterea quaero, si filium suum quis legitime in adoptionem dederit et ita, ut supra scriptum est, stipulatio intercesserit eumque pater adoptivus exheredaverit vel emancipaverit, an stipulatio committatur. respondi: stipulatio utilis est in utroque casu: igitur, si contra conventionem factum sit, committetur stipulatio. sed videamus primum in eo, qui legitime adoptavit, an possit committi, si eum exheredaverit vel emancipaverit: haec enim pater circa filium solet facere: igitur non aliter eum quam ut filium observavit. ergo exheredatus de inofficioso agat. quid ergo dicemus, si et meruit exheredari? emancipatus plane et hoc remedio carebit. quare sic debuit interponi stipulatio, ut, si eum emancipasset vel exheredasset, certum quid promitteret. quo tamen casu commissa stipulatione potest quaeri, an exheredato permittendum esset dicere de inofficioso? maxime, si patri naturali heres extitisset, an victo deneganda est ex stipulatu actio? sed si ei, qui stipulatus est, non debuit denegari victo filio, nec ipsi deneganda erit debitae pecuniae exsecutio. in eo autem, qui non adoptavit, quem intellectum habeat haec conceptio " si eum aliter quam ut filium observasset", non prospicio: an et hic exigimus exheredationem vel emancipationem, res in extraneo ineptas? sed si is, qui legitime adoptavit, nihil facit contra verba stipulationis, cum utitur patrio iure in eo, qui haec non fecit, dicit supervacuo: dici tamen poterit commissam esse stipulationem.
Dig.45.1.132.1
Paulus 15 quaest.
Filius familias ita stipulatus est: " quantam pecuniam titio credidero, fide tua esse iubes?" et emancipatus credidit: patri non debebit fideiussor, quia nec reus ei tenetur.
Dig.45.1.133
Scaevola 13 quaest.
Si sic stipulatus sim: " neque per te neque per heredem tuum vim fieri spondes?" et egi, quod mihi vim feceris, recte remanere factum heredis in stipulatione. nam et ex ipsius posteriore vi potest committi stipulatio: non enim ad unam vim pertinet. nam sicut et ipsius et heredis caput, ita ipsius vis vel saepius facta complectitur, ut condemnetur quanti interest. aut si sic volumus factam esse stipulationem: " neque per te neque per heredem tuum fieri?", ut ad unam vim primam teneat: si vim fecerit, amplius ex heredis committi non poterit: ergo si actum sit quasi ex ipsius vi, tota consumpta sit: quod non est verum.
Dig.45.1.134pr.
Paulus 15 resp.
Titia, quae ex alio filium habebat, in matrimonium coit gaio seio habente familiam: et tempore matrimonii consenserunt, ut filia gaii seii filio titiae desponderetur, et interpositum est instrumentum et adiecta poena, si quis eorum nuptiis impedimento fuisset: postea gaius seius constante matrimonio diem suum obiit et filia eius noluit nubere: quaero, an gaii seii heredes teneantur ex stipulatione. respondit ex stipulatione, quae proponeretur, cum non secundum bonos mores interposita sit, agenti exceptionem doli mali obstaturam, quia inhonestum visum est vinculo poenae matrimonia obstringi sive futura sive iam contracta.
Dig.45.1.134.1
Paulus 15 resp.
Idem respondit: plerumque ea, quae praefationibus convenisse concipiuntur, etiam in stipulationibus repetita creduntur, sic tamen, ut non ex ea repetitione inutilis efficiatur stipulatio.
Dig.45.1.134.2
Paulus 15 resp.
Idem respondit, cum septicius litteris suis praestaturum se caverit pecuniam et usuras eius semisses, quae apud sempronium depositae sint: si inter praesentes actum est, intellegendum etiam a parte lucii titii praecessisse verba stipulationis.
Dig.45.1.134.3
Paulus 15 resp.
Idem respondit, quotiens pluribus specialiter pactis stipulatio una omnibus subicitur, quamvis una interrogatio et responsum unum subiciatur, tamen proinde haberi, ac si singulae species in stipulationem deductae fuissent.
Dig.45.1.135pr.
Scaevola 5 resp.
Si ita quis promiserit: " decem tibi dabo, qua die petieris, et eorum usuras in dies triginta", quaero, usurae utrum ex die stipulationis an ex die, qua petita sors fuerit, debeantur. respondit secundum ea quae proponerentur ex die stipulationis deberi, nisi aliud actum manifeste probaretur.
Dig.45.1.135.1
Scaevola 5 resp.
Item quaesitum est, quando pecuniam reddere debebo " cum primum petierit". respondit verba quae proponerentur ex die, quo stipulatio facta esset, initium capere.
Dig.45.1.135.2
Scaevola 5 resp.
Seia cavit lucio titio, quo mandante eo hortos emisset, cum pretium omne cum usuris ab eo recepisset, se in eum proprietatem hortorum translaturam: deinde in continenti inter utrumque convenit, ut intra kalendas apriles primas universam summam mandator numeraret et hortos acciperet. quaeritur, cum ante kalendas apriles non omne pretium cum usuris a lucio titio seiae solutum sit, interposito tamen modico tempore reliquum pretium cum usuris seiae titius solvere paratus fuerit neque seia accipere voluit et usque in hodiernum per titium non stet, quo minus reliquum solveret, an nihilo minus lucius titius, si seiae universam pecuniam solvere paratus sit, ex stipulatu agere possit. respondit posse, si non multo post optulisset nec mulieris quicquam propter eam moram interesset: quod omne ad iudicis cognitionem remittendum est.
Dig.45.1.135.3
Scaevola 5 resp.
Ea lege donatum sibi esse a seia servum et traditum, ut ne ad fratrem eius aut filium aut uxorem aut socrum perveniret, scripsit et haec ita stipulante seia spopondit titius, qui post biennium heredes reliquit seiam et fratrem, cui ne serviret, expressum erat: quaeritur an seia cum fratre et coherede ex stipulatu agere possit. respondit posse in id quod eius interest.
Dig.45.1.135.4
Scaevola 5 resp.
Filia, quae de inofficioso agere instituit et transegit postea cum heredibus stipulatione interposita et subiecta doli clausula, apud praefectum de falso testamento egit nec probavit: quaero, an ex doli clausula possit conveniri. respondi nihil ad eam stipulationem id, quod postea actum proponeretur, pertinere.
Dig.45.1.136pr.
Paulus 5 sent.
Si sub una significatione diversis nominibus ea res, quae in stipulationem deducitur, appellatur, non infirmat obligationem, si alter altero verbo utatur.
Dig.45.1.136.1
Paulus 5 sent.
Si, qui viam ad fundum suum dari stipulatus fuerit, postea fundum partemve eius ante constitutam servitutem alienaverit, evanescit stipulatio.
Dig.45.1.137pr.
Venonius 1 stipul.
Continuus actus stipulantis et promittentis esse debet ( ut tamen aliquod momentum naturae intervenire possit) et comminus responderi stipulanti oportet: ceterum si post interrogationem aliud acceperit, nihil proderit, quamvis eadem die spopondisset.
Dig.45.1.137.1
Venonius 1 stipul.
Si hominem stipulatus sim et ego de alio sensero, tu de alio, nihil acti erit: nam stipulatio ex utriusque consensu perficitur.
Dig.45.1.137.2
Venonius 1 stipul.
Cum ita stipulatus sum " ephesi dari?" inest tempus: quod autem accipi debeat, quaeritur. et magis est, ut totam eam rem ad iudicem, id est ad virum bonum remittamus, qui aestimet, quanto tempore diligens pater familias conficere possit, quod facturum se promiserit, ut qui ephesi daturum se spoponderit, neque duplomate diebus ac noctibus et omni tempestate contempta iter continuare cogatur neque tam delicate progredi debeat, ut reprehensione dignus appareat, sed habita ratione temporis aetatis sexus valetudinis, cum id agat, ut mature perveniat, id est eodem tempore, quo plerique eiusdem condicionis homines solent pervenire. eoque transacto, quamvis romae remanserit nec possit ephesi pecuniam dare, nihilo minus ei recte condicetur, vel quia per ipsum steterit, quo minus ephesi daret, vel quoniam per alium ephesi possit dari vel quia ubique potest solvere: nam et quod in diem debetur, ante solvi potest, licet peti non potest. quod si duplomate usus aut felici navigatione maturius quam quisque pervenerit ephesum, confestim obligatus est, quia in eo, quod tempore atque facto finitum est, nullus est coniecturae locus.
Dig.45.1.137.3
Venonius 1 stipul.
Item qui insulam fieri spopondit, non utique conquisitis undique fabris et plurimis operis adhibitis festinare debet nec rursus utroque aut altero contentus esse, sed modus adhibendus est secundum rationem diligentis aedificatoris et temporum locorumque. item si non inchoetur opus, id tantum aestimetur, quod in illo intervallo effici potuit. transactoque tempore, quo insulam consummare oportuerit, si postea aedificetur, liberetur reus, sicut liberatur, qui se daturum spopondit, si quandoque tradit.
Dig.45.1.137.4
Venonius 1 stipul.
Illud inspiciendum est, an qui centum dari promisit confestim teneatur an vero cesset obligatio, donec pecuniam conferre possit. quid ergo, si neque domi habet neque inveniat creditorem? sed haec recedunt ab impedimento naturali et respiciunt ad facultatem dandi. est autem facultas personae commodum incommodumque, non rerum quae promittuntur. et alioquin si quis stichum dari spoponderit, quaeremus, ubi sit stichus: aut si non multum referre videatur " ephesi daturum se", an, quod ephesi sit, cum ipse romae sit, dare spondeat: nam hoc quoque ad facultatem dandi pertinet, quia in pecunia et in sticho illud commune est, quod promissor in praesentia dare non potest. et generaliter causa difficultatis ad incommodum promissoris, non ad impedimentum stipulatoris pertinet, ne incipiat dici eum quoque dare non posse, qui alienum servum, quem dominus non vendat, dare promiserit.
Dig.45.1.137.5
Venonius 1 stipul.
Si ab eo stipulatus sim, qui efficere non possit, cum alio possibile sit, iure factam obligationem sabinus scribit.
Dig.45.1.137.6
Venonius 1 stipul.
Cum quis sub hac condicione stipulatus sit, si rem sacram aut religiosam titius vendiderit vel forum aut basilicam et huiusmodi res, quae publicis usibus in perpetuum relictae sint: ubi omnino condicio iure impleri non potest vel id facere ei non liceat, nullius momenti fore stipulationem, proinde ac si ea condicio, quae natura impossibilis est, inserta esset. nec ad rem pertinet, quod ius mutari potest et id, quod nunc impossibile est, postea possibile fieri: non enim secundum futuri temporis ius, sed secundum praesentis aestimari debet stipulatio.
Dig.45.1.137.7
Venonius 1 stipul.
Si ut aliquid fiat stipulemur, et usitatius et elegantius esse labeo ait sic subici poenam: " si ita factum non erit": at cum quid ne fiat stipulemur, tunc hoc modo: " si adversus ea factum erit": et cum alia fieri, alia non fieri coniuncte stipulemur, sic comprehendendum: " si non feceris, si quid adversus ea feceris".
Dig.45.1.137.8
Venonius 1 stipul.
Praeterea sciendum est, quod dari stipulemur, non posse nos uni ex heredibus adquiri, sed necesse esse omnibus adquiri: at cum quid fieri stipulemur, etiam unius personam recte comprehendi.
Dig.45.1.138pr.
Venonius 4 stipul.
Eum, qui certarum nundinarum diebus dari stipuletur, primo die petere posse sabinus ait: proculus autem et ceteri diversae scholae auctores, quamdiu vel exiguum tempus ex nundinarum spatio superesset, peti posse existimant. sed ego cum proculo sentio.
Dig.45.1.138.1
Venonius 4 stipul.
Cum pure stipulatus sum illud aut illud dari, licebit tibi, quotiens voles, mutare voluntatem in eo quod praestaturus sis, quia diversa causa est voluntatis expressae et eius quae inest.
Dig.45.1.139
Venonius 6 stipul.
Cum ex causa duplae stipulationis aliquid intendimus, venditoris heredes in solidum omnes conveniendi sunt omnesque debent subsistere, et quolibet eorum defugiente ceteris subsistere nihil prodest, quia in solidum defendenda est venditio, cuius indivisa natura est. sed cum uno defugiente omnes defugisse videantur ideoque omnes teneantur, unicuique pro parte hereditaria praestatio incumbit.
Dig.45.1.140pr.
Paulus 3 ad ner.
Pluribus rebus praepositis, ita stipulatio facta est: " ea omnia, quae supra scripta sunt, dari?" propius est, ut tot stipulationes, quot res sint.
Dig.45.1.140.1
Paulus 3 ad ner.
De hac stipulatione: " annua bima trima die id argentum quaque die dari?" apud veteres varium fuit. paulus: sed verius et hic tres esse trium summarum stipulationes.
Dig.45.1.140.2
Paulus 3 ad ner.
Etsi placeat extingui obligationem, si in eum casum inciderit, a quo incipere non potest, non tamen hoc in omnibus verum est. ecce stipulari viam iter actum ad fundum communem socius non potest, et tamen si is, qui stipulatus fuerat, duos heredes reliquerit, non extinguitur stipulatio. et per partem dominorum servitus adquiri non potest, adquisita tamen conservatur et per partem domini: hoc evenit, si pars praedii servientis vel cui servitur alterius domini esse coeperit.
Dig.45.1.141pr.
Gaius 2 de verb. oblig.
Si servus aut filius familias ita stipulatus sit: " illam rem aut illam, utram ego velim?", non pater dominusve, sed filius servusve destinare de alterutra debet.
Dig.45.1.141.1
Gaius 2 de verb. oblig.
Extranei quoque persona si comprehensa fuerit, veluti hoc modo: " utram earum titius elegerit", non aliter stipulator alterutrius petendae facultatem habet, quam si titius elegerit.
Dig.45.1.141.2
Gaius 2 de verb. oblig.
Pupillus licet ex quo fari coeperit, recte stipulari potest, tamen, si in parentis potestate est, ne auctore quidem patre obligatur: pubes vero, qui in potestate est, proinde ac si pater familias obligari solet. quod autem in pupillo dicimus, idem et in filia familias impubere dicendum est.
Dig.45.1.141.3
Gaius 2 de verb. oblig.
Si ita fuero stipulatus " mihi aut titio?" et tu mihi daturum te spondeas, secundum omnium opinionem ad interrogatum te respondere, quia constat mihi soli adquiri obligationem, titio autem dumtaxat recte solvitur.
Dig.45.1.141.4
Gaius 2 de verb. oblig.
Si inter eos, qui romae sunt, talis fiat stipulatio: " hodie carthagine dare spondes?", quidam putant non semper videri impossibilem causam stipulationi contineri, quia possit contingere, ut tam stipulator quam promissor ante aliquod tempus suo quisque dispensatori notum fecerit in eum diem futuram stipulationem ac demandasset promissor quidem suo dispensatori, ut daret, stipulator autem suo, ut acciperet: quod si ita factum fuerit, poterit valere stipulatio.
Dig.45.1.141.5
Gaius 2 de verb. oblig.
Cum " mihi aut titio" stipulor, dicitur aliam quidem rem in personam meam, aliam in titii designari non posse, veluti " mihi decem aut titio hominem": si vero titio ea res soluta sit, quae in eius persona designata fuerit, licet ipso iure non liberetur promissor, per exceptionem tamen defendi possit.
Dig.45.1.141.6
Gaius 2 de verb. oblig.
Tempora vero diversa designari posse, veluti " mihi kalendis ianuariis aut titio kalendis februariis?" immo etiam citeriorem diem in titii personam conferri posse, veluti " mihi kalendis februariis, titio kalendis ianuariis?" quo casu talem esse stipulationem intellegemus: " si titio kalendis ianuariis non dederis, mihi kalendis februariis dare spondes?"
Dig.45.1.141.7
Gaius 2 de verb. oblig.
Sed rursus mihi quidem pure aut titio sub condicione stipulari possum. contra vero si mihi sub condicione aut titio pure, inutilis erit tota stipulatio, nisi in meam personam condicio extiterit, scilicet quia, nisi quod ad me vim acceperit obligatio, adiectio nihil potest valere. hoc tamen ita demum tractari potest, si evidenter apparet pure titii persona adiecta: alioquin cum ita stipulor: " si navis ex africa venerit, mihi aut titio dari spondes?" titii quoque persona sub eadem condicione adici videtur.
Dig.45.1.141.8
Gaius 2 de verb. oblig.
Ex hoc apparet, si diversa condicio in meam personam, diversa in titii posita sit nec in meam personam extiterit condicio, totam stipulationem nullius momenti futuram: exstante vero mea condicione, si quidem titii quoque condicio extiterit, poterit vel titio solvi: si vero in illius persona defecerit, quasi non adiectus habebitur.
Dig.45.1.141.9
Gaius 2 de verb. oblig.
Ex his omnibus apparet, licet alterius persona non recte adiciatur, non ideo minus in nostra persona utiliter procedere stipulationem.

Dig.45.1.0. De verborum obligationibus.
Dig.45.2.0. De duobus reis constituendis.
Dig.45.2.1
Modestinus 2 reg.
Qui stipulatur, reus stipulandi dicitur: qui promittit, reus promittendi habetur.
Dig.45.2.2
Iavolenus 3 ex plaut.
Cum duo eandem pecuniam aut promiserint aut stipulati sunt, ipso iure et singuli in solidum debentur et singuli debent: ideoque petitione acceptilatione unius tota solvitur obligatio.
Dig.45.2.3pr.
Ulpianus 47 ad sab.
In duobus reis promittendi frustra timetur novatio: nam licet ante prior responderit posterior etsi ex intervallo accipiatur, consequens est dicere pristinam obligationem durare et sequentem accedere: et parvi refert, simul spondeant an separatim promittant, cum hoc actum inter eos sit, ut duo rei constituantur: neque ulla novatio fiet.
Dig.45.2.3.1
Ulpianus 47 ad sab.
Ubi duo rei facti sunt, potest vel ab uno eorum solidum peti: hoc est enim duorum reorum, ut unusquisque eorum in solidum sit obligatus possitque ab alterutro peti. et partes autem a singulis peti posse nequaquam dubium est, quemadmodum et a reo et fideiussore petere possumus. utique enim cum una sit obligatio, una et summa est, ut, sive unus solvat, omnes liberentur, sive solvatur, ab altero liberatio contingat.
Dig.45.2.4
Pomponius 24 ad sab.
Duo rei promittendi sive ita interrogati " spondetis?" respondeant " spondeo" aut " spondemus", sive ita interrogati " spondes?" respondissent " spondemus", recte obligantur.
Dig.45.2.5 Iulianus 22 dig.
Nemo est qui nesciat alienas operas promitti posse et fideiussorem adhiberi in ea obligatione. et ideo nihil prohibet duos reos stipulandi constitui vel promittendi, sicuti si ab eodem fabro duo rei stipulandi easdem operas stipulentur: et ex contrario duo fabri eiusdem peritiae easdem operas promittere intelleguntur et duo rei promittendi fieri.
Dig.45.2.6pr.
Iulianus 52 dig.
Duos reos promittendi facturus si utrumque interrogavero, sed alter dumtaxat responderit, verius puto eum qui responderit obligari: neque enim sub condicione interrogatio in utriusque persona fit, ut ita demum obligetur, si alter quoque responderit.
Dig.45.2.6.1
Iulianus 52 dig.
Duobus autem reis constitutis quin liberum sit stipulatori vel ab utroque vel ab altero dumtaxat fideiussorem accipere, non dubito.
Dig.45.2.6.2
Iulianus 52 dig.
Sed si a duobus reis stipulandi interrogatus respondisset uni se spondere, ei soli tenetur.
Dig.45.2.6.3
Iulianus 52 dig.
Duo rei sine dubio ita constitui possunt, ut et temporis ratio habeatur, intra quod uterque respondeat: modicum tamen intervallum temporis, item modicus actus, qui modo contrarius obligationi non sit, nihil impedit, quo minus duo rei sunt. fideiussor quoque interrogatus inter duorum reorum responsa si responderit, potest videri non impedire obligationem reorum, quia nec longum spatium interponitur nec is actus, qui contrarius sit obligationi.
Dig.45.2.7
Florus 8 inst.
Ex duobus reis promittendi alius in diem vel sub condicione obligari potest: nec enim impedimento erit dies aut condicio, quo minus ab eo, qui pure obligatus est, petatur. Dig.45.2.8
Ulpianus 1 resp.
His verbis: " eaque praestari stipulanti tibi spopondimus " interesse, quid inter contrahentes actum sit: nam si duo rei facti sint, eum qui absens fuit non teneri, praesentem autem in solidum esse obligatum, aut si minus, in partem fore obstrictum. Dig.45.2.9pr.
Papinianus 27 quaest.
Eandem rem apud duos pariter deposui utriusque fidem in solidum secutus, vel eandem rem duobus similiter commodavi: fiunt duo rei promittendi, quia non tantum verbis stipulationis, sed et ceteris contractibus, veluti emptione venditione, locatione conductione, deposito, commodato testamento, ut puta si pluribus heredibus institutis testator dixit: " titius et maevius sempronio decem dato".
Dig.45.2.9.1
Papinianus 27 quaest.
Sed si quis in deponendo penes duos paciscatur, ut ab altero culpa quoque praestaretur, verius est non esse duos reos, a quibus inpar suscepta est obligatio. non idem probandum est, cum duo quoque culpam promisissent, si alteri postea pacto culpa remissa sit, quia posterior conventio, quae in alterius persona intercessit, statum et naturam obligationis, quae duos initio reos fecit, mutare non potest. quare si socii sint et communis culpa intercessit, etiam alteri pactum cum altero factum proderit.
Dig.45.2.9.2
Papinianus 27 quaest.
Cum duos reos promittendi facerem ex diversis locis, capuae pecuniam dari stipulatus sim, ex persona cuiusque ratio proprii temporis habebitur: nam etsi maxime parem causam suscipiunt, nihilo minus in cuiusque persona propria singulorum consistit obligatio.
Dig.45.2.10
Papinianus 37 quaest.
Si duo rei promittendi socii non sint, non proderit alteri, quod stipulator alteri reo pecuniam debet.
Dig.45.2.11pr.
Papinianus 11 resp.
Reos promittendi vice mutua fideiussores non inutiliter accipi convenit. reus itaque stipulandi actionem suam dividere si velit ( neque enim dividere cogendus est), poterit eundem ut principalem reum, item qui fideiussor pro altero exstitit, in partes convenire, non secus ac si duos promittendi reos divisis actionibus conveniret.
Dig.45.2.11.1
Papinianus 11 resp.
Cum tabulis esset comprehensum " illum et illum centum aureos stipulatos" neque adiectum " ita ut duo rei stipulandi essent", virilem partem singuli stipulati videbantur.
Dig.45.2.11.2
Papinianus 11 resp.
Et e contrario cum ita cautum inveniretur: " tot aureos recte dari stipulatus est iulius carpus, spopondimus ego antoninus achilleus et cornelius dius", partes viriles deberi, quia non fuerat adiectum singulos in solidum spopondisse, ita ut duo rei promittendi fierent.
Dig.45.2.12pr.
Venonius 2 stipul.
Si ex duobus, qui promissuri sint, hodie alter, alter postera die responderit, proculus non esse duos reos ac ne obligatum quidem intellegi eum, qui postera die responderat, cum actor ad alia negotia discesserit vel promissor, licet peractis illis rebus responderit.
Dig.45.2.12.1
Venonius 2 stipul.
Si a titio et pupillo sine tutoris auctoritate stipulatus fuero eadem decem, vel a servo, et quasi duos reos promittendi constitui, obligatum titium solum iulianus scribit, quamquam, si servus spoponderit, in actione de peculio eadem observari debent, ac si liber fuisset.
Dig.45.2.13
Venonius 3 stipul.
Si reus promittendi altero reo heres extiterit, duas obligationes eum sustinere dicendum est. nam ubi quidem altera differentia obligationum esse possit, ut in fideiussore et reo principali, constitit alteram ab altera perimi: cum vero eiusdem duae potestatis sint, non potest repperiri qua altera potius quam alteram consummari. ideoque et si reus stipulandi heres exstiterit, duas species obligationis eum sustinere.
Dig.45.2.14
Paulus 2 manual.
Et stipulationum praetoriarum duo rei fieri possunt.
Dig.45.2.15
Gaius 2 de verb. oblig.
Si id, quod ego et titius stipulamur, in singulis personis proprium intellegatur, non poterimus duo rei stipulandi constitui, veluti cum usum fructum aut dotis nomine dari stipulemur: idque et iulianus scribit. idem ait, et si titius et seius decem aut stichum, qui titii sit, stipulati fuerint, non videri eos duos reos stipulandi, cum titio decem tantum, seio stichus aut decem debeantur: quae sententia eo pertinet, ut, quamvis vel huic vel illi decem solverit vel seio stichum, nihilo minus alteri obligatus manet. sed dicendum est, ut, si decem alteri solverit, ab altero liberetur.
Dig.45.2.16
Gaius 3 de verb. oblig.
Ex duobus reis stipulandi si semel unus egerit, alteri promissor offerendo pecuniam nihil agit.
Dig.45.2.17
Paulus 8 ad plaut.
Sive a certis personis heredum nominatim legatum esset, sive ab omnibus excepto aliquo, atilicinus sabinus cassius pro hereditariis partibus totum eos legatum debituros aiunt, quia hereditas eos obligat. idem est, cum omnes heredes nominantur.
Dig.45.2.18
Pomponius 5 ex plaut.
Ex duobus reis eiusdem stichi promittendi factis alterius factum alteri quoque nocet.
Dig.45.2.19
Pomponius 37 ad q. muc.
Cum duo eandem pecuniam debent, si unus capitis deminutione exemptus est obligatione, alter non liberatur. multum enim interest, utrum res ipsa solvatur an persona liberetur. cum persona liberatur manente obligatione, alter durat obligatus: et ideo si aqua et igni interdictum est alicuius ^ alicui^ fideiussor postea ab eo datus tenetur.

Dig.45.1.0. De verborum obligationibus.
Dig.45.3.0. De stipulatione servorum.
Dig.45.3.1pr.
Iulianus 52 dig.
Cum servus stipuletur, nihil interest sibi an domino an vero sine alterutra eorum adiectione dari stipuletur.
Dig.45.3.1.1
Iulianus 52 dig. Si servus tuus, qui mihi bona fide serviebat, peculium habuerit, quod ad te pertineat, et ego ex eo pecuniam titio credidero, nummi tui manebunt, stipulando autem mihi servus eandem pecuniam nihil aget: vindicando ergo eam pecuniam tu consequi poteris.
Dig.45.3.1.2
Iulianus 52 dig.
Si servus communis meus et tuus ex peculio, quod ad te solum pertinebat, mutuam pecuniam dederit, obligationem tibi adquiret et, si eandem mihi nominatim stipulatus fuerit, debitorem a te non liberabit, sed uterque nostrum habebit actionem, ego ex stipulatu, tu quod pecunia tua numerata sit: debitor tamen me doli mali exceptione summovere poterit.
Dig.45.3.1.3
Iulianus 52 dig.
Quod servus meus meo servo dari stipulatur, id perinde haberi debet, ac si mihi stipuletur: item quod tuo servo stipulatur, perinde ac si tibi stipulatus esset, ut altera stipulatio obligationem pariat, altera nullius momenti sit.
Dig.45.3.1.4
Iulianus 52 dig.
Communis servus duorum servorum personam sustinet. idcirco si proprius meus servus communi meo et tuo servo stipulatus fuerit, idem iuris erit in hac una conceptione verborum, quod futurum esset, si separatim duae stipulationes conceptae fuissent, altera in personam mei servi, altera in personam tui servi: neque existimare debemus partem dimidiam tantum mihi adquiri, partem nullius esse momenti, quia persona servi communis eius condicionis est, ut in eo, quod alter ex dominis potest adquirere, alter non potest, perinde habeatur, ac si eius solius esset, cui adquirendi facultatem habeat.
Dig.45.3.1.5
Iulianus 52 dig.
Si fructuarius servus stipulatus esset fructuario aut proprietario, si quidem ex re fructuarii stipulatus esset, inutilis est stipulatio, quia utrique ex re fructuarii actionem adquirere potuisset: sed si aliud stipulatus fuisset, proprietarium petere posse, et, si promissor fructuario solvisset, liberatur.
Dig.45.3.1.6
Iulianus 52 dig.
Cum servus communis titii et maevii stipulatur in hunc modum: " decem kalendis titio dare spondes? si decem kalendis titio non dederis, tunc maevio viginti dare spondes?" duae stipulationes esse videntur, sed si kalendis decem data non fuerint, uterque dominus ex stipulatu agere poterit, sed in secunda obligatione maevio commissa titius exceptione doli summovebitur.
Dig.45.3.2
Ulpianus 4 ad sab.
Servus communis ipse sibi stipulari non potest, quamvis constaret eum se stipulari domino posse: non enim se domino adquirit, sed de se obligationem.
Dig.45.3.3
Ulpianus 5 ad sab.
Si servus rei publicae vel municipii vel coloniae stipuletur, puto valere stipulationem.
Dig.45.3.4
Ulpianus 21 ad sab.
Si servus communis sibi et uni ex dominis stipuletur, perinde est, ac si omnibus dominis et uni ex his stipuletur, veluti titio et maevio, et titio: et probabile est, ut titio dodrans, maevio quadrans debeatur.
Dig.45.3.5
Ulpianus 48 ad sab.
Servus communis sic omnium est non quasi singulorum totus, sed pro partibus utique indivisis, ut intellectu magis partes habeant quam corpore: et ideo si quid stipulatur vel quaqua alia ratione adquirit, omnibus adquirit pro parte, qua dominium in eo habent. licet autem ei et nominatim alicui ex dominis stipulari vel traditam rem accipere, ut ei soli adquirat. sed si non nominatim domino stipuletur, sed iussu unius dominorum, hoc iure utimur, ut soli ei adquirat, cuius iussu stipulatus est.
Dig.45.3.6
Pomponius 26 ad sab.
Ofilius recte dicebat et per traditionem accipiendo vel deponendo commodandoque posse soli ei adquiri, qui iussit: quae sententia et cassii et sabini dicitur.
Dig.45.3.7pr.
Ulpianus 48 ad sab.
Proinde et si quattuor forte dominos habuerit et duorum iussu stipulatus sit, his solis adquiret qui iusserunt, magisque est, ut non aequaliter, sed pro portione dominica totum eis adquiratur. idem puto et si nominatim eis stipulatus esse proponatur: nam et si omnium iussu stipulatus sit vel omnibus nominatim, non dubitaremus omnibus pro dominicis eum portionibus, non pro virilibus adquirere.
Dig.45.3.7.1
Ulpianus 48 ad sab.
Si servus communis ab uno ex sociis stipulatus sit, si quidem nominatim alteri socio, ei soli debetur: sin autem sine ulla adiectione pure stipulatus sit, reliquas partes is servus ceteris sociis praeter eam partem, ex qua promissor dominus esset, adquiret. sed si iussu unius socii stipulatus est, idem iuris est, quod esset, si eidem illi socio nominatim dari stipulatus esset. interdum etiamsi neque iussu neque nominatim alteri ex dominis stipularetur, ei tamen soli adquirere eum iuliano placuit: ut puta si quid forte stipuletur, quod utrique adquiri non potest. veluti servitutem ad fundum cornelianum stipulatus est, qui fundus sempronii erat alterius ex dominis: ei soli adquirit.
Dig.45.3.8
Gaius l.S. de cas. Item si alter ex dominis uxorem ducturus sit et huic servo dos promittatur.
Dig.45.3.9pr.
Ulpianus 48 ad sab.
Item si servus duorum titii et maevii hominem, qui titii erat, stipulatus fuerit, ei soli adquirit, cuius non fuit. sed si stipulatus sit stichum sibi et " maevio et titio dari spondes?", totum eum maevio adquirit: quod enim alteri ex dominis adquirere non potest, id ad eum, qui ad obligationem admittitur, pertinet.
Dig.45.3.9.1
Ulpianus 48 ad sab.
Si, cum duos dominos servus haberet, stipulatus fuerit illi aut illi dominis suis, quaesitum est, an consistat stipulatio. cassius inutilem esse stipulationem scripsit et iulianus cassii sententiam probat eoque iure utimur.
Dig.45.3.10
Iulianus 52 dig.
Sed et si ita stipuletur: " titio decem aut maevio fundum dare spondes?", quia incertum est, utri eorum adquisierit actionem, idcirco inutilis stipulatio existimanda est.
Dig.45.3.11
Ulpianus 48 ad sab.
Sed si sibi aut primo aut secundo dominis suis stipulatus sit, et hic tantundem erit probandum, quod iulianus, inutilem esse stipulationem. sed utrum adiectio inutilis est aut tota stipulatio utilis non est? puto adiectionem solam esse inutilem: eo enim quod ait " mihi" omnibus adquisiit ex stipulatu actionem. an ergo in ceterorum persona solutio locum habeat exemplo extraneae personae? et puto vel solvi eis posse, quemadmodum cum ego mihi aut titio stipuler. cur ergo cum primo aut secundo dominis stipulatio non constitit nec solutio est? illa ratio est, quia non invenimus, in cuius persona stipulatio constitit, in cuius solutio.
Dig.45.3.12
Paulus 10 quaest.
Nam cum uterque obligationis capax sit, non invenimus, quis adiectus sit, quia non est, qui petere possit.
Dig.45.3.13
Ulpianus 48 ad sab.
Cum enim stipulatur domino aut extraneo servus, utrumque consistet et in domini persona stipulatio et in extranei solutio: at hic to isazon corrumpit stipulationem et solutionem.
Dig.45.3.14
Iulianus 3 ad urs. ferocem.
Servus meus cum apud furem esset, furi dari stipulatus est: negat furi deberi sabinus, quia eo tempore, quo stipulatus est, ei non serviret: sed nec ego ex ea stipulatione agere potero. sed si detracta furis persona stipulatus est, mihi quidem adquiritur actio, sed furi nec mandati nec alia actio adversus me dari debet.
Dig.45.3.15
Florus 8 inst.
Sive mihi sive sibi sive conservo suo sive inpersonaliter dari servus ^ servi^ meus stipuletur, mihi adquiret.
Dig.45.3.16
Paulus 4 reg.
Servus hereditarius futuro heredi nominatim dari stipulatus nihil agit, quia stipulationis tempore heres dominus eius non fuit.
Dig.45.3.17
Pomponius 9 ad sab.
Si communis servus meus et tuus viam vel iter vel actum stipuletur sine adiectione nominis nostri, cum ego solus fundum vicinum habeam, soli mihi eam adquirit: quod et si tu fundum habeas, mihi quoque in solidum servitus adquiritur.
Dig.45.3.18pr.
Papinianus 27 quaest.
Si servus communis maevii et castrensis peculii defuncto filio familias milite, antequam adeat institutus hereditatem, stipuletur, socio, qui solus interim dominus invenitur, tota stipulatio quaeretur, quoniam partem non facit hereditas eius quae nondum est. non enim, si quis heredem existere filio familias dixerit, statim et hereditatem eius iam esse consequens erit, cum beneficium principalium constitutionum in eo locum habet, ut filius familias de peculio testari possit: quod privilegium cessat, priusquam testamentum aditione fuerit confirmatum.
Dig.45.3.18.1
Papinianus 27 quaest.
Si servus titii et maevii partem, quae maevii est, sibi dari stipuletur, nulla stipulatio est, cum, si titio dari stipulatus fuisset, titio adquireretur. quod si simpliciter concepta est stipulatio, veluti: " partem eam, quae maevii est, dare spondes?" non adiecto " mihi", prope est, ut, quia sine vitio concepta est stipulatio, sequatur eius personam, cuius potest.
Dig.45.3.18.2
Papinianus 27 quaest.
Servus capto domino ab hostibus domino dari stipulatus est. quamvis quae simpliciter stipulatur vel ab alio accepit, etiam ad heredem captivi pertinent aliudque sit iuris in persona filii, quia nec tunc fuit in potestate, cum stipularetur, nec postea deprehenditur ( ut servus) in hereditate, tamen in proposito potest quaeri, num ex hac stipulatione nihil adquisitum heredi videtur, quomodo si servus hereditarius defuncto aut etiam heredi futuro stipulatus fuisset. sed in hac specie servus filio exaequabitur: nam et si filius captivi patri suo stipulatus fuerit dari, res in pendenti erit et si pater apud hostes decesserit, nullius momenti videbitur fuisse stipulatio, quoniam alii, non sibi stipulatus est.
Dig.45.3.18.3
Papinianus 27 quaest.
Cum servus fructuarius operas suas locasset et eo nomine pecuniam in annos singulos dari stipulatus esset, finito fructu domino residui temporis adquiri stipulationem iulianus scriptum reliquit. quae sententia mihi videtur firmissima ratione subnixa: nam si in annos forte quinque locatio facta sit, quoniam incertum est, fructus in quem diem duraturus sit, singulorum annorum initio cuiusque anni pecunia fructuario quaereretur: secundum quae non transit ad alterum stipulatio, sed unicuique tantum adquiritur, quantum ratio iuris permittit. nam et cum idem servus ita stipuletur: " quantam pecuniam tibi intra illum diem dedero, tantam dari spondes?" in pendenti est, quis ex stipulatu sit habiturus actionem: si enim ex re fructuarii vel operis suis pecuniam dedero, fructuario, si vero aliunde, domino stipulatio quaeretur.
Dig.45.3.19
Scaevola 13 quaest.
Si alienus servus duobus bonae fidei serviens ex unius eorum re adquirat, ratio facit, ut ei ex cuius re adquisiit id totum ei adquirat, sive ei soli sive quasi duobus serviat: nam et in veris dominis quotiens utrique adquiritur, totiens partes adquiri: ceterum si alii non adquiratur, alium solidum habiturum. igitur eadem ratio erit et in proposito, ut hic servus alienus, qui mihi et tibi bona fide servit, mihi solidum ex re mea adquirat, quia tibi non potest adquiri, quia non sit ex re tua.
Dig.45.3.20pr.
Paulus 15 quaest.
Liber homo bona fide mihi servit: stipulatur ex re mea vel ex operis suis stichum, qui ipsius est: magis est, ut mihi adquirat, quia et si servus esset meus, adquireret mihi: nec enim illud dici debet, quasi ille quoque in peculio eius esset. sed si ex re mea stichum, qui meus est, stipulatur, sibi adquiret.
Dig.45.3.20.1
Paulus 15 quaest.
Apud labeonem ita scriptum est: filium et filiam in sua potestate pater intestatus reliquit: filia eo animo fuit semper, ut existimaret nihil ad se ex hereditate patris pertinere: deinde frater eius filiam procreavit et eam infantem reliquit: tutores servo avito eius imperaverunt, ut ab eo, cui res avi hereditatis vendiderunt, stipularetur, quanta pecunia ad eum pervenisset: ex ea stipulatione quid pupillae adquisitum sit, peto rescribas. paulus: est quidem verum bona fide possessum servum ex re eius cui servit stipulantem possessori adquirere: sed si res, quae ex hereditate avi communes fuerunt, in venditionem hereditatis venerunt, non videtur ex re pupillae totum pretium stipulari ideoque utrisque adquirit.
Dig.45.3.21
Venonius 1 stipul.
Si servus communis ita stipuletur: " kalendis ianuariis decem titio aut maevio dominis, uter eorum tunc vivet, dare spondes?", inutilem esse stipulationem iulianus scribit, quia non possit in pendenti esse stipulatio nec apparere, utri eorum sit adquisitum.
Dig.45.3.22
Nerva 2 resp.
Servum fructuarium ex re domini inutiliter fructuario stipulari, domino ex re fructuarii utiliter stipulari.
Dig.45.3.23
Paulus 9 ad plaut.
Eadem de eo dicenda sunt, cui usus legatus est.
Dig.45.3.24
Nerva 2 resp.
Et si duorum usus fructus sit, quod ex operis suis alteri eorum stipulatus sit, pro ea dumtaxat parte, ex qua usus fructus eius sit, adquiri.
Dig.45.3.25
Venonius 12 stipul.
Si servus hereditarius stipulatus fuerit et fideiussores acceperit posteaque adita fuerit hereditas, dubitatur, utrum ex die interpositae stipulationis tempus cedat an ex adita hereditate: item si servus eius, qui apud hostes sit, fideiussores acceperit. et cassius existimat tempus ex eo computandum, ex quo agi cum eis potuerit, id est ex quo adeatur hereditas aut postliminio dominus revertatur.
Dig.45.3.26
Paulus 1 manual.
Usus fructus sine persona esse non potest et ideo servus hereditarius inutiliter usum fructum stipulatur. legari autem ei posse usum fructum dicitur, quia dies eius non cedit statim: stipulatio autem pura suspendi non potest. quid ergo, si sub condicione stipuletur? nec hoc casu valeat stipulatio, quia ex praesenti vires accipit stipulatio, quamvis petitio ex ea suspensa sit.
Dig.45.3.27
Paulus 2 manual.
Servus communis sive emat sive stipuletur, quamvis pecunia ex peculio detur, quod alterum ex dominis sequitur, utrique tamen adquirit. diversa causa est fructuarii servi.
Dig.45.3.28pr.
Gaius 3 de verb. oblig.
Si ex re domini domino aut fructuario servus stipulatus fuerit, domino quidem adquiri obligationem iulianus scripsit, solvi autem fructuario posse, quasi quolibet adiecto.
Dig.45.3.28.1
Gaius 3 de verb. oblig.
Si servus communis ex re unius stipulatus erit, magis placuit utrique adquiri, sed eum, cuius ex re facta est stipulatio, cum socio communi dividundo aut societatis iudicium de parte reciperanda recte acturum: idemque esse dicendum et si ex operis suis alteri ex dominis servus adquirit.
Dig.45.3.28.2
Gaius 3 de verb. oblig.
Si ipsi domini singuli eadem decem servo communi dari fuerint stipulati et semel responsum secutum fuerit, duo rei stipulandi erunt, cum placeat dominum servo dari stipulari posse.
Dig.45.3.28.3
Gaius 3 de verb. oblig.
Sicuti uni nominatim stipulando ei soli adquirit, ita placet et si rem emat nomine unius ex dominis, ei soli servum adquirere. item si credat pecuniam, ut uni ex dominis solveretur, vel quodlibet aliud negotium gerat, posse eum nominatim exprimere, ut uni ex dominis restituatur aut solvatur.
Dig.45.3.28.4
Gaius 3 de verb. oblig.
Illud quaesitum est, an heredi futuro servus hereditarius stipulari possit. proculus negavit, quia is eo tempore extraneus est. cassius respondit posse, quia qui postea heres extiterit, videretur ex mortis tempore defuncto successisse: quae ratio illo argumento commendatur, quod heredis familia ex mortis tempore funesta facta intellegitur, licet post aliquod tempus heres extiterit: manifestum igitur est servi stipulationem ei adquiri.
Dig.45.3.29
Paulus 72 ad ed.
Si communis servus sic stipulatus sit: " decem illi domino, eadem decem alteri dare spondes?", dicemus duos reos esse stipulandi.
Dig.45.3.30
Paulus 1 ad plaut.
Servus alienus alii nominatim stipulando non adquirit domino.
Dig.45.3.31
Paulus 8 ad plaut.
Si iussu fructuarii aut bonae fidei possessoris servus stipuletur, ex quibus causis non solet iis adquiri, domino adquirit. non idem dicetur, si nomen ipsorum in stipulatione positum sit.
Dig.45.3.32
Paulus 9 ad plaut.
Si, cum duorum usus fructus esset in servo, et is servus uni nominatim stipulatus sit ex ea re, quae ad utrosque pertinet, sabinus ait, quoniam soli obligatus esset, videndum esse, quemadmodum alter usuarius partem suam recipere possit, quoniam inter eos nulla communio iuris esset. sed verius est utili communi dividundo iudicio inter eos agi posse.
Dig.45.3.33pr.
Paulus 14 ad plaut.
Si liber homo vel alienus qui bona fide servit ex re alterius iussu possessoris stipuletur, iulianus ait liberum quidem sibi adquirere, servum vero domino, quia iussum domino cohaereat.
Dig.45.3.33.1
Paulus 14 ad plaut.
Si duo rei stipulandi usum fructum in servo habeant vel quibus bona fide serviebat et iussu unius a debitore stipuletur, ei soli adquirit.
Dig.45.3.34
Iavolenus 2 ad plaut.
Si servus testamento manumissus, cum se liberum esse ignoraret et in causa hereditaria maneret, pecuniam heredi stipulatus est, nihil debebitur heredibus, si modo scierint eum testamento manumissum, quia non potest videri iustam servitutem servisse iis, qui illum liberum esse non ignorabant. distat ista causa eius, qui liber emptus bona fide servit, quia in eo et ipsius et emptoris existimatio consentit: ceterum is, qui scit hominem liberum esse, quamvis ille condicionem suam ignoret, ne possidere quidem eum potest videri.
Dig.45.3.35
Modestinus 7 reg.
Servus hereditarius et heredi futuro et hereditati recte stipulatur.
Dig.45.3.36
Iavolenus 14 epist.
Quod servus stipulatus est, quem dominus pro derelicto habebat, nullius est momenti, quia qui pro derelicto rem habet, omnimodo a se reiecit nec potest eius operibus uti, quem eo iure ad se pertinere noluit. quod si ab alio adprehensus est, stipulatione ei adquirere poterit: nam et haec genere quodam donatio est. inter hereditarium enim servum et eum, qui pro derelicto habetur, plurimum interest, quoniam alter hereditatis iure retinetur, nec potest relictus videri qui universo hereditatis iure continetur, alter voluntate domini derelictus non potest videri ad usum eius pertinere, a quo relictus est.
Dig.45.3.37
Pomponius 3 ad q. muc.
Si communis servus ita stipularetur: " lucio titio et gaio seio dari spondes?", qui sunt domini illius, pro virilibus partibus eis ex stipulatione debetur: si vero ita: " dominis meis dare spondes?", pro parte, qua domini essent: si vero ita: " lucio titio et gaio seio dominis meis dare spondes?", dubitaretur, utrumne viriles partes an pro dominica portione eis deberetur. et interesset, quid cuius demonstrandi gratia esset adiectum et quae pars eius stipulationis principalem causam haberet: sed cum ad nomina prius decursum est, rationabilius esse videtur pro virili parte stipulationem eis adquiri, quod dominorum vocabula pro demonstratione habeantur.
Dig.45.3.38
Pomponius 5 ad q. muc.
Si servus meus a liberto meo " operas sibi dari" stipuletur, inutilem stipulationem esse celsus scribit: aliter atque si non adiecto hoc verbo " sibi" stipulatus fuerit.
Dig.45.3.39
Pomponius 22 ad q. muc.
Cum servus, in quo usum fructum habemus, proprietatis domino ex re fructuarii vel ex operis eius nominatim stipuletur, adquiritur domino proprietatis: sed qua actione fructuarius reciperare possit a domino proprietatis, requirendum est. item si servus bona fide nobis serviat et id, quod nobis adquirere poterit, nominatim domino suo stipulatus fuerit, ei adquirit: sed qua actione id reciperare possumus, quaeremus. et non sine ratione est, quod gaius noster dixit, condici id in utroque casu posse domino.
Dig.45.3.40
Pomponius 33 ad q. muc.
Quidquid contraxit servus, dum nobis servit, etiam si stipulationem contulit in alienationem vel manumissionem suam, tamen nobis id adquisitum erit, quia potestas eius tunc, cum id contraheret, nostra fuit. idque est, si filius familias contrahat: namque etiam quod in emancipationis suae tempus contulerit, nobis debebitur, si tamen dolo malo id fecerit.















Liber sextus-quadragesimus
Dig.46.1.0. De fideiussoribus et mandatoribus.
Dig.46.2.0. De novationibus et delegationibus.
Dig.46.3.0. De solutionibus et liberationibus.
Dig.46.4.0. De acceptilatione.
Dig.46.5.0. De stipulationibus praetoriis.
Dig.46.6.0. Rem pupilli vel adulescentis salvam fore.
Dig.46.7.0. Iudicatum solvi.
Dig.46.8.0. Ratam rem haberi et de ratihabitione.























Dig.46.1.0. De fideiussoribus et mandatoribus.
Dig.46.1.1
Ulpianus 39 ad sab.
Omni obligationi fideiussor accedere potest.
Dig.46.1.2
Pomponius 22 ad sab.
Et commodati et depositi fideiussor accipi potest et tenetur, etiamsi apud servum vel pupillum depositum commodatumve fuerit, sed ita demum, si aut dolo malo aut culpa hi fecerunt, pro quibus fideiussum est.
Dig.46.1.3
Ulpianus 43 ad sab.
Qui satisdare promisit, ita demum implesse stipulationem satisdationis videtur, si eum dederit accessionis loco, qui obligari potest et conveniri: ceterum si dederit servum aut filium familias, ex quibus causis de peculio actio non datur, vel mulierem, quae auxilio senatus consulti utitur, dicendum est non esse impletam satisdationis stipulationem. plane si non idoneum fideiussorem dederit, magis est, ut satisfactum sit, quia qui admisit eum fideiubentem, idoneum esse comprobavit.
Dig.46.1.4pr.
Ulpianus 45 ad sab.
Potest accipi fideiussor eius actionis, quam habiturus sum adversus eum, pro quo fideiussi, vel mandati vel negotiorum gestorum.
Dig.46.1.4.1
Ulpianus 45 ad sab.
Fideiussor et ipse obligatur et heredem obligatum relinquit, cum rei locum optineat.
Dig.46.1.5
Ulpianus 46 ad sab.
Generaliter iulianus ait eum, qui heres exstitit ei, pro quo intervenerat, liberari ex causa accessionis et solummodo quasi heredem rei teneri. denique scripsit, si fideiussor heres extiterit ei, pro quo fideiussit, quasi reum esse obligatum, ex causa fideiussionis liberari: reum vero reo succedentem ex duabus causis esse obligatum. nec enim potest repperiri, quae obligatio quam peremat: at in fideiussore et reo repperitur, quia rei obligatio plenior est. nam ubi aliqua differentia est obligationum, potest constitui alteram per alteram peremi: cum vero duae eiusdem sint potestatis, non potest repperiri, cur altera potius quam altera consumeretur. refert autem haec ad speciem, in qua vult ostendere non esse novum, ut duae obligationes in unius persona concurrant. est autem species talis. si reus promittendi reo promittendi heres exstiterit, duas obligationes sustinet: item si reus stipulandi exstiterit heres rei stipulandi, duas species obligationis sustinebit. plane si ex altera earum egerit, utramque consumet, videlicet quia natura obligationum duarum, quas haberet, ea esset, ut, cum altera earum in iudicium deduceretur, altera consumeretur.
Dig.46.1.6pr.
Ulpianus 47 ad sab.
Stipulatus sum a reo nec accepi fideiussorem: postea volo adicere fideiussorem: si adiecero, fideiussor obligatur.
Dig.46.1.6.1
Ulpianus 47 ad sab.
Et parvi refert, utrum pure fideiussorem obligem an ex die an sub condicione.
Dig.46.1.6.2
Ulpianus 47 ad sab.
Adhiberi autem fideiussor tam futurae quam praecedenti obligationi potest, dummodo sit aliqua vel naturalis futura obligatio.
Dig.46.1.7
Iulianus 53 dig.
Quod enim solutum repeti non potest, conveniens est huius naturalis obligationis fideiussorem accipi posse.
Dig.46.1.8pr.
Ulpianus 47 ad sab.
Graece fideiussor et ita accipitur: ty emy pistei keleuw legw velw sive boulomai: sed et si fymi dixerit, pro eo erit atque si dixerit legw.
Dig.46.1.8.1
Ulpianus 47 ad sab.
Praeterea sciendum est fideiussorem adhiberi omni obligationi posse, sive re sive verbis sive consensu.
Dig.46.1.8.2
Ulpianus 47 ad sab.
Pro eo etiam, qui iure honorario obligatus est, posse fideiussorem accipi sciendum est.
Dig.46.1.8.3
Ulpianus 47 ad sab. Et post litem contestatam fideiussor accipi potest, quia et civilis et naturalis subest obligatio: et hoc et iulianus admittit eoque iure utimur. an ergo condemnato reo exceptione uti possit, quaeritur: nam ipso iure non liberatur. et si quidem iudicati actionis acceptus non est, sed tantum litis exercitationis, rectissime dicetur uti eum exceptione posse: si vero acceptus fuerit etiam totius causae, cessabit exceptio.
Dig.46.1.8.4
Ulpianus 47 ad sab.
A tutore, qui testamento datus est, si fuerit fideiussor datus, tenetur.
Dig.46.1.8.5
Ulpianus 47 ad sab.
Sed et si ex delicto oriatur actio, magis putamus teneri fideiussorem.
Dig.46.1.8.6
Ulpianus 47 ad sab.
Et generaliter omnium obligationum fideiussorem accipi posse nemini dubium est.
Dig.46.1.8.7
Ulpianus 47 ad sab.
Illud commune est in universis, qui pro aliis obligantur, quod, si fuerint in duriorem causam adhibiti, placuit eos omnino non obligari: in leviorem plane causam accipi possunt, propter quod in minorem summam recte fideiussor accipietur. item accepto reo pure ipse ex die vel sub condicione accipi potest: enimvero si reus sub condicione sit acceptus, fideiussor pure, non obligabitur.
Dig.46.1.8.8
Ulpianus 47 ad sab.
Si qui stichum stipulatus fuerit, fideiussorem ita acceperit: " stichum aut decem fide tua iubes?", non obligari fideiussorem iulianus ait, quia durior eius fit condicio, utpote cum futurum sit, ut mortuo sticho teneatur. Marcellus autem notat non ideo tantum non obligari, quia in duriorem condicionem acceptus est, sed quia et in aliam potius obligationem acceptus est: denique pro eo, qui decem promiserit, non poterit fideiussor ita accipi, ut decem aut stichum promittat, quamvis eo casu non fit eius durior condicio.
Dig.46.1.8.9
Ulpianus 47 ad sab.
Idem iulianus ait: si is, qui hominem aut decem dari stipulatus fuerat, fideiussorem ita acceperit: " hominem aut decem, utrum ego velim?", non obligavit eum, quia durior eius condicio facta est.
Dig.46.1.8.10
Ulpianus 47 ad sab.
Contra autem si is, qui hominem aut decem, utrum ipse stipulator volet, stipulatus est, recte fideiussorem ita accipiet: " decem aut hominem, utrum tu voles?" fit enim, inquit, hoc modo fideiussoris condicio melior.
Dig.46.1.8.11
Ulpianus 47 ad sab.
Sed et si reum sic interrogavero " stichum et pamphilum?", fideiussorem " stichum aut pamphilum?", recte interrogem, quia levior fideiussoris condicio est.
Dig.46.1.8.12
Ulpianus 47 ad sab.
Pro fideiussore fideiussorem accipi nequaquam dubium est.
Dig.46.1.9
Pomponius 26 ad sab.
Fideiussores et in partem pecuniae et in partem rei recte accipi possunt.
Dig.46.1.10pr.
Ulpianus 7 disp.
Si dubitet creditor, an fideiussores solvendo sint, et unus ab eo electus paratus sit offerre cautionem, ut suo periculo confideiussores conveniantur, in parte dico audiendum eum esse, ita tamen, et si satisdationes offerat et omnes confideiussores, qui idonei esse dicuntur, praesto sint: nec enim semper facilis est nominis emptio, cum numeratio totius debiti non sit in expedito.
Dig.46.1.10.1
Ulpianus 7 disp.
Ita demum inter fideiussores dividitur actio, si non infitientur: nam infitiantibus auxilium divisionis non est indulgendum.
Dig.46.1.10.2
Ulpianus 7 disp.
Filius familias pro patre poterit fideiubere nec erit sine effectu haec fideiussio, primo quidem, quod sui iuris effectus poterit teneri in id quod facere potest, dein quod et, dum in potestate manet, condemnari potest. sed an pater ex hac causa quod iussu teneatur, videamus: et puto ad omnes contractus quod iussu etiam referri. sed si ignorante patre pro eo fideiusserit, cessat ista actio: tamen quasi in rem patris versum sit, potest agi cum patre. plane si emancipatus solverit, utilis ei actio debebit competere: in potestate etiam manenti eadem actio competit, si de peculio castrensi pro patre solverit.
Dig.46.1.11
Iulianus 12 dig.
Qui contra senatus consultum filio familias crediderit, mortuo eo fideiussorem a patre accipere non potest, quia neque civilem neque honorariam adversus patrem actionem habet nec est ulla hereditas, cuius nomine fideiussores obligari possent.
Dig.46.1.12
Iulianus 43 dig.
Plane eius actionis nomine, quae de peculio adversus eum competit, fideiussor recte accipitur.
Dig.46.1.13
Iulianus 14 dig.
Si mandatu meo titio decem credideris et mecum mandati egeris, non liberabitur titius: sed ego tibi non aliter condemnari debebo, quam si actiones, quas adversus titium habes, mihi praestiteris. item si cum titio egeris, ego non liberabor, sed in id dumtaxat tibi obligatus ero, quod a titio servare non potueris.
Dig.46.1.14
Iulianus 47 dig.
Cum reus promittendi fideiussori suo heres exstitit, obligatio fideiussoria peremitur. quid ergo est? tamquam a reo debitum petatur et, si exceptione fideiussori competente usus fuerit, in factum replicatio dari debebit aut doli mali proderit.
Dig.46.1.15pr.
Iulianus 51 dig.
Si stipulatus esses a me sine causa et fideiussorem dedissem et nollem eum exceptione uti, sed potius solvere, ut mecum mandati iudicio ageret, fideiussori etiam invito me exceptio dari debet: interest enim eius pecuniam retinere potius quam solutam stipulatori a reo repetere.
Dig.46.1.15.1
Iulianus 51 dig.
Si ex duobus, qui apud te fideiusserant in viginti, alter, ne ab eo peteres, quinque tibi dederit vel promiserit, nec alter liberabitur et, si ab altero quindecim petere institueris, nulla exceptione summoveris: reliqua autem quinque si a priore fideiussore petere institueris, doli mali exceptione submoveris.
Dig.46.1.16pr.
Iulianus 53 dig.
Fideiussor obligari non potest ei, apud quem reus promittendi obligatus non est. quare si servus communis titii et sempronii nominatim titio dari stipulatus fuerit et fideiussorem ita interrogaverit: " titio aut sempronio id dare spondes?", titius quidem petere a fideiussore poterit, sempronii vero persona in hoc solum interposita videbitur, ut solvi ei ante litem contestatam et ignorante vel invito titio possit.
Dig.46.1.16.1
Iulianus 53 dig.
Qui certo loco dari promisit, aliquatenus duriori condicioni obligatur, quam si pure interrogatus fuisset: nullo enim loco alio, quam in quem promisit, solvere invito stipulatore potest. quare si reum pure interrogavero et fideiussorem cum adiectione loci accepero, non obligabitur fideiussor.
Dig.46.1.16.2
Iulianus 53 dig.
Sed et si reus, romae constitutus, capuae dari promiserit, fideiussor ephesi, perinde non obligabitur fideiussor, ac si reus sub condicione promisisset, fideiussor autem in diem certam vel pure promisisset.
Dig.46.1.16.3
Iulianus 53 dig.
Fideiussor accipi potest, quotiens est aliqua obligatio civilis vel naturalis, cui applicetur.
Dig.46.1.16.4
Iulianus 53 dig.
Naturales obligationes non eo solo aestimantur, si actio aliqua eorum nomine competit, verum etiam cum soluta pecunia repeti non potest: nam licet minus proprie debere dicantur naturales debitores, per abusionem intellegi possunt debitores et, qui ab his pecuniam recipiunt, debitum sibi recepisse.
Dig.46.1.16.5
Iulianus 53 dig.
Stipulatione in diem concepta fideiussor si sub condicione acceptus fuerit, ius eius in pendenti erit, ut, si ante diem condicio impleta fuerit, non obligetur, si concurreret dies et condicio vel etiam diem condicio secuta fuerit, obligetur.
Dig.46.1.16.6
Iulianus 53 dig.
Cum fideiussor hoc modo acceptus esset: " si reus quadraginta, quae ei credidi, non solverit, fide tua esse iubes?", verisimile est id actum, ut, cum appellatus reus non solvisset, fideiussor teneretur. sed et si reus, antequam appellaretur, decessisset, fideiussor obligatus erit, quia hoc quoque casu verum est reum non solvisse.
Dig.46.1.17
Iulianus 89 dig.
Fideiussoribus succurri solet, ut stipulator compellatur ei, qui solidum solvere paratus est, vendere ceterorum nomina.
Dig.46.1.18
Iulianus 90 dig.
Qui debitorem suum delegat, pecuniam dare intellegitur, quanta ei debetur: et ideo si fideiussor debitorem suum delegaverit, quamvis eum, qui solvendo non erat, confestim mandati agere potest. Dig.46.1.19
Iulianus 4 ex minic.
Servus inscio domino pro quodam fideiusserat et eo nomine pecuniam solverat: quaerebatur, dominus possetne ab eo, cui soluta esset, repetere. respondit: interest, quo nomine fideiusserit: nam si ex causa peculiari fideiussit, tunc id, quod ex peculio solverit, repetere dominus non poterit, quod ex dominica causa solverit, vindicabitur: si vero extra causam peculii fideiusserit, quod ex pecunia dominica solverit, aeque vindicabitur, quod ex peculio, condici poterit.
Dig.46.1.20
Iavolenus 13 epist.
Sed et si servi dominus pecuniam solverit, repetere eam non ab eo pro quo fideiussit, sed ab eo cui numeravit poterit, cum servus fideiussionis nomine obligari non possit. sequitur ergo, ut ab eo, pro quo fideiusserat, repeti non possit, cum ipse aere alieno obligatus sit nec solutione liberari eius pecuniae nomine potuerit, cuius obligatio ad servum non pertinuit.
Dig.46.1.21pr.
Africanus 7 quaest.
Heres a debitore hereditario fideiussorem accepit, deinde hereditatem ex trebelliano restituit: fideiussoris obligationem in suo statu manere ait idemque in hac causa servandum, quod servaretur, cum heres, contra quem emancipatus filius bonorum possessionem accepit, fideiussorem accepit. ideoque in utraque specie transeunt actiones.
Dig.46.1.21.1
Africanus 7 quaest.
Non est novum, ut fideiussor duabus obligationibus eiusdem pecuniae nomine teneatur: nam si in diem acceptus mox pure accipiatur, ex utraque obligatur, et si fideiussor confideiussori heres exstiterit, idem erit.
Dig.46.1.21.2
Africanus 7 quaest.
Servo tuo pecuniam credidi: eum tu manumisisti: deinde eundem fideiussorem accepi. si quidem in eam obligationem fideiubeat, quae adversus te intra annum sit, obligari eum ait: sin vero in naturalem suam, potius ut nihil agatur: non enim intellegi posse, ut quis pro se fideiubendo obligetur. quod si hic servus manumissus fideiussori suo heres existat, durare causam fideiussionis putavit et tamen nihilo minus naturalem obligationem mansuram, ut, si obligatio civilis pereat, solutum repetere non possit. nec his contrarium esse, quod, cum reus fideiussori heres existat, fideiussoria obligatio tollatur, quia tunc duplex obligatio civilis cum eodem esse non potest. retro quoque si fideiussor servo manumisso heres exstiterit, eadem adversus eum obligatio manet, quamvis et naturaliter teneatur nec pro se quis fideiubere possit.
Dig.46.1.21.3
Africanus 7 quaest.
Quod si stipulator reum heredem instituerit, omnimodo fideiussoris obligationem peremit, sive civilis sive tantum naturalis in reum fuisset, quoniam quidem nemo potest apud eundem pro ipso obligatus esse. quod si idem stipulator fideiussorem heredem scripserit, procul dubio solam fideiussoris obligationem peremit. argumentum rei, quod, si possessio rerum debitoris data sit creditori, aeque dicendum est fideiussorem manere obligatum.
Dig.46.1.21.4
Africanus 7 quaest.
Cum et tu et titius eiusdem pecuniae rei essetis, eum, qui pro te fideiussit, posse et pro titio fideiubere respondit, quamvis eandem pecuniam eidem debiturus sit: nec tamen inanem eam creditori futuram: nonnullis enim casibus emolumentum habituram, veluti si ei, pro quo ante fideiussisset, heres existat: tunc enim confusa prima obligatione posteriorem duraturam.
Dig.46.1.21.5
Africanus 7 quaest.
Cum fideiussor reo stipulandi heres exstiterit, quaeritur, an, quasi ipse a se exegerit, habeat adversus reum mandati actionem. respondit, cum reus obligatus maneat, non posse intellegi ipsum a se fideiussorem pecuniam exegisse: itaque ex stipulatu potius quam mandati agere debebit.
Dig.46.1.22
Florus 8 inst.
Mortuo reo promittendi et ante aditam hereditatem fideiussor accipi potest, quia hereditas personae vice fungitur, sicuti municipium et decuria et societas.
Dig.46.1.23
Marcianus 4 reg.
Si " mihi aut titio decem ?" stipulatus fuerim, titius fideiussorem accipere non potest, quia solutionis tantum causa adiectus est.
Dig.46.1.24
Marcellus l.S. resp.
Lucius titius cum pro seio fratre suo apud septicium intervenire vellet, epistulam ita emisit: " si petierit a te frater meus, peto des ei nummos fide et periculo meo": post quam epistulam septicius seio pecuniam numeravit: deinde titius inter reliquos et seium fratrem pro tertia parte reliquit heredem. quaero, an, quia adversus seium debitorem septicii confusa sit actio pro tertia parte, qua titio fratri suo heres exstitit, cum coheredibus eius agere in solidum possit. Marcellus respondit cum coherede seii non pro maiore quam hereditaria parte mandati agi posse.
Dig.46.1.25
Ulpianus 11 ad ed.
Marcellus scribit, si quis pro pupillo sine tutoris auctoritate obligato prodigove vel furioso fideiusserit, magis esse, ut ei non subveniatur, quoniam his mandati actio non competit.
Dig.46.1.26
Gaius 8 ad ed. provinc.
Inter fideiussores non ipso iure dividitur obligatio ex epistula divi hadriani: et ideo si quis eorum ante exactam a se partem sine herede decesserit vel ad inopiam pervenerit, pars eius ad ceterorum onus respicit.
Dig.46.1.27pr.
Ulpianus 22 ad ed.
Si plures sint fideiussores, unus pure, alius in diem vel sub condicione acceptus, succurri oportet ei, qui pure acceptus est, dum existere condicio potest, scilicet ut interim in virilem conveniatur. sed si, cum condicio exstitit, non est solvendo qui sub condicione acceptus est, restituendam actionem in pure acceptum pomponius scribit.
Dig.46.1.27.1
Ulpianus 22 ad ed.
Praeterea si fideiussor exstiterit fideiussori sive plures, aeque hic quoque pertinebit ad eandem causam: in quorum persona aeque locum habebunt ea, quae sunt a divo hadriano constituta.
Dig.46.1.27.2
Ulpianus 22 ad ed.
Praeterea si quaeratur, an solvendo sit principalis fideiussor, etiam vires sequentis fideiussoris ei adgregandae sunt.
Dig.46.1.27.3
Ulpianus 22 ad ed.
Sicut ipsi fideiussori, ita heredibus quoque eorum succurrendum pomponius scribit.
Dig.46.1.27.4
Ulpianus 22 ad ed.
Si fideiussor fuerit principalis et fideiussor fideiussoris, non poterit desiderare fideiussor, ut inter se et eum fideiussorem, pro quo fideiussit, dividatur obligatio: ille enim loco rei est nec potest reus desiderare, ut inter se et fideiussorem dividatur obligatio. proinde si ex duobus alter fideiussorem dederit, adversus eum quidem non dividitur obligatio, pro quo intervenit: adversus confideiussorem magis est ut dividatur.
Dig.46.1.28
Paulus 25 ad ed.
Si contendat fideiussor ceteros solvendo esse, etiam exceptionem ei dandam " si non et illi solvendo sint".
Dig.46.1.29
Paulus 18 ad ed.
Si sub impossibili condicione stipulatus sim, fideiussor adhiberi non potest.
Dig.46.1.30
Gaius 5 ad ed. provinc.
Fideiubere pro alio potest quisque, etiamsi promissor ignoret.
Dig.46.1.31
Ulpianus 23 ad ed.
Si fideiussor vel quis alius pro reo ante diem creditori solverit, exspectare debebit diem, quo eum solvere oportuit.
Dig.46.1.32
Ulpianus 76 ad ed.
Ex persona rei et quidem invito reo exceptio ( et cetera rei commoda) fideiussori ceterisque accessionibus competere potest.
Dig.46.1.33
Ulpianus 77 ad ed.
Si eum hominem, quem a titio petieram, pro quo satis de lite acceperam, titius liberum heredemque reliquerit: si quidem re vera ipsius fuit, dicendum est iudicium in eum transferri et, si non patiatur id fieri, committi stipulationem: si autem meus petitoris fuit neque iussu meo hereditatem adierit, fideiussores tenebuntur ob rem non defensam: si autem adierit me iubente, stipulatio evanescit. plane si meus fuerit et idcirco differam aditionem, ut, cum vicero, tunc eum iubeam adire et interim ob rem non defensam agere velim, non committitur stipulatio, quia vir bonus non arbitraretur.
Dig.46.1.34
Paulus 72 ad ed.
Hi, qui accessionis loco promittunt, in leviorem causam accipi possunt, in deteriorem non possunt. ideo, si a reo mihi stipulatus sim, a fideiussore mihi aut titio, meliorem causam esse fideiussoris iulianus putat, quia potest vel titio solvere. quod si a reo mihi aut titio stipulatus, a fideiussore mihi tantum interrogem, in deteriorem causam acceptum fideiussorem iulianus ait. quid ergo, si a reo stichum aut pamphilum, a fideiussore stichum interrogem? utrum in deteriorem causam acceptus est sublata electione? an in meliorem, quod et verum est, quia mortuo eo liberari potest?
Dig.46.1.35
Paulus 2 ad plaut.
Cum fideiubeat aliquis pro servo, in solidum tenetur, etiamsi nihil in peculio sit. plane si pro domino fideiubeat, cum quo de peculio est, dumtaxat de peculio tenebitur, quod tunc erit, cum res iudicatur.
Dig.46.1.36
Paulus 14 ad plaut.
Cum is qui et reum et fideiussores habens ab uno ex fideiussoribus accepta pecunia praestat actiones, poterit quidem dici nullas iam esse, cum suum perceperit et perceptione omnes liberati sunt. sed non ita est: non enim in solutum accipit, sed quodammodo nomen debitoris vendidit, et ideo habet actiones, quia tenetur ad id ipsum, ut praestet actiones.
Dig.46.1.37
Paulus 17 ad plaut.
Si quis, postquam tempore transacto liberatus est, fideiussorem dederit, fideiussor non tenetur, quoniam erroris fideiussio nulla est.
Dig.46.1.38pr.
Marcellus 20 dig.
Si stichum aut pamphilum stipulatus essem, utrum promissor voluisset, non possum fideiussorem ita accipere stichum aut pamphilum, utrum fideiussor vellet, quia futurum esset in eius potestate alium velle, quam reus voluisset.
Dig.46.1.38.1
Marcellus 20 dig.
A titio, qui mihi ex testamento sub condicione decem debuit, fideiussorem accepi et ei heres extiti: deinde condicio legati exstitit: quaero, an fideiussor mihi teneatur. respondit, si ei, a quo tibi erat sub condicione legatum, cum ab eo fideiussorem accepisses, heres exstiteris, non poteris habere fideiussorem obligatum, quia nec reus est, pro quo debeat, sed nec res ulla, quae possit deberi.
Dig.46.1.39
Modestinus 2 reg.
Ut fideiussor adversus confideiussorem suum agat, danda actio non est. ideoque si ex duobus fideiussoribus eiusdem quantitatis cum alter electus a creditore totum exsolvit nec ei cessae sint actiones, alter nec a creditore nec a confideiussore convenietur.
Dig.46.1.40
Modestinus 3 reg.
Cum duo rei constituti sunt, sive ab utroque sive ab alterutro fideiussor datus fuerit, in solidum recte accipietur.
Dig.46.1.41pr.
Modestinus 13 resp.
Respondit, si fideiussores in id accepti sunt, quod a curatore servari non possit, et post impletam legitimam aetatem tam ab ipso curatore quam ab heredibus eius solidum servari potuit et cessante eo, qui pupillus fuit, solvendo esse desierit: non temere utilem in fideiussores actionem competere.
Dig.46.1.41.1
Modestinus 13 resp.
Idem respondit, si in solidum condemnatus est unus ex mandatoribus, cum iudicati conveniri coeperit, posse eum desiderare, ut adversus eos, qui idem mandaverunt, actiones sibi mandentur.
Dig.46.1.42
Iavolenus 10 epist.
Si ita fideiussorem accepero: " quod ego decem credidi, de ea pecunia mille modios tritici fide tua esse iubes?", non obligatur fideiussor, quia in aliam rem, quam quae credita est, fideiussor obligari non potest, quia non, ut aestimatio rerum quae mercis numero habentur in pecunia numerata fieri potest, ita pecunia quoque merce aestimanda est.
Dig.46.1.43
Pomponius 7 ex var. lect.
Si a titio stipulatus fideiussorem te acceperim, deinde eandem pecuniam ab alio stipulatus alium fideiussorem accipiam, confideiussores non erunt, quia diversarum stipulationum fideiussores sunt.
Dig.46.1.44
Iavolenus 11 epist.
Stipulatus es opus arbitratu tuo ante certam diem fieri, quod si effectum non esset, quanti ut efficiatur opus locasses, tanti fideiussores cepisti: et quia opus effectum non erat, alii locasti et, cum posterior conductor satis non daret, ipse opus fecisti: quaero, an fideiussor teneatur. respondit: secundum ea verba stipulationis, quae a te proposita sunt, fideiussores non tenentur. non enim id fecisti, quod in stipulatione convenerat, id est opus alii non locasti, tametsi postea locasti: ea enim locatio, quam secutus es, perinde est, ac si interposita non esset et si statim tu opus facere coepisses.
Dig.46.1.45
Scaevola 6 dig.
Fideiussor pro venditore fundorum duorum altero evicto conventus ab emptore condemnatus est certam quantitatem: quaesitum est, an cum herede venditoris ante diem, quo iudicatum facere compelleretur, agere possit. respondit agere quidem posse, sed ex iusta causa ad officium iudicis pertinere quo fideiussor aut defendatur aut liberaretur.
Dig.46.1.46
Iavolenus 10 ex post. lab.
Cum lex venditionibus occurrere voluerit, fideiussor quoque liberatur, eo magis quod per eiusmodi actionem ad reum pervenitur.
Dig.46.1.47pr.
Papinianus 9 quaest.
Si debitori deportatio irrogata est, non posse pro eo fideiussorem accipi scribit iulianus, quasi tota obligatio contra eum extincta sit.
Dig.46.1.47.1
Papinianus 9 quaest.
Si filius in causa peculiari ita fideiussorem acceperit: " quantam pecuniam credidero, fide tua esse iubes?" et emancipatus credat, patri quidem, si non est reus obligatus, non tenebitur, filio vero humanitatis intuitu obnoxius esse debet.
Dig.46.1.48pr.
Papinianus 10 quaest.
Si titius et seia pro maevio fideiusserint, subducta muliere dabimus in solidum adversus titium actionem, cum scire potuerit aut ignorare non debuerit mulierem frustra intercedere.
Dig.46.1.48.1
Papinianus 10 quaest.
Huic similis et illa quaestio videri potest, ob aetatem si restituatur in integrum unus fideiussor, an alter onus obligationis integrum excipere debeat. sed ita demum alteri totum irrogandum est, si postea minor intercessit, propter incertum aetatis ac restitutionis. quod si dolo creditoris inductus sit minor, ut fideiubeat, non magis creditori succurrendum erit adversus confideiussorem, quam si facta novatione circumvento minore desideraret in veterem debitorem utilem actionem sibi dari.
Dig.46.1.49pr.
Papinianus 27 quaest.
Si testamento liberatum debitorem heres omittat, fideiussorem autem eius conveniat, proderit exceptio doli fideiussori propter improbitatem heredis, quae prodesse reo debuerat, si conveniretur.
Dig.46.1.49.1
Papinianus 27 quaest.
Ex duobus fideiussoris heredibus si per errorem alter solidum exsolvat, quidam putant habere eum condictionem et ideo manere obligatum coheredem: cessante quoque condictione durare obligationem coheredis probant propterea, quod creditor, qui, dum se putat obligatum, partem ei, qui totum dedit, exsolverit, nullam habebit condictionem. quod si duo fideiussores accepti fuerint verbi gratia in viginti et alter ex duobus heredibus alterius fideiussoris totum creditori exsolverit, habebit quidem decem, quae ipso iure non debuit, condictionem: an autem et alia quinque milia repetere possit, si fideiussor alter solvendo est, videndum est: ab initio enim heres fideiussoris sive heredes ut ipse fideiussor audiendi sunt, ut scilicet pro parte singuli fideiussores qui sunt conveniantur. severior et utilior est in utroque casu illa sententia solutionem non indebitae quantitatis non debere revocari, quod etiam epistula divi pii significatur in persona fideiussoris, qui totum exsolverat.
Dig.46.1.49.2
Papinianus 27 quaest.
Quaesitum est, an fideiussor, qui " capuae pecuniam se daturum" romae promisit, si reus promittendi capuae esset, statim conveniri possit. dixi non magis fideiussorem confestim teneri, quam si ipse capuae spopondisset, cum reus adhuc capuam pervenire non potuisset: nec ad rem pertinere, quod hoc latere nemo dubitet nondum fideiussorem teneri, quia nec ipse reus promittendi teneretur. nam e contrario quoque si quis responderit, quoniam debitor capuae sit, fideiussorem confestim teneri non habita ratione taciti proprii temporis, eventurum, ut eo casu fideiussor conveniatur, quo debitor ipse, si romae fuisset, non conveniretur. itaque nobis placet fideiussoriam obligationem condicionem taciti temporis ex utriusque persona reciperare tam rei promittendi quam ipsius fideiussoris, quoniam aliud respondentibus contra iuris formam in duriorem condicionem acceptus intellegetur.
Dig.46.1.50
Papinianus 37 quaest.
Debitori creditor pro parte heres extitit accepto coherede fideiussore: quod ad ipsius quidem portionem attinet, obligatio ratione confusionis intercidit aut ( quod est verius) solutionis potestate: sed pro parte coheredis obligatio salva est non fideiussoria, sed hereditaria, quoniam maior tollit minorem.
Dig.46.1.51pr.
Papinianus 3 resp.
Inter eos fideiussores actio dividenda est, qui solidum et partes viriles fide sua esse iusserunt. diversum erit verbis ita conceptis: " solidum aut partem virilem fide tua esse iubes?" tunc enim ab initio non nisi viriles partes singulos debere conveniet.
Dig.46.1.51.1
Papinianus 3 resp.
Fideiussor, qui partem pecuniae suo nomine vel rei promittendi solvit, quo minus residui divisione facta portionis iudicium accipiat, recusare non debet: eam enim quantitatem inter eos qui solvendo sunt dividi convenit, quam litis tempore singuli debent. sed humanius est, si et alter solvendo sit litis contestationis tempore, per exceptionem ei qui solvit succurri.
Dig.46.1.51.2
Papinianus 3 resp.
Duo rei promittendi separatim fideiussores dederunt: invitus creditor inter omnes fideiussores actiones dividere non cogitur, sed inter eos dumtaxat, qui pro singulis intervenerunt. plane si velit actionem suam inter omnes dividere, non erit prohibendus, non magis quam si duos reos pro partibus conveniret.
Dig.46.1.51.3
Papinianus 3 resp.
Creditor pignus distrahere non cogitur, si fideiussorem simpliciter acceptum omisso pignore velit convenire.
Dig.46.1.51.4
Papinianus 3 resp.
Cum inter fideiussores actione divisa quidam post litem contestatam solvendo esse desierunt, ea res ad onus eius qui solvendo est non pertinet, nec auxilio defendetur aetatis actor: non enim deceptus videtur iure communi usus.
Dig.46.1.51.5
Papinianus 3 resp.
Bonis damnati fideiussoris fisco vindicatis inter fideiussores actio postea si dividi coeperit, ut heredis, ita fisci rationem haberi oportet.
Dig.46.1.52pr.
Papinianus 11 resp.
Amissi ruina pignoris damnum tam fideiussoris quam rei promittendi periculum spectat, nec ad rem pertinebit, si fideiussor ita sit acceptus: " quanto minus ex pretio pignoris distracti servari potuerit": istis enim verbis etiam totum contineri convenit.
Dig.46.1.52.1
Papinianus 11 resp.
Inter fideiussores actione divisa condemnatus si desierit esse solvendo, fraus vel segnitia tutoribus, qui iudicatum persequi potuerunt, damnum dabit: quod si divisam actionem inter eos, qui non erant solvendo, constabit, pupilli nomine restitutionis auxilium implorabitur.
Dig.46.1.52.2
Papinianus 11 resp.
Fideiussores a colonis datos etiam ob pecuniam dotis praediorum teneri convenit, cum ea quoque species locationis vinculum ad se trahat: nec mutat, confestim an interiecto tempore fidem suam adstrinxerunt.
Dig.46.1.52.3
Papinianus 11 resp.
Plures eiusdem pecuniae credendae mandatores, si unus iudicio eligatur, absolutione quoque secuta non liberantur, sed omnes liberantur pecunia soluta.
Dig.46.1.53
Papinianus 15 resp.
Capitis postulati fideiussores ex contractu citra ullam praescriptionem a creditore, qui reum postulavit, recte conveniuntur.
Dig.46.1.54
Paulus 3 quaest.
Si in pignore contrahendo deceptus sit creditor, qui fideiussorem pro mutuo accepit, agit contraria pigneraticia actione, in quam actionem veniet quod interest creditoris. sed ea actio fideiussorem onerare non poterit: non enim pro pignore, sed pro pecunia mutua fidem suam obligat.
Dig.46.1.55
Paulus 11 quaest.
Si ita stipulatus a seio fuero: " quantam pecuniam titio quandoque credidero, dare spondes?" et fideiussores accepero, deinde titio saepius credidero: nempe seius in omnes summas obligatus est et per hoc fideiussores quoque, et id, quod ex bonis eius servari potest, omnibus aequo iure proficere debet.
Dig.46.1.56pr.
Paulus 15 quaest.
Si quis pro eo, qui libertus non esset et operas praestaturum se iurasset, fideiussor erit, non tenebitur.
Dig.46.1.56.1
Paulus 15 quaest.
Item si filius a patre vel servus a domino stipuletur, nec fideiussor acceptus tenetur, quia non potest pro eodem et eidem esse obligatus. ex diverso ergo patre a filio vel domino a servo stipulato fideiussor acceptus tenetur.
Dig.46.1.56.2
Paulus 15 quaest.
Si nummos alienos quasi tuos mutuos dederis sine stipulatione, nec fideiussorem teneri pomponius ait. quid ergo, si consumptis nummis nascatur condictio? puto fideiussorem obligatum fore: in omnem enim causam acceptus videtur, quae ex ea numeratione nasci potest.
Dig.46.1.56.3
Paulus 15 quaest.
Pro furti actione fideiussor accipi potest: item pro eo qui in legem aquiliam commisit. diversa causa est popularium actionum.
Dig.46.1.57
Scaevola 18 quaest.
Fideiussor, antequam reus debeat, conveniri non potest.
Dig.46.1.58pr.
Paulus 22 quaest.
Si a colono stipulatus fideiussorem accepi, una stipulatio est plurium pensionum, et ideo in universis pensionibus fideiussor tenetur.
Dig.46.1.58.1
Paulus 22 quaest.
Cum facto suo reus principalis obligationem perpetuat, etiam fideiussoris durat obligatio, veluti si moram fecit in sticho solvendo et is decessit.
Dig.46.1.59
Paulus 4 resp.
Paulus respondit fideiussorem, in quem pignora a confideiussoribus data translata sunt, non emptoris loco substitutum videri, sed eius qui pignora accepit, et ideo rationem fructuum et usurarum haberi oportere.
Dig.46.1.60
Scaevola 1 resp.
Ubicumque reus ita liberatur a creditore, ut natura debitum maneat, teneri fideiussorem respondit: cum vero genere novationis transeat obligatio, fideiussorem aut iure aut exceptione liberandum.
Dig.46.1.61
Paulus 15 resp.
Si, ut proponitur, cum pecunia mutua daretur, ita convenit, ut in italia solveretur, intellegendum mandatorem quoque simili modo contraxisse.
Dig.46.1.62
Scaevola 5 resp.
Si fideiussor creditori denuntiaverit, ut debitorem ad solvendam pecuniam compelleret vel pignus distraheret, isque cessaverit, an possit eum fideiussor doli mali exceptione summovere? respondit non posse.
Dig.46.1.63
Scaevola 6 resp.
Inter creditricem et debitorem pactum intercesserat, ut, si centum, quae mutua dederit, ubi primum petita fuissent, non solverentur, ornamenta pignori data intra certum tempus liceret ei vendere et si quo minoris venissent, quodque sortis vel usurarum nomine deberetur, id creditrici redderetur, et fideiussor acceptus est: quaesitum est, an fideiussor in universam summam obligari potuerit. respondit secundum ea quae proponerentur teneri fideiussorem in id, quod minus ex pignoribus venditis redactum esset.
Dig.46.1.64
Hermogenianus 2 iuris epit.
Fideiussor, qui minori viginti quinque annis pecuniam optulit et in publico loco metu in integrum restitutionis consignatam deposuit, confestim experiri mandati poterit.
Dig.46.1.65
Hermogenianus 6 iuris epit.
Sicut reus principalis non alias, quam si de sua persona promittat, obligatur, ita fideiussores non alias tenentur, quam si se quid daturos vel facturos promittant: nam reum principalem daturum vel facturum aliquid frustra promittunt, quia factum alienum inutiliter promittitur.
Dig.46.1.66
Paulus 1 ad ner.
Si servus alienus pro titio fideiussit et solvit, liberatur titius, si dominus mandati contra eum agere instituit: nam qui mandati agit, ratam habere solutionem videtur.
Dig.46.1.67
Paulus 3 ad ner.
Exceptione, quae tibi prodesse debebat, usus iniuria iudicis damnatus es: nihil tibi praestabitur iure mandati, quia iniuriam, quae tibi facta est, penes te manere quam ad alium transferri aequius est, scilicet si culpa tua iniustae damnationis causam praebuisti.
Dig.46.1.68pr.
Paulus 3 decr.
Fideiussores magistratuum in poenam vel multam, quam non spopondissent, non debere conveniri decrevit.
Dig.46.1.68.1
Paulus 3 decr.
Pro aurelio romulo conductore vectigalis centum annua petronius thallus et alii fideiusserant: bona romuli fiscus ut obligata sibi occupaverat et conveniebat fideiussores tam in sortem quam in usuras: qui deprecabantur. lecta subscriptione fideiussionis, quoniam in sola centum annua se obligaverant, non in omnem conductionem, decrevit fideiussores in usuras non teneri, sed quidquid ex bonis fuisset redactum, prius in usuras cedere, reliquum in sortem, et ita in id quod defuisset fideiussores conveniendos exemplo pignorum a creditore distractorum.
Dig.46.1.68.2
Paulus 3 decr.
Non possunt conveniri fideiussores liberato reo transactione.
Dig.46.1.69
Tryphonus 9 disp.
Tutor datus eius filio, cui ex fideiussoria causa obligatus erat, a semet ipso exigere debet, et quamvis tempore liberatus erit, tamen tutelae iudicio eo nomine tenebitur, item heres eius, quia cum eo ob tutelam, non ex fideiussione agitur. et quamvis non quasi fideiussor, sed quasi tutor solverit, etiamsi tempore liberatus est, mandati actionem eum habere adversus reum promittendi dixi. haeret enim in utraque causa adhuc illius debiti persecutio, nam eius solutione liberavit reum promittendi obligatione, in quam pro eo fideiusserat, et non titulus actionis, sed debiti causa respicienda est. licet enim is tutor, qui fideiussor apud pupillum pro reo est obligatus, solvit se auctore pupillo, quia reo promittendi liberato et ipse tutor idemque fideiussor liberabitur, quod sua auctoritate efficere non potest, tamen et si non pro se solvendi animo, sed pro titio fecit, ut maxime eum liberet, habebit cum eo mandati actionem.
Dig.46.1.70pr.
Gaius 1 de verb. oblig.
Si a reo sub condicione fuero stipulatus, potero fideiussorem et in hanc et in aliam condicionem obligare, si modo eas coniungam: nisi enim utraque exstiterit, non tenebitur, cum reus ex una condicione teneatur. quod si eas disiungam, durior fit condicio fideiussoris nec ob id obligatur: quippe sive communis utriusque condicio extiterit sive alterutra, videatur adprehendi, cum reus non aliter teneatur, quam si communis exstiterit: aut igitur nullo modo tenebitur fideiussor, aut, quod magis est, tenebitur, si prius extiterit communis.
Dig.46.1.70.1
Gaius 1 de verb. oblig.
Sub diversis quoque condicionibus si fuerint interrogati, interest, utra eorum prior extiterit. si reo iniuncta, tenebitur etiam fideiussor, cum condicio eius exstiterit, tamquam si statim ab initio reus pure, fideiussor sub condicione acceptus esset. ex diverso autem, si fideiussoris condicio prior extiterit, non tenetur, perinde ac si statim ab initio pure acceptus esset reo sub condicione obligato.
Dig.46.1.70.2
Gaius 1 de verb. oblig.
Si reo in fundum obligato fideiussor in usum fructum accipiatur, quaesitum est, utrum obligetur fideiussor quasi in minus, an non obligetur quasi in aliud. nobis in eo videtur dubitatio esse, usus fructus pars rei sit an proprium quiddam: sed cum usus fructus fundi ius est, incivile est fideiussorem ex sua promissione non teneri.
Dig.46.1.70.3
Gaius 1 de verb. oblig.
Adeo a servo potest fideiussor accipi, ut ipse quoque dominus in id, quod sibi debetur, fideiussorem ab eo recte accipiat: quem fideiussorem etiam ab eo ipso servo interrogari nihil impedit.
Dig.46.1.70.4
Gaius 1 de verb. oblig.
Si a furioso stipulatus fueris, non posse te fideiussorem accipere certum est, quia non solum ipsa stipulatio nulla intercessisset, sed ne negotium quidem ullum gestum intellegitur. quod si pro furioso iure obligato fideiussorem accepero, tenetur fideiussor.
Dig.46.1.70.5
Gaius 1 de verb. oblig.
Id quod volgo dictum est maleficiorum fideiussorem accipi non posse non sic intellegi debet, ut in poenam furti is, cui furtum factum est, fideiussorem accipere non possit ( nam poenas ob maleficia solvi magna ratio suadet), sed ita potius, ut qui cum alio cum quo furtum admisit, in partem, quam ex furto sibi restitui desiderat, fideiussorem obligare non possit, et qui alieno hortatu ad furtum faciendum provectus est, ne in furti poena ab eo qui hortatus est fideiussorem accipere possit. in quibus casibus illa ratio impedit fideiussorem obligari, quia scilicet in nullam rationem adhibetur fideiussor, cum flagitiosae rei societas coita nullam vim habet.
Dig.46.1.71pr.
Paulus 4 quaest.
Granius antoninus pro iulio pollione et iulio rufo pecuniam mutuam accipientibus, ita ut duo rei eiusdem debiti fuerint, apud aurelium palmam mandator exstitit: iulii bona ad fiscum venerunt: similiter et creditori fiscus successerat. mandator allegabat se liberatum iure confusionis, quia fiscus tam creditori quam debitori successerat. et quidem si unus debitor fuisset, non dubitabam sicut fideiussorem, ita et mandatorem liberatum esse: quamvis enim iudicio convento principali debitore mandator non liberetur, tamen ubi successit creditor debitori, veluti solutionis iure sublata obligatione etiam mandator liberatur, vel quia non potest pro eodem apud eundem quis mandator esse. sed cum duo rei promittendi sint et alteri heres extitit ^ exstitit^ creditor, iusta dubitatio est, utrum alter quoque liberatus est, ac si soluta fuisset pecunia, an persona tantum exempta confusa obligatione. et puto aditione hereditatis confusione obligationis eximi personam: sed et accessiones ex eius persona liberari propter illam rationem, quia non possunt pro eodem apud eundem obligati esse, ut quemadmodum incipere alias non possunt, ita nec remaneant. igitur alterum reum eiusdem pecuniae non liberari et per hoc nec fideiussorem vel mandatorem eius. plane quia is mandati iudicio eligere potest vel creditorem, competituram ei exceptionem doli mali, si coeperit conveniri. cum altero autem reo vel in solidum, si non fuerit societas, vel in partem, si socii fuerunt, posse creditorem agere. quod si creditor fideiussori heres fuerit vel fideiussor creditori, puto convenire confusione obligationis non liberari reum.
Dig.46.1.71.1
Paulus 4 quaest.
Si ponamus unum ex reis promittendi pactum esse, ne a se peteretur, deinde mandatorem solvisse: mandati iudicio convenire potuit etiam eum, cum quo pactum est: non enim pactum creditoris tollit alienam actionem.
Dig.46.1.71.2
Paulus 4 quaest.
Placet mandatorem teneri etiam si faeneraturo creditori mandet pecuniam credere.
Dig.46.1.72
Gaius 3 de verb. oblig.
Si fideiussori sub condicione obligato " si navis ex asia venerit", quem sub hoc modo accepi, ut usque ad tempus vitae suae dumtaxat obligaretur, pendente condicione acceptum latum fuerit et is fideiussor adhuc pendente condicione mortuus fuerit: confestim a reo petere possum, quia existens condicio neque obligationem in personam iam mortui efficere neque acceptilationem confirmare possit.
Dig.46.1.73
Paulus 76 ad ed.
Cum procurator in rem agebat, cautionem dederat ratam rem dominum habiturum: postea victo eo dominus reversus iterum de eadem re agitabat, et cum reus haberet possessionem, et noluit eam restituere et ideo magno condemnatus est: in amplius fideiussores non tenentur: hoc enim non debet imputari fideiussoribus, quod ille propter suam poenam praestitit.

Dig.46.2.0. De novationibus et delegationibus.
Dig.46.2.1pr.
Ulpianus 46 ad sab.
Novatio est prioris debiti in aliam obligationem vel civilem vel naturalem transfusio atque translatio, hoc est cum ex praecedenti causa ita nova constituatur, ut prior perematur. novatio enim a novo nomen accepit et a nova obligatione.
Dig.46.2.1.1
Ulpianus 46 ad sab.
Illud non interest, qualis processit obligatio, utrum naturalis an civilis an honoraria, et utrum verbis an re an consensu: qualiscumque igitur obligatio sit, quae praecessit, novari verbis potest, dummodo sequens obligatio aut civiliter teneat aut naturaliter: ut puta si pupillus sine tutoris auctoritate promiserit.
Dig.46.2.2
Ulpianus 48 ad sab.
Omnes res transire in novationem possunt: quodcumque enim sive verbis contractum est sive non verbis, novari potest et transire in verborum obligationem ex quacumque obligatione, dummodo sciamus novationem ita demum fieri, si hoc agatur, ut novetur obligatio: ceterum si non hoc agatur, duae erunt obligationes.
Dig.46.2.3
Pomponius 1 ad sab.
Cui bonis interdictum est, novare obligationem suam non potest, nisi meliorem suam condicionem fecerit.
Dig.46.2.4
Ulpianus 5 ad sab.
Si usus fructus debitorem meum delegavero tibi, non novatur obligatio mea: quamvis exceptione doli vel in factum tutus debeat esse adversus me is qui delegatus fuerit, et non solum donec manet ei usus fructus cui delegavi, sed etiam post interitum eius: videbimus quia etiam hoc incommodum sentit, si post mortem meam maneat ei usus fructus. et haec eadem dicenda sunt in qualibet obligatione personae cohaerenti.
Dig.46.2.5
Ulpianus 34 ad sab.
In diem obligatio novari potest et prius quam dies advenerit. et generaliter constat et stipulatione in diem facta novationem contingere, sed non statim ex ea stipulatione agi posse, antequam dies venerit.
Dig.46.2.6pr.
Ulpianus 46 ad sab.
Si ita fuero stipulatus: " quanto minus a titio debitore exegissem, tantum fideiubes?", non fit novatio, quia non hoc agitur, ut novetur.

Dig.46.2.6.1
Ulpianus 46 ad sab. Cum pecuniam mutuam dedit quis sine stipulatione et ex continenti fecit stipulationem, unus contractus est. idem erit dicendum et si ante stipulatio facta est, mox pecunia numerata sit.
Dig.46.2.7
Pomponius 24 ad sab.
Cum enim pecunia mutua data stipulamur, non puto obligationem numeratione nasci et deinde eam stipulatione novari, quia id agitur, ut sola stipulatio teneat, et magis implendae stipulationis gratia numeratio intellegenda est fieri.
Dig.46.2.8pr.
Ulpianus 46 ad sab.
Si stichum dari stipulatus fuerim et, cum in mora promissor esset, quo minus daret, rursus eundem stipulatus fuero, desinit periculum ad promissorem pertinere quasi mora purgata.
Dig.46.2.8.1
Ulpianus 46 ad sab.
Legata vel fideicommissa si in stipulationem fuerint deducta et hoc actum, ut novetur, fiet novatio, si quidem pure vel in diem fuerint relicta, statim, si vero sub condicione, non statim, sed ubi condicio extiterit. nam et alias qui in diem stipulatur, statim novat, si hoc actum est, cum certum sit diem quandoque venturum: at qui sub condicione stipulatur, non statim novat, nisi condicio extiterit.
Dig.46.2.8.2
Ulpianus 46 ad sab.
Si quis ita stipulatus a seio sit: " quod a titio stipulatus fuero, dare spondes?", an, si postea a titio stipulatus sim, fiat novatio solusque teneatur seius? et ait celsus novationem fieri, si modo id actum sit, ut novetur, id est ut seius debeat quod titius promisit: nam eodem tempore et impleri prioris stipulationis condicionem et novari ait, eoque iure utimur.
Dig.46.2.8.3
Ulpianus 46 ad sab.
Idem celsus ait iudicatum solvi stipulatione actionem iudicati non novari, merito, quia hoc solum agitur ea stipulatione, ut fideiussoribus cautum sit, non ut ab obligatione iudicati discedatur.
Dig.46.2.8.4
Ulpianus 46 ad sab.
Si decem, quae mihi titius debet, aut decem, quae seius debet, a tertio stipulatus fuero, putat Marcellus neutrum liberari, sed tertium eligere posse, pro quo decem solvere velit.
Dig.46.2.8.5
Ulpianus 46 ad sab.
Si ab alio promissam sibi dotem maritus ab uxore dotis nomine stipulatus sit, non duplari dotem, sed fieri novationem placet, si hoc actum est: quid enim interest, ipsa an alius quilibet promittat? quod enim ego debeo si alius promittat, liberare me potest, si novationis causa hoc fiat: si autem non novandi animo hoc intervenit, uterque quidem tenetur, sed altero solvente alter liberatur. non tamen si quis stipuletur quod mihi debetur, aufert mihi actionem, nisi ex voluntate mea stipuletur: liberat autem me is qui quod debeo promittit, etiamsi nolim.
Dig.46.2.9pr.
Ulpianus 47 ad sab.
Si pupillus sine tutoris auctoritate rem salvam fore stipulatus pubes factus ratam stipulationem habuerit novandi causa, tollitur tutelae actio. si non habuerit ratum, licet tutelae egisset, habet tamen adhuc ex stipulatu actionem: sed iudex tutelae non aliter condemnare debet, quam si ex stipulatione liberatio fieret.
Dig.46.2.9.1
Ulpianus 47 ad sab.
Qui sub condicione stipulatur, quae omnimodo exstatura est, pure videtur stipulari.
Dig.46.2.9.2
Ulpianus 47 ad sab.
Qui actum stipulatur, deinde iter, nihil agit: item usum fructum stipulatus si usum stipuletur, nihil agit. sed qui iter stipulatus actum postea stipuletur, aliud magis stipulatur: aliud est enim iter, aliud actus.
Dig.46.2.10
Paulus 11 ad sab.
Cui recte solvitur, is etiam novare potest, excepto eo, si mihi aut titio stipulatus sim: nam titius novare non potest, licet recte ei solvitur.

Dig.46.2.11pr. Ulpianus 27 ad ed.
Delegare est vice sua alium reum dare creditori vel cui iusserit.
Dig.46.2.11.1
Ulpianus 27 ad ed.
Fit autem delegatio vel per stipulationem vel per litis contestationem.
Dig.46.2.12
Paulus 31 ad ed.
Si quis delegaverit debitorem, qui doli mali exceptione tueri se posse sciebat, similis videbitur ei qui donat, quoniam remittere exceptionem videtur. sed si per ignorantiam promiserit creditori, nulla quidem exceptione adversus creditorem uti poterit, quia ille suum recepit: sed is qui delegavit tenetur condictione vel incerti, si non pecunia soluta esset, vel certi, si soluta esset, et ideo, cum ipse praestiterit pecuniam, aget mandati iudicio.
Dig.46.2.13
Ulpianus 38 ad ed.
Si non debitorem quasi debitorem delegavero creditori meo, exceptio locum non habebit, sed condictio adversus eum qui delegavit competit.
Dig.46.2.14pr.
Ulpianus 7 disp.
Quotiens quod pure debetur, novandi causa sub condicione promittitur, non statim fit novatio, sed tunc demum, cum condicio extiterit. et ideo si forte stichus fuerit in obligatione et pendente condicione decesserit, nec novatio continget, quia non subest res eo tempore, quo condicio impletur. unde Marcellus et si post moram stichus in condicionalem obligationem deductus sit, purgari moram nec in sequentem deduci obligationem putat.
Dig.46.2.14.1
Ulpianus 7 disp.
Sed si quod sub condicione debetur, pure quis novandi causa stipuletur, nec nunc quidem statim novat, licet pura stipulatio aliquid egisse videatur, sed tunc novabit, cum exstiterit condicio: etenim existens condicio primam stipulationem committit commissamque in secundam transfert. et ideo si forte persona promissoris pendente condicione fuerit deportata, Marcellus scribit ne quidem existente condicione ullam contingere novationem, quoniam nunc, cum extitit condicio, non est persona quae obligetur.
Dig.46.2.15
Iulianus 13 dig.
Si creditor poenam stipulatus fuerat, si ad diem pecunia soluta non esset, novatione facta non committitur stipulatio.
Dig.46.2.16
Florus 8 inst.
Servus nec peculiarem quidem obligationem citra voluntatem domini novare potest, sed adicit potius obligationem quam pristinam novat.
Dig.46.2.17
Ulpianus 8 ad ed.
Delegare scriptura vel nutu, ubi fari non potest, debitorem suum quis potest.
Dig.46.2.18
Paulus 57 ad ed.
Novatione legitime facta liberantur hypothecae et pignus, usurae non currunt.
Dig.46.2.19
Paulus 69 ad ed.
Doli exceptio, quae poterat deleganti opponi, cessat in persona creditoris, cui quis delegatus est. idemque est et in ceteris similibus exceptionibus, immo et in ea, quae ex senatus consulto filio familias datur: nam adversus creditorem, cui delegatus est ab eo, qui mutuam pecuniam contra senatus consultum dederat, non utetur exceptione, quia nihil in ea promissione contra senatus consultum fit: tanto magis, quod hic nec solutum repetere potest. diversum est in muliere, quae contra senatus consultum promisit: nam et in secunda promissione intercessio est. idemque est in minore, qui circumscriptus delegatur, quia, si etiamnunc minor est, rursum circumvenitur: diversum, si iam excessit aetatem viginti quinque annorum, quamvis adhuc possit restitui adversus priorem creditorem. ideo autem denegantur exceptiones adversus secundum creditorem, quia in privatis contractibus et pactionibus non facile scire petitor potest, quid inter eum qui delegatus est et debitorem actum est aut, etiamsi sciat, dissimulare debet, ne curiosus videatur: et ideo merito denegandum est adversus eum exceptionem ex persona debitoris.
Dig.46.2.20pr.
Paulus 72 ad ed.
Novare possumus aut ipsi, si sui iuris sumus, aut per alios, qui voluntate nostra stipulantur.
Dig.46.2.20.1
Paulus 72 ad ed.
Pupillus sine tutoris auctoritate non potest novare: tutor potest, si hoc pupillo expediat: item procurator omnium bonorum.
Dig.46.2.21
Pomponius 1 ex plaut.
Si debitorem meum iussero tibi solvere, non statim tu etiam stipulando id novare possis, quamvis debitor solvendo tibi liberaretur.
Dig.46.2.22
Paulus 14 ad plaut.
Si quis absente me a debitore meo stipulatus est novandi animo, ego postea ratum habuero, novo obligationem.
Dig.46.2.23
Pomponius 3 ex plaut.
Filius patris actionem ignorante eo novare non potest.
Dig.46.2.24
Pomponius 5 ex plaut.
Novatio non potest contingere ea stipulatione, quae non committitur. nec huic contrarium est, quod, si stipulatus a titio fuero novandi animo sub condicione, quod mihi sempronius debet, et pendente condicione titius decesserit, quamvis ante aditam hereditatem condicio exstiterit, novatio fieret: hic enim morte promissoris non extinguitur stipulatio, sed transit ad heredem cuius personam interim hereditas sustinet.
Dig.46.2.25
Celsus 1 dig.
Non ideo novare veterem obligationem quisquam recte potest, quod interdum recte ei solvitur: nam et his, qui in nostra potestate sunt, quod ab his creditum est recte interdum solvitur, cum nemo eorum per se novare priorem obligationem iure possit.
Dig.46.2.26
Celsus 3 dig.
Si is, cui decem titius, quindecim seius debebat, ab attio stipulatus est quod ille aut quod ille debeat, dari sibi, novatum utrumque non est, sed in potestate attii est, pro quo velit solvere et eum liberare. fingamus autem ita actum, ut alterutrum daret: nam alioquin utrumque stipulatus videtur et utrumque novatum, si novandi animo hoc fiat.
Dig.46.2.27
Papinianus 3 resp.
Emptor cum delegante venditore pecuniam ita promittit: " quidquid ex vendito dare facere oportet", novatione secuta usuras neutri post insecuti temporis debet.
Dig.46.2.28
Papinianus 2 def.
Fundum cornelianum stipulatus quanti fundus est postea stipulor: si non novandi animo secunda stipulatio facta est, cessat novatio: secunda vero stipulatio tenet, ex qua non fundus, sed pecunia debetur. itaque si reus promittendi fundum solvat, secunda stipulatio iure non tollitur, nec si litem actor ex prima contestetur. denique meliore vel deteriore facto sine culpa debitoris postea fundo praesens aestimatio fundo petito recte consideretur, in altera vero ea aestimatio venit, quae secundae stipulationis tempore fuit.
Dig.46.2.29
Paulus 24 quaest.
Aliam causam esse novationis voluntariae, aliam iudicii accepti multa exempla ostendunt. perit privilegium dotis et tutelae, si post divortium dos in stipulationem deducatur vel post pubertatem tutelae actio novetur, si id specialiter actum est: quod nemo dixit lite contestata: neque enim deteriorem causam nostram facimus actionem exercentes, sed meliorem, ut solet dici in his actionibus, quae tempore vel morte finiri possunt.
Dig.46.2.30
Paulus 5 resp.
Paulus respondit, si creditor a sempronio novandi animo stipulatus esset ita, ut a prima obligatione in universum discederetur, rursum easdem res a posteriore debitore sine consensu prioris obligari non posse.
Dig.46.2.31pr.
Venonius 3 stipul.
Si rem aliquam dari stipulatus sum, deinde eandem sub condicione novandi animo ab eodem stipuler, manere oportet rem in rebus humanis, ut novationi locus sit, nisi si per promissorem steterit, quo minus daret. ideoque si hominem mihi dare te oporteat et in mora fueris, quo minus dares, etiam defuncto eo teneris: et si, priusquam decederet, cum iam mora facta sit, eundem a te sub condicione stipulatus fuero et servus postea decesserit, deinde condicio exstiterit, cum iam ex stipulatu obligatus es mihi, novatio quoque fiet.
Dig.46.2.31.1
Venonius 3 stipul.
Si duo rei stipulandi sint, an alter ius novandi habeat, quaeritur et quid iuris unusquisque sibi adquisierit. fere autem convenit et uni recte solvi et unum iudicium petentem totam rem in litem deducere, item unius acceptilatione peremi utrisque obligationem: ex quibus colligitur unumquemque perinde sibi adquisisse, ac si solus stipulatus esset, excepto eo quod etiam facto eius, cum quo commune ius stipulantis est, amittere debitorem potest. secundum quae si unus ab aliquo stipuletur, novatione quoque liberare eum ab altero poterit, cum id specialiter agit, eo magis cum eam stipulationem similem esse solutioni existimemus. alioquin quid dicemus, si unus delegaverit creditori suo communem debitorem isque ab eo stipulatus fuerit? aut mulier fundum iusserit doti promittere viro, vel nuptura ipsi doti eum promiserit? nam debitor ab utroque liberabitur.
Dig.46.2.32
Paulus 1 ad ner.
Te hominem et seium decem mihi dare oportet: stipulor ab altero novandi causa ita: " quod te aut seium dare oportet " : utrumque novatur. paulus: merito, quia utrumque in posteriorem deducitur stipulationem.
Dig.46.2.33
Tryphonus 7 disp.
Si titius donare mihi volens delegatus a me creditori meo stipulanti spopondit, non habebit adversus eum illam exceptionem, ut quatenus facere potest condemnetur: nam adversus me tali defensione merito utebatur, quia donatum ab eo petebam, creditor autem debitum persequitur.
Dig.46.2.34pr.
Gaius 3 de verb. oblig.
Dubitari non debet, quin filius servusve, cui administratio peculii permissa est, novandi quoque peculiaria debita ius habeat, utique si ipsi stipulentur, maxime si etiam meliorem suam condicionem eo modo faciunt. nam si alium iubeant stipulari, interest, utrum donandi animo alium iubeant stipulari an ut ipsi filio servove negotium gerat: quo nomine etiam mandati actio peculio adquiritur.
Dig.46.2.34.1
Gaius 3 de verb. oblig.
Adgnatum furiosi aut prodigi curatorem novandi ius habere minime dubitandum est, si hoc furioso vel prodigo expediat.
Dig.46.2.34.2
Gaius 3 de verb. oblig.
In summa admonendi sumus nihil vetare una stipulatione plures obligationes novari, veluti si ita stipulemur: " quod titium et seium mihi dare oportet, id dari spondes?" licet enim ex diversis causis singuli fuerant obligati, utrique tamen novationis iure liberantur, cum utriusque obligatio in huius personam, a quo nunc stipulemur, confluat.

Dig.46.3.0. De solutionibus et liberationibus.
Dig.46.3.1
Ulpianus 43 ad sab.
Quotiens quis debitor ex pluribus causis unum debitum solvit, est in arbitrio solventis dicere, quod potius debitum voluerit solutum, et quod dixerit, id erit solutum: possumus enim certam legem dicere ei quod solvimus. quotiens vero non dicimus, in quod solutum sit, in arbitrio est accipientis, cui potius debito acceptum ferat, dummodo in id constituat solutum, in quod ipse, si deberet, esset soluturus quoque debito se exoneraturus esset, si deberet, id est in id debitum, quod non est in controversia, aut in illud, quod pro alio quis fideiusserat, aut cuius dies nondum venerat: aequissimum enim visum est creditorem ita agere rem debitoris, ut suam ageret. permittitur ergo creditor constituere, in quod velit solutum, dummodo sic constituamus, ut in re sua constitueret, sed constituere in re praesenti, hoc est statim atque solutum est:
Dig.46.3.2
Florus 8 inst.
Dum in re agenda hoc fiat, ut vel creditori liberum sit non accipere vel debitori non dare, si alio nomine exsolutum quis eorum velit:
Dig.46.3.3pr.
Ulpianus 43 ad sab.
Ceterum postea non permittitur. haec res efficiet, ut in duriorem causam semper videatur sibi debere accepto ferre: ita enim et in suo constitueret nomine.
Dig.46.3.3.1
Ulpianus 43 ad sab.
Quod si forte a neutro dictum sit, in his quidem nominibus, quae diem habuerunt, id videtur solutum, cuius dies venit:
Dig.46.3.4
Pomponius 13 ad q. muc.
Et magis quod meo nomine, quam quod pro alio fideiussorio nomine debeo: et potius quod cum poena, quam quod sine poena debetur: et potius quod satisdato, quam quod sine satisdatione debeo.
Dig.46.3.5pr.
Ulpianus 43 ad sab.
In his vero, quae praesenti die debentur, constat, quotiens indistincte quid solvitur, in graviorem causam videri solutum, si autem nulla praegravet, id est si omnia nomina similia fuerint, in antiquiorem. gravior videtur, quae et sub satisdatione videtur, quam ea quae pura est.
Dig.46.3.5.1
Ulpianus 43 ad sab.
Si duos quis dederit fideiussores, potest ita solvere, ut unum liberet.
Dig.46.3.5.2
Ulpianus 43 ad sab.
Imperator antoninus cum divo patre suo rescripsit, cum distractis pignoribus creditor pecuniam redigit: si sint usurae debitae et aliae indebitae, quod solvitur in usuras, ad utramque causam usurarum tam debitarum quam indebitarum pertinere: puta quaedam earum ex stipulatione, quaedam ex pacto naturaliter debebantur. si vero summa usurarum debitarum et non debitarum non eadem sit, aequaliter ad utramque causam proficit quod solutum est, non pro rata, ut verba rescripti ostendunt. sed si forte usurae non sint debitae et quis simpliciter solverit, quas omnino non erat stipulatus, imperator antoninus cum divo patre suo rescripsit, ut in sortem cedant. eidem autem rescripto ita subicitur: " quod generaliter constitutum est prius in usuras nummum solutum accepto ferendum, ad eas usuras videtur pertinere, quas debitor exsolvere cogitur: et sicut ex pacti conventione datae repeti non possunt, ita proprio titulo non numeratae pro solutis ex arbitrio percipientis non habebuntur".
Dig.46.3.5.3
Ulpianus 43 ad sab.
Apud Marcellum libro vicensimo digestorum quaeritur, si quis ita caverit debitori " in sortem et usuras se accipere", utrum pro rata et sorti et usuris decedat an vero prius in usuras et, si quid superest, in sortem. sed ego non dubito, quin haec cautio " in sortem et in usuras" prius usuras admittat, tunc deinde, si quid superfuerit, in sortem cedat.
Dig.46.3.6
Paulus 4 ad plaut.
Nec enim ordo scripturae spectatur, sed potius ex iure sumitur id quod agi videtur.
Dig.46.3.7
Ulpianus 43 ad sab.
Si quid ex famosa causa et non famosa debeatur, id solutum videtur, quod ex famosa causa debetur. proinde si quid ex causa iudicati et non iudicati debeatur, id putem solutum, quod ex causa iudicati debetur, et ita pomponius probat. ergo si ex causa quae infitiatione crescit vel poenali debetur, dicendum est id solutum videri, quod poenae habet liberationem.
Dig.46.3.8
Paulus 10 ad sab.
Illud non ineleganter scriptum esse pomponius ait, si par et dierum et contractuum causa sit, ex omnibus summis pro portione videri solutum.
Dig.46.3.9pr.
Ulpianus 24 ad sab.
Stipulatus sum mihi aut sticho servo sempronii solvi: sempronio solvi non potest, quamvis dominus servi sit.
Dig.46.3.9.1
Ulpianus 24 ad sab.
Qui decem debet, partem solvendo in parte obligationis liberatur et reliqua quinque sola in obligatione remanent: item qui stichum debet, parte stichi data in reliquam partem tenetur. qui autem hominem debet, partem stichi dando nihilo minus hominem debere non desinit: denique homo adhuc ab eo peti potest. sed si debitor reliquam partem stichi solverit vel per actorem steterit, quo minus accipiat, liberatur.
Dig.46.3.10
Paulus 4 ad sab.
Quod stipulatus ita sum " mihi aut titio " , titius nec petere nec novare nec acceptum facere potest, tantumque ei solvi potest.
Dig.46.3.11
Pomponius 8 ad sab.
Si stipulatus fuero " mihi aut pupillo dare ?", promissor, sine tutoris auctoritate solvendo pupillo, liberabitur a me.
Dig.46.3.12pr.
Ulpianus 30 ad sab.
Vero procuratori recte solvitur. verum autem accipere debemus eum, cui mandatum est vel specialiter vel cui omnium negotiorum administratio mandata est.
Dig.46.3.12.1
Ulpianus 30 ad sab.
Interdum tamen et non procuratori recte solvitur: ut puta cuius stipulationi nomen insertum est, si quis stipuletur sibi aut titio.
Dig.46.3.12.2
Ulpianus 30 ad sab.
Sed et si quis mandaverit, ut titio solvam, deinde vetuerit eum accipere: si ignorans prohibitum eum accipere solvam, liberabor, sed si sciero, non liberabor.
Dig.46.3.12.3
Ulpianus 30 ad sab.
Alia causa est, si mihi proponas stipulatum aliquem sibi aut titio: hic enim etsi prohibeat me titio solvere, solvendo tamen liberabor, quia certam condicionem habuit stipulatio, quam immutare non potuit stipulator.
Dig.46.3.12.4
Ulpianus 30 ad sab.
Sed et si non vero procuratori solvam, ratum autem habeat dominus quod solutum est, liberatio contingit: rati enim habitio mandato comparatur.
Dig.46.3.13
Iulianus 54 dig.
Ratum autem habere dominus debet, cum primum certior factus est. sed hoc en platei et cum quodam spatio temporis accipi debet, sicut in legato, cum de repellendo quaereretur, spatium quoddam temporis adsumitur nec minimum nec maximum et quod magis intellectu percipi quam ex locutione exprimi possit.
Dig.46.3.14pr.
Ulpianus 30 ad sab.
Quod si forte quis ita solvat, ut, nisi ratum habeatur, condicat: si dominus solutionem ratam non habuerit, condictio ei qui solvit competit.
Dig.46.3.14.1
Ulpianus 30 ad sab.
Sunt quidam tutores, qui honorarii appellantur: sunt qui rei notitiae gratia dantur: sunt qui ad hoc dantur, ut gerant, et hoc vel pater adicit, ut unus puta gerat, vel voluntate tutorum uni committitur gestus, vel praetor ita decernit. dico igitur, cuicumque ex tutoribus fuerat solutum etsi honorariis ( nam et ad hos periculum pertinet), recte solvi, nisi interdicta eis fuerit a praetore administratio: nam si interdicta est, non recte solvitur. idem dico et si quis sciens suspectis postulatis solvat: nam iis interim videtur interdicta administratio.
Dig.46.3.14.2
Ulpianus 30 ad sab.
Quod si remoto solvit, ei solvit, qui tutor esse desierat, et ideo non liberabitur.
Dig.46.3.14.3
Ulpianus 30 ad sab.
Quid ergo, si ei solvit, in cuius locum curator erat constituendus, ut puta relegato in perpetuum vel ad tempus? dico, si ante solvit, quam substitueretur curator, oportere liberari.
Dig.46.3.14.4
Ulpianus 30 ad sab.
Sed et si afuturo rei publicae causa solvit, recte solvit: quin immo et si absenti, si modo non est alius in locum eius substitutus.
Dig.46.3.14.5
Ulpianus 30 ad sab.
Sive autem legitimi sunt sive testamentarii sive ex inquisitione dati, recte vel uni solvitur.
Dig.46.3.14.6
Ulpianus 30 ad sab.
Ei, qui notitiae gratia datus est an recte solvatur, videndum est, quia ad instruendos contutores datur. sed cum tutor sit, nisi prohibitum fuerit ei solvi, puto liberationem contingere.

Dig.46.3.14.7
Ulpianus 30 ad sab.
Curatori quoque furiosi recte solvitur, item curatori sibi non sufficientis vel per aetatem vel per aliam iustam causam. sed et pupilli curatori recte solvi constat.
Dig.46.3.14.8
Ulpianus 30 ad sab.
Pupillum sine tutoris auctoritate nec solvere posse palam est: sed si dederit nummos, non fient accipientis vindicarique poterunt. plane si fuerint consumpti, liberabitur.
Dig.46.3.15
Paulus 6 ad sab.
Pupillo solvi sine tutoris auctoritate non potest: sed nec delegare potest, quia nec alienare ullam rem potest. si tamen solverit ei debitor et nummi salvi sint, petentem pupillum doli mali exceptione debitor summovebit.
Dig.46.3.16
Pomponius 15 ad sab.
Sub condicione debitori si acceptum feratur, postea condicione existente intellegitur iam olim liberatus. et hoc etiam si solutio re fiat, accidere aristo dicebat. scripsit enim, si quis, qui sub condicione pecuniam promisit, dedit eam ea condicione, ut, si condicio exstitisset, in solutum cederet, existente condicione liberari eum nec obstare, quod ante eius pecunia facta est.
Dig.46.3.17
Pomponius 19 ad sab.
Cassius ait, si cui pecuniam dedi, ut eam creditori meo solveret, si suo nomine dederit, neutrum liberari, me, quia non meo nomine data sit, illum, quia alienam dederit: ceterum mandati eum teneri. sed si creditor eos nummos sine dolo malo consumpsisset, is, qui suo nomine eos solvisset, liberatur, ne, si aliter observaretur, creditor in lucro versaretur.
Dig.46.3.18
Ulpianus 41 ad sab.
Si quis servo pecuniis exigendis praeposito solvisset post manumissionem, si quidem ex contractu domini, sufficiet, quod ignoraverit manumissum: quod si ex causa peculiari, quamvis scierit manumissum, si tamen ignoraverit ademptum ei peculium, liberatus erit. utroque autem casu manumissus si intervertendi causa id fecerit, furtum domino facit: nam et si debitori meo mandavero, ut titio pecuniam solveret, deinde titium vetuero accipere idque ignorans debitor titio simulanti se procuratorem solverit, et debitor liberabitur et titius furti actione tenebitur.
Dig.46.3.19
Pomponius 21 ad sab.
Fugitivus meus, cum pro libero se gereret, nummos mihi subreptos credidit tibi: obligari te mihi labeo ait et, si eum liberum existimans solveris ei, liberari te a me, sed si alii solvisses iussu eius vel is ratum habuisset, non liberari, quia priore casu mei nummi facti essent et quasi mihi solutum intellegeretur. et ideo servus meus quod peculiari nomine crediderit, exigendo liberabit debitorem, delegando autem vel novando non idem consequeretur.
Dig.46.3.20
Pomponius 22 ad sab.
Si rem meam, quae pignoris nomine alii esset obligata, debitam tibi solvero, non liberabor, quia avocari tibi res possit ab eo, qui pignori accepisset.
Dig.46.3.21
Paulus 10 ad sab.
Si decem stipulatus a titio deinde stipuleris a seio, quanto minus ab illo consecutus sis: etsi decem petieris a titio, non tamen absolvitur seius: quid enim, si condemnatus titius nihil facere potest? sed et si cum seio prius egeris, titius in nullam partem liberatur: incertum quippe est, an omnino seius debiturus sit: denique si totum titius solverit, nec debitor fuisse videbitur seius, quia condicio eius deficit.
Dig.46.3.22
Ulpianus 45 ad sab.
Filius familias patre invito debitorem eius liberare non potest: adquirere enim obligationem potest, deminuere non potest. Dig.46.3.23
Pomponius 24 ad sab.
Solutione vel iudicium pro nobis accipiendo et inviti et ignorantes liberari possumus.
Dig.46.3.24
Ulpianus 47 ad sab.
Ubi fideiussor pro duobus dena fideiussit, obligatus est in viginti, et sive viginti sive dena solverit, utrumque reum liberabit. sed si quinque solverit, videamus, quem ex reis relevet in quinque? erit ille relevatus, de quo actum est aut, si non appareat, antiquius debitum erit inspiciendum. idem et si quindecim sint soluta: si quidem appareat, quid actum sit, inde decem et aliunde quinque erunt relevata, si vero non apparet, ex antiquiore contractu decem, ex alio quinque erunt relevata.
Dig.46.3.25
Pomponius 31 ad sab.
Ex parte heres institutus si decem, quae defunctus promiserat, tota solvit, pro parte quidem qua heres est liberabitur, pro parte autem reliqua ea condicet. sed si antequam condicat, ei adcreverit reliqua pars hereditatis, etiam pro ea parte erit obligatus et ideo condicenti indebitum doli mali exceptionem obstare existimo.
Dig.46.3.26
Pomponius 35 ad sab.
Si creditor fundum pigneraticium vendiderit et quantum ei debebatur, receperit, debitor liberabitur. sed et si acceptum emptori pretium tulisset creditor vel ab eo stipulatus esset, debitor nihilo minus liberatur. sed si servus pigneratus a creditore venierit, quamdiu redhiberi possit, non liberabitur debitor, sicut in quolibet pignore vendito, quamdiu res inempta fieri possit.
Dig.46.3.27
Ulpianus 28 ad ed.
Etiam circa stipulationem et ex testamento actionem, si res tradita fuerit quae debebatur, quamdiu aliquid iuri rei deest, adhuc tamen ipsa res petenda est: ut puta possum fundum petere, licet mihi traditus sit, si ius quoddam cautionis supererit.
Dig.46.3.28
Paulus 38 ad ed.
Debitores solvendo ei, qui pro tutore negotia gerit, liberantur, si pecunia in rem pupilli pervenit.
Dig.46.3.29
Ulpianus 38 ad ed.
Cum stichus et pamphilus communi servo promissi sunt, alteri stichus, alteri pamphilus solvi non potest, sed dimidiae singulorum partes debentur. idemque est, si quis aut duos stichos aut duos pamphilos dari promisit aut communi duorum servo homines decem dare promisit: nam ambigua vox est decem homines, quemadmodum decem denarii: atque utriusque rei dimidium duobus modis intellegi potest. sed in nummis et oleo ac frumento et similibus, quae communi specie continentur, apparet hoc actum, ut numero dividatur obligatio, quatenus et commodius promissori stipulatoribusque est.
Dig.46.3.30
Ulpianus 51 ad ed.
Si debitor offerret pecuniam, quae peteretur, creditor nollet accipere, praetor ei denegat actiones.
Dig.46.3.31
Ulpianus 7 disp.
Inter artifices longa differentia est et ingenii et naturae et doctrinae et institutionis. ideo si navem a se fabricandam quis promiserit vel insulam aedificandam fossamve faciendam et hoc specialiter actum est, ut suis operis id perficiat, fideiussor ipse aedificans vel fossam fodiens non consentiente stipulatore non liberabit reum. quare etiam si illis stipulationibus fideiussor accesserit: " per te non fieri, quo minus mihi ire agere liceat?", prohibens ire fideiussor stipulationem non committit et, si patientiam praestet, non efficiet, quo minus committatur stipulatio.
Dig.46.3.32
Iulianus 13 dig.
Si servus peculiari nomine crediderit eique debitor, cum ignoraret dominum mortuum esse, ante aditam hereditatem solverit, liberabitur. idem iuris erit et si manumisso servo debitor pecuniam solverit, cum ignoraret ei peculium concessum non esse. neque intererit, vivo an mortuo domino pecunia numerata sit: nam hoc quoque casu debitor liberatur, sicut is, qui iussus est a creditore pecuniam titio solvere, quamvis creditor mortuus fuerit, nihilo minus recte titio solvit, si modo ignoraverit creditorem mortuum esse.
Dig.46.3.33pr.
Iulianus 52 dig.
Qui sibi aut titio fundum dari stipulatus est, quamvis fundus titio datus fuerit, tamen, si postea evictus est, habet actionem, quemadmodum si hominem stipulatus esset et promissor statuliberum titio dedisset isque ad libertatem pervenisset.
Dig.46.3.33.1
Iulianus 52 dig.
Qui stichum aut pamphilum dari promisit, si stichum vulneraverat, non magis eum dando liberatur, quam si solum stichum promisisset et a se vulneratum daret. item qui hominem dari promisit et vulneratum a se offert, non liberatur. iudicio quoque accepto si hominem is cum quo agetur vulneratum a se offert, condemnari debebit. sed et ab alio vulneratum si det, condemnandus erit, cum possit alium dare.
Dig.46.3.34pr.
Iulianus 54 dig.
Qui hominem aut decem tibi aut titio dari promisit, si titio partem hominis tradiderit, mox tibi decem numeraverit, non titio, sed tibi partem hominis condicet, quasi indebitum tua voluntate titio solveret. idemque iuris erit etiam, si mortuo titio decem solverit, ut tibi potius quam heredi titii partem hominis condicat.
Dig.46.3.34.1
Iulianus 54 dig.
Si duo rei stipulandi hominem dari stipulati fuerint et promissor utrique partes diversorum hominum dederit, dubium non est, quin non liberetur. sed si eiusdem hominis partes utrique dederit, liberatio contingit, quia obligatio communis efficiet, ut quod duobus solutum est, uni solutum esse videatur. nam ex contrario cum duo fideiussores hominem dari spoponderint, diversorum quidem hominum partes dantes non liberantur: at si eiusdem hominis partes dederint, liberantur.
Dig.46.3.34.2
Iulianus 54 dig.
Stipulatus sum decem mihi aut hominem titio dari: si homo titio datus fuisset, promissor a me liberatur et, antequam homo daretur, ego decem petere possum.
Dig.46.3.34.3
Iulianus 54 dig.
Si titium omnibus negotiis meis praeposuero, deinde vetuero eum ignorantibus debitoribus administrare negotia mea, debitores ei solvendo liberabuntur: nam is, qui omnibus negotiis suis aliquem proponit, intellegitur etiam debitoribus mandare, ut procuratori solvant.
Dig.46.3.34.4
Iulianus 54 dig.
Si nullo mandato intercedente debitor falso existimaverit voluntate mea pecuniam se numerare, non liberabitur. et ideo procuratori, qui se ultro alienis negotiis offert, solvendo nemo liberabitur:
Dig.46.3.34.5
Iulianus 54 dig.
Et cum fugitivus, qui pro libero se gerebat, rem vendidisset, responsum est emptores fugitivo solventes a domino liberatos non esse.
Dig.46.3.34.6
Iulianus 54 dig.
Si gener socero, ignorante filia, dotem solvisset, non est liberatus, sed condicere socero potest, nisi ratum filia habuisset. et propemodum similis est gener ei, qui absentis procuratori solveret, quia in causam dotis particeps et quasi socia obligationis patri filia esset.
Dig.46.3.34.7
Iulianus 54 dig.
Si debitorem meum iussero pecuniam titio dare donaturus ei, quamvis titius ea mente acceperit, ut meos nummos faceret, nihilo minus debitor liberabitur: sed si postea titius eandem pecuniam mihi dedisset, nummi mei fient.
Dig.46.3.34.8
Iulianus 54 dig.
Quidam filium familias, a quo fideiussorem acceperat, heredem instituerat: quaesitum est, si iussu patris adisset hereditatem, an pater cum fideiussore agere posset. dixi, quotiens reus satisdandi reo satis accipiendi heres existeret, fideiussores ideo liberari, quia pro eodem apud eundem debere non possent.
Dig.46.3.34.9
Iulianus 54 dig.
Si praedo id, quod a debitoribus hereditariis exegerat, petenti hereditatem restituerit, debitores liberabuntur.
Dig.46.3.34.10
Iulianus 54 dig.
Si decem aut hominem dari stipulatus fuero et duos fideiussores accepero titium et maevium et titius quinque solverit, non liberabitur, priusquam maevius quoque quinque solvat: quod si maevius partem hominis solverit, uterque obligatus remanebit.
Dig.46.3.34.11
Iulianus 54 dig.
Qui perpetua exceptione se tueri potest, solutum repetit et ideo non liberatur. quare si ex duobus reis promittendi alter pepigerit, ne ab eo peteretur, quamvis solverit, nihilo minus alter obligatus manebit.
Dig.46.3.35
Alfenus 2 dig. a paulo epit.
Quod servus ex peculio suo credidisset aut deposuisset, id ei, sive venisset sive manumissus esset, recte solvi potest, nisi aliqua causa interciderit, ex qua intellegi possit invito eo, cuius tum is servus fuisset, ei solvi. sed et si quis dominicam pecuniam ab eo faeneratus esset, si permissu domini servus negotium dominicum gessisset, idem iuris est: videtur enim voluntate domini qui cum servo negotium contraheret et ab eo accipere et ei solvere.
Dig.46.3.36
Iulianus 1 ad urs. ferocem.
Si pater meus praegnate uxore relicta decesserit et ex causa hereditaria totum hoc, quod patri meo debitum fuisset, petissem, nihil me consumpsisse quidam existimant: si nemo natus sit, recte me egisse, quia in rerum natura verum fuisset me solum heredem fuisse. iulianus notat: verius est me eam partem perdidisse, pro qua heres fuissem, antequam certum fuisset neminem nasci, aut quartam partem, quia tres nasci potuerunt, aut sextam, quia quinque: nam et aristoteles scripsit quinque nasci posse, quia vulvae mulierum totidem receptacula habere possunt: et esse mulierem romae alexandrinam ab aegypto, quae quinque simul peperit et tum habebat incolumes, et hoc et in aegypto adfirmatum est mihi.
Dig.46.3.37
Iulianus 2 ad urs. ferocem.
Quotiens unus ex fideiussoribus suam partem solvisset, tamquam negotium reo gessisset, perinde habendum est, ac si reus ipse unius fideiussoris partem solvisset: sed tamen ut non ex sorte decedat, sed is fideiussor solus liberatur, cuius nomine solutio facta fuerit.
Dig.46.3.38pr.
Africanus 7 quaest.
Cum quis sibi aut titio dari stipulatus sit, magis esse ait, ut ita demum recte titio solvi dicendum sit, si in eodem statu maneat, quo fuit, cum stipulatio interponeretur: ceterum sive in adoptionem sive in exilium ierit vel aqua et igni ei interdictum vel servus factus sit, non recte ei solvi dicendum: tacite enim inesse haec conventio stipulationi videtur " si in eadem causa maneat".
Dig.46.3.38.1
Africanus 7 quaest.
Si debitorem meum iusserim titio solvere, deinde titium vetuerim accipere et debitor ignorans solverit, ita eum liberari existimavit, si non ea mente titius nummos acceperit, ut eos lucretur. alioquin, quoniam furtum eorum sit facturus, mansuros eos debitoris et ideo liberationem quidem ipso iure non posse contingere debitori, exceptione tamen ei succurri aequum esse, si paratus sit condictionem furtivam, quam adversus titium habet, mihi praestare: sicuti servatur, cum maritus uxori donaturus debitorem suum iubeat solvere: nam ibi quoque, quia nummi mulieris non fiunt, debitorem non liberari, sed exceptione eum adversus maritum tuendum esse, si condictionem, quam adversus mulierem habet, praestet. furti tamen actionem in proposito mihi post divortium competituram, quando mea intersit interceptos nummos non esse.
Dig.46.3.38.2
Africanus 7 quaest.
De peculio cum domino actum est: is damnatus solvit. et fideiussores pro servo acceptos liberari respondit: eandem enim pecuniam in plures causas solvi posse argumentum esse, quod, cum iudicatum solvi satisdatum est et damnatus reus solvat, non solum actione iudicati, sed etiam ex stipulatu et ipse et fideiussores liberentur. et magis simile esse, quod, cum possessor hereditatis existimans se heredem esse solverit, heres non liberetur: tunc enim propterea id evenire, quod ille suo nomine indebitam pecuniam dando repetitionem eius haberet.
Dig.46.3.38.3
Africanus 7 quaest.
Qui hominem promisit si statuliberum solvat, magis puto non esse exspectandam condicionem: sed et creditorem agere posse et illi condictionem competere. quod si interim condicio defecerit, liberatur, perinde atque si quis pendente condicione solvit per errorem et antequam condiceret, condicio exstiterit. illud nullo modo dici conveniet, si mortuo sticho condicio deficiat, liberari debitorem, quamvis, si vivente eo defecerit, liberaretur, quando isto casu nullo tempore perfecte hominem meum feceris: alioquin prope erit, ut etiam, si eum servum, in quo usus fructus alienus est, mihi solveris isque usu fructu manente decesserit, ea solutione liberatus videaris: quod nullo modo probandum est, sicuti si communem solvisses isque decessisset.
Dig.46.3.38.4
Africanus 7 quaest.
Si quis pro eo reverso fideiusserit, qui, cum rei publicae causa abesset, actione qua liberatus sit, deinde annus praeterierit, an fideiussor liberetur? quod iuliano non placebat, et quidem si cum fideiussore experiundi potestas non fuit: sed hoc casu in ipsum fideiussorem ex edicto actionem restitui debere, quemadmodum in eum fideiussorem, qui hominem promissum occidit.
Dig.46.3.38.5
Africanus 7 quaest.
Qui pro te apud titium fideiusserat, pignus in suam obligationem dedit: post idem heredem te instituit. quamvis ex fideiussoria causa non tenearis, nihilo minus tamen pignus obligatum manebit. at si idem alium fideiussorem dederit atque ita heredem te instituerit, rectius existimari ait sublata obligatione eius, pro quo fideiussum sit, eum quoque qui fideiusserit liberari.
Dig.46.3.39
Africanus 8 quaest.
Si, soluturus pecuniam tibi, iussu tuo signatam eam apud nummularium, quoad probaretur, deposuerim, tui periculi eam fore mela libro decimo scribit. quod verum est, cum eo tamen, ut illud maxime spectetur, an per te steterit, quo minus in continenti probaretur: nam tunc perinde habendum erit, ac si parato me solvere tu ex aliqua causa accipere nolles. in qua specie non utique semper tuum periculum erit: quid enim, si inopportuno tempore vel loco optulerim? his consequens esse puto, ut etiam, si et emptor nummos et venditor mercem, quod invicem parum fidei haberent, deposuerint, et nummi emptoris periculo sint ( utique si ipse eum, apud quem deponerentur, elegerit) et nihilo minus merx quoque, quia emptio perfecta sit.
Dig.46.3.40
Marcianus 3 inst.
Si pro me quis solverit creditori meo, licet ignorante me, adquiritur mihi actio pigneraticia. item si quis solverit legata, debent discedere legatarii de possessione: alioquin nascitur heredi interdictum, ut eos deicere possit.
Dig.46.3.41
Papinianus 1 de adult.
Reo criminis postulato interim nihil prohibet recte pecuniam a debitoribus solvi: alioquin plerique innocentium necessario sumptu egebunt.
Dig.46.3.42
Paulus 3 de adult.
Sed nec illud prohibitum videtur, ne a reo creditori solvatur.
Dig.46.3.43
Ulpianus 2 reg.
In omnibus speciebus liberationum etiam accessiones liberantur, puta adpromissores hypothecae pignora, praeterquam quod inter creditorem et adpromissores confusione facta reus non liberatur.
Dig.46.3.44
Marcianus 2 reg.
In numerationibus aliquando evenit, ut una numeratione duae obligationes tollantur uno momento: veluti si quis pignus pro debito vendiderit creditori: evenit enim, ut et ex vendito tollatur obligatio et debiti. item si pupillo, qui sine tutoris auctoritate mutuam pecuniam accepit, legatum a creditore fuerit sub ea condicione, si eam pecuniam numeraverit, in duas causas videri eum numerasse, et in debitum suum, ut in falcidiam heredi imputetur, et condicionis gratia, ut legatum consequatur. item si usus fructus pecuniae numeratae legatus fuerit, evenit, ut una numeratione et liberetur heres ex testamento et obliget sibi legatarium. tantundem est et si damnatus fuerit alicui vendere vel locare: nam vendendo vel locando et liberatur ex testamento heres et obligat sibi legatarium.
Dig.46.3.45pr.
Ulpianus 1 resp.
Callippo respondit, quamvis stipulanti uxori vir spoponderit dirempto matrimonio praedia, quae doti erant obligata, in solutum dare, tamen satis esse offerri dotis quantitatem.
Dig.46.3.45.1
Ulpianus 1 resp.
Idem frontoni respondit perseveranti tutori in tutelae administratione, licet capitis reo, potuisse id, quod pupillo bona fide debetur, exsolvi.
Dig.46.3.46pr.
Marcianus 3 reg.
Si quis aliam rem pro alia volenti solverit et evicta fuerit res, manet pristina obligatio. etsi pro parte fuerit evicta, tamen pro solido obligatio durat: nam non accepisset re integra creditor, nisi pro solido eius fieret.
Dig.46.3.46.1
Marcianus 3 reg.
Sed et si duos fundos verbi gratia pro debito dederit, evicto altero fundo remanet integra obligatio. tunc ergo res pro re soluta liberationem praestat, cum pro solido facta est suscipientis.
Dig.46.3.46.2
Marcianus 3 reg.
Sed et si quis per dolum pluris aestimatum fundum in solutum dederit, non liberatur, nisi id quod deest repleatur.
Dig.46.3.47pr.
Marcianus 4 reg.
In pupillo, cui sine tutoris auctoritate solutum est, si quaeratur, quo tempore sit locupletior, tempus quo agitur inspicitur: et ut exceptio doli mali posita ei noceat, tempus quo agitur spectatur.
Dig.46.3.47.1
Marcianus 4 reg.
Plane, ut scaevola aiebat, etiamsi perierit res ante litem contestatam, interdum quasi locupletior factus intellegitur, id est si necessariam sibi rem emit, quam necessario de suo erat empturus: nam hoc ipso, quo non est pauperior factus, locupletior est. sic et in filio familias putabat macedonianum cessare, si in necessarias causas filius mutuam pecuniam acceperit et eam perdiderit.
Dig.46.3.48
Marcellus l.S. resp.
Titia cum propter dotem bona mariti possideret, omnia pro domina egit, reditus exegit et moventia distraxit: quaero, an ea, quae ex re mariti percepit, in dotem ei reputari debeant. Marcellus respondit reputationem eius quod proponeretur non iniquam videri: pro soluto enim magis habendum est, quod ex ea causa mulier percepit. sed si forte usurarum quoque rationem arbiter dotis reciperandae habere debuerit, ita est computandum, ut, prout quidque ad mulierem pervenit, non ex universa summa decedat, sed prius in eam quantitatem, quam usurarum nomine mulierem consequi oportebat: quod non est iniquum.
Dig.46.3.49
Marcianus l.S. ad hypoth. form.
Solutam pecuniam intellegimus utique naturaliter, si numerata sit creditori. sed et si iussu eius alii solvatur, vel creditori eius vel futuro debitori vel etiam ei cui donaturus erat, absolvi debet. ratam quoque solutionem si creditor habuerit, idem erit. tutori quoque si soluta sit pecunia vel curatori vel procuratori vel cuilibet successori vel servo actori, proficiet ei solutio. quod si acceptum latum sit, quod stipulationis nomine hypotheca erat obligata vel sine stipulatione accepta sit, solutionis quidem verbum non proficiet, sed satisdationis sufficit.
Dig.46.3.50
Paulus 10 ad sab.
Si, cum aurum tibi promisissem, ignoranti quasi aurum aes solverim, non liberabor: sed nec repetam hoc quasi indebitum solutum, quod sciens feci. petentem tamen te aurum exceptione summovebo, si non reddas aes quod accepisti.
Dig.46.3.51
Paulus 9 ad ed.
Dispensatori, qui ignorante debitore remotus est ab actu, recte solvitur: ex voluntate enim domini ei solvitur, quam si nescit mutatam qui solvit liberatur.
Dig.46.3.52
Ulpianus 14 ad ed.
Satisfactio pro solutione est.
Dig.46.3.53
Gaius 5 ad ed. provinc.
Solvere pro ignorante et invito cuique licet, cum sit iure civili constitutum licere etiam ignorantis invitique meliorem condicionem facere.
Dig.46.3.54
Paulus 56 ad ed.
Solutionis verbum pertinet ad omnem liberationem quoquo modo factam magisque ad substantiam obligationis refertur, quam ad nummorum solutionem.
Dig.46.3.55
Ulpianus 61 ad ed.
Qui sic solvit, ut reciperet, non liberatur, quemadmodum non alienantur nummi, qui sic dantur, ut recipiantur.
Dig.46.3.56
Paulus 62 ad ed.
Qui mandat solvi, ipse videtur solvere.
Dig.46.3.57pr.
Ulpianus 77 ad ed.
Si quis stipulatus fuerit " decem in melle", solvi quidem mel potest, antequam ex stipulatu agatur: sed si semel actum sit et petita decem fuerint, amplius mel solvi non potest.
Dig.46.3.57.1
Ulpianus 77 ad ed.
Item si mihi aut titio stipulatus fuero dari, deinde petam, amplius titio solvi non potest, quamvis ante litem contestatam posset.
Dig.46.3.58pr.
Ulpianus 80 ad ed.
Si quis offerenti se negotiis alienis bona fide solverit, quando liberetur? et ait iulianus, cum dominus ratum habuerit, tunc liberari. idem ait, antequam dominus haberet ratum, an condici ex ea causa possit? et ait interesse, qua mente solutio facta esset, utrum ut statim debitor liberetur an vero cum dominus ratum habuisset: priore casu confestim posse condici procuratori et tunc demum extingui condictionem, cum dominus ratum habuisset, posteriore tunc demum nasci condictionem, cum dominus ratum non habuisset.
Dig.46.3.58.1
Ulpianus 80 ad ed.
Si creditor, cuius ignorantis procuratori solutum est, adrogandum se dederit, sive ratum habuit pater, rata solutio est, sive non habuit, repetere debitor potest.
Dig.46.3.58.2
Ulpianus 80 ad ed.
Et si duo rei stipulandi sunt, quorum alterius absentis procuratori datum, antequam is ratum haberet, interim alteri solutum est, in pendenti est posterior solutio ac prior: quippe incertum est, debitum an indebitum exegerit.
Dig.46.3.59
Paulus 2 ad plaut.
Si ita stipulatus sim: " mihi aut titio dare spondes?" et debitor constituerit se mihi soluturum, quamvis mihi competat de constituta actio, potest adhuc adiecto solvere. et si a filio familias mihi aut titio stipulatus sim, patrem posse titio solvere quod in peculio est, scilicet si suo, non filii nomine solvere velit: dum enim adiecto solvitur, mihi solvi videtur: et ideo si indebitum adiecto solutum sit, stipulatori posse condici iulianus putat: ut nihil intersit, iubeam te titio solvere an ab initio stipulatio ita concepta sit.
Dig.46.3.60
Paulus 4 ad plaut.
Is, qui alienum hominem in solutum dedit, usucapto homine liberatur.
Dig.46.3.61
Paulus 5 ad plaut.
In perpetuum quotiens id, quod tibi debeam, ad te pervenit et tibi nihil absit nec quod solutum est repeti possit, competit liberatio.
Dig.46.3.62
Paulus 8 ad plaut.
Dispensatorem meum testamento liberum esse iussi et peculium ei legavi: is post mortem meam a debitoribus pecunias exegit: an heres meus retinere ex peculio eius quod exegit possit, quaeritur. et si quidem post aditam hereditatem exegerit pecuniam, dubitari non debet, quin de peculio eo nomine retineri nihil debeat, quia liber factus incipit debere, si liberantur solutione debitores. cum vero ante aditam hereditatem pecuniam accepit dispensator, si quidem liberantur debitores ipsa solutione, non est dubium, quin de peculio id retinendum sit, quia incipit debere hic heredi quasi negotiorum gestorum vel mandati actione. si vero non liberantur, illa quaestio est: cum negotium meum gerens a debitoribus meis acceperis, deinde ego ratum non habuero et mox agere velim negotiorum gestorum actione, an utiliter agam, si caveam te indemnem futurum. quod quidem ego non puto: nam sublata est negotiorum gestorum actio eo, quod ratum non habui: et per hoc debitor mihi constituitur.
Dig.46.3.63
Paulus 9 ad plaut.
Si debitor sit servi fructuarius, potest is servus per acceptilationem liberare eum: videbitur enim ex re eius adquirere. idem in pacto dicemus.
Dig.46.3.64
Paulus 14 ad plaut.
Cum iussu meo id, quod mihi debes, solvis creditori meo, et tu a me et ego a creditore meo liberor.
Dig.46.3.65
Pomponius 1 ex plaut.
Si filia furiosi a viro divorterit, dictum est vel adgnato curatori voluntate filiae vel filiae consentiente adgnato solvi dotem.
Dig.46.3.66
Pomponius 6 ex plaut.
Si pupilli debitor iubente eo sine tutoris auctoritate pecuniam creditori eius numeravit, pupillum quidem a creditore liberat, sed ipse manet obligatus: sed exceptione se tueri potest. si autem debitor pupilli non fuerat, nec pupillo condicere potest, qui sine tutoris auctoritate non obligatur, nec creditori, cum quo alterius iussu contraxit: sed pupillus in quantum locupletior factus est, utpote debito liberatus, utili actione tenebitur.
Dig.46.3.67
Marcellus 13 dig.
Si quis duos homines promiserit et stichum solverit, poterit eiusdem stichi dominium postea consecutus dando liberari. in nummis minor vel prope nulla dubitatio est: nam et apud alfenum servius eum, qui minus a debitore suo accipere et liberare eum vellet, respondit posse saepius aliquos nummos accipiendo ab eo eique retro dando ac rursus accipiendo id efficere: veluti, si centum debitorem decem acceptis liberare creditor velit, ut, cum decem acceperit, eadem ei retro reddat, mox ab eo accipiat ac novissime retineat: etsi in dubitationem a quibusdam hoc male deducatur, quod non possit videri is qui ita accepit, ut ei a quo accepit retro reddat, solvisse potius quam decessisse.
Dig.46.3.68
Marcellus 16 dig.
Servus decem dare iussus pupillo et liber esse, si heres sit pupillus sive tantum condicio in eum collata sit, an absente quoque tutore pupillo dando libertatem consequatur? moveris comparatione condicionis, quae constitit in facto, veluti " si pupillo servierit", quae potest impleri citra interventum quoque tutoris. et quid, inquis, si curatorem habeat et si furioso dare iussus sit, an curatori dando liberetur? et finge alicui fundum legatum, si dedisset pupillo furiosove. et sciendum est in omnibus istis casibus tutori quidem vel curatori utiliter dependi, ipsis autem, id est furioso vel pupillo, non recte persolvi, ne datio ex illorum inbecillitate pereat: nec enim hoc egit testator, ut, quoquo modo esset datum, expleta videretur condicio.
Dig.46.3.69
Celsus 24 dig.
Si hominem, in quo usus fructus alienus est vel qui erat pignori titio obligatus, noxae dedisti, poterit is, cui condemnatus es, tecum agere iudicati, nec exspectabimus, ut creditor evincat. sed si usus fructus interierit vel dissoluta fuerit pignoris obligatio, existimo processuram liberationem.
Dig.46.3.70
Celsus 26 dig.
Quod certa die promissum est, vel statim dari potest: totum enim medium tempus ad solvendum promissori liberum relinqui intellegitur.
Dig.46.3.71pr.
Celsus 27 dig.
Cum decem mihi aut titio dari stipulatus quinque accipiam, reliquum promissor recte titio dabit.
Dig.46.3.71.1
Celsus 27 dig.
Si fideiussor procuratori creditoris solvit et creditor post tempus, quo liberari fideiussor poterit, ratum habuit, tamen quia fideiussor, cum adhuc ex causa fideiussionis teneretur, solvit, nec repetere potest nec minus agere adversus reum mandati potest, quam si tum praesenti dedisset.
Dig.46.3.71.2
Celsus 27 dig.
Item si ignorans creditor procuratori suo solutum servo debitoris filiove acceptum fecerit, postea autem rescierit et ratum habuerit, confirmatur solutio et quod acceptum latum sit, nullius momenti est: et contra, si ratum non habuerit, quod acceptum fecerit, confirmatur.
Dig.46.3.71.3
Celsus 27 dig.
Sed si ignorans solutum litem contestatus est, si pendente iudicio ratum habuit, absolvi oportet illum, cum quo actum est, si ratum non habuit, condemnari.
Dig.46.3.72pr.
Marcellus 20 dig.
Qui decem debet, si ea optulerit creditori et ille sine iusta causa ea accipere recusavit, deinde debitor ea sine sua culpa perdiderit, doli mali exceptione potest se tueri, quamquam aliquando interpellatus non solverit: etenim non est aequum teneri pecunia amissa, quia non teneretur, si creditor accipere voluisset. quare pro soluto id, in quo creditor accipiendo moram fecit, oportet esse. et sane si servus erat in dote eumque optulit maritus et is servus decessit, aut nummos optulit eosque non accipiente muliere perdiderit, ipso iure desinet teneri.
Dig.46.3.72.1
Marcellus 20 dig.
Cum stichum mihi deberes et in solvendo moram fecisses, sub condicione eum promisisti: pendente ea stichus decessit: videamus, an, quia novari prior obligatio non potest, petitio servi competat ea, quae competeret, si non intercessisset stipulatio. sed in promptu contradictio est debitorem, cum stipulanti creditori sub condicione promisit, non videri in solutione hominis cessasse: nam verum est eum, qui interpellatus dare noluit, offerentem postea periculo liberari.
Dig.46.3.72.2
Marcellus 20 dig.
Sed quid si ignorante debitore ab alio creditor eum stipulatus est? hic quoque existimandus est periculo debitor liberatus, quemadmodum si quolibet nomine eius servum offerente stipulator accipere noluisset.
Dig.46.3.72.3
Marcellus 20 dig.
Idem responsum est, si quis, cum subreptus sibi servus esset, sub condicione stipulatus fuerit quidquid furem dare facere oportet: nam et fur condictione liberatur, si dominus oblatum sibi accipere noluit. si tamen, cum in provincia forte servus esset, intercesserit stipulatio ( et finge prius quam facultatem eius nancisceretur fur vel promissor, decessisse servum), non poterit rationi, quam supra reddidimus, locus esse: non enim optulisse eum propter absentiam intellegi potest.
Dig.46.3.72.4
Marcellus 20 dig.
Stichum aut pamphilum stipulatus sum, cum esset meus pamphilus: nec si meus esse desierit, liberabitur promissor pamphilum dando: neutrum enim videtur in pamphilo homine constitisse nec obligatio nec solutio. sed ei, qui hominem dari stipulatus est, unum etiam ex his, qui tunc stipulatoris servi erant, dando promissor liberatur: vi quidem ipsa et hic ex his dari stipulatus est, qui eius non erant. fingamus ita stipulatum: " hominem ex his, quos sempronius reliquit, dare spondes?", cum tres sempronius reliquisset, eorumque aliquem stipulatoris fuisse: num mortuis duobus, qui alterius erant, supererit ulla obligatio, videamus. et magis est deficere stipulationem, nisi ante mortem duorum desierit esse reliquus servus stipulatoris.
Dig.46.3.72.5
Marcellus 20 dig.
Qui hominem debebat, stichum, cui libertas ex causa fideicommissi praestanda est, solvit: non videtur liberatus: nam vel minus hic servum dedit quam ille, qui servum dedit nondum noxa solutum. num ergo et si vispellionem aut alias turpem dederit hominem, idem sit? et sane datum negare non possumus et differt haec species a prioribus: habet enim servum, qui ei auferri non possit.
Dig. d.46.3.72.6
Marcellus 20 dig.
Promissor servi eum debet hominem solvere, quem, si velit stipulator, possit ad libertatem perducere.
Dig.46.3.73
Marcellus 31 dig.
Ob triginta nummos pecuniae creditae fideiussorem in viginti dedi et pignus: ex venditione autem pignoris creditor decem consecutus est: utrum ex universitate id decedit, ut quidam putant, si in solvendis decem nihil debitor dixisset, an sicut ego puto, in totis decem fideiussori contingit liberatio? quia hoc dicendo potuit hoc efficere debitor, ut, ubi non dixit, id potius soluturum existimetur, quod satisdato debeatur? magis tamen existimo licuisse creditori in id, quod solus debebat reus, accepto referre.
Dig.46.3.74
Modestinus 3 reg.
Id, quod poenae nomine a debitore exactum est, lucro debet cedere creditoris.
Dig.46.3.75
Modestinus 8 reg.
Sicut acceptilatio in eum diem praecedentes peremit actiones, ita et confusio: nam si debitor heres creditori exstiterit, confusio hereditatis peremit petitionis actionem.
Dig.46.3.76
Modestinus 6 resp.
Modestinus respondit, si post solutum sine ullo pacto omne, quod ex causa tutelae debeatur, actiones post aliquod intervallum cessae sint, nihil ea cessione actum, cum nulla actio superfuerit: quod si ante solutionem hoc factum est vel, cum convenisset, ut mandarentur actiones, tunc solutio facta esset mandatum subsecutum est, salvas esse mandatas actiones, cum novissimo quoque casu pretium magis mandatarum actionum solutum quam actio quae fuit perempta videatur.
Dig.46.3.77
Modestinus 7 pand.
In liberto antiquior contractus operarum esse non potest, sine quo libertas ei data non esset.
Dig.46.3.78
Iavolenus 11 ex cass.
Si alieni nummi inscio vel invito domino soluti sunt, manent eius cuius fuerunt: si mixti essent, ita ut discerni non possent, eius fieri qui accepit in libris gaii scriptum est, ita ut actio domino cum eo, qui dedisset, furti competeret.
Dig.46.3.79
Iavolenus 10 epist.
Pecuniam, quam mihi debes, aut aliam rem si in conspectu meo ponere te iubeam, efficitur, ut et tu statim libereris et mea esse incipiat: nam tum, quod a nullo corporaliter eius rei possessio detinetur, adquisita mihi et quodammodo manu longa tradita existimanda est.
Dig.46.3.80
Pomponius 4 ad q. muc.
Prout quidque contractum est, ita et solvi debet: ut, cum re contraxerimus, re solvi debet: veluti cum mutuum dedimus, ut retro pecuniae tantundem solvi debeat. et cum verbis aliquid contraximus, vel re vel verbis obligatio solvi debet, verbis, veluti cum acceptum promissori fit, re, veluti cum solvit quod promisit. aeque cum emptio vel venditio vel locatio contracta est, quoniam consensu nudo contrahi potest, etiam dissensu contrario dissolvi potest.
Dig.46.3.81pr.
Pomponius 6 ad q. muc.
Si stipulatus sim mihi aut titio dari, si titius decesserit, heredi eius solvere non poteris.
Dig.46.3.81.1
Pomponius 6 ad q. muc.
Si lancem deposuerit apud me titius et pluribus heredibus relictis decesserit: si pars heredum me interpellet, optimum quidem esse, si praetor aditus iussisset me parti heredum eam lancem tradere, quo casu depositi me reliquis coheredibus non teneri. sed et si sine praetore sine dolo malo hoc fecero, liberabor aut ( quod verius est) non incidam in obligationem. optimum autem est id per magistratum facere.
Dig.46.3.82
Proculus 5 epist.
Si, cum cornelius fundum suum nomine seiae viro eius doti dedisset nec de eo reddendo quicquam cavisset, fecit, ut inter se vir et seia paciscerentur, ut divortio facto is fundus cornelio redderetur: non puto divortio facto virum vetante seia eum fundum cornelio tuto redditurum esse, sicuti si, cum pactum conventum nullum intercessisset, divortio facto mulier iussit eum fundum cornelio reddi, deinde antequam redderetur, vetuisset, non tuto redderetur. sed si antequam seia vetaret, cornelio eum fundum reddidisset nec causam habuisset existimandi id invita seia facturum esse, nec melius nec aequius esse existimarem eum fundum seiae reddi.
Dig.46.3.83
Pomponius 14 ex var. lect.
Si tuo servo credidero eumque redemero et is manumissus mihi solverit, non repetet.
Dig.46.3.84
Proculus 7 epist.
Egisti de peculio servi nomine cum domino: non esse liberatos fideiussores eius respondit. at si idem servus ex peculio suo permissa administratione peculii nummos solvisset, liberatos esse fideiussores eius recte legisti.
Dig.46.3.85
Callistratus 1 ed. monit.
Solidum non solvitur non minus quantitate quam die.
Dig.46.3.86
Paulus 8 ad ed.
Hoc iure utimur, ut litis procuratori non recte solvatur: nam et absurdum est, cui iudicati actio non datur, ei ante rem iudicatam solvi posse. si tamen ad hoc datus sit, ut et solvi possit, solvendo eo liberabitur.
Dig.46.3.87
Celsus 20 dig.
Quodlibet debitum solutum a procuratore meo non repeto, quoniam, cum quis procuratorem omnium rerum suarum constituit, id quoque mandare videtur, ut creditoribus suis pecuniam solvat neque post ea exspectandum est, ut ratum habeat.
Dig.46.3.88
Scaevola 5 dig.
Filiae intestato patri heredis negotia mater gessit et res vendendas per argentarios dedit idque ipsum codice conscriptum est: argentarii universum redactum venditionis solverunt et post solutionem novem fere annis, quidquid agendum erat, nomine pupillae mater egit eamque marito nuptum collocavit et res ei tradidit. quaesitum est, an puella cum argentariis aliquam actionem habet, quando non ipsa stipulata sit pretium rerum, quae in venditionem datae sunt, sed mater. respondit, si de eo quaereretur, an iure ea solutione argentarii liberati essent, responderi iure liberatos. claudius: subest enim illa ex iurisdictione pendens quaestio, an pretia rerum, quae sciebant esse pupillae, bona fide solvisse videantur matri, quae ius administrationis non habebat: ideoque si hoc sciebant, non liberantur, scilicet si mater solvendo non sit.
Dig.46.3.89pr.
Scaevola 29 dig.
Ex pluribus causis et chirographis creditor ita cavit: " titius maevius dico me accepisse et habere et accepto tulisse a gaio titio reliquum omne ratione posita eius pecuniae, quam mihi stichus gaii titii servus caverat". quaesitum est, an ex ceteris chirographis, quae non stichus cavit, sed ipse debitor, integra manet actio ex reliquis chirographis per ipsum debitorem cautis. respondit eam solam obligationem dissolutam, ex qua solutum proponeretur.
Dig.46.3.89.1
Scaevola 29 dig.
Lucius titius ex duobus chirographis, quibus quadringenta ei a seio debebantur, altero centum, altero trecentum, scripsit seio, ut unius chirographi centum per maevium et septicium sibi mitterentur: quaero, an seius, si maevio et septicio ex trecentum quoque solvisse se dicat, liberatus sit. respondit, si nec mandavit, ut ex trecentum solveretur, nec solutum ratum habuit, non esse liberatum.
Dig.46.3.89.2
Scaevola 29 dig.
Lucius titius duabus stipulationibus, una quindecim sub usuris maioribus, altera viginti sub usuris levioribus seium eadem die obligavit, ita ut viginti prius solverentur, id est idibus septembribus: debitor post diem utriusque stipulationis cedentem solvit viginti sex neque dictum est ab altero, pro qua stipulatione solveretur. quaero, an quod solutum est eam stipulationem exoneraverit, cuius dies ante cessit, id est ut viginti sortis videantur et in usuras eorum sex data. respondit magis id accipi ex usu esse.
Dig.46.3.90
Scaevola 26 dig.
Filius, qui administrabat ut heres paterna bona, pecuniam ex his sempronio mutuam dedit et eandem particulatim recepit, deinde se abstinuit, quia minor annis erat, ab ea hereditate: quaesitum est, curator bonorum patris constitutus an adversus sempronium utilem actionem habet. respondit nihil proponi, cur non is, qui solvisset id quod mutuum ita acceperat, liberatus esset.
Dig.46.3.91
Labeo 6 pith. a paulo epit.
Si debitor tuus non vult a te liberari et praesens est, non potest invitus a te solvi. paulus: immo debitorem tuum etiam praesentem etiam invitum liberare ita poteris supponendo, a quo debitum novandi causa stipuleris: quod etiamsi acceptum non feceris, tamen statim, quod ad te attinet, res peribit: nam et petentem te doli mali praescriptio excludet.
Dig.46.3.92pr.
Pomponius 9 epist.
Si mihi alienum servum dari promiseris aut testamento dare iussus fueris isque servus, antequam per te staret quo minus dares, a domino manumissus sit, haec manumissio morti similis sit: si autem decessisset, non tenearis.
Dig.46.3.92.1
Pomponius 9 epist.
Sed et si quis servum, quem dari promisit, heres a domino scriptus statuliberum dederit, liberatur.
Dig.46.3.93pr.
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Si duo rei sint stipulandi et alter alterum heredem scripsit, videndum, an confundatur obligatio. placet non confundi. quo bonum est hoc dicere? quod, si intendat dari sibi oportere, vel ideo dari oportet ipsi, quod heres exstitit, vel ideo, quod proprio nomine ei deberetur. atquin magna est huius rei differentia: nam si alter ex reis pacti conventi temporali exceptione summoveri poterit, intererit, is qui heres exstitit utrumne suo nomine an hereditario experiatur, ut ita possis animadvertere, exceptioni locus sit nec ne.
Dig.46.3.93.1
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Item si duo rei sint promittendi et alter alterum heredem scripsit, confunditur obligatio.
Dig.46.3.93.2
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Sed et si reus heredem fideiussorem scripserit, confunditur obligatio. et quasi generale quid retinendum est, ut, ubi ei obligationi, quae sequellae locum optinet, principalis accedit, confusa sit obligatio: quotiens duae sint principales, altera alteri potius adicitur ad actionem, quam confusionem parere.
Dig.46.3.93.3
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Quid ergo, si fideiussor reum heredem scripserit ? confundetur obligatio secundum sabini sententiam, licet proculus dissentiat.
Dig.46.3.94pr.
Papinianus 8 quaest.
Si is, cui nummos debitor solvit alienos, nummis integris pergat petere quod sibi debeatur, nec offerat quod accepit, exceptione doli summovebitur.
Dig.46.3.94.1
Papinianus 8 quaest.
Sin autem communes nummos credam aut solvam, confestim pro parte mea nascetur et actio et liberatio, sive in singulis nummis communionem pro indiviso quis esse intellegat sive in pecunia non corpora cogitet, sed quantitatem.
Dig.46.3.94.2
Papinianus 8 quaest.
Sed et si fideiussor alienos nummos in causam fideiussionis dedit, consumptis his mandati agere potest: et ideo si eam pecuniam solvat, quam subripuerat, mandati aget, postquam furti vel ex causa condictionis praestiterit.
Dig.46.3.94.3
Papinianus 8 quaest.
Fabius ianuarius papiniano salutem. cum titius gaio seio deberet ex causa fideicommissi certam quantitatem et tantundem eidem ex alia causa, quae peti quidem non poterat, ex solutione autem petitionem non praestat, titii servus actor absente domino solvit eam summam, quae efficeret ad quantitatem unius debiti, cautumque est ei solutum ex universo credito: quaero, id quod solutum est in quam causam acceptum videtur. respondi, si quidem titio seius ita cavisset, ut sibi solutum ex universo credito significaret, crediti appellatio solam fideicommissi pecuniam demonstrare videtur, non eam, quae petitionem quidem non habet, solutione autem facta repeti pecunia non potest. cum vero servus titii actor absente domino pecuniam solverit, ne dominium quidem nummorum in eam speciem obligationis, quae habuit auxilium exceptionis, translatum foret, si ex ea causa solutio facta proponeretur, quia non est vero simile dominum ad eam speciem solvendis pecuniis servum praeposuisse, quae solvi non debuerunt, non magis quam ut nummos peculiares ex causa fideiussionis, quam servus non ex utilitate peculii suscepit, solveret.
Dig.46.3.95pr.
Papinianus 28 quaest.
" stichum aut pamphilum, utrum ego velim, dare spondes?" altero mortuo qui vivit solus petetur, nisi si mora facta sit in eo mortuo, quem petitor elegit: tunc enim perinde solus ille qui decessit praebetur, ac si solus in obligationem deductus fuisset.
Dig.46.3.95.1
Papinianus 28 quaest.
Quod si promissoris fuerit electio, defuncto altero qui superest aeque peti poterit. enimvero si facto debitoris alter sit mortuus, cum debitoris esset electio, quamvis interim non alius peti possit, quam qui solvi etiam potest, neque defuncti offerri aestimatio potest, si forte longe fuit vilior, quoniam id pro petitore in poenam promissoris constitutum est, tamen, si et alter servus postea sine culpa debitoris moriatur, nullo modo ex stipulatu agi poterit, cum illo in tempore, quo moriebatur, non commiserit stipulationem. sane quoniam impunita non debent esse admissa, doli actio non immerito desiderabitur: aliter quam in persona fideiussoris, qui promissum hominem interfecit, quia tenetur ex stipulatu actione fideiussor, quemadmodum tenebatur, si debitor sine herede decessisset.
Dig.46.3.95.2
Papinianus 28 quaest.
Aditio hereditatis nonnumquam iure confundit obligationem, veluti si creditor debitoris vel contra debitor creditoris adierit hereditatem. aliquando pro solutione cedit, si forte creditor, qui pupillo sine tutoris auctoritate nummos crediderat, heres ei extitit: non enim quanto locupletior pupillus factus est, consequeretur, sed in solidum creditum suum ex hereditate retinet. aliquando evenit, ut inanis obligatio aditione hereditatis confirmetur. nam si heres, qui restituerit ex trebelliano hereditatem, fideicommissario heres exstiterit, vel mulier, quae pro titio intercesserat, eidem heres extiterit, incipit obligatio civilis propter hereditatem eius, qui iure tenebatur, auxilium exceptionis amittere: etenim inconditum est subvenire sexui mulieris, quae suo nomine periclitetur.
Dig.46.3.95.3
Papinianus 28 quaest.
Quod volgo iactatur fideiussorem, qui debitori heres extitit, ex causa fideiussionis liberari, totiens verum est, quotiens rei plenior promittendi obligatio invenitur. nam si reus dumtaxat fuit obligatus, fideiussor liberabitur. e contrario non potest dici non tolli fideiussoris obligationem, si debitor propriam et personalem habuit defensionem: nam si minori viginti quinque annis bonae fidei pecuniam credidit isque nummos acceptos perdidit et intra tempora in integrum restitutionis decessit herede fideiussore, difficile est dicere causam iuris honorarii, quae potuit auxilio minori esse, retinere fideiussoris obligationem, quae principalis fuit et cui fideiussoris accessit sine contemplatione iuris praetorii. auxilium igitur restitutionis fideiussoris qui adulescenti heres extitit, intra constitutum tempus salvum erit.
Dig.46.3.95.4
Papinianus 28 quaest.
Naturalis obligatio ut pecuniae numeratione, ita iusto pacto vel iureiurando ipso iure tollitur, quod vinculum aequitatis, quo solo sustinebatur, conventionis aequitate dissolvitur: ideoque fideiussor, quem pupillus dedit, ex istis causis liberari dicitur.
Dig.46.3.95.5
Papinianus 28 quaest.
Quaesitum est, an ita stipulari quis possit: " mihi aut filio meo decem dari?" vel ita: " mihi aut patri?" sed non incommode potest adhiberi distinctio, ut filio quidem stipulante patris tunc adiciatur persona, cum stipulatio ei adquiri non possit: e contrario autem nihil prohibeat patre stipulante filii personam adici, cum totiens, quod pater filio stipulatur, sibi stipulatus intellegitur, cum ipsi sibi stipulatus non est, et in proposito manifestum est non obligationis, sed solutionis gratia filii personam adiectam.
Dig.46.3.95.6
Papinianus 28 quaest.
Usum fructum mihi aut titio dari stipulatus sum: titio capite deminuto, facultas solvendi titio non intercidit, quia et sic stipulari possumus: " mihi aut titio, cum capite minutus erit, dari?"
Dig.46.3.95.7
Papinianus 28 quaest.
Nam si furiosi vel pupilli persona adiecta sit, ita tutori vel curatori pecunia recte dabitur, si condicionis quoque implendae causa recte pecunia tutori vel curatori datur. quod quidem labeo et pegasus putaverunt utilitatis causa recipiendum: idque ita recipi potest, si pecunia in rem vel pupilli vel furiosi versa est, quomodo si domino iussus dare servo dedisset, ut domino daret. ceterum qui servo dare iussus est, domino dando non aliter implesse condicionem intellegendus est, quam si ex voluntate servi dedit. idem respondendum est in solutione, si stipulato sempronio sibi aut sticho maevii servo decem dari debitor maevio domino pecuniam solverit.
Dig.46.3.95.8
Papinianus 28 quaest.
Si creditor debitoris hereditatem ad se non pertinentem possedit et tantum ad eum pervenit, quantum, si quilibet alius bonorum possessor ei solveret, liberaret heredem, non potest dici fideiussores liberari: neque enim ipsum sibi solvisse pecuniam credendum est, a quo hereditas evincitur.
Dig.46.3.95.9
Papinianus 28 quaest.
Dolo fecisti, quo minus possideres quod ex hereditate ad alium pertinente adprehenderas: si possessor corpus aut litis aestimationem praestitit, ea res tibi proderit, quia nihil petitoris interest: ceterum si tu ante conventus ex praeterito dolo praestiteris, nihil ea res possessori proderit.
Dig.46.3.95.10
Papinianus 28 quaest.
Si mandatu meo titio pecuniam credidisses, eiusmodi contractus similis est tutori et debitori pupilli: et ideo mandatore convento et damnato, quamquam pecunia soluta sit, non liberari debitorem ratio suadet, sed et praestare debet creditor actiones mandatori adversus debitorem, ut ei satisfiat. et hoc pertinet tutoris et pupilli debitoris non fecisse comparationem: nam cum tutor pupillo tenetur ob id, quod debitorem eius non convenit, neque iudicio cum altero accepto liberatur alter nec, si damnatus tutor solverit, ea res proderit debitori: quin etiam dici solet tutelae contraria actione agendum, ut ei pupillus adversus debitores actionibus cedat.
Dig.46.3.95.11
Papinianus 28 quaest.
Si creditor a debitore culpa sua causa ceciderit, prope est, ut actione mandati nihil a mandatore consequi debeat, cum ipsius vitio acciderit, ne mandatori possit actionibus cedere.
Dig.46.3.95.12
Papinianus 28 quaest.
Si inter emptorem et venditorem convenerit, priusquam aliquid ex alterutra parte solveretur, ut ab emptione discedatur, fideiussor eo nomine acceptus soluto contractu liberabitur.
Dig.46.3.96pr.
Papinianus 11 resp.
Pupilli debitor tutore delegante pecuniam creditori tutoris solvit: liberatio contigit, si non malo consilio cum tutore habito hoc factum esse probetur. sed et interdicto fraudatorio tutoris creditor pupillo tenetur, si eum consilium fraudis participasse constabit.
Dig.46.3.96.1
Papinianus 11 resp.
Cum pupilla magistratui, qui per fraudem pupillo tutorem dedit, heres extitisset, tutores eius cum adulescente transegerunt: eam transactionem pupilla ratam habere noluit: nihilo minus erit tutorum pecunia liberata nec tutores contra adulescentem actionem nec utilem habebunt, qui suum reciperavit. plane si adulescens pecuniam restituere tutori pupillae maluerit, rescisso quod gestum est actionem utilem in pupillam heredem magistratus accipiet.
Dig.46.3.96.2
Papinianus 11 resp.
Soror, cui legatum ab herede fratre debebatur, post motam legati quaestionem transegit, ut nomine debitoris contenta legatum non peteret. placuit, quamvis nulla delegatio facta neque liberatio secuta esset, tamen nominis periculum ad eam pertinere itaque, si legatum contra placitum peteret, exceptionem pacti non inutiliter opponi.
Dig.46.3.96.3
Papinianus 11 resp.
Cum eodem tempore pignora duobus contractibus obligantur, pretium eorum pro modo pecuniae cuiusque contractus creditor accepto facere debet nec in arbitrio eius electio erit, cum debitor pretium pignoris consortioni subiecerit: quod si temporibus discretis superfluum pignorum obligari placuit, prius debitum pretio pignorum iure solvetur, secundum superfluo compensabitur.
Dig.46.3.96.4
Papinianus 11 resp.
Cum institutus deliberaret, substituto pecunia per errorem soluta est: ad eum hereditate postea devoluta causa condictionis evanescit: quae ratio facit, ut obligatio debiti solvatur.
Dig.46.3.97
Papinianus 2 def.
Cum ex pluribus causis debitor pecuniam solvit, utriusque demonstratione cessante potior habebitur causa eius pecuniae, quae sub infamia debetur: mox eius, quae poenam continet: tertio quae sub hypotheca vel pignore contracta est: post hunc ordinem potior habebitur propria quam aliena causa, veluti fideiussoris. quod veteres ideo definierunt, quod verisimile videretur diligentem debitorem admonitum ita negotium suum gesturum fuisse. si nihil eorum interveniat, vetustior contractus ante solvetur. si maior pecunia numerata sit, quam ratio singulorum exposcit, nihilo minus primo contractu soluto, qui potior erit, superfluum ordini secundo vel in totum vel pro parte minuendo videbitur datum.
Dig.46.3.98pr.
Paulus 15 quaest.
Qui res suas obligavit, postea aliquam possessionem ex his pro filia sua dotem promittendo obligavit et solvit. si ea res a creditore evicta est, dicendum est maritum ex dotis promissione agere posse, ac si statuliberum remve sub condicione legatam dotis nomine pro filia pater solvisset: harum enim rerum solutio non potest nisi ex eventu liberare, scilicet quo casu certum erit remanere eas.
Dig.46.3.98.1
Paulus 15 quaest.
Diversum respondetur in ea pecunia sive re, quam patronus post mortem liberti per fabianam aufert: haec enim actio cum sit nova, partam liberationem non potest revocare.
Dig.46.3.98.2
Paulus 15 quaest.
Huic applicatur minor viginti quinque annis, qui a creditore circumscriptus in rem ex causa debiti solutam restituitur.
Dig.46.3.98.3
Paulus 15 quaest.
Rem autem castrensis peculii solventem patrem perinde accipere debemus, ac si alienam dedisset, quamvis possit residere apud eum, cui soluta est, prius mortuo intestato filio: sed tunc adquisita creditur, cum filius decesserit: et utique cuius fuerit, eventus declaret sitque et hoc ex his, quae post factis, in praeteritum quid fuerit, declarent.
Dig.46.3.98.4
Paulus 15 quaest.
Mihi dare decem pure aut titio kalendis vel sub condicione, aut mihi kalendis ianuariis, titio februariis utiliter stipulor: quod si mihi kalendis februariis, titio kalendis ianuariis, potest dubitari. sed rectius dicitur utiliter stipulatum: nam cum in diem sit ea quoque obligatio, etiam mihi solvi potest ante februarias: igitur et illi solvi poterit.
Dig.46.3.98.5
Paulus 15 quaest.
Qui stipulatus " sibi aut titio" si hoc dicit " si titio non solveris" dari sibi, videtur condicionaliter stipulari. et ideo etiam sic facta stipulatione: " mihi decem aut quinque titio dari?" quinque titio solutis liberabitur reus a stipulatore. quod ita potest admitti, si hoc ipsum expressim agebatur, ut quasi poena adiecta sit in persona stipulantis, si titio solutum non esset. at ubi simpliciter " sibi aut titio" stipulatur, solutionis tantum causa adhibetur titius et ideo quinque ei solutis remanebunt reliqua quinque in obligatione. contra si mihi quinque, illi decem stipulatus sim, quinque titio solutis non facit conceptio stipulationis, ut a me liberetur: porro si decem solverit, non quinque repetet, sed mihi per mandati actionem decem debebuntur.
Dig.46.3.98.6
Paulus 15 quaest.
Mihi romae aut ephesi titio dari stipulor: an solvendo titio ephesi a me liberetur, videamus: nam si diversa facta sunt, ut iulianus putat, diversa res est. sed cum praevalet causa dandi, liberatur: liberaretur enim et si mihi stichum, illi pamphilum dari stipulatus essem et titio pamphilum solvisset. at ubi merum factum stipulor, puta insulam in meo solo aedificari aut in titii loco, numquid, si in titii loco aedificet, non contingat liberatio? nemo enim dixit facto pro facto soluto liberationem contingere. sed verius est liberationem contingere, quia non factum pro facto solvere videtur, sed electio promissoris completur.
Dig.46.3.98.7
Paulus 15 quaest.
Si servus fructuarius ex re fructuarii domino proprietatis aut fructuario stipuletur, inutilis est stipulatio: at ex re proprietarii si ipsi domino aut fructuario stipuletur, recte stipulatur: tantum enim solutionis capax est fructuarius hoc casu, non etiam obligationis.
Dig.46.3.98.8
Paulus 15 quaest.
Aream promisi alienam: in ea dominus insulam aedificavit: an stipulatio extincta sit, quaesitum est. respondi, si alienum hominem promisi et is a domino manumissus est, liberor. nec admissum est, quod celsus ait, si idem rursus lege aliqua servus effectus sit, peti eum posse: in perpetuum enim sublata obligatio restitui non potest, et si servus effectus sit, alius videtur esse. nec simili argumento usus est, ut, si navem, quam tu promisisti, dominus dissolverit, deinde isdem tabulis compegerit, teneri te: hic enim eadem navis est, quam te daturum spopondisti, ut videatur magis obligatio cessare quam extincta esse. homini autem manumisso simile fiet, si ea mente dissolutam esse navem posueris, ut in alios usus converterentur tabulae, deinde mutato consilio easdem compositas: alia enim videbitur esse posterior navis, sicut ille alius homo est. non est his similis area, in qua aedificium positum est: non enim desiit in rerum natura esse. immo et peti potest area et aestimatio eius solvi debebit: pars enim insulae area est et quidem maxima, cui etiam superficies cedit. diversum dicemus, si servus promissus ab hostibus captus sit: hic interim peti non potest quasi ante diem, sed si redierit postliminio, recte tunc petetur: cessavit enim hic obligatio. area autem extat, sicut cetera, ex quibus aedificium constitit. denique lex duodecim tabularum tignum aedibus iunctum vindicari posse scit, sed interim id solvi prohibuit pretiumque eius dari voluit.
Dig.46.3.99
Paulus 4 resp.
Respondit debitorem non esse cogendum in aliam formam nummos accipere, si ex ea re damnum aliquid passurus sit.
Dig.46.3.100
Paulus 10 resp.
Quaero, an curatoribus vel tutoribus in provincia datis romae pecunia solvi possit, quae in provincia ita ab his faenerata esset, ut romae solveretur, cum idem curatores vel tutores rerum italicarum administrationem non sustinent, an, si solverit debitor, liberetur. paulus respondit his tutoribus vel curatoribus recte pupillo pecuniam debitam solvi, qui negotia eius administrant: eos autem, qui provincialium rerum curatores vel tutores sunt, italica negotia administrare non solere, nisi specialiter tutores provincialium rerum, ut sibi romae redderetur, promitti curaverunt.
Dig.46.3.101pr.
Paulus 15 resp.
Paulus respondit non ideo eos, qui virilem portionem ex causa fideicommissi inferre debuerant, liberatos videri, quoniam quidam ex collegis per errorem plus debito intulerunt.
Dig.46.3.101.1
Paulus 15 resp.
Paulus respondit aliam causam esse debitoris solventis, aliam creditoris pignus distrahentis: nam cum debitor solvit pecuniam, in potestate eius esse commemorare, in quam causam solveret: cum autem creditor pignus distraheret, licere ei pretium in acceptum referre etiam in eam quantitatem, quae natura tantum debebatur, et ideo deducto eo debitum peti posse.
Dig.46.3.102pr.
Scaevola 5 resp.
Creditor oblatam a debitore pecuniam ut alia die accepturus distulit: mox pecunia, qua illa res publica utebatur, quasi aerosa iussu praesidis sublata est: item pupillaris pecunia, ut possit idoneis nominibus credi servata, ita interempta est: quaesitum est, cuius detrimentum esset. respondi secundum ea quae proponerentur nec creditoris nec tutoris detrimentum esse.
Dig.46.3.102.1
Scaevola 5 resp.
Cum de sorte debita constaret, de usura litigatum esset, novissime ex appellatione pronuntiatum est solutas quidem usuras non repeti, in futurum vero non deberi: quaero, pecunia data utrum usuris cedere deberet, quod petitor defenderet, an vero sorti proficeret. respondi, si qui dabat, in sortem se dare dixisset, usuris non debere proficere.
Dig.46.3.102.2
Scaevola 5 resp.
Valerius lucii titii servus scripsit: " accepi a mario marino ex summa maiore tot aureos": quaero, an haec summa in proximum annum ei accepto ferri debeat, cum superioris anni sit reliquator. respondi videri in primam quamque summam liberationem proficere.
Dig.46.3.102.3
Scaevola 5 resp.
Titius mutuam pecuniam accepit et quincunces usuras spopondit easque paucis annis solvit: postea nullo pacto interveniente per errorem et ignorantiam semisses usuras solvit: quaero, an patefacto errore id, quod amplius usurarum nomine solutum esset quam in stipulatum deductum, sortem minueret. respondit, si errore plus in usuris solvisset quam deberet, habendam rationem in sortem eius quod amplius solutum est.
Dig.46.3.103
Maecenatus 2 fideic.
Cum ex pluribus causis debitor pecuniam solvit, iulianus elegantissime putat ex ea causa eum solvisse videri debere, ex qua tunc, cum solvebat, compelli poterit ad solutionem.
Dig.46.3.104
Maecenatus 8 fideic.
Ante restitutam hereditatem solutiones et liberationes factae ab herede ratae habebuntur.
Dig.46.3.105
Paulus l.S. ad l. falcid.
Quod dicimus in eo herede, qui fideiussori testatoris id, quod ante aditam hereditatem ab eo solutum est, debere statim solvere, cum aliquo scilicet temperamento temporis intellegendum est: nec enim cum sacco adire debet.
Dig.46.3.106
Gaius 2 de verb. oblig.
Aliud est iure stipulationis titio solvi posse, aliud postea permissu meo id contingere. nam cui iure stipulationis recte solvitur, ei etiam prohibente me recte solvi potest: cui vero alias permisero solvi, ei non recte solvitur, si, priusquam solveretur, denuntiaverim promissori, ne ei solveretur.
Dig.46.3.107
Pomponius 2 enchir.
Verborum obligatio aut naturaliter resolvitur aut civiliter: naturaliter veluti solutione aut cum res in stipulationem deducta sine culpa promissoris in rebus humanis esse desiit: civiliter veluti acceptilatione vel cum in eandem personam ius stipulantis promittentisque devenit.
Dig.46.3.108
Paulus 2 manual.
Ei, qui mandatu meo post mortem meam stipulatus est, recte solvitur, quia talis est lex obligationis: ideoque etiam invito me recte ei solvitur. ei autem, cui iussi debitorem meum post mortem meam solvere, non recte solvitur, quia mandatum morte dissolvitur.

Dig.46.4.0. De acceptilatione.
Dig.46.4.1
Modestinus 2 reg.
Acceptilatio est liberatio per mutuam interrogationem, qua utriusque contingit ab eodem nexu absolutio.
Dig.46.4.2
Ulpianus 24 ad sab.
Pupillum per acceptilationem etiam sine tutoris auctoritate liberari posse placet.
Dig.46.4.3
Paulus 4 ad sab.
Per procuratorem nec liberari nec liberare quisquam acceptilatione sine mandato potest.
Dig.46.4.4
Pomponius 9 ad sab.
Acceptilatio sub condicione fieri non potest.
Dig.46.4.5
Ulpianus 34 ad sab.
In diem acceptilatio facta nullius est momenti: nam solutionis exemplo acceptilatio solet liberare.
Dig.46.4.6
Ulpianus 47 ad sab.
Pluribus stipulationibus factis si promissor ita accepto rogasset: " quod ego tibi promisi, habesne acceptum?", si quidem apparet, quid actum est, id solum per acceptilationem sublatum est: si non apparet, omnes stipulationes solutae sunt: dummodo illud sciamus, si ego aliud accepto tuli, aliud tu rogasti, nihil valere acceptilationem.
Dig.46.4.7
Ulpianus 50 ad sab.
Sane et sic acceptilatio fieri potest: " accepta facis decem?" ille respondit " facio".
Dig.46.4.8pr.
Ulpianus 48 ad sab.
An inutilis acceptilatio utile habeat pactum, quaeritur: et nisi in hoc quoque contra sensum est, habet pactum. dicet aliquis: potest ergo non esse consensus? cur non possit? fingamus eum, qui accepto ferebat, scientem prudentemque nullius esse momenti acceptilationem sic accepto tulisse: quis dubitat non esse pactum, cum consensum paciscendi non habuerit?

Dig.46.4.8.1
Ulpianus 48 ad sab. Servus communis sicut uni ex dominis stipulari potest, ita etiam acceptum rogare uni ex dominis potest eumque in solidum liberat: et ita octavenus putat.
Dig.46.4.8.2
Ulpianus 48 ad sab.
Accepto liberare servus communis alterum ex dominis etiam ab altero domino potest: id enim et labeoni placuit. denique libro pithanon scripsit, si a primo domino secundo socio domino suo stipulatus fuerit, posse secundum accepto rogare et per acceptilationem primum liberare, quem ipse obligaverat: sic fieri, ut per unum atque eundem servum et constituatur et tollatur obligatio.
Dig.46.4.8.3
Ulpianus 48 ad sab.
Acceptum fieri non potest, nisi quod verbis colligatum est: acceptilatio enim verborum obligationem tollit, quia et ipsa verbis fit: neque enim potest verbis tolli, quod non verbis contractum est.
Dig.46.4.8.4
Ulpianus 48 ad sab.
Filius familias promittendo patrem civiliter non obligat, sed se obligat: propter quod accepto rogare filius familias potest, ut se liberet, quia ipse obligatus est, pater autem acceptum rogando nihil agit, cum non sit ipse obligatus, sed filius. idem erit et in servo dicendum: nam et servus accepto liberari potest, et tolluntur etiam honorariae obligationes, si quae sunt adversus dominum. quia hoc iure utimur, ut iuris gentium sit acceptilatio: et ideo puto et graece posse acceptum fieri, dummodo sic fiat, ut latinis verbis solet: exeis labwn dynaria tosa; exo labwn.
Dig.46.4.9
Paulus 12 ad sab.
Pars stipulationis accepto fieri potest non tantum, si sic dicat: " ex nummis decem, quos tibi promisi, quinque habesne acceptos ?", sed et si sic: " quod ego tibi promisi, id pro parte dimidia habesne acceptum ?"
Dig.46.4.10
Pomponius 26 ad sab.
Sed et si non numerata pecunia, sed certum corpus, veluti homo in stipulationem deductus est, potest ex parte acceptilatio fieri: quo modo et uni ex heredibus acceptum fieri potest.
Dig.46.4.11pr.
Paulus 12 ad sab.
Species adquirendi est liberare dominum obligatione: et ideo fructuarius quoque servus liberare acceptum rogando fructuarium potest, quia ex re eius videtur ei adquirere. sed et si usum tantum habemus, idem fiet. idemque dicemus et in eo, qui bona fide nobis servit, et in ceteris, qui nostro iuri subiecti sunt.
Dig.46.4.11.1
Paulus 12 ad sab.
Sed et si servo quod ipse mihi promisit acceptum fecero, inutiles mihi erunt adversus dominum honorariae actiones, quae de peculio vel in rem verso dantur.
Dig.46.4.11.2
Paulus 12 ad sab.
Si servus hereditarius ante aditam hereditatem acceptum roget, quod defunctus promisit, verius puto contingere liberationem, ut per hoc hereditas ipsa liberetur.
Dig.46.4.11.3
Paulus 12 ad sab.
Sed et si dominus apud hostes sit, dicendum est iure postliminii confirmari acceptilationem: nam et stipulari ei, qui apud hostes est, servus potest.
Dig.46.4.12
Pomponius 26 ad sab.
Quod in diem vel sub condicione debetur, acceptilatione tolli potest: sed ita id factum apparebit, si condicio stipulationis extiterit vel dies venerit.
Dig.46.4.13pr.
Ulpianus 50 ad sab.
Et per iusiurandum liberti interpositam operarum obligationem per acceptilationem tolli verius est.
Dig.46.4.13.1
Ulpianus 50 ad sab.
Si id, quod in stipulationem deductum est, divisionem non recipiat, acceptilatio in partem nullius erit momenti, ut puta si servitus fuit praedii rustici vel urbani. plane si usus fructus sit in stipulatum deductus, puta fundi titiani, poterit pro parte acceptilatio fieri et erit residuae partis fundi usus fructus. si tamen viam quis stipulatus accepto iter vel actum fecerit, acceptilatio nullius erit momenti: hoc idem est probandum, si actus accepto fuerit latus. si autem iter et actus accepto fuerit latus, consequens erit dicere liberatum eum, qui viam promisit.
Dig.46.4.13.2
Ulpianus 50 ad sab.
Illud certum est eum, qui fundum stipulatus usum fructum vel viam accepto facit, in ea esse causa, ut acceptilatio non valeat: qui enim accepto facit, vel totum vel partem eius, quod stipulatus est, debet accepto facere, hae autem partes non sunt, non magis quam si quis domum stipulatus accepto ferat cementa vel fenestras vel parietem vel diaetam.
Dig.46.4.13.3
Ulpianus 50 ad sab.
Si quis usum fructum stipulatus usum accepto tulerit, si quidem sic tulerit acceptum quasi usu debito, liberatio non continget: si vero quasi ex usu fructu, cum possit usus sine fructu constitui, dicendum est acceptilationem valere.
Dig.46.4.13.4
Ulpianus 50 ad sab.
Si is, qui hominem stipulatus est, stichum accepto tulerit, iulianus libro quinquagensimo quarto digestorum scripsit acceptilationem aliquid egisse tolisseque totam obligationem: quod enim invito stipulatori promissor solvere potest, id et acceptum latum liberationem pariet.
Dig.46.4.13.5
Ulpianus 50 ad sab.
Eum, qui fundum stipulatus est, non posse de dolo malo clausulam acceptum ferre constat: non enim in partem debiti id constitit, et aliud est quod debetur, aliud quod accepto fertur.
Dig.46.4.13.6
Ulpianus 50 ad sab.
Si stichum aut decem sub condicione stipulatus stichum acceptum fecerit et pendente condicione stichus decesserit, decem in obligatione manebunt, perinde ac si acceptilatio interposita non fuisset.
Dig.46.4.13.7
Ulpianus 50 ad sab.
Si fideiussori accepto fuerit latum, cum reus re, non verbis fuisset obligatus, an reus quoque liberetur? et hoc iure utimur, ut, licet reus non sit verbis obligatus, tamen acceptilatione per fideiussorem liberetur.
Dig.46.4.13.8
Ulpianus 50 ad sab.
Si legatorum sub condicione relictorum fideiussori dato accepto latum sit, legata debebuntur postea condicione eorum existente.
Dig.46.4.13.9
Ulpianus 50 ad sab.
Qui ita stipulatur a fideiussore: " quod titio credidero, fide tua esse iubes?", deinde, antequam crederet, acceptum fecit fideiussori, reus non liberabitur, sed quandoque ei creditum fuerit, tenetur: nam et si fideiussorem non ante liberatum esse credimus, quam cum fuerit creditum reo, non tamen reus antiquiore acceptilatione, quam obligatio eius est, liberari potuit.
Dig.46.4.13.10
Ulpianus 50 ad sab.
Tutor, curator furiosi acceptum ferre non potuit, nec procurator quidem potest facere acceptum: sed hi omnes debent novare ( possunt enim) et sic accepto facere. ne his quidem accepto fieri potest, sed novatione facta potuerunt liberari per acceptilationem. nam et in absentium persona hoc remedio uti solemus: stipulamur ab aliquo id novandi causa, quod nobis absens debet, et ita accepto liberamus, a quo stipulati sumus: ita fiet, ut absens novatione, praesens acceptilatione liberetur.
Dig.46.4.13.11
Ulpianus 50 ad sab.
Heres quoque et liberare et liberari accepto potest et honorarii successores.
Dig.46.4.13.12
Ulpianus 50 ad sab.
Ex pluribus reis stipulandi si unus acceptum fecerit, liberatio contingit in solidum.
Dig.46.4.14
Paulus 12 ad sab.
Nisi consentiat acceptilatio cum obligatione et nisi verum est, quod in acceptilatione demonstratur, imperfecta est liberatio, quia verbis verba ea demum resolvi possunt, quae inter se congruunt.
Dig.46.4.15
Pomponius 27 ad sab.
Si is qui stichum promisit ita interroget: " quod stichum promisi, stichum et pamphilum habesne acceptos?", puto recte accepto latum et pro supervacuo pamphili mentionem factam, quemadmodum si is qui decem promisit ita interroget: " quod tibi decem promisi, viginti habesne accepta?", etiam decem nomine erit liberatus.
Dig.46.4.16pr.
Ulpianus 7 disp.
Si ex pluribus obligatis uni accepto feratur, non ipse solus liberatur, sed et hi, qui secum obligantur: nam cum ex duobus pluribusque eiusdem obligationis participibus uni accepto fertur, ceteri quoque liberantur, non quoniam ipsis accepto latum est, sed quoniam velut solvisse videtur is, qui acceptilatione solutus est.
Dig.46.4.16.1
Ulpianus 7 disp.
Si iudicati fideiussor sit datus acceptus eique accepto latum sit, liberabitur et iudicatus.
Dig.46.4.17
Iulianus 54 dig.
Qui hominem aut decem stipulatus est, si quinque accepto fecerit, partem stipulationis peremit et petere quinque aut partem hominis potest.
Dig.46.4.18pr.
Florus 8 inst.
Et uno ex pluribus contractibus vel certis vel incertis vel, quibusdam exceptis, ceteris et omnibus ex causis una acceptilatio et liberatio fieri potest.
Dig.46.4.18.1
Florus 8 inst.
Eius rei stipulatio, quam acceptio sequatur, a gallo aquilio talis exposita est: " quidquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet oportebit praesens in diemve, quarumque rerum mihi tecum actio quaeque adversus te petitio vel adversus te persecutio est eritve, quodve tu meum habes tenes possides: quanti quaeque earum rerum res erit, tantam pecuniam dari stipulatus est aulus agerius, spopondit numerius negidius". " quod numerius negidius aulo agerio promisit spopondit, id haberetne a se acceptum, numerius negidius aulum agerium rogavit, aulus agerius numerio negidio acceptum fecit " .
Dig.46.4.19pr.
Ulpianus 2 reg.
Si accepto latum fuerit ei, qui non verbis, sed re obligatus est, non liberatur quidem, sed exceptione doli mali vel pacti conventi se tueri potest.
Dig.46.4.19.1
Ulpianus 2 reg.
Inter acceptilationem et apocham hoc interest, quod acceptilatione omni modo liberatio contingit, licet pecunia soluta non sit, apocha non alias, quam si pecunia soluta sit.
Dig.46.4.20
Ulpianus 77 ad ed.
Si accepto fuerit lata ob rem iudicatam clausula, Marcellus ait ceteras partes stipulationis evanuisse: propter hoc enim tantum interponuntur, ut res iudicari possit.
Dig.46.4.21
Venonius 11 stipul.
Si sub condicione legatum mihi datum novandi causa stipulatus sum et ante existentem condicionem acceptum fecero, nerva filius ait, etiamsi condicio extiterit, neque ex testamento competituram actionem, quia novatio facta sit, neque ex stipulatu, quae acceptilatione soluta sit.
Dig.46.4.22
Gaius 3 de verb. oblig.
Servus nec iussu domini acceptum facere potest.
Dig.46.4.23
Labeo 5 pith. a paulo epit.
Si ego tibi acceptum feci, nihilo magis ego a te liberatus sum. paulus: immo cum locatio conductio, emptio venditio conventione facta est et nondum res intercessit, utrimque per acceptilationem, tametsi ab alterutra parte dumtaxat intercessit, liberantur obligatione.

Dig.46.5.0. De stipulationibus praetoriis.
Dig.46.5.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Praetoriarum stipulationum tres videntur esse species, iudiciales cautionales communes.
Dig.46.5.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Iudiciales eas dicimus, quae propter iudicium interponuntur ut ratum fiat, ut iudicatum solvi et ex operis novi nuntiatione.
Dig.46.5.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Cautionales sunt autem, quae instar actionis habent et, ut sit nova actio, intercedunt, ut de legatis stipulationes et de tutela et ratam rem haberi et damni infecti.
Dig.46.5.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Communes sunt stipulationes, quae fiunt iudicio sistendi causa.
Dig.46.5.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Et sciendum est omnes stipulationes natura sui cautionales esse: hoc enim agitur in stipulationibus, ut quis cautior sit et securior interposita stipulatione.
Dig.46.5.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Stipulationum istarum praetoriarum quaedam sunt, quae satisdationem exigunt, quaedam nudam repromissionem: sed perpaucae sunt, quae nudam promissionem habent, quibus enumeratis apparebit ceteras non esse repromissiones, sed satisdationes.
Dig.46.5.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Stipulatio itaque ex operis novi nuntiatione alias satisdationem, alias repromissionem habet. ex qua operis novi nuntiatione satisdari oporteat, quemadmodum satisdetur. namque de eo opere, quod in privato factum erit, satisdatio est: de eo, quod in publico, repromitti oportet: sed hi quidem, qui suo nomine cavent, repromittunt, qui alieno, satisdant.
Dig.46.5.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Item ex causa damni infecti interdum repromittitur, interdum satisdatur: nam si quid in flumine publico fiat, satisdatur, de aedibus autem repromittitur.
Dig.46.5.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
Stipulatio duplae repromissio est, nisi si convenerit, ut satisdetur.
Dig.46.5.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Quod si sit aliqua controversia, ut puta si dicatur per calumniam desiderari, ut stipulatio interponatur, ipse praetor debet super ea re summatim cognoscere et cautum iubere aut denegare.
Dig.46.5.1.10
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et si quid vel addi vel detrahi vel immutari in stipulatione oporteat, praetoriae erit iurisdictionis.
Dig.46.5.2pr.
Paulus 73 ad ed.
Praetoriae stipulationes aut rei restitutionem continent aut incertam quantitatem.
Dig.46.5.2.1
Paulus 73 ad ed.
Sicuti stipulatio ex operis novi nuntiatione, qua cavetur, ut opus restituatur: ideoque sive actor sive reus decesserit pluribus heredibus relictis, uno vincente vel victo totum opus restitui debebit: quamdiu enim aliquid superest, tamdiu non potest videri opus restitutum.
Dig.46.5.2.2
Paulus 73 ad ed.
Incertam quantitatem continet stipulatio iudicatum solvi et rem ratam dominum habiturum et damni infecti et his similes, in quibus respondetur scindi eas in personas heredum, quamvis possit dici ex persona heredum promissoris non posse descendentem a defuncto stipulationem diversam condicionem cuiusque facere. at in contrarium summa ratione fit, ut uno ex heredibus stipulatoris vincente in partem eius committatur stipulatio: hoc enim facere verba stipulationis " quanti ea res est". sed si unus ex heredibus promissoris totam rem possideat, in solidum eum damnandum iulianus scribit: in quantum autem ipse ea stipulatione vel fideiussores an omnino teneantur, dubitari potest: et videndum ait, ne non committatur. sed si lite contestata possessor decesserit, unum ex heredibus non maiore ex parte damnandum, licet totum fundum possideat, quam ex qua heres est.
Dig.46.5.3
Ulpianus 79 ad ed.
Generaliter in omnibus praetoriis stipulationibus et procuratoribus satisdatur.
Dig.46.5.4
Paulus 75 ad ed.
Praetoriae stipulationes saepius interponuntur, cum sine culpa stipulatoris cautum esse desiit.
Dig.46.5.5
Paulus 48 ad ed.
In omnibus praetoriis stipulationibus hoc servandum est, ut, si procurator meus stipuletur, mihi causa cognita ex ea stipulatione actio competat. idem est et cum institor in ea causa esse coepit, ut interposita persona eius dominus mercis rem amissurus sit, veluti bonis eius venditis: succurrere enim domino praetor debet.
Dig.46.5.6
Paulus 14 ad plaut.
In omnibus praetoriis stipulationibus, in quibus primo fieri aliquid, deinde, si factum non sit, poenam inferimus, poenae nomine stipulatio committitur.
Dig.46.5.7
Ulpianus 14 ad ed.
Praetoriae satisdationes personas desiderant pro se intervenientium et neque pignoribus quis neque pecuniae vel auri vel argenti depositione in vicem satisdationis fungitur.
Dig.46.5.8pr.
Papinianus 5 quaest.
Paulus notat: qui sub condicione institutus est, adgnita bonorum possessione cogitur substituto in diem cavere longiorem: praetor enim beneficium suum nemini vult esse captiosum et potest videri calumniose satis petere, quem alius antecedit.
Dig.46.5.8.1
Papinianus 5 quaest.
Cum sub contrariis condicionibus titio et maevio legatum sit, utrique cavetur, quia uterque ex voluntate defuncti sperat legatum.
Dig.46.5.9
Venonius 1 stipul.
In praetoriis stipulationibus si ambiguus sermo acciderit, praetoris erit interpretatio: eius enim mens aestimanda est.
Dig.46.5.10
Ulpianus 1 resp.
Valeriano respondit: si praeses, qui ante in triennium caveri iusserat, postea in longum tempus caveri praecepit: quia a prima stipulatione prorsus discedi voluerat, exceptionem primae stipulationi obligatis peperisse videtur.
Dig.46.5.11
Venonius 8 act.
In eiusmodi stipulationibus, quae " quanti ea res est" promissionem habent, commodius est certam summam comprehendere, quoniam plerumque difficilis probatio est, quanti cuiusque intersit, et ad exiguam summam deducitur.
Dig.46.6.0. Rem pupilli vel adulescentis salvam fore.
Dig.46.6.1
Paulus 24 ad ed.
Cum pupillo rem salvam fore satisdatum sit, agi ex ea tunc potest, cum et tutelae potest.
Dig.46.6.2
Ulpianus 79 ad ed.
Si pupillus absens sit vel fari non possit, servus eius stipulabitur: si servum non habeat, emendus ei servus est: sed si non sit unde ematur aut non sit expedita emptio, profecto dicemus servum publicum apud praetorem stipulari debere:
Dig.46.6.3
Ulpianus 35 ad ed.
( aut dare aliquem praetor debet, cui caveatur):
Dig.46.6.4pr.
Ulpianus 79 ad ed.
Non quasi ipso iure pupillo adquirat ( neque enim adquirit), sed ut utilis actio ex stipulatu pupillo detur.
Dig.46.6.4.1
Ulpianus 79 ad ed.
Cavetur autem pupillo hac stipulatione per satisdationem.
Dig.46.6.4.2
Ulpianus 79 ad ed.
Illud sciendum est hac stipulatione teneri tam eum, qui tutor est, quam eum, qui pro tutore negotia gessit vel gerat, et fideiussores eorum.
Dig.46.6.4.3
Ulpianus 79 ad ed.
Sed enim qui non gessit, omnino non tenebitur: nam nec actio tutelae eum qui non gessit tenet, sed utili actione conveniendus est, quia suo periculo cessavit: et tamen ex stipulatu actione neque ipse neque fideiussores eius tenebuntur. compellendus igitur erit ad administrationem propterea, ut stipulatione quoque ista possit teneri.
Dig.46.6.4.4
Ulpianus 79 ad ed.
Hanc stipulationem placet finita demum tutela committi et fideiussoribus diem exinde incipere cedere. in curatore aliud est: sed et in eo, qui pro tutore negotia gessit, aliud dicendum est. itaque istae stipulationes, si quidem quis tutor fuit, finita demum tutela committentur: si vero pro tutore negotia gessit, conveniens est dicere, statim atque quaeque res salva non esse coepisset, committi stipulationem.
Dig.46.6.4.5
Ulpianus 79 ad ed.
Si tutor ab hostibus captus sit, an committatur stipulatio, videamus. movet, quia finita tutela est, licet reciperari speretur: et puto posse agi.
Dig.46.6.4.6
Ulpianus 79 ad ed.
Generaliter sciendum est: ex quibus causis diximus tutelae agi non posse, ex isdem causis ne ex stipulatu rem salvam fore agi posse dicendum est.
Dig.46.6.4.7
Ulpianus 79 ad ed.
Si quis curator datus non gesserit curam, consequens erit dicere stipulationem non committi: sed eadem hic erunt dicenda, quae in tutore diximus, illo secus, quod haec stipulatio statim, atque quid salvum esse desinit, committitur et fideiussoribus dies cedit: sed in se revolvitur.
Dig.46.6.4.8
Ulpianus 79 ad ed.
Pertinet autem haec stipulatio ad omnes curatores sive puberibus sive impuberibus datos propter aetatis infirmitatem, sive prodigis vel furiosis vel quibusdam aliis ( ut fieri adsolet) dati sint.
Dig.46.6.5
Paulus 76 ad ed.
Si filius, qui in potestate furiosi erit, rem salvam fore stipuletur, adquirit patri obligationes.
Dig.46.6.6
Gaius 27 ad ed. provinc.
Servum pupilli stipulari ita necesse est, si pupillus abest aut fari non potest: nam si praesens sit et fari potest, etiamsi eius aetatis erit, ut non intellegat quid agat, tamen propter utilitatem receptum est recte eum stipulari.
Dig.46.6.7
Modestinus 6 reg.
Dativus vel testamentarius tutor sive curator non petet satis a collega suo, sed offerre ei poterit, utrum satis accipere velit an dare.
Dig.46.6.8
Ulpianus 2 ad ed.
Et si ad species curator datus sit, rem salvam fore stipulatio interponetur.
Dig.46.6.9
Pomponius 15 ad sab.
Cum pupillus a tutore stipulatur rem salvam fore, non solum quae in patrimonio habet, sed etiam quae in nominibus sunt ea stipulatione videntur contineri: quod enim in tutelae iudicium venit, hoc et ea stipulatione continetur.
Dig.46.6.10
Africanus 3 quaest.
Si, posteaquam pupillus ad pubertatem pervenerit, tutor in restituenda tutela aliquamdiu moram fecerit, certum est et fructuum nomine et usurarum medii temporis tam fideiussores eius quam ipsum teneri.
Dig.46.6.11
Nerva 4 membr.
Cum rem salvam fore pupillo cavetur, committitur stipulatio, si, quod ex tutela dari fieri oportet, non praestetur: nam et si salva ei res sit, ob id non est, quia, quod ex tutela dari fieri oportet, non solvitur.
Dig.46.6.12
Papinianus 12 quaest.
Si plures fideiussores a tutore pupillo dati sunt, non esse eum distringendum, sed in unum dandam actionem ita, ut ei, qui conveniretur, actiones praestarentur. nec quisquam putaverit ab iure discessum, postquam pro ea parte placuit tutores condemnari, quam administraverunt, et ita demum in solidum, si res a ceteris non servetur et idonea culpa detegatur, quod suspectum facere supersederit: nam aequitas arbitri atque officium viri boni videtur eam formam iuris desiderasse. ceterum fideiussores civiliter in solidum obligati ceteris quidem agentibus, ut dividatur actio, impetrare possunt: pupillo vero agente, qui non ipse contraxit, sed in tutorem incidit et ignorat omnia, beneficium dividendae actionis iniuriam habere visum est, ne ex una tutelae causa plures ac variae quaestiones apud diversos iudices constituerentur.

Dig.46.7.0. Iudicatum solvi.
Dig.46.7.1
Paulus 24 ad ed.
In stipulatione iudicatum solvi post rem iudicatam statim dies cedit, sed exactio in tempus reo principali indultum differtur.
Dig.46.7.2
Paulus 71 ad ed.
Cum lite mortua nulla res sit, ideo constat fideiussores ex stipulatu iudicatum solvi non teneri.
Dig.46.7.3pr.
Ulpianus 77 ad ed.
Si quis apud aliquem iudicem iturus stipulatus est iudicatum solvi et agit apud alterum, non committitur stipulatio, quia non huius iudicis sententiae fideiussores se subdiderunt.
Dig.46.7.3.1
Ulpianus 77 ad ed.
Stipulationem iudicatum solvi et procurator et tutor et curator stipulari possunt.
Dig.46.7.3.2
Ulpianus 77 ad ed.
Procuratorem eum accipere debemus, cui mandatum est, sive huius rei tantum mandatum susceperit sive etiam universorum bonorum. sed et si ratum fuerit habitum, procurator videtur.
Dig.46.7.3.3
Ulpianus 77 ad ed.
Sed et si forte ex liberis vel parentibus aliquis interveniat vel vir uxoris nomine, a quibus mandatum non exigitur, an committatur stipulatio, quaeritur: magisque erit, ne committi debeat, nisi fuerit ei mandatum vel ratum habitum: quod enim eis agere permittitur edicto praetoris, non facit eos procuratores. itaque si talis persona interveniat, ex integro erit cavendum.
Dig.46.7.3.4
Ulpianus 77 ad ed.
Sed et quod de tutore diximus, ita accipiendum est, ut, si is fuerit, qui tutelam administrabat, cum tutor non esset, tutoris appellatione eum non contineri.
Dig.46.7.3.5
Ulpianus 77 ad ed.
Sed et si quidem tutor sit, non tamen quasi tutor negotia administret ( vel dum ignorat vel alia ex causa), dicendum erit non committi stipulationem: nam edicto praetoris illi tutori agendi facultas datur, cui a parente maioreve parte tutorum eorumve, cuius ea iurisdictio fuit, tutela permissa erit.
Dig.46.7.3.6
Ulpianus 77 ad ed.
Sed et curatorem accipiemus furiosi furiosae, item pupilli pupillae, ceterorum quoque curatores, puta adulescentis: vel si alterius cuius curator sit, committi puto stipulationem.
Dig.46.7.3.7
Ulpianus 77 ad ed.
Si tutor esse proponatur regionis alicuius vel provinciae vel rerum italicarum, consequens erit dicere, stipulationem ita demum committi, si ex ea causa egerint, quae ad administrationem eorum pertinebat.
Dig.46.7.3.8
Ulpianus 77 ad ed.
Si reus, postquam iudicatum solvi promisit, demens factus sit, an stipulatio committatur ob rem non defensam, quaeritur: magisque est, ut committatur, si nemo eum defendat.
Dig.46.7.3.9
Ulpianus 77 ad ed.
Ob rem non defensam stipulatio non committitur, quamdiu potest existere qui defendat.
Dig.46.7.3.10
Ulpianus 77 ad ed.
Si plures fuerint fideiussores, posteaquam cum uno lis contestata est ex clausula ob rem non defensam, ipse reus potest suscipere defensionem:
Dig.46.7.4
Iulianus 55 dig.
Is autem, cum quo actum fuit, absolvi debet.
Dig.46.7.5pr.
Ulpianus 77 ad ed.
Tam tamen fideiussore, qui iudicium acceperat, damnato frustra defensionem reus suscipit: ceterum et si solutum fuerit, posteaquam iudicatum est, repetitionem constituerimus eius quod solutum est.
Dig.46.7.5.1
Ulpianus 77 ad ed. Unus ex fideiussoribus vel heredibus pluribus alio cessante suscipere defensionem potest.
Dig.46.7.5.2
Ulpianus 77 ad ed.
In hac stipulatione quia plures causae sunt una quantitate conclusae, si committeretur statim stipulatio ex uno casu, amplius ex alio committi non potest.
Dig.46.7.5.3
Ulpianus 77 ad ed.
Nunc videamus, qualis defensio exigatur, ne committatur stipulatio, et quarum personarum. et si quidem ex personis enumeratis in defensionem quis succedat, palam est recte rem defendi nec committi stipulationem. si vero exstrinsecus persona defensoris interveniat, aeque stipulatio non committetur, si modo ille paratus sit rem boni viri arbitratu defendere, hoc est satisdare: sic enim videtur defendere, si satisdet: ceterum si simpliciter paratus sit intervenire nec admittatur, committetur ista stipulatio ob rem non defensam. quod si quis eum vel cum satisdatione vel sine satisdatione admiserit, consequens erit dicere, stipulationis istius nullam partem committi, quia sibi imputare debet, qui talem defensorem admisit.
Dig.46.7.5.4
Ulpianus 77 ad ed.
Si ex fideiussoribus, qui iudicatum solvi caverant, existat defensor, placuit ob rem iudicatam stipulationem non committi ceteraque eadem esse, atque si extraneus defensor existat.
Dig.46.7.5.5
Ulpianus 77 ad ed.
In hac stipulatione hoc tractatur, an hi qui fideiusserint, si defensionem omiserint, mandati iudicio teneantur. et est verius non teneri: hi enim in quantitatem intervenerunt et hoc illis fuit mandatum, non in defensione.
Dig.46.7.5.6
Ulpianus 77 ad ed.
Quid tamen, si et hoc sibi adsumpserint, ut defendant, an mandati possint agere? et si quidem victi sunt, utique quod ob rem iudicatam praestiterunt consequentur: sumptus tamen litis minime petent. si autem optinuerunt, poterunt sumptus litis consequi, quasi iuxta mandatum, etsi non mandatum fecerint.
Dig.46.7.5.7
Ulpianus 77 ad ed.
Si tamen plures fideiussores defendere fuerint parati, videamus, utrum unum defensorem debent dare, an vero sufficiat, ut unusquisque eorum pro parte sua defendat vel defensorem substituat. et magis est, ut, nisi unum dent procuratorem, desiderante scilicet hoc actore, committatur stipulatio ob rem non defensam: nam et plures heredes rei necesse habebunt unum dare procuratorem, ne defensio per plures scissa incommodo aliquo adficiat actorem. aliud est in heredibus actoris, quibus necessitas non imponitur, ut per unum litigent.
Dig.46.7.5.8
Ulpianus 77 ad ed.
Illud sciendum est ibi rem esse defendendam, ut recte defendatur, ubi debet agi.
Dig.46.7.6
Ulpianus 78 ad ed.
Iudicatum solvi stipulatio tres clausulas in unum collatas habet: de re iudicata, de re defendenda, de dolo malo.
Dig.46.7.7
Gaius 27 ad ed. provinc.
Si ante acceptum iudicium prohibitus fuerit procurator a domino et actor ignorans prohibitum eum esse egerit, an stipulatio committatur? et nihil aliud dici potest quam committi. quod si quis sciens prohibitum esse egerit, iulianus non putat stipulationem committi: nam ut committatur, non sufficere ait cum ea persona acceptum esse iudicium, quae stipulationi comprehensa est, sed oportere etiam causam personae eandem esse, quae stipulationis interponendae tempore fuit. et ideo si is, qui procurator datus est, heres exstiterit domino atque ita acceperit iudicium sive etiam prohibitus acceperit, non committitur stipulatio: nam et alias responsum esse, si quis absentem defendens satisdederit, deinde, vel procurator ab eo datus vel postquam heres ei extitit, iudicium acceperit, fideiussores non teneri.
Dig.46.7.8
Paulus 74 ad ed.
Si petitor post satisdationem ante iudicium acceptum heres possessori exstiterit, extinguitur stipulatio.
Dig.46.7.9
Ulpianus 14 ad ed.
Iudicatum solvi stipulatio expeditam habet quantitatem: in tantum enim committitur, in quantum iudex pronuntiaverit.
Dig.46.7.10
Modestinus 4 pand.
Si ad defendendum procurator datus fuerit, satisdare iubetur iudicatum solvi stipulatione, quae non ab ipso procuratore, sed a domino litis interponitur. quod si procurator aliquem defendat, ipse cogitur satisdare iudicatum solvi stipulatione.
Dig.46.7.11
Paulus 74 ad ed.
Si servus, qui in rem actione petebatur, lite contestata decesserit, deinde possessor litem deseruerit, quidam fideiussores eius pro lite datos non teneri putant, quia mortuo homine nulla iam res sit: quod falsum est, quoniam expedit de evictione actionis conservandae causa, item fructuum nomine rem iudicari.
Dig.46.7.12
Pomponius 26 ad sab.
Si reus post iudicatum solvi ab eo datum in magistratu sit nec invitus in ius vocari possit, tamen, nisi res boni viri arbitratu defendatur, fideiussores tenentur.
Dig.46.7.13pr.
Ulpianus 7 disp.
Cum quaerebatur, si interposita iudicatum solvi stipulatione, cum quis rem non defenderet, postea ex eremodicio sententiam esset passus, an ob rem iudicatam clausula committatur: dicebam unam clausulam in stipulatione iudicatum solvi et ob rem non defensam et ob rem iudicatam in se habere: cum igitur iudicatum solvi stipulatio una cludatur clausula, sive res iudicetur sive res non defendatur, merito quaeritur, si altera causa committatur, an ex altera rursum committi possit. ecce enim si quis stipuletur: " si navis ex asia venerit, aut si titius consul fuerit", constat, sive navis prior venerit sive titius consul ante factus sit, committi stipulationem: sed ubi commissa est ex priore causa, ex altera, licet existat condicio, amplius non committitur: altera causa enim, non utraque inerat stipulationi. proinde videndum, stipulatio ob rem non defensam utrum commissa est re non defensa an non prius creditur commissa, nisi ex stipulatione lis fuerit contestata? quod magis est: et ideo nec fideiussoribus videtur statim dies cedere, ubi res coeperat non defendi. proinde si forte lis finita fuerit, ad quam defensio erat necessaria, vel solutione vel transactione vel acceptilatione vel quo alio modo, consequenter placuit evanescere ob rem non defensam clausulam.
Dig.46.7.13.1
Ulpianus 7 disp.
Si fuero a fideiussore procuratoris stipulatus iudicatum solvi quasi in rem acturus et postea in personam egero, vel alia actione acturus, aliam autem dictavero actionem, non committitur stipulatio, quia de alia actum videtur, de alia stipulatio interposita.
Dig.46.7.14pr.
Iulianus 55 dig.
Si ex duobus fideiussoribus, qui iudicatum solvi spoponderant, alter ob rem non defensam partem suam solverit, nihilo minus res defendi poterit. nec tamen is, qui solverit, repetet: stipulatio enim pro parte eius perempta est, perinde ac si acceptum ei factum fuisset.
Dig.46.7.14.1
Iulianus 55 dig.
Quotiens ex stipulatione iudicatum solvi ob rem non defensam agitur cum fideiussoribus, non est iniquum caveri dominum priore iudicio absolvi, quia omissa cautione fideiussores mandati iudicio non consequentur aut certe cogantur dominum priore iudicio defendere.
Dig.46.7.15
Africanus 6 quaest.
Haec stipulatio " quamdiu res non defendatur", simul atque defendi coeperit aut defendi debere desierit, resolvitur.
Dig.46.7.16
Nerva 3 membr.
Ex iudicatum solvi stipulatione ob rem non defensam cum uno ex fideiussoribus agere volo: is, quod pro parte eius fit, solvere mihi paratus est: non debet mihi in eum dari iudicium. neque enim aequum est aut iudicio destringi aut ad infitiationem compelli eum, qui sine iudice dare paratus est, quo non amplius adversarius eius per iudicem ab eo consecuturus est.
Dig.46.7.17
Venonius 6 stipul.
Ex clausula re iudicata, dolo malo, ob rem non defensam in solidum committitur stipulatio: non enim videbitur defensa res boni viri arbitratu, quae non in solidum defensa sit.
Dig.46.7.18
Venonius 7 disp.
Vir bonus non arbitratur indefensam esse rem, de qua praetor iudicium accipere non cogat.
Dig.46.7.19pr.
Venonius 9 stipul.
Novissima clausula iudicatum solvi stipulationis " dolum malum abesse afuturumque esse" et in futurum tempus permanens factum demonstrat. itaque et si forte decesserit is, qui dolo fecerit, tenebitur heres eius: verbum enim " afuturumque esse" plenissimum est et ad omne tempus refertur, ut, si aliquo tempore non afuerit dolus, quoniam verum sit non afuisse, committatur haec clausula.
Dig.46.7.19.1
Venonius 9 stipul.
Si autem adiectum sit: " si huius rei dolus malus non aberit, quanti ea res est, dari spondes?", et ob extranei dolum promissor poena tenebitur.
Dig.46.7.19.2
Venonius 9 stipul.
Doli autem mali clausula, sicut reliquae stipulationes, in quibus tempus nominatim adiectum non est, ad principium stipulationis refertur.
Dig.46.7.20
Scaevola 20 dig.
Cum apud sempronium iudicem datum reus defenderetur, stipulatione cautum est, ut, quod sempronius iudex iudicasset, praestaretur: a cuius sententia petitor appellavit et, cum apud competentem appellationi iudicem res ageretur, defensore condemnato quaesitum est, an stipulatio commissa esset. respondit secundum ea quae proponerentur non esse iure commissam. claudius: ideo stipulatione adicitur: " quive in eius locum substitutus erit".
Dig.46.7.21
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Si unus ex fideiussoribus ob rem non defensam conventus sit, deinde postea res defendatur, alter fideiussorum ob rem iudicatam conveniri potest. et si reus promittendi duobus heredibus relictis decesserit, alter rem non defendat, alter defendat: is qui non defendat ob rem non defensam conveniri potest, ille qui defendat ob rem iudicatam, quoniam in unius eiusdemque persona non posse committi has duas clausulas creditur et nos dicimus semper praevalere rei iudicatae clausulam eamque solam committi.

Dig.46.8.0. Ratam rem haberi et de ratihabitione.
Dig.46.8.1
Papinianus 28 quaest.
Cum quis de rato stipularetur: quamvis non idem, sed alius a domino conveniretur, qui conveniri non posset, si ratum habuisset, committi stipulationem placuit, veluti si cum fideiussor aut alter ex reis promittendi, qui socius est, convenitur.
Dig.46.8.2
Papinianus 11 resp.
In stipulatione de rato habendo non est cogitandum rei promittendi vel stipulandi compendium, sed quid interfuerit eius qui stipulatus est ratum haberi quod gestum est.
Dig.46.8.3pr.
Papinianus 12 resp.
Cum minor viginti quinque annis creditor pecuniam reciperare vellet, interpositus procurator debitori de rato habendo cavit: restitutione in integrum data neque indebiti condictionem neque stipulationem committi constabat. idemque eveniret, si falsi procuratoris actum minor annis ratum habuerit. et ideo ita cavendum erit praecedente mandato: " si ille in integrum restitutus fuerit heresve eius aut is, ad quem ea res, qua de agitur, pertinebit, quanti ea res erit, tantam pecuniam dari". mandato vero non interveniente vulgaribus verbis de rato habendo haec quoque prudentius inter consentientes adstruentur: alioquin si non conveniat nec creditor minus consentiat, actionem dari oportebit.
Dig.46.8.3.1
Papinianus 12 resp.
Falsus procurator de rato habendo cavit atque ita dominus a sententia iudicis procuratore victo provocavit: stipulationis defecisse condicionem apparuit, cum ad auxilium commune superatus confugisset. quod si dominus, qui ratum non habuit, pecuniam exegerit, stipulatio de rato committetur in eam pecuniam, quam dominus accepit, quamvis nihil procurator acceperit.
Dig.46.8.4
Scaevola 13 quaest.
Procurator quinquaginta petit: si dominus centum petat, tenebuntur fideiussores, qui de ratihabitione caverunt, in quinquaginta et quanti interfuit differri quinquaginta actionem.
Dig.46.8.5
Scaevola 5 resp.
Respondit non tantum verbis ratum haberi posse, sed etiam actu: denique si eam litem, quam procurator inchoasset, dominus comprobans persequeretur, non esse commissam stipulationem.
Dig.46.8.6
Hermogenianus 1 iuris epit.
Tutore suspecto postulato defensor si velit respondere, cautionem ratam rem dominum habiturum cavere compellendus est.
Dig.46.8.7
Paulus 3 sent.
Si is, cui ignoranti petita est bonorum possessio, decesserit, heres eius intra tempora petitionis ratam eam habere non potest.
Dig.46.8.8pr.
Venonius 15 stipul.
Procurator ad exhibendum egit et adversarius absolutus est, quia non possidebat: at cum possessionem eiusdem rei nanctus esset, agit cum eo dominus ad exhibendum. sabinus ait fideiussores non teneri, quoniam haec alia res sit: nam et si dominus egisset, mox, absoluto adversario quia non possideret, ex integro ageret, non obstaturam rei iudicatae exceptionem.
Dig.46.8.8.1
Venonius 15 stipul.
Si procurator a debitore pecuniam exegerit et satisdederit dominum ratam rem habere, mox dominus de eadem pecunia egit et litem amiserit, committi stipulationem: et, si procurator eandem pecuniam domino sine iudice solverit, condicturum. sed cum debitor ex stipulatu agere coeperit, potest dici dominum, si defensionem procuratoris suscipiat, non inutiliter doli mali exceptione adversus debitorem uti, quia naturale debitum manet.
Dig.46.8.8.2
Venonius 15 stipul.
Si quis a procuratore status controversiam patiatur, satis accipere debet a procuratore, ne impune saepius pro suo statu conveniretur et, si dominus venientesque ab eo personae ratum non habuerunt, quod procurator eum in servitutem petierit vel adversus procuratorem ex servitute in libertatem petitus fuerit, quanti ea res est, ei praestetur, scilicet cum de libertate eius constiterit, id est quanti interfuerit eius de statu suo rursus non periclitari et propter impendia, quae in litem fecerit. sed labeo certam summam comprehendendam existimabat, quia aestimatio libertatis ad infinitum extenderetur. ex quo autem dominus ratum non habuerit, committi videtur stipulatio, sed non ante ex ea agi poterit, quam de libertate iudicatum fuerit, quia, si servus sit iudicatus, inutilis fit stipulatio, cum et, si qua sit actio, eam domino adquisisse intellegitur.
Dig.46.8.9
Ulpianus 9 ad ed.
Actor a tutore datus omnimodo cavet: actor civitatis nec ipse cavet, nec magister universitatis, nec curator bonis consensu creditorum datus.
Dig.46.8.10
Ulpianus 80 ad ed.
Interdum ex conventione stipulatio ratam rem interponi solet, ut puta si quid procurator aut vendat aut locet aut si ei solvatur.
Dig.46.8.11
Hermogenianus 6 iuris epit.
Vel paciscitur vel quodlibet aliud nomine absentis gerit:
Dig.46.8.12pr.
Ulpianus 80 ad ed.
Quo enim tutiore loco sit, qui contrahit de rato solet stipulari.
Dig.46.8.12.1
Ulpianus 80 ad ed.
Rem haberi ratam hoc est comprobare adgnoscereque quod actum est a falso procuratore.
Dig.46.8.12.2
Ulpianus 80 ad ed.
Iulianus ait interesse, quando dominus ratam habere deberet solutionem in procuratorem factam, an tunc demum, cum primum certior factus esset. hoc autem en platei accipiendum et cum quodam spatio temporis nec minimo nec maximo et quod magis intellectu percipi, quam elocutione exprimi possit. quid ergo, si, quod primo ratum non habuit, postea habebit ratum? nihilo magis proficere ad impediendam actionem suam et ob id, quod primo non habuit ratum, actionem salvam habere ait. ideoque si, quod procuratori fuerat solutum, exegerit, agi perinde ex ea stipulatione poterit, ac si ratum habere se postea non dixisset. sed ego puto exceptionem doli mali locum habituram.
Dig.46.8.12.3
Ulpianus 80 ad ed.
Sive quis petat sive compensatione utatur, committitur statim ratam rem dominum habiturum stipulatio: nam qualiterqualiter quis eundem actum retractet, qui a procuratore actus est, committi stipulationem oportet.
Dig.46.8.13pr.
Paulus 76 ad ed.
Si commissa est stipulatio ratam rem dominum habiturum, in tantum competit, in quantum mea interfuit, id est quantum mihi abest quantumque lucrari potui.
Dig.46.8.13.1
Paulus 76 ad ed.
Si sine iudice procuratori legatum solvatur, caveri debere pomponius ait.
Dig.46.8.14
Paulus 3 ad plaut.
Si quis uni ex reis promiserit rem ratam dominum habiturum aut amplius eam non peti, dicendum est stipulationem committi, si ab eo petatur, qui eiusdem obligationis socius est.
Dig.46.8.15
Paulus 14 ad plaut.
Amplius non peti verbum labeo ita accipiebat, si iudicio petitum esset. si autem in ius eum vocaverit et satis iudicio sistendi causa acceperit, iudicium tamen coeptum non fuerit, ego puto non committi stipulationem amplius non peti: hic enim non petit, sed petere vult. si vero soluta esset pecunia, licet sine iudicio, committitur stipulatio: nam et si quis adversus petentem compensatione deductioneve usus sit, recte dictum est petisse eum videri et stipulationem committi amplius non peti. nam et heres, qui damnatus non petere, si horum quicquam fecisset, ex testamento tenetur.
Dig.46.8.16pr.
Pomponius 3 ex plaut.
Si indebitum procuratori solutum sit, agi statim ex hac stipulatione adversus procuratorem potest, ut ratum habeat dominus, ut possit dinosci, utrumne domino condici debeat id quod indebitum solutum sit, si is ratum habeat, an vero procuratori condicendum sit, si dominus ratum non habeat.
Dig.46.8.16.1
Pomponius 3 ex plaut.
Si procurator fundum petisset et cavisset, uti adsolet, ratam rem dominum habiturum, deinde dominus postea eundem fundum vendidisset eumque emptor peteret, stipulationem ratam rem haberi committi iulianus scribit.
Dig.46.8.17
Marcellus 21 dig.
Cum debitore decem creditoris nomine titius egit: partem petitionis ratam habuit dominus. dicendum est obligationis partem consumptam, quemadmodum si decem stipulatus esset aut exegisset creditorque non totum, sed partem gestae rei comprobasset. idcirco si ex stipulatu " decem aut stichum, utrum ego voluero" absente me titius domino quinque petisset, insecuta ratihabitione recte actum videri.
Dig.46.8.18
Pomponius 26 ad sab.
Si procurator ratam rem dominum heredemve eius habiturum caverit et unus ex heredibus domini ratum habeat, alter non habeat, sine dubio committetur stipulatio pro ea parte, pro qua ratum non habebitur, quia in id committitur, quod stipulatoris intersit. nam et si ipse dominus pro parte ratum habuerit, pro parte non habuerit, non ultra quam in partem committetur stipulatio, quia in id committitur, quod intersit agentis. et ideo saepius ex ea stipulatione agi potest, prout intersit agentis, quod litigat, quod consumit, quod advocat, quod damnatus solvit, sicut in stipulatione damni infecti accidere potest, ut is qui stipulatus sit subinde agat: cavet enim " si quid ibi ruet scindetur fodietur aedificabitur". finge ergo subinde damnum dari: non erit dubium, quin agere possit: nam si toto damno computato tunc agendum est, propemodum non ante aget, quam dies stipulationis praeterierit, intra quem si damnum datum sit, stipulatione cautum erit: quod verum non est.
Dig.46.8.19
Paulus 13 ad sab.
In stipulatione, qua procurator cavet ratam rem dominum habiturum, id continetur, quod intersit stipulatoris. idemque iuris est in clausulis omnibus de dolo malo.
Dig.46.8.20
Ulpianus 1 disp.
Non solum in actionibus, quas procurator intendit, verum in stipulationibus quoque, quas interponi desiderat, si vicem repraesentant actionum, cavere eum de rato oportet. quare si duplae stipulationem procurator interponat, de rato cavere debet. sed et si damni infecti stipulatio a procuratore interponatur, de rato debet procurator cavere.
Dig.46.8.21
Ulpianus 1 opin.
Ne satisdatio ratam rem dominum habiturum exigatur in his quae nomine eius ageret, qui eum se fecisse procuratorem libello principi dato professus est, prodest. quod si iudicatum solvi satis ab eo procuratore postuletur, necesse est, ut iuri manifesto pareatur.
Dig.46.8.22pr.
Iulianus 56 dig.
Si sine iudice non debitam pecuniam exegerit procurator et dominus ratam solutionem non habuerit, sed eandem pecuniam petere instituerit: fideiussores tenentur et condictio, qua procurator teneretur, si stipulatio interposita non fuisset, peremitur. quotiens enim procuratori pecunia solvitur et dominus eam solutionem ratam non habet, existimo id agi, ut condictio perematur et sola actio ei, qui indebitum solvit, adversus procuratorem ex stipulatu competat. hoc amplius praestant fideiussores impensas, quae in iudicium factae fuissent. quod si dominus ratam habuisset, fideiussores quidem liberantur, sed ab ipso domino eadem pecunia per condictionem peti potest.
Dig.46.8.22.1
Iulianus 56 dig.
Quod si procurator debitam domino pecuniam sine iudice exegisset, idem iuris est, hoc secus, quod, si dominus ratam rem habuisset, nulla eius pecuniae repetitio futura est.
Dig.46.8.22.2
Iulianus 56 dig.
Quod si procurator per iudicem non debitam pecuniam exegisset, dici potest, sive ratum dominus habuisset sive non habuisset, fideiussores non teneri, vel quia nulla res esset, quam dominus ratam habere possit, vel quia nihil stipulatoris interest ratum haberi: adficietur ergo iniuria is, qui procuratori solvit. magis tamen est, ut, si dominus ratum non habuerit, fideiussores teneantur.
Dig.46.8.22.3
Iulianus 56 dig.
Quod si debitam pecuniam procurator per iudicem, cui nihil mandatum fuerit, petierit, magis est, ut in solidum fideiussores teneantur, si dominus ratum non habuerit.
Dig.46.8.22.4
Iulianus 56 dig.
Cum autem procurator recte petit, dominus perperam, non debet procurator praestare, ne iniuria iudicis dominus aliquid consequatur: numquam enim propter iniuriam iudicis fideiussores obligantur. verius tamen est hoc casu fideiussores non nisi in impensas litis teneri.
Dig.46.8.22.5
Iulianus 56 dig.
Marcellus: si dominus ratam rem non habuerit, sed lite mota rem amiserit, nihil praeter impendia in stipulationem ratam rem deducitur.
Dig.46.8.22.6
Iulianus 56 dig.
Iulianus. si procuratori eius, qui mortuus erat, sine iudice soluta fuerint legata, stipulatio committetur, nisi heres ratum habuerit, utique si debita fuerint: tunc enim non dubie interest stipulatoris ratam solutionem ab herede haberi, ne bis eadem praestet.
Dig.46.8.22.7
Iulianus 56 dig.
Si in stipulationem ratam rem haberi hactenus comprehensum fuerit " lucium titium ratum habiturum?",cum id aperte ageretur, ut heredis ceterorumque personae, ad quos ea res pertinet, omitterentur, difficile est existimari doli clausulam committi. sane cum per imprudentiam hae personae omittantur, actio ex doli clausula competit.
Dig.46.8.22.8
Iulianus 56 dig.
Si procurator iudicium de hereditate ediderit, deinde dominus fundum ex ea hereditate petierit, stipulatio ratam rem haberi committetur, quia, si verus procurator fuisset, exceptio rei iudicatae dominum summoveret. plerumque autem stipulatio ratam rem haberi his casibus committetur, quibus, si verus procurator egisset, domino aut ipso iure aut propter exceptionem actio inutilis esset. Dig.46.8.22.9
Iulianus 56 dig.
Qui patris nomine iniuriarum agit ob eam rem, quod filius eius verberatus pulsatusve sit, in stipulatione cogendus est filii quoque personam comprehendere, praesertim cum fieri possit, ut pater ante decedat, quam sciret procuratorem suum egisse, et ita iniuriarum actio redeat ad filium.
Dig.46.8.22.10
Iulianus 56 dig.
Sed et si nepoti iniuria facta fuerit et procurator avi propter hanc causam iniuriarum aget, non solum filii, sed etiam nepotis persona comprehendenda erit in stipulatione: quid enim prohibet et patrem et filium, antequam scirent procuratorem egisse, decedere ? quo casu iniquum est fideiussores non teneri nepote iniuriarum agente.
Dig.46.8.23
Iulianus 5 ex minic.
Procurator cum peteret pecuniam, satisdedit amplius non peti: post iudicium acceptum extitit, qui et ipse procuratorio nomine eandem pecuniam peteret: quaesitum est, cum is, qui postea peteret, procurator non esset et propter hoc exceptionibus procuratoriis excludi posset, num fideiussores prioris procuratoris tenerentur. iulianus respondit: verius est non obligari fideiussores: nam in stipulatione cavetur non petiturum eum, cuius de ea re actio petitio persecutio sit, et ratum habituros omnes, ad quos ea res pertinebit: hic autem, qui procurator non est, nec actionem nec petitionem habere intellegendus est.
Dig.46.8.24pr.
Africanus 5 quaest.
Bonorum possessionem ab alio adgnitam ratam haberi oportere eo tempore, quo adhuc in ea causa sit, ut peti possit: itaque post centensimum diem rata haberi non potest.
Dig.46.8.24.1
Africanus 5 quaest.
An autem et si mortuus fuisset qui petisset vel furere coeperit, ratum haberi possit, videamus: nam si in universum perinde haberi debet, ac si tunc, cum ratum habeat, per eum bonorum possessionem petat, frustra his casibus ratum habetur. sed illud consequens futurum etiam si paeniteat illum petisse, ratum haberi non posse, quod utique sit absurdum. rectius itaque dicitur neutram eorum causam impedire ratihabitionem.
Dig.46.8.25pr.
Africanus 6 quaest.
Pater dotem a se datam absente filia petit et ratam rem habituram eam cavit: ea prius quam ratum haberet, mortua est. negavit committi stipulationem, quia et si verum sit ratum eam non habuisse, nihil tamen mariti intersit dotem restitui, cum patri etiam mortua filia salva esse dos debeat.
Dig.46.8.25.1
Africanus 6 quaest.
Procurator cum ab eo aes alienum exegerat, qui tempore liberaretur, ratam rem dominum habiturum cavit: deinde post tempus liberato iam debitore dominus ratam rem habet. posse debitorem agere cum procuratore existimavit, cum iam debitor liberatus sit: argumentum rei, quod, si nulla stipulatio interposita sit, condictio locum adversus procuratorem habitura sit: in locum autem condictionis interponi stipulationem.
Dig.46.8.26

. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . si indebitum procurator petit litigatumque de eo est tamquam de debito, stipulatio interposita committitur, cum postea is, cuius nomine procurator egit, id petierit.