Liber Tertius-quadragesimus
Dig.43.1.0. De interdictis sive extraordinariis actionibus, quae pro his competunt.
Dig.43.2.0. Quorum bonorum.
Dig.43.3.0. Quod legatorum.
Dig.43.4.0. Ne vis fiat ei, qui in possessionem missus erit.
Dig.43.5.0. De tabulis exhibendis.
Dig.43.6.0. Ne quid in loco sacro fiat.
Dig.43.7.0. De locis et itineribus publicis.
Dig.43.8.0. Ne quid in loco publico vel itinere fiat.
Dig.43.9.0. De loco publico fruendo.
Dig.43.10.0. De via publica et si quid in ea factum esse dicatur.
Dig.43.11.0. De via publica et itinere publico reficiendo.
Dig.43.12.0. De fluminibus. ne quid in flumine publico ripave eius fiat, quo peius navigetur.
Dig.43.13.0. Ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat, atque uti priore aestate fluxit.
Dig.43.14.0. Ut in flumine publico navigare liceat.
Dig.43.15.0. De ripa munienda.
Dig.43.16.0. De vi et de vi armata.
Dig.43.17.0. Uti possidetis.
Dig.43.18.0. De superficiebus.
Dig.43.19.0. De itinere actuque privato.
Dig.43.20.0. De aqua cottidiana et aestiva.
Dig.43.21.0. De rivis.
Dig.43.22.0. De fonte.
Dig.43.23.0. De cloacis.
Dig.43.24.0. Quod vi aut clam.
Dig.43.25.0. De remissionibus.
Dig.43.26.0. De precario.
Dig.43.27.0. De arboribus caedendis.
Dig.43.28.0. De glande legenda.
Dig.43.29.0. De homine libero exhibendo.
Dig.43.30.0. De liberis exhibendis, item ducendis.
Dig.43.31.0. Utrubi.
Dig.43.32.0. De migrando.
Dig.43.33.0. De salviano interdicto.

Dig.43.1.0. De interdictis sive extraordinariis actionibus, quae pro his competunt.
Dig.43.1.1pr.
Ulpianus 67 ad ed.
Videamus, de quibus rebus interdicta competunt. et sciendum est interdicta aut de divinis rebus aut de humanis competere. divinis, ut de locis sacris vel de locis religiosis. de rebus hominum interdicta redduntur aut de his, quae sunt alicuius, aut de his, quae nullius sunt. quae sunt nullius, haec sunt: liberae personae, de quibus exhibendis ducendis interdicta competunt. quae sunt alicuius, haec sunt aut publica aut singulorum. publica: de locis publicis, de viis deque fluminibus publicis. quae autem singulorum sunt, aut ad universitatem pertinent, ut interdictum quorum bonorum, aut ad singulas res, ut est interdictum uti possidetis, de itinere actuque.
Dig.43.1.1.1
Ulpianus 67 ad ed.
Interdictorum autem tres species sunt, exhibitoria prohibitoria restitutoria: sunt tamen quaedam interdicta et mixta, quae et prohibitoria sunt et exhibitoria.
Dig.43.1.1.2
Ulpianus 67 ad ed.
Interdictorum quaedam in praesens, quaedam in praeteritum referuntur: in praesens, ut uti possidetis: in praeteritum, ut de itinere actuque, de aqua aestiva.
Dig.43.1.1.3
Ulpianus 67 ad ed.
Interdicta omnia licet in rem videantur concepta, vi tamen ipsa personalia sunt.
Dig.43.1.1.4
Ulpianus 67 ad ed.
Interdictorum quaedam annalia sunt, quaedam perpetua.
Dig.43.1.2pr.
Paulus 63 ad ed.
Interdictorum quaedam duplicia sunt, quaedam simplicia. duplicia dicuntur, ut uti possidetis, simplicia sunt ea, veluti exhibitoria et restitutoria, item prohibitoria de arboribus caedendis et de itinere actuque.
Dig.43.1.2.1
Paulus 63 ad ed.
Interdicta autem competunt vel hominum causa vel divini iuris aut de religione, sicut est " ne quid in loco sacro fiat" vel " quod factum est restituatur" et de mortuo inferendo vel sepulchro aedificando. hominum causa competunt vel ad publicam utilitatem pertinentia vel sui iuris tuendi causa vel officii tuendi causa vel rei familiaris. publicae utilitatis causa competit interdictum " ut via publica uti liceat" et " flumine publico" et " ne quid fiat in via publica": iuris sui tuendi causa de liberis exhibendis, item de liberto exhibendo: officii causa de homine libero exhibendo: reliqua interdicta rei familiaris causa dantur.
Dig.43.1.2.2
Paulus 63 ad ed.
Quaedam interdicta rei persecutionem continent, veluti de itinere actuque privato: nam proprietatis causam continet hoc interdictum. sed et illa interdicta, quae de locis sacris et de religiosis proponuntur, veluti proprietatis causam continent, item illa de liberis exhibendis, quae iuris tuendi causa diximus competere, ut non sit mirum, si, quae interdicta ad rem familiarem pertinent, proprietatis, non possessionis causam habeant.
Dig.43.1.2.3
Paulus 63 ad ed.
Haec autem interdicta, quae ad rem familiarem spectant, aut apiscendae sunt possessionis aut reciperandae aut retinendae. apiscendae possessionis sunt interdicta, quae competunt his, qui ante non sunt nancti possessionem. sunt autem interdicta apiscendae possessionis " quorum bonorum": salvianum quoque interdictum, quod est de pignoribus, ex hoc genere est: et " quo itinere venditor usus est, quo minus emptor utatur, vim fieri veto". reciperandae possessionis causa proponuntur sub rubrica unde vi: aliqua enim sub hoc titulo interdicta sunt. retinendae possessionis sunt interdicta uti possidetis. sunt interdicta ut diximus, duplicia tam reciperandae quam apiscendae possessionis.
Dig.43.1.3
Ulpianus 69 ad ed.
In interdictis exinde ratio habetur fructuum, ex quo edita sunt, non retro.
Dig.43.1.4
Paulus 67 ad ed.
Ex quibus causis annua interdicta sunt, ex his de eo, quod ad eum cum quo agitur pervenit, post annum iudicium dandum sabinus respondit.
Dig.43.1.5
Paulus 13 ad sab.
Interdicta noxalia ea sunt, quae ob delictum eorum, quos in potestate habemus, dantur, veluti cum vi deiecerunt aut vi aut clam opus fecerunt. sed officio iudicis continetur, ut dominum sua impensa opus restituentem absolvat: patientiam tollendo operi praestantem noxae dedere iubeat et absolvat, si non dedat, quantum impensae in tollendo opere erogatum sit, tanti condemnet: si neque patientiam praestet neque ipse tollat, cum possit, in tantum condemnet, in quantum iudex aestimaverit, atque si ipse fecisset.

Dig.43.2.0. Quorum bonorum.
Dig.43.2.1pr.
Ulpianus 67 ad ed.
Ait praetor: " quorum bonorum ex edicto meo illi possessio data est, quod de his bonis pro herede aut pro possessore possides possideresve, si nihil usucaptum esset, quod quidem dolo malo fecisti, uti desineres possidere, id illi restituas".
Dig.43.2.1.1
Ulpianus 67 ad ed.
Hoc interdictum restitutorium est et ad universitatem bonorum, non ad singulas res pertinet et appellatur " quorum bonorum" et est apiscendae possessionis universorum bonorum.
Dig.43.2.2
Paulus 20 ad ed.
Interdicto quorum bonorum debitores hereditarii non tenentur, sed tantum corporum possessores.

Dig.43.3.0. Quod legatorum.
Dig.43.3.1pr.
Ulpianus 67 ad ed.
Dig.43.3.1.1
Ulpianus 67 ad ed.
Hoc interdictum volgo " quod legatorum" appellatur.
Dig.43.3.1.2
Ulpianus 67 ad ed.
Est autem et ipsum apiscendae possessionis et continet hanc causam, ut, quod quis legatorum nomine non ex voluntate heredis occupavit, id restituat heredi. etenim aequissimum praetori visum est unumquemque non sibi ipsum ius dicere occupatis legatis, sed ab herede petere: redigit igitur ad heredes per hoc interdictum ea, quae legatorum nomine possidentur, ut perinde legatarii possint eum convenire.
Dig.43.3.1.3
Ulpianus 67 ad ed.
Hoc interdictum et heredem heredis bonorumque possessoris habere propter utilitatem huius dicendum est, nec non ceteros quoque successores.
Dig.43.3.1.4
Ulpianus 67 ad ed.
Quia autem nonnumquam incertum est, utrum quis pro legato an pro herede vel pro possessore possideat, bellissime arrianus scribit hereditatis petitionem instituendam et hoc interdictum reddendum, ut, sive quis pro herede vel pro possessore sive pro legato possideat, hoc interdicto teneatur: quemadmodum solemus facere, quotiens incertum est, quae potius actio teneat: nam duas dictamus protestati ex altera nos velle consequi quod nos contingit.
Dig.43.3.1.5
Ulpianus 67 ad ed.
Si quis ex mortis causa donatione possideat, utique cessabit interdictum, quia portio legis falcidiae apud heredem ipso iure remanet, etsi corporaliter res in solidum translatae sunt:
Dig.43.3.1.6
Ulpianus 67 ad ed.
Qui vero ex causa praeceptionis, utique tenetur hoc interdicto, sed pro ea scilicet parte, quam iure legati habet, non etiam pro ea, quam quasi heres habet. idemque erit dicendum et si alio genere legati uni ex heredibus legatum sit: nam et hic dicendum est pro ea parte, qua heres est, cessare interdictum.
Dig.43.3.1.7
Ulpianus 67 ad ed.
Quod ait praetor " aut dolo desiit possidere", sic accipere debemus " desiit facultatem habere restituendi".
Dig.43.3.1.8
Ulpianus 67 ad ed.
Unde est quaesitum, si usus fructus vel usus fuerit alicui relictus eumque occupaverit, an hoc interdicto restituere sit compellendus. movet, quod neque usus fructus neque usus possidetur, sed magis tenetur: potest tamen defendi competere interdictum. idem dicendum est et in servitute relicta.
Dig.43.3.1.9
Ulpianus 67 ad ed.
Quaesitum est, si quis legatorum servandorum causa missus sit in possessionem, an hoc interdicto teneatur ad restitutionem. movet illud primum, quod non possidet is qui missus est in possessionem legatorum causa, sed potius custodit, deinde quod praetorem habet huius rei auctorem. tutius tamen erit dicendum hoc interdictum competere, maxime si satisdatum sit iam legatorum nomine nec recedat: tunc enim etiam possidere videtur.
Dig.43.3.1.10
Ulpianus 67 ad ed.
Legatorum nomine non tantum ipsum possidere dicemus cui legatum est, verum heredem quoque eius ceterosque successores.
Dig.43.3.1.11
Ulpianus 67 ad ed.
Quod ait praetor " voluntate eius, ad quem ea res pertinet", ita erit interpretandum, ut, si post aditam hereditatem vel bonorum possessionem adgnitam voluntas accommodata est legatario, ut possideret, interdictum cesset: quod si ante aditam hereditatem bonorumve possessionem adgnitam hoc factum est, rectius dicetur eam voluntatem non nocere debere.
Dig.43.3.1.12
Ulpianus 67 ad ed.
Si duae res legatae sint, altera ex voluntate occupata, altera non ex voluntate eveniet, ut altera revocari possit, altera non. idemque erit probandum et in una re, cuius pars ex voluntate, altera pars non ex voluntate occupata est: nam pars sola per interdictum auferetur.
Dig.43.3.1.13
Ulpianus 67 ad ed.
Illud tenendum, sive a te sive ab eo, in cuius locum successisti, possideri aliquid coeptum est, interdicto huic locum fore. in locum successisse accipimus, sive per universitatem sive in rem sit successum.
Dig.43.3.1.14
Ulpianus 67 ad ed.
Prodest autem possedisse, quotiens voluntate eius, ad quem ea res pertinet, possideri coeptum est: sed et si postea voluntas accessit eius, ad quem ea res pertinebat, tamen prodesse possessori debere. unde si quis coepit quidem ex voluntate eius, ad quem ea res pertinet, possidere, postea vero voluntas non perseverat, nihil nocet, quia semel possideri coepit ex voluntate.
Dig.43.3.1.15
Ulpianus 67 ad ed.
Si alter ex heredibus iisve, ad quos ea res pertinet, voluerit rem a legatario possideri, alter non, ei, qui noluit, interdictum competet: ei, qui voluit, non competere palam est.
Dig.43.3.1.16
Ulpianus 67 ad ed.
Quod ait praetor " nisi satisdatum sit", accipere debemus " si perseveret satisdatum", scilicet ut, si non perseveret cautum, mittatur in possessionem legatorum servandorum causa.
Dig.43.3.1.17
Ulpianus 67 ad ed.
Satisdatum sic arbitror, si sic satisdatum sit, ut legatario vel ipso iure adquisita sit idonea cautio vel per mandati actionem adquiri possit, et tunc interdicto locum fore.
Dig.43.3.1.18
Ulpianus 67 ad ed.
Si quarundam rerum nomine satisdatum sit, quarundam non sit satisdatum, earum rerum nomine sine impedimento agi poterit, de quibus satisdatum est, ceterarum non poterit.
Dig.43.3.2pr.
Paulus 63 ad ed.
Diversum est, si postea pars legato adcreverit: nam hoc nomine tenentur fideiussores in totum.
Dig.43.3.2.1
Paulus 63 ad ed.
Quod ait praetor " si per bonorum possessorem non stat, ut satisdetur", sic accipimus, si paratus sit satisdare: non ergo offerre debet satisdationem, sed petenti satis moram non facere.
Dig.43.3.2.2
Paulus 63 ad ed.
Ex hoc interdicto qui non restituit, in id quod interest debet condemnari.
Dig.43.3.2.3
Paulus 63 ad ed.
Si legatarius repromissione contentus fuit, dandum est interdictum. idem dicendum est, si legatarius pignoribus noluit sibi caveri.
Dig.43.3.2.4
Paulus 63 ad ed.
Si per legatarium factum sit, quo minus satisdetur, licet cautum non sit, tenetur interdicto. sed si forte factum sit per legatarium, quo minus satisdetur, eo autem tempore, quo editur interdictum, satis accipere paratus sit, non competit interdictum, nisi satisdatum sit. item si per bonorum possessorem stetit, quo minus satisdaret, sed modo paratus est cavere, tenet interdictum: illud enim tempus inspicitur, quo interdictum editur.

Dig.43.4.0. Ne vis fiat ei, qui in possessionem missus erit.
Dig.43.4.1pr.
Ulpianus 72 ad ed.
Ait praetor: " si quis dolo malo fecerit, quo minus quis permissu meo eiusve, cuius ea iurisdictio fuit, in possessionem bonorum sit, in eum in factum iudicium, quanti ea res fuit, ob quam in possessionem missus erit, dabo".
Dig.43.4.1.1
Ulpianus 72 ad ed.
Hoc edictum summa providentia praetor proposuit: frustra enim in possessionem mitteret rei servandae causa, nisi missos tueretur et prohibentes venire in possessionem coerceret.
Dig.43.4.1.2
Ulpianus 72 ad ed.
Est autem generale hoc edictum: pertinet enim ad omnes, qui in possessionem a praetore missi sunt: convenit enim praetori omnes, quos ipse in possessionem misit, tueri. sed sive rei servandae causa sive legatorum aut ventris nomine in possessionem missi fuerint, habent ex hoc edicto in factum actionem, sive doli sive aliter prohibuerint.
Dig.43.4.1.3
Ulpianus 72 ad ed.
Haec actio non tantum eum tenet, qui prohibuit quem venire in possessionem, sed etiam eum, qui possessione pulsus est, cum venisset in possessionem: nec exigitur, ut vi fecerit qui prohibuit.
Dig.43.4.1.4
Ulpianus 72 ad ed.
Si quis ideo possessione arcuerit, quia rem suam putabat vel sibi nexam vel certe non esse debitoris, consequens est, ut hoc edicto non teneatur.
Dig.43.4.1.5
Ulpianus 72 ad ed.
Haec verba " quanti ea res erit, ob quam in possessionem missus erit" continent utilitatem creditoris, ut quantum eius interest possessionem habere, tantum ei qui prohibuit condemnetur. proinde si ob falsum creditum vel ob falsam petitionem missus est in possessionem vel si exceptione summoveri potuit, nihil ei debet prodesse hoc edictum, quia propter nullam causam in possessionem missus est.
Dig.43.4.1.6
Ulpianus 72 ad ed.
Hoc edicto neque pupillum neque furiosum teneri constat, quia affectu carent. sed pupillum eum debemus accipere, qui doli capax non est: ceterum si iam doli capax sit, contra erit dicendum. ergo et si tutor dolo fecerit, in pupillum dabimus actionem, si modo solvendo sit tutor: sed et ipsum tutorem posse conveniri iulianus scribit.
Dig.43.4.1.7
Ulpianus 72 ad ed.
Si domini vel patris voluntate prohibitus quis sit a possessione, in ipsos dabitur actio, quasi per alios hoc fecerint.
Dig.43.4.1.8
Ulpianus 72 ad ed.
Hanc actionem excepta legatorum missione intra annum competere et non postea sciendum est, cum sit poenalis, nec in heredes similesque personas dabitur, nisi in id quod ad eas pervenit: sed heredi similibusque personis dabitur. nam cum prohibitus quis est legatorum vel fideicommissorum causa possessionem adipisci, tunc actio et perpetua est et in heredem dabitur, quia est in potestate successorum evitare interdictum satisdatione oblata.
Dig.43.4.2pr.
Paulus 59 ad ed.
Suo quis an alieno nomine prohibitus sit, nihil interest: haec enim verba " quanti ea res est" referenda sunt ad personam domini.
Dig.43.4.2.1
Paulus 59 ad ed.
Item tam is tenetur, qui suo nomine, quam qui alieno nomine prohibuit.
Dig.43.4.3pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis missus fuerit in possessionem fideicommissi servandi causa et non admittatur, potestate eius inducendus est in possessionem, qui eum misit, aut si quis volet uti interdicto, consequens erit dicere interdictum locum habere. sed melius erit dicere extra ordinem ipsos iure suae potestatis exsequi oportere decretum suum, nonnumquam etiam per manum militarem.
Dig.43.4.3.1
Ulpianus 68 ad ed.
Constitutum est ab antonino, ut etiam in bona heredis quis admittatur certis modis. si quis igitur in his bonis non admittatur, dicendum est actionem hanc utilem competere: ceterum poterit uti et extraordinaria exsecutione.
Dig.43.4.3.2
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ventrem in possessionem mittit, et hoc interdictum prohibitorium et restitutorium est. sed si mulier velit in factum actione uti ad exemplum creditorum magis quam interdicto, posse eam experiri sciendum est.
Dig.43.4.3.3
Ulpianus 68 ad ed.
Si mulier dicatur calumniae causa in possessionem venisse, quod non sit praegnas vel non ex eo praegnas, vel si de statu mulieris aliquid dicatur: ex epistula divi hadriani ad exemplum praesumptionis carboniani edicti ventri praetor pollicetur possessionem.
Dig.43.4.4pr.
Ulpianus 69 ad ed.
Per interdictum etiam ei subvenit praetor, qui damni infecti ab eo in possessionem missus est, ne ei vis fiat.
Dig.43.4.4.1
Ulpianus 69 ad ed.
Poena autem eius, qui non promittit vel satis non dat, haec est, ut in possessionem mittatur adversarius. sive ergo promittat, sive per eum non fiat, quo minus promittat, non tenebit interdictum repulso per exceptionem eo qui experitur.
Dig.43.4.4.2
Ulpianus 69 ad ed.
Praetor in eum, qui neque cavit neque possidere passus est eum qui missus est, iudicium pollicetur in tantum, quantum praestare eum oporteret, si de ea re cautum fuerat.
Dig.43.4.4.3
Ulpianus 69 ad ed.
Sed et ex alia causa hoc iudicium proposuit, si eo tempore, quo in possessionem mitti desiderabat, praetoris adeundi potestas non fuerit, scilicet ut, si, cum potestas praetoris adeundi non esset, damnum interim datum est, haberet iudicium qui damnum passus est.
Dig.43.4.4.4
Ulpianus 69 ad ed.
Item subiectum, si ex alia causa in possessionem missus prohibitus esse dicetur, habere in factum actionem.

Dig.43.5.0. De tabulis exhibendis.
Dig.43.5.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quas tabulas lucius titius ad causam testamenti sui pertinentes reliquisse dicetur, si hae penes te sunt aut dolo malo tuo factum est, ut desinerent esse, ita eas illi exhibeas. item si libellus aliudve quid relictum esse dicetur, decreto comprehendam".
Dig.43.5.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis forte confiteatur penes se esse testamentum, iubendus est exhibere, et tempus ei dandum est, ut exhibeat, si non potest in praesentiarum exhibere. sed si neget se exhibere posse vel oportere, interdictum hoc competit.
Dig.43.5.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum pertinet non tantum ad testamenti tabulas, verum ad omnia, quae ad causam testamenti pertinent: ut puta et ad codicillos pertinet.
Dig.43.5.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Sive autem valet testamentum sive non, vel quod ab initio inutiliter factum est, sive ruptum sit vel in quo alio vitio, sed etiam si falsum esse dicatur vel ab eo factum qui testamenti factionem non habuerit: dicendum est interdictum valere.
Dig.43.5.1.4
Ulpianus 68 ad ed.
Sive supremae tabulae sint sive non sint, sed priores, dicendum interdictum hoc locum habere.
Dig.43.5.1.5
Ulpianus 68 ad ed.
Itaque dicendum est ad omnem omnino scripturam testamenti, sive perfectam sive imperfectam, interdictum hoc pertinere.
Dig.43.5.1.6
Ulpianus 68 ad ed.
Proinde et si plures tabulae sint testamenti, quia saepius fecerat, dicendum est interdicto locum fore: est enim quod ad causam testamenti pertineat, quidquid quoquo tempore factum exhiberi debeat.
Dig.43.5.1.7
Ulpianus 68 ad ed.
Sed et si de statu disceptetur, si testator filius familias vel servus hoc fecisse dicatur, et hoc exhibebitur.
Dig.43.5.1.8
Ulpianus 68 ad ed.
Item si filius familias fecerit testamentum, qui de castrensi peculio testabatur, habet locum interdictum.
Dig.43.5.1.9
Ulpianus 68 ad ed.
Idem est et si is, qui testamentum fecit, apud hostes decessit.
Dig.43.5.1.10
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum ad vivi tabulas non pertinet, quia verba praetoris " reliquerit" fecerunt mentionem.
Dig.43.5.1.11
Ulpianus 68 ad ed.
Sed et si deletum sine dolo sit testamentum.
Dig.43.5.2
Paulus 64 ad ed.
Vel totum vel pars eius,
Dig.43.5.3pr. Ulpianus 68 ad ed.
Locum habet hoc interdictum.
Dig.43.5.3.1
Ulpianus 68 ad ed.
Si tabulae in pluribus codicibus scriptae sint, omnes interdicto isto continentur, quia unum testamentum est.
Dig.43.5.3.2
Ulpianus 68 ad ed.
Si tabulae testamenti apud aliquem depositae sunt a titio, hoc interdicto agendum est et cum eo qui detinet et cum eo qui deposuit.
Dig.43.5.3.3
Ulpianus 68 ad ed.
Proinde et si custodiam tabularum aedituus vel tabularius suscepit, dicendum est teneri eum interdicto.
Dig.43.5.3.4
Ulpianus 68 ad ed.
Si penes servum tabulae fuerint, dominus interdicto tenebitur.
Dig.43.5.3.5
Ulpianus 68 ad ed.
Si ipse testator, dum vivit, tabulas suas esse dicat et exhiberi desideret, interdictum hoc locum non habebit, sed ad exhibendum erit agendum, ut exhibitas vindicet. quod in omnibus, qui corpora sua esse dicunt instrumentorum, probandum est.
Dig.43.5.3.6
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis dolo malo fecerit, quo minus penes eum tabulae essent, nihilo minus hoc interdicto tenebitur, nec praeiudicatur aliquid legi corneliae testamentariae, quasi dolo malo testamentum suppresserit. nemo enim ideo impune retinet tabulas, quod maius facinus admisit, cum exhibitis tabulis admissum eius magis manifestetur. et posse aliquem dolo malo facere, ut in eam legem non incidat, ut puta si neque amoverit neque celaverit tabulas, sed idcirco alii tradiderit, ne eas interdicenti exhiberet, hoc est si non supprimendi animo vel consilio fecit, sed ne huic exhiberet.
Dig.43.5.3.7
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum exhibitorium est.
Dig.43.5.3.8
Ulpianus 68 ad ed.
Quid sit exhibere, videamus. exhibere hoc est materiae ipsius adprehendendae copiam facere.
Dig.43.5.3.9
Ulpianus 68 ad ed.
Exhibere autem apud praetorem oportet, ut ex auctoritate eius signatores admoniti venirent ad recognoscenda signa: et si forte non optemperent testes, labeo scribit coerceri eos a praetore debere.
Dig.43.5.3.10
Ulpianus 68 ad ed.
Solent autem exhiberi tabulas desiderare omnes omnino, qui quid in testamento adscriptum habent.
Dig.43.5.3.11
Ulpianus 68 ad ed.
Condemnatio autem huius iudicii quanti interfuit aestimari debet.
Dig.43.5.3.12
Ulpianus 68 ad ed.
Quare si heres scriptus hoc interdicto experiatur, ad hereditatem referenda est aestimatio:
Dig.43.5.3.13 Ulpianus 68 ad ed.
Et si legatum sit, tantum venit in aestimationem, quantum sit in legato:
Dig.43.5.3.14
Ulpianus 68 ad ed.
Et si sub condicione legatum sit, quasi condicione existente sic aestimandum est, nec compelli debebit ad cavendum, ut se restituturum caveat, quidquid consecutus est, si condicio defecerit, quia poena contumaciae praestatur ab eo qui non exhibet.
Dig.43.5.3.15
Ulpianus 68 ad ed.
Inde quaeritur, si hinc consecutus aestimationem legatarius postea legatum petat, an sit audiendus. et putem, si heres idem praestitit, exceptione doli repellendum, si alius, repelli non oportere. et ideo et si heres sit, qui interdicto usus est aestimationem consecutus, eadem est distinctio.
Dig.43.5.3.16
Ulpianus 68 ad ed.
Interdictum hoc et post annum competere constat. sed et heredi ceterisque successoribus competit.
Dig.43.5.4
Paulus 69 ad ed.
Si sint tabulae apud pupillum et dolo tutoris desierint esse, in ipsum tutorem competit interdictum: aequum enim est ipsum ex delicto suo teneri, non pupillum.
Dig.43.5.5
Iavolenus 13 ex cass.
De tabulis proferendis interdictum competere non oportet, si hereditatis controversia ex his pendet aut si ad publicam quaestionem pertinet: itaque in aede sacra interim deponendae sunt aut apud virum idoneum.

Dig.43.6.0. Ne quid in loco sacro fiat.
Dig.43.6.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " in loco sacro facere inve eum immittere quid veto".
Dig.43.6.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum de sacro loco, non de sacrario competit.
Dig.43.6.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Quod ait praetor, ne quid in loco sacro fiat, non ad hoc pertinet, quod ornamenti causa fit, sed quod deformitatis vel incommodi.
Dig.43.6.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Sed et cura aedium locorumque sacrorum mandata est his, qui aedes sacras curant.
Dig.43.6.2
Hermogenianus 3 iuris epit.
In muris itemque portis et aliis sanctis locis aliquid facere, ex quo damnum aut incommodum irrogetur, non permittitur.
Dig.43.6.3
Paulus 5 sent.
Neque muri neque portae habitari sine permissu principis propter fortuita incendia possunt.

Dig.43.7.0. De locis et itineribus publicis.
Dig.43.7.1
Pomponius 30 ad sab.
Cuilibet in publicum petere permittendum est id, quod ad usum omnium pertineat, veluti vias publicas, itinera publica: et ideo quolibet postulante de his interdicitur.
Dig.43.7.2
Iulianus 48 dig.
Nemini licet in via publica monumentum exstruere.
Dig.43.7.3pr.
Ulpianus 33 ad sab.
Viae vicinales, quae ex agris privatorum collatis factae sunt, quarum memoria non exstat, publicarum viarum numero sunt.
Dig.43.7.3.1
Ulpianus 33 ad sab.
Sed inter eas et ceteras vias militares hoc interest, quod viae militares exitum ad mare aut in urbes aut in flumina publica aut ad aliam viam militarem habent, harum autem vicinalium viarum dissimilis condicio est: nam pars earum in militares vias exitum habent, pars sine ullo exitu intermoriuntur.

Dig.43.8.0. Ne quid in loco publico vel itinere fiat.
Dig.43.8.1
Paulus 64 ad ed. In loco publico praetor prohibet aedificare et interdictum proponit.
Dig.43.8.2pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " ne quid in loco publico facias inve eum locum immittas, qua ex re quid illi damni detur, praeterquam quod lege senatus consulto edicto decretove principum tibi concessum est. de eo, quod factum erit, interdictum non dabo".
Dig.43.8.2.1
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum prohibitorium est.
Dig.43.8.2.2
Ulpianus 68 ad ed.
Et tam publicis utilitatibus quam privatorum per hoc prospicitur. loca enim publica utique privatorum usibus deserviunt, iure scilicet civitatis, non quasi propria cuiusque, et tantum iuris habemus ad optinendum, quantum quilibet ex populo ad prohibendum habet. propter quod si quod forte opus in publico fiet, quod ad privati damnum redundet, prohibitorio interdicto potest conveniri, propter quam rem hoc interdictum propositum est.
Dig.43.8.2.3
Ulpianus 68 ad ed.
Publici loci appellatio quemadmodum accipiatur, labeo definit, ut et ad areas et ad insulas et ad agros et ad vias publicas itineraque publica pertineat.
Dig.43.8.2.4
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum ad ea loca, quae sunt in fisci patrimonio, non puto pertinere: in his enim neque facere quicquam neque prohibere privatus potest: res enim fiscales quasi propriae et privatae principis sunt. igitur si quis in his aliquid faciat, nequaquam hoc interdictum locum habebit: sed si forte de his sit controversia, praefecti eorum iudices sunt.
Dig.43.8.2.5
Ulpianus 68 ad ed.
Ad ea igitur loca hoc interdictum pertinet, quae publico usui destinata sunt, ut, si quid illic fiat, quod privato noceret, praetor intercederet interdicto suo.
Dig.43.8.2.6
Ulpianus 68 ad ed.
Cum quidam velum in maeniano immissum haberet, qui vicini luminibus officiebat, utile interdictum competit: " ne quid in publico immittas, qua ex re luminibus gaii seii officias".
Dig.43.8.2.7
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis quod in publico loco positum habuit, reficere voluit, hoc interdicto locum esse aristo ait ad prohibendum eum reficere.
Dig.43.8.2.8
Ulpianus 68 ad ed.
Adversus eum, qui molem in mare proiecit, interdictum utile competit ei, cui forte haec res nocitura sit: si autem nemo damnum sentit, tuendus est is, qui in litore aedificat vel molem in mare iacit.
Dig.43.8.2.9
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis in mari piscari aut navigare prohibeatur, non habebit interdictum, quemadmodum nec is, qui in campo publico ludere vel in publico balineo lavare aut in theatro spectare arceatur: sed in omnibus his casibus iniuriarum actione utendum est.
Dig.43.8.2.10
Ulpianus 68 ad ed.
Merito ait praetor " qua ex re quid illi damni detur": nam quotiensque aliquid in publico fieri permittitur, ita oportet permitti, ut sine iniuria cuiusquam fiat. et ita solet princeps, quotiens aliquid novi operis instituendum petitur, permittere.
Dig.43.8.2.11
Ulpianus 68 ad ed.
Damnum autem pati videtur, qui commodum amittit, quod ex publico consequebatur, qualequale sit.
Dig.43.8.2.12
Ulpianus 68 ad ed.
Proinde si cui prospectus, si cui aditus sit deterior aut angustior, interdicto opus est.
Dig.43.8.2.13
Ulpianus 68 ad ed.
Si quid in loco publico aedificavero, ut ea, quae ex meo ad te nullo iure defluebant, desinant fluere, interdicto me non teneri labeo putat.
Dig.43.8.2.14
Ulpianus 68 ad ed.
Plane si aedificium hoc effecerit, ut minus luminis insula tua habeat, interdictum hoc competit.
Dig.43.8.2.15
Ulpianus 68 ad ed.
Idem ait, si in publico aedificem, deinde hoc aedificium ei obstet, quod tu in publico aedificaveras, cessare hoc interdictum, cum tu quoque illicite aedificaveris, nisi forte tu iure tibi concesso aedificaveras.
Dig.43.8.2.16
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis a principe simpliciter impetraverit, ut in publico loco aedificet, non est credendus sic aedificare, ut cum incommodo alicuius id fiat, neque sic conceditur: nisi forte quis hoc impetraverit.
Dig.43.8.2.17
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis nemine prohibente in publico aedificaverit, non esse eum cogendum tollere, ne ruinis urbs deformetur, et quia prohibitorium est interdictum, non restitutorium. si tamen obstet id aedificium publico usui, utique is, qui operibus publicis procurat, debebit id deponere, aut si non obstet, solarium ei imponere: vectigal enim hoc sic appellatur solarium ex eo, quod pro solo pendatur.
Dig.43.8.2.18
Ulpianus 68 ad ed.
Si tamen adhuc nullum opus factum fuerit, officio iudicis continetur, uti caveatur non fieri: et ea omnia etiam in persona heredum ceterorumque successorum erunt cavenda.
Dig.43.8.2.19
Ulpianus 68 ad ed.
Locorum sacrorum diversa causa est: in loco enim sacro non solum facere vetamur, sed et factum restituere iubemur: hoc propter religionem. Dig.43.8.2.20
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " in via publica itinereve publico facere immittere quid, quo ea via idve iter deterius sit fiat, veto".
Dig.43.8.2.21
Ulpianus 68 ad ed.
Viam publicam eam dicimus, cuius etiam solum publicum est: non enim sicuti in privata via, ita et in publica accipimus: viae privatae solum alienum est, ius tantum eundi et agendi nobis competit: viae autem publicae solum publicum est, relictum ad directum certis finibus latitudinis ab eo, qui ius publicandi habuit, ut ea publice iretur commearetur.
Dig.43.8.2.22
Ulpianus 68 ad ed.
Viarum quaedam publicae sunt, quaedam privatae, quaedam vicinales. publicas vias dicimus, quas graeci basilikas, nostri praetorias, alii consulares vias appellant. privatae sunt, quas agrarias quidam dicunt. vicinales sunt viae, quae in vicis sunt vel quae in vicos ducunt: has quoque publicas esse quidam dicunt: quod ita verum est, si non ex collatione privatorum hoc iter constitutum est. aliter atque si ex collatione privatorum reficiatur: nam si ex collatione privatorum reficiatur, non utique privata est: refectio enim idcirco de communi fit, quia usum utilitatemque communem habet.
Dig.43.8.2.23
Ulpianus 68 ad ed.
Privatae viae dupliciter accipi possunt, vel hae, quae sunt in agris, quibus imposita est servitus, ut ad agrum alterius ducant, vel hae, quae ad agros ducunt, per quas omnibus commeare liceat, in quas exitur de via consulari et sic post illam excipit via vel iter vel actus ad villam ducens. has ergo, quae post consularem excipiunt in villas vel in alias colonias ducentes, putem etiam ipsas publicas esse.
Dig.43.8.2.24
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum tantum ad vias rusticas pertinet, ad urbicas vero non: harum enim cura pertinet ad magistratus.
Dig.43.8.2.25
Ulpianus 68 ad ed.
Si viae publicae exemptus commeatus sit vel via coartata, interveniunt magistratus.
Dig.43.8.2.26
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis cloacam in viam publicam immitteret exque ea re minus habilis via per cloacam fiat, teneri eum labeo scribit: immisisse enim eum videri.
Dig.43.8.2.27
Ulpianus 68 ad ed.
Proinde et si fossam quis in fundo suo fecerit, ut ibi aqua collecta in viam decurrat, hoc interdicto tenebitur: immissum enim habere etiam hunc videri.
Dig.43.8.2.28
Ulpianus 68 ad ed.
Idem labeo scribit, si quis in suo ita aedificaverit, ut aqua in via collecta restagnet, non teneri eum interdicto, quia non immittat aquam, sed non recipit: nerva autem melius scribit utrumque teneri. plane si fundus viam publicam contingat et ex eo aqua derivata deteriorem viam faciat, quae tamen aqua ex vicini fundo in tuum veniat: si quidem necesse habeas eam aquam recipere, interdictum locum habebit adversus vicinum tuum: si autem necesse non sit, non teneri vicinum tuum, te tamen teneri: eum enim videri factum habere, qui usum eius aquae habeat. idem nerva scribit, si tecum interdicto agatur, nihil ultra te facere cogendum, quam ut arbitratu eius qui tecum experitur cum vicino experiaris: ceterum aliter observantibus futurum, ut tenearis etiam, si iam bona fide cum vicino egeris neque per te stet, quo minus arbitratu actoris cum vicino experiaris.
Dig.43.8.2.29
Ulpianus 68 ad ed.
Idem ait, si odore solo locus pestilentiosus fiat, non esse ab re de re ea interdicto uti.
Dig.43.8.2.30
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum etiam ad ea, quae pascuntur in via publica itinereve publico et deteriorem faciant viam, locum habet.
Dig.43.8.2.31
Ulpianus 68 ad ed.
Deinde ait praetor: " quo ea via idque iter deterius sit fiat". hoc sive statim deterior via sit, sive postea: ad hoc enim pertinent haec verba " sic fiat": etenim quaedam sunt talia, ut statim facto suo noceant, quaedam talia, ut in praesentiarum quidem nihil noceant, in futurum autem nocere debeant.
Dig.43.8.2.32
Ulpianus 68 ad ed.
Deteriorem autem viam fieri sic accipiendum est, si usus eius ad commeandum corrumpatur, hoc est ad eundum vel agendum, ut, cum plane fuerit, clivosa fiat vel ex molli aspera aut angustior ex latiore aut palustris ex sicca.
Dig.43.8.2.33
Ulpianus 68 ad ed.
Scio tractatum, an permittendum sit specus et pontem per viam publicam facere: et plerique probant interdicto eum teneri: non enim oportere eum deteriorem viam facere.
Dig.43.8.2.34
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum perpetuum et populare est condemnatioque ex eo facienda est, quanti actoris intersit.
Dig.43.8.2.35
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quod in via publica itinereve publico factum immissum habes, quo ea via idve iter deterius sit fiat, restituas".
Dig.43.8.2.36
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum ex eadem causa proficiscitur, ex qua et superius: et tantum interest, quod hoc restitutorium, illud prohibitorium est.
Dig.43.8.2.37
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdicto non is tenetur, qui in via publica aliquid fecit, sed is, qui factum habet. proinde si alius fecit, alius factum habet, is tenetur, qui factum habet: et est hoc utilius, quia is potest restituere, qui factum immissum habet.
Dig.43.8.2.38
Ulpianus 68 ad ed.
Habere eum dicimus, qui utitur et iure possessionis fruitur, sive ipse opus fecit sive ex causa emptionis vel conductionis vel legato vel hereditate vel quo alio modo adquisiit.
Dig.43.8.2.39
Ulpianus 68 ad ed.
Unde ofilius putat eum, qui pro derelicto reliquit id opus quod fecit, si viam publicam corrupit et reliquit, non teneri hoc interdicto: non enim habet quod fecit. sed an in eum actio debeat dari, videbimus. et puto utile interdictum competere, ut, quod in via publica aedificavit, restituat.
Dig.43.8.2.40
Ulpianus 68 ad ed.
Si ex fundo tuo arbor in viam publicam sic ceciderit, ut itineri sit impedimento, eamque pro derelicto habeas, non teneri labeo scribit: si tamen, inquit, actor sua impensa arborem tollere paratus fuerit, recte tecum acturum interdicto de via publica reficienda. sed si pro derelicto non habeas, recte tecum agi hoc interdicto.
Dig.43.8.2.41
Ulpianus 68 ad ed.
Idem labeo scribit, si vicinus meus viam opere corruperit, quamvis opus, quod fecit, tam mihi quam ipsi utile sit, tamen si is vicinus fundi sui causa id fecerit, me tamen non posse hoc interdicto conveniri: si autem communiter hoc opus fieri curaverimus, utrumque nostrum teneri.
Dig.43.8.2.42
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum locum habet etiam adversus eum, qui dolo malo fecit, quo minus possideret vel haberet: etenim parem esse condicionem oportet eius, qui quid possideat vel habeat, atque eius, cuius dolo malo factum sit, quo minus possideret vel haberet: et mihi videtur vera labeonis sententia.
Dig.43.8.2.43
Ulpianus 68 ad ed.
" restituas" inquit. restituere videtur, qui in pristinum statum reducit: quod fit, sive quis tollit id quod factum est vel reponat quod sublatum est. et interdum suo sumptu: nam si ipse, quo qui interdixit, fecerit, vel iussu eius alius, aut ratum habitum sit quod fecit, ipse suis sumptibus debet restituere: si vero nihil horum intervenit, sed habet factum, tunc dicemus patientiam solam eum praestare debere.
Dig.43.8.2.44
Ulpianus 68 ad ed.
Interdictum hoc non esse temporarium sciendum est: pertinet enim ad publicam utilitatem: condemnatioque ex eo facienda est, quanti actoris intersit tolli quod factum est.
Dig.43.8.2.45
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quo minus illi via publica itinereve publico ire agere liceat, vim fieri veto".
Dig.43.8.3pr.
Celsus 39 dig.
Litora, in quae populus romanus imperium habet, populi romani esse arbitror:
Dig.43.8.3.1
Celsus 39 dig.
Maris communem usum omnibus hominibus, ut aeris, iactasque in id pilas eius esse qui iecerit: sed id concedendum non esse, si deterior litoris marisve usus eo modo futurus sit.
Dig.43.8.4
Scaevola 5 resp.
Respondit in litore iure gentium aedificare licere, nisi usus publicus impediretur.
Dig.43.8.5
Paulus 16 ad sab.
Si per publicum locum rivus aquae ductus privato nocebit, erit actio privato ex lege duodecim tabularum, ut noxa domino sarciatur.
Dig.43.8.6
Iulianus 43 dig.
Ei, qui hoc interdicto experitur " ne quid in loco publico fiat, quo damnum privato detur", quamvis de loco publico interdicat, nihilo minus procuratoris dandi facultas est.
Dig.43.8.7
Iulianus 48 dig.
Sicut is, qui nullo prohibente in loco publico aedificaverat, cogendus non est demolire, ne ruinis urbs deformetur, ita qui adversus edictum praetoris aedificaverit, tollere aedificium debet: alioqui inane et lusorium praetoris imperium erit.

Dig.43.9.0. De loco publico fruendo.
Dig.43.9.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quo minus loco publico, quem is, cui locandi ius fuerit, fruendum alicui locavit, ei qui conduxit sociove eius e lege locationis frui liceat, vim fieri veto".
Dig.43.9.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Interdictum hoc publicae utilitatis causa proponi palam est: tuetur enim vectigalia publica, dum prohibetur quis vim facere ei, qui id fruendum conduxit.
Dig.43.9.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Sed si simul veniant ad interdictum movendum ipse qui conduxerit et socius eius, magis est, ut ipse conductor praeferatur.
Dig.43.9.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor " quo minus e lege locationis frui liceat". merito ait " e lege locationis": ultra legem enim vel contra legem non debet audiri, qui frui desiderat.
Dig.43.9.2
Paulus 5 sent.
Concedi solet, ut imagines et statuae, quae ornamenta rei publicae sunt futurae, in publicum ponantur.

Dig.43.10.0. De via publica et si quid in ea factum esse dicatur.
Dig.43.10.1pr.
Papinianus lib. de cura urb.
Ohi astunomikoi epimeleisvwsan twn kata tyn polin hodwn, hopws an homalisvwsin kai ta hreumata my blapty tas oikias kai gefurai wsin ohu an dey.
Dig.43.10.1.1
Papinianus lib. de cura urb.
Epimeleisvwsan de hopws ohi idioi toixoi y twn allwn y twn peri tas oikias ha eis tyn hodon ferei my sfalera y, hina hws dei kavairwsin ohi despotai twn oikiwn kai episkeuazwsin. ean de my kavairwsin myde episkeuazwsin, zymioutwsan autous, hews an asfaly poiyswsin.
Dig.43.10.1.2
Papinianus lib. de cura urb.
Epimeleisvwsan de hopws mydeis orussy tas hodous myde xwnnuy myde ktisy eis tas hodous myden: ei de my, ho men doulos hupo tou entuxontos mastigousvw, ho de eleuveros endeiknusvw tois astunomois, ohi de astunomoi zymioutwsan kata ton nomon kai to gegonos kataluetwsan.
Dig.43.10.1.3
Papinianus lib. de cura urb.
Episkeuazein de tas hodous tas dymosias kata tyn heautou oikian hekaston kai tas hudrorroas ekkavairein tas ek tou hupaivriou kai episkeuazein ohutws, hws an my kwluy hamacan epienai. hosoi de misvwsamenoi oikousin, ean my episkeuasy ho despotys, autoi episkeuasantes hupologizesvwsan to analwma kata ton misvon.
Dig.43.10.1.4
Papinianus lib. de cura urb.
Epimeleisvwsan de kai hopws pro twn ergastyriwn myden prokeimenon y, plyn ean knafeus himatia qugy y tektwn troxous ecw tivy: tivesvwsan de kai ohutoi, hwste my kwluein hamacan badizein.
Dig.43.10.1.5
Papinianus lib. de cura urb.
My eatwsan de myde maxesvai en tais hodois myde kopron ekballein myde nekra myde dermata hriptein.

Dig.43.11.0. De via publica et itinere publico reficiendo.
Dig.43.11.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quo minus illi viam publicam iterve publicum aperire reficere liceat, dum ne ea via idve iter deterius fiat, vim fieri veto".
Dig.43.11.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Viam aperire est ad veterem altitudinem latitudinemque restituere. sed et purgare refectionis portio est: purgare autem proprie dicitur ad libramentum proprium redigere sublato eo quod super eam esset. reficit enim et qui aperit et qui purgat et omnes omnino, qui in pristinum statum reducunt.
Dig.43.11.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis in specie refectionis deteriorem viam facit, impune vim patietur. propter quod neque latiorem neque longiorem neque altiorem neque humiliorem viam sub nomine refectionis is qui intercidit potest facere, vel in viam terrenam glaream inicere aut sternere viam lapide quae terrena sit, vel contra lapide stratam terrenam facere.
Dig.43.11.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Interdictum hoc perpetuo dabitur et omnibus et in omnes, et habet condemnationem in id quod actoris intererit.
Dig.43.11.2
Iavolenus 10 ex cass.
Viam publicam populus non utendo amittere non potest.
Dig.43.11.3pr.
Paulus 1 sent.
Si in agrum vicini viam publicam quis reiecerit, tantum in eum viae receptae actio dabitur, quanti eius interest, cuius fundo iniuria irrogata est.
Dig.43.11.3.1
Paulus 1 sent.
Qui viam publicam exaraverit, ad munitionem eius solus compellitur.

Dig.43.12.0. De fluminibus. ne quid in flumine publico ripave eius fiat, quo peius navigetur.
Dig.43.12.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " ne quid in flumine publico ripave eius facias neve quid in flumine publico neve in ripa eius immittas, quo statio iterve navigio deterior sit fiat".
Dig.43.12.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Flumen a rivo magnitudine discernendum est aut existimatione circumcolentium.
Dig.43.12.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Item fluminum quaedam sunt perennia, quaedam torrentia. perenne est, quod semper fluat, aenaos, torrens ho xeimarrous: si tamen aliqua aestate exaruerit, quod alioquin perenne fluebat, non ideo minus perenne est.
Dig.43.12.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Fluminum quaedam publica sunt, quaedam non. publicum flumen esse cassius definit, quod perenne sit: haec sententia cassii, quam et celsus probat, videtur esse probabilis.
Dig.43.12.1.4
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum ad flumina publica pertinet: si autem flumen privatum sit, cessabit interdictum: nihil enim differt a ceteris locis privatis flumen privatum.
Dig.43.12.1.5
Ulpianus 68 ad ed.
Ripa autem ita recte definietur id, quod flumen continet naturalem rigorem cursus sui tenens: ceterum si quando vel imbribus vel mari vel qua alia ratione ad tempus excrevit, ripas non mutat: nemo denique dixit nilum, qui incremento suo aegyptum operit, ripas suas mutare vel ampliare. nam cum ad perpetuam sui mensuram redierit, ripae alvei eius muniendae sunt. si tamen naturaliter creverit, ut perpetuum incrementum nanctus sit, vel alio flumine admixto vel qua alia ratione, dubio procul dicendum est ripas quoque eum mutasse, quemadmodum si alveo mutato alia coepit currere.
Dig.43.12.1.6
Ulpianus 68 ad ed.
Si insula in publico flumine fuerit nata inque ea aliquid fiat, non videtur in publico fieri. illa enim insula aut occupantis est, si limitati agri fuerunt, aut eius cuius ripam contingit, aut, si in medio alveo nata est, eorum est qui prope utrasque ripas possident.
Dig.43.12.1.7
Ulpianus 68 ad ed.
Simili modo et si flumen alveum suum reliquit et alia fluere coeperit, quidquid in veteri alveo factum est, ad hoc interdictum non pertinet: non enim in flumine publico factum erit, quod est utriusque vicini aut, si limitatus est ager, occupantis alveus fiet: certe desinit esse publicus. ille etiam alveus, quem sibi flumen fecit, etsi privatus ante fuit, incipit tamen esse publicus, quia impossibile est, ut alveus fluminis publici non sit publicus.
Dig.43.12.1.8
Ulpianus 68 ad ed.
Si fossa manu facta sit, per quam fluit publicum flumen, nihilo minus publica fit: et ideo si quid ibi fiat, in flumine publico factum videtur.
Dig.43.12.1.9
Ulpianus 68 ad ed.
Aliter atque si flumen aliquam terram inundaverit, non alveum sibi fecerit: tunc enim non fit publicum, quod aqua opertum est.
Dig.43.12.1.10
Ulpianus 68 ad ed.
Item si amnis aliquid circumeat, sciendum est eius manere cuius fuit: si quid igitur illic factum est, non est factum in publico flumine. nec pertinet ad hoc interdictum, si quid in privato factum sit, ne quidem si in privato flumine fiat: nam quod fit in privato flumine, perinde est, atque si in alio privato loco fiat.
Dig.43.12.1.11
Ulpianus 68 ad ed.
In flumine publico factum accipere debemus, quidquid in aqua fiat: nam si quid extra factum sit, non est in flumine factum: et quod in ripa fiat, non videtur in flumine factum.
Dig.43.12.1.12 Ulpianus 68 ad ed.
Non autem omne, quod in flumine publico ripave fit, coercet praetor, sed si quid fiat, quo deterior statio et navigatio fiat. ergo hoc interdictum ad ea tantum flumina publica pertinet, quae sunt navigabilia, ad cetera non pertinet. sed labeo scribit non esse iniquum etiam si quid in eo flumine, quod navigabile non sit, fiat, ut exarescat vel aquae cursus impediatur, utile interdictum competere " ne vis ei fiat, quo minus id opus, quod in alveo fluminis ripave ita factum sit, ut iter cursus fluminis deterior sit fiat, tollere demoliri purgare restituere viri boni arbitratu possit".
Dig.43.12.1.13
Ulpianus 68 ad ed.
Stationem dicimus a stando: is igitur locus demonstratur, ubicumque naves tuto stare possunt.
Dig.43.12.1.14
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " iterque navigii deterius fiat". hoc pro navigatione positum est: immo navigium solemus dicere etiam ipsam navem, iter ergo navigio potest et sic accipi " iter navi deterius fiat". navigii appellatione etiam rates continentur, quia plerumque et ratum usus necessarius est. si pedestre iter impediatur, non ideo minus iter navigio deterius fit.
Dig.43.12.1.15
Ulpianus 68 ad ed.
Deterior statio itemque iter navigio fieri videtur, si usus eius corrumpatur vel difficilior fiat aut minor vel rarior aut si in totum auferatur. proinde sive derivetur aqua, ut exiguior facta minus sit navigabilis, vel si dilatetur, aut diffusa brevem aquam faciat, vel contra sic coangustetur, et rapidius flumen faciat, vel si quid aliud fiat quod navigationem incommodet difficilioremve faciat vel prorsus impediat, interdicto locus erit.
Dig.43.12.1.16
Ulpianus 68 ad ed.
Labeo scribit non esse dandam exceptionem ei, qui interdicto convenitur: " aut nisi ripae tuendae causa factum sit", sed ita excipiendum ait: " extra quam si quid ita factum sit, uti de lege fieri licuit".
Dig.43.12.1.17
Ulpianus 68 ad ed.
Si in mari aliquid fiat, labeo competere tale interdictum: " ne quid in mari inve litore" " quo portus, statio iterve navigio deterius fiat".
Dig.43.12.1.18
Ulpianus 68 ad ed.
Sed et si in flumine publico, non tamen navigabili fiat, idem putat.
Dig.43.12.1.19
Ulpianus 68 ad ed.
Deinde ait praetor: " quod in flumine publico ripave eius fiat sive quid in id flumen ripamve eius immissum habes, quo statio iterve navigio deterior sit fiat, restituas".
Dig.43.12.1.20
Ulpianus 68 ad ed.
Superius interdictum prohibitorium est, hoc restitutorium, ad eandem causam pertinens.
Dig.43.12.1.21
Ulpianus 68 ad ed.
Iubetur autem is, qui factum vel immissum habet, restituere quod habet, si modo id quod habet stationem vel navigium deterius faciat.
Dig.43.12.1.22
Ulpianus 68 ad ed.
Haec verba " factum habes" vel " immissum habes" ostendunt non eum teneri, qui fecit vel immisit, sed qui factum immissum habet. denique labeo scribit, si auctor tuus aquam derivaverit, et hoc interdicto, si ea tu utaris.
Dig.43.12.2
Pomponius 34 ad sab.
Quominus ex publico flumine ducatur aqua, nihil impedit ( nisi imperator aut senatus vetet), si modo ea aqua in usu publico non erit: sed si aut navigabile est aut ex eo aliud navigabile fit, non permittitur id facere.
Dig.43.12.3pr.
Paulus 16 ad sab.
Flumina publica quae fluunt ripaeque eorum publicae sunt.
Dig.43.12.3.1
Paulus 16 ad sab.
Ripa ea putatur esse, quae plenissimum flumen continet.
Dig.43.12.3.2
Paulus 16 ad sab.
Secundum ripas fluminum loca non omnia publica sunt, cum ripae cedant, ex quo primum a plano vergere incipit usque ad aquam.
Dig.43.12.4
Scaevola 5 resp.
Quaesitum est, an is, qui in utraque ripa fluminis publici domus habeat, pontem privati iuris facere potest. respondit non posse.

Dig.43.13.0. Ne quid in flumine publico fiat, quo aliter aqua fluat, atque uti priore aestate fluxit.
Dig.43.13.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " in flumine publico inve ripa eius facere aut in id flumen ripamve eius immittere, quo aliter aqua fluat, quam priore aestate fluxit, veto".
Dig.43.13.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdicto prospexit praetor, ne derivationibus minus concessis flumina excrescant vel mutatus alveus vicinis iniuriam aliquam adferat.
Dig.43.13.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Pertinet autem ad flumina publica, sive navigabilia sunt sive non sunt.
Dig.43.13.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Ait praetor: " quo aliter aqua fluat, quam priore aestate fluxit": non omnis ergo, qui immisit vel qui fecit, tenetur, sed qui faciendo vel immittendo efficit aliter, quam priore aestate fluxit, aquam fluere. quod autem ait " aliter fluat", non ad quantitatem aquae fluentis pertinet, sed ad modum et ad rigorem cursus aquae referendum est. et generaliter dicendum est ita demum interdicto quem teneri, si mutetur aquae cursus per hoc quod factum est, dum vel depressior vel artior fiat aqua ac per hoc rapidior fit cum incommodo accolentium: et si quod aliud vitii accolae ex facto eius qui convenitur sentient, interdicto locus erit.
Dig.43.13.1.4
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis ex rivo tecto per apertum ducere velit vel contra qui ante aperto duxit, nunc operto velit, interdicto teneri placuit, si modo hoc factum eius incommodum circa colentibus adferat.
Dig.43.13.1.5
Ulpianus 68 ad ed.

Simili modo et si incile ducat aut alio loco faciat aut si alveum fluminis mutet, hoc interdicto tenebitur. Dig.43.13.1.6
Ulpianus 68 ad ed.
Sunt qui putent excipiendum hoc interdicto " quod eius ripae muniendae causa non fiet", scilicet ut, si quid fiat, quo aliter aqua fluat, si tamen muniendae ripae causa fiat, interdicto locus non sit. sed nec hoc quibusdam placet: neque enim ripae cum incommodo accolentium muniendae sunt. hoc tamen iure utimur, ut praetor ex causa aestimet, an hanc exceptionem dare debeat: plerumque enim utilitas suadet exceptionem istam dari.
Dig.43.13.1.7
Ulpianus 68 ad ed.
Sed et si alia utilitas vertatur eius, qui quid in flumine publico fecit ( pone enim grande damnum flumen ei dare solitum, praedia eius depopulari), si forte aggeres vel quam aliam munitionem adhibuit, ut agrum suum tueretur eaque res cursum fluminis ad aliquid immutavit, cur ei non consulatur? plerosque scio prorsus flumina avertisse alveosque mutasse, dum praediis suis consulunt. oportet enim in huiusmodi rebus utilitatem et tutelam facientis spectari, sine iniuria utique accolarum.
Dig.43.13.1.8
Ulpianus 68 ad ed.
Is autem hoc interdicto tenetur, qui aliter fecit fluere, quam priore aestate fluxit. et idcirco aiunt praetorem priorem aestatem comprehendisse, quia semper certior est naturalis cursus fluminum aestate potius quam hieme. nec ad instantem aestatem, sed ad priorem interdictum hoc refertur, quia illius aestatis fluxus indubitatior est. aestas ad aequinoctium autumnale refertur. et si forte aestate interdicetur, proxima superior aestas erit intuenda: si vero hieme, tunc non proxima hieme aestas, sed superior erit inspicienda.
Dig.43.13.1.9
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum cuivis ex populo competit, sed non adversus omnes, verum adversus eum, qui deneget, ut aliter aqua flueret, cum ius non haberet.
Dig.43.13.1.10
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum et in heredes competit.
Dig.43.13.1.11
Ulpianus 68 ad ed.
Deinde ait praetor: " quod in flumine publico ripave eius factum sive quid in flumen ripamve eius immissum habes, si ob id aliter aqua fluit atque uti priore aestate fluxit, restituas".
Dig.43.13.1.12
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdictum restitutorium proponitur: superius enim prohibitorium est et pertinet ad ea, quae nondum facta sunt. si quid igitur iam factum est, per hoc interdictum restituetur: si quid ne fiat prospicitur, superiore interdicto erit utendum, et si quid post interdictum redditum fuerit factum, coercebitur.
Dig.43.13.1.13
Ulpianus 68 ad ed.
In hoc interdicto restitutorio non est iniquum, ut labeo ait, venire etiam, quod dolo factum est quo minus haberes.

Dig.43.14.0. Ut in flumine publico navigare liceat.
Dig.43.14.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quo minus illi in flumine publico navem ratem agere quove minus per ripam onerare exonerare liceat, vim fieri veto. item ut per lacum fossam stagnum publicum navigare liceat, interdicam".
Dig.43.14.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Hoc interdicto prospicitur, ne quis flumine publico navigare prohibeatur: sicuti enim ei, qui via publica uti prohibeatur, interdictum supra propositum est, ita hoc quoque proponendum praetor putavit.
Dig.43.14.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Si privata sunt supra scripta, interdictum cessat.
Dig.43.14.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Lacus est, quod perpetuam habet aquam.
Dig.43.14.1.4
Ulpianus 68 ad ed.
Stagnum est, quod temporalem contineat aquam ibidem stagnantem, quae quidem aqua plerumque hieme cogitur.
Dig.43.14.1.5
Ulpianus 68 ad ed.
Fossa est receptaculum aquae manu facta.
Dig.43.14.1.6
Ulpianus 68 ad ed.
Possunt autem etiam haec esse publica.
Dig.43.14.1.7
Ulpianus 68 ad ed.
Publicano plane, qui lacum vel stagnum conduxit, si piscari prohibeatur, utile interdictum competere sabinus consentit: et ita labeo. ergo et si a municipibus conductum habeat, aequissimum erit ob vectigalis favorem interdicto eum tueri.
Dig.43.14.1.8
Ulpianus 68 ad ed.
Si quis velit interdictum tale movere, ut locus deprimatur pecoris appellendi gratia, non debet audiri: et ita mela scribit.
Dig.43.14.1.9
Ulpianus 68 ad ed.
Idem ait tale interdictum competere, ne cui vis fiat, quo minus pecus ad flumen publicum ripamve fluminis publici appellatur.

Dig.43.15.0. De ripa munienda.
Dig.43.15.1pr.
Ulpianus 68 ad ed.
Praetor ait: " quo minus illi in flumine publico ripave eius opus facere ripae agrive qui circa ripam est tuendi causa liceat, dum ne ob id navigatio deterior fiat, si tibi damni infecti in annos decem viri boni arbitratu vel cautum vel satisdatum est aut per illum non stat, quo minus viri boni arbitratu caveatur vel satisdetur, vim fieri veto".
Dig.43.15.1.1
Ulpianus 68 ad ed.
Ripas fluminum publicorum reficere munire utilissimum est. sicuti igitur de via publica reficienda interdictum propositum est, ita etiam de ripa fluminis munienda proponendum fuit.
Dig.43.15.1.2
Ulpianus 68 ad ed.
Merito adicit " dum ne ob id navigatio deterior fiat": illa enim sola refectio toleranda est, quae navigio non est impedimento.
Dig.43.15.1.3
Ulpianus 68 ad ed.
Is autem, qui ripam vult munire, de damno futuro debet vel cavere vel satisdare secundum qualitatem personae: et hoc interdicto expressum est, ut damni infecti in annos decem viri boni arbitratu vel caveatur vel satisdetur.
Dig.43.15.1.4
Ulpianus 68 ad ed.
Dabitur autem satis vicinis: sed et his, qui trans flumen possidebunt.
Dig.43.15.1.5
Ulpianus 68 ad ed.
Etenim curandum fuit, ut eis ante opus factum caveretur: nam post opus factum persequendi hoc interdicto nulla facultas superest, etiamsi quid damni postea datum fuerit, sed lege aquilia experiendum est.
Dig.43.15.1.6
Ulpianus 68 ad ed.
Illud notandum est, quod ripae lacus fossae stagni muniendi nihil praetor hic cavit: sed idem erit observandum, quod in ripa fluminis munienda.

Dig.43.16.0. De vi et de vi armata.
Dig.43.16.1pr.
Ulpianus 69 ad ed.
Praetor ait: " unde tu illum vi deiecisti aut familia tua deiecit, de eo quaeque ille tunc ibi habuit tantummodo intra annum, post annum de eo, quod ad eum qui vi deiecit pervenerit, iudicium dabo".
Dig.43.16.1.1
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum proponitur ei, qui vi deiectus est: etenim fuit aequissimum vi deiecto subvenire: propter quod ad reciperandam possessionem interdictum hoc proponitur.
Dig.43.16.1.2
Ulpianus 69 ad ed.
Ne quid autem per vim admittatur, etiam legibus iuliis prospicitur publicorum et privatorum nec non et constitutionibus principum.
Dig.43.16.1.3
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum non ad omnem vim pertinet, verum ad eos, qui de possessione deiciuntur. ad solam autem atrocem vim pertinet hoc interdictum, et ad eos tantum, qui de solo deiciuntur, ut puta de fundo sive aedificio: ad alium autem non pertinet.
Dig.43.16.1.4
Ulpianus 69 ad ed.
Et si quis de area deiectus sit, sine dubio interdicto locus est: et generaliter ad omnes hoc pertinet interdictum, qui de re solo cohaerenti deiciuntur: qualisqualis enim fuerit locus, unde quis vi deiectus est, interdicto locus erit.
Dig.43.16.1.5
Ulpianus 69 ad ed.
Proinde et si superficiaria insula fuerit, qua quis deiectus est, apparet interdicto fore locum.
Dig.43.16.1.6
Ulpianus 69 ad ed.
Illud utique in dubium non venit interdictum hoc ad res mobiles non pertinere: nam ex causa furti vel vi bonorum raptorum actio competit: potest et ad exhibendum agi. plane si quae res sint in fundo vel in aedibus, unde quis deiectus est, etiam earum nomine interdictum competere non est ambigendum.
Dig.43.16.1.7
Ulpianus 69 ad ed.
Si quis de nave vi deiectus est, hoc interdicto locus non est, argumento eius, qui de vehiculo detractus est, quem nemo dixit interdicto hoc uti posse.
Dig.43.16.1.8
Ulpianus 69 ad ed.
Plane si quis de ligneis aedibus deiectus fuerit, nemo ambigit interdicto locum fore, quia qualequale sit quod solo cohaereat, inde qui vi deiectus est habet interdictum.
Dig.43.16.1.9
Ulpianus 69 ad ed.
Deicitur is qui possidet, sive civiliter sive naturaliter possideat: nam et naturalis possessio ad hoc interdictum pertinet.
Dig.43.16.1.10
Ulpianus 69 ad ed.
Denique et si maritus uxori donavit eaque deiecta sit, poterit interdicto uti: non tamen si colonus.
Dig.43.16.1.11
Ulpianus 69 ad ed.
Ait praetor: " deiecisti aut familia deiecit". merito familiae mentio habita: nam cum " deiecisti" verbum refertur ad personam eius qui deiecit nec pertineat ad eum, cuius familia deiecit ( nec enim ego videor deiecisse, si familia mea deiecerit), consequens fuit addere " aut familia tua deiecit".
Dig.43.16.1.12
Ulpianus 69 ad ed.
Deiecisse autem etiam is videtur, qui mandavit vel iussit, ut aliquis deieceretur: parvi enim referre visum est, suis manibus quis deiciat an vero per alium: quare et si familia mea ex voluntate mea deiecerit, ego videor deiecisse.
Dig.43.16.1.13
Ulpianus 69 ad ed.
Quotiens verus procurator deiecerit, cum utrolibet eorum, id est sive domino sive procuratore, agi posse sabinus ait et alterius nomine alteri eximi, sic tamen, si ab altero eorum litis aestimatio fuerit praestita ( non enim excusatus est, qui iussu alicuius deiecit, non magis quam si iussu alicuius occidit): cum autem falsus est procurator, cum ipso tantum procuratore interdici debere. sabini sententia vera est.
Dig.43.16.1.14
Ulpianus 69 ad ed.
Sed et si quod alius deiecit, ratum habuero, sunt qui putent secundum sabinum et cassium, qui ratihabitionem mandato comparant, me videri deiecisse interdictoque isto teneri, et hoc verum est: rectius enim dicitur in maleficio ratihabitionem mandato comparari.
Dig.43.16.1.15
Ulpianus 69 ad ed.
Quod igitur additur " aut familia tua deiecit", merito scriptum est in eum casum, in quem familia mea vi deiecit. ceterum si iussit, ipse deiecit, nec gravari debet dominus qui non iussit, si servorum suorum factum praestaret, etsi non iussu eius deiecerunt: nam non gravabitur hoc nomine, quippe cum aut pervenit ad eum aliquid et restitueret, aut non pervenit et ipsos servos maleficii causa noxae dedendo indemnis erit: quod enim noxae dedere compellitur, in damno non debet reputare, cum servus hoc possit domini deteriorem condicionem facere.
Dig.43.16.1.16
Ulpianus 69 ad ed.
Familiae autem appellatio servos continet:
Dig.43.16.1.17 Ulpianus 69 ad ed.
Sed quaeritur, quem numerum servorum contineat, utrum plurium an vero et duum vel trium. sed verius est in hoc interdicto, etiamsi unus servus vi deiecerit, familiam videri deiecisse.
Dig.43.16.1.18
Ulpianus 69 ad ed.
Familiae appellatione et eos, quos loco servorum habemus, contineri oportere dicendum est.
Dig.43.16.1.19
Ulpianus 69 ad ed.
Si quis tamen neget se servum vel familiam defendere, cogendus est pati hoc interdictum, ad hoc scilicet, ut quod ad eum pervenit restituat.
Dig.43.16.1.20
Ulpianus 69 ad ed.
Si filius familias vel mercennarius vi deiecerit, utile interdictum competit.
Dig.43.16.1.21
Ulpianus 69 ad ed.
Si adversus eum, qui in libertatem ex servitute vel contra petitur, post inchoatum liberale iudicium utar interdicto et liber iudicatus fuerit et apparuerit ignorante eo a servis eius vi me deiectum, in possessionem restituar.
Dig.43.16.1.22
Ulpianus 69 ad ed.
Quod servus vel procurator vel colonus tenent, dominus videtur possidere, et ideo his deiectis ipse deici de possessione videtur, etiamsi ignoret eos deiectos, per quos possidebat. et si quis igitur alius, per quem possidebam, deiectus fuerit, mihi competere interdictum nemini dubium est.
Dig.43.16.1.23
Ulpianus 69 ad ed.
Interdictum autem hoc nulli competit nisi ei, qui tunc cum deiceretur possidebat, nec alius deici visus est quam qui possidet.
Dig.43.16.1.24
Ulpianus 69 ad ed.
Sive autem corpore sive animo possidens quis deiectus est, palam est eum vi deiectum videri. idcircoque si quis de agro suo vel de domo processisset nemine suorum relicto, mox revertens prohibitus sit ingredi vel ipsum praedium, vel si quis eum in medio itinere detinuerit et ipse possederit, vi deiectus videtur: ademisti enim ei possessionem, quam animo retinebat, etsi non corpore.
Dig.43.16.1.25
Ulpianus 69 ad ed.
Quod volgo dicitur aestivorum hibernorumque saltuum nos possessiones animo retinere, id exempli causa didici proculum dicere: nam ex omnibus praediis, ex quibus non hac mente recedemus, ut omisisse possessionem vellemus, idem est.
Dig.43.16.1.26
Ulpianus 69 ad ed.
Eum, qui neque animo neque corpore possidebat, ingredi autem et incipere possidere prohibeatur, non videri deiectum verius est: deicitur enim qui amittit possessionem, non qui non accipitur.
Dig.43.16.1.27
Ulpianus 69 ad ed.
Vim vi repellere licere cassius scribit idque ius natura comparatur: apparet autem, inquit, ex eo arma armis repellere licere.
Dig.43.16.1.28
Ulpianus 69 ad ed.
Vi possidere eum definiendum est, qui expulso vetere possessore adquisitam per vim possessionem optinet aut qui in hoc ipsum aptatus et praeparatus venit ut contra bonos mores auxilio, ne prohiberi possit ingrediens in possessionem, facit. sed qui per vim possessionem suam retinuerit, labeo ait non vi possidere.
Dig.43.16.1.29
Ulpianus 69 ad ed.
Idem labeo ait eum, qui metu turbae perterritus fugerit, vi videri deiectum. sed pomponius ait vim sine corporali vi locum non habere, ergo etiam eum, qui fugatus est supervenientibus quibusdam, si illi vi occupaverunt possessionem, videri vi deiectum.
Dig.43.16.1.30
Ulpianus 69 ad ed.
Qui a me vi possidebat, si ab alio deiciatur, habet interdictum.
Dig.43.16.1.31
Ulpianus 69 ad ed.
Qui vi deiectus est, quidquid damni senserit ob hoc quod deiectus est, reciperare debet: pristina enim causa restitui debet, quam habiturus erat, si non fuisset deiectus.
Dig.43.16.1.32
Ulpianus 69 ad ed.
Si fundus, a quo vi expulsus sim, mihi restitutus esset, ceterae vero res, quae vi ablatae sunt, non restituantur, hic dicendum est interdictum nihilo minus tenere, quia verum est vi esse deiectum. plane si quis velit de possessione quidem rei soli per hoc interdictum experiri, de rebus vero mobilibus ad exhibendum actione, potest hoc suo arbitrio habere, et ita iulianus scribit: idem scribit et si quis vi bonorum raptorum de huiusmodi rebus velit experiri.
Dig.43.16.1.33
Ulpianus 69 ad ed.
Quod autem ait praetor: " quaeque ibi habuit", sic accipimus, ut omnes res contineantur, non solum quae propriae ipsius fuerunt, verum etiam si quae apud eum depositae vel ei commodatae vel pigneratae, quarumque usum vel usum fructum vel custodiam habuit, vel si quae ei locatae sunt: cum enim dicat praetor " habuit", omnia haec habendi verbo continentur.
Dig.43.16.1.34
Ulpianus 69 ad ed.
Rectissime autem praetor addidit " tunc ibi habuit". " tunc" sic accipimus " cum deiceretur": et ideo et si quid postea desiit illic esse, dicendum erit in interdictum venire. sic fit, ut, etiamsi homines vel pecora demortua sint post deiectionem, interdicto locus sit.
Dig.43.16.1.35
Ulpianus 69 ad ed.
Denique scribit iulianus eum, qui vi deiecit ex eo praedio, in quo homines fuerant, propius esse, ut etiam sine culpa eius mortuis hominibus aestimationem eorum per interdictum restituere debeat, sicuti fur hominis etiam mortuo eo tenetur. huic consequens esse ait, ut villae quoque et aedium incendio consumptarum pretium restituere cogatur: ubi enim quis, inquit, deiecit, per eum stetisse videtur, quo minus restitueret.
Dig.43.16.1.36
Ulpianus 69 ad ed.
Idcirco constare ait eum, qui vi deiecit quique vi sine dolo malo desierit possidere, interdicto teneri.
Dig.43.16.1.37
Ulpianus 69 ad ed.
" ibi" autem ait praetor, ut ne quis et quae illic non habuit, complectatur.
Dig.43.16.1.38 Ulpianus 69 ad ed.
Sane quod ait praetor " ibi", quomodo accipimus? utrum in eo loco, unde quis vi deiectus est, an vero in omni possessione? et melius dicetur non ad angulum referendum vel locum, in quo fuerit, verum etiam ad omnem partem possessionis, qua quis caruit, cum deicitur.
Dig.43.16.1.39
Ulpianus 69 ad ed.
Annus in hoc interdicto utilis est.
Dig.43.16.1.40
Ulpianus 69 ad ed.
Ex die, quo quis deiectus est, fructuum ratio habetur, quamvis in ceteris interdictis ex quo edita sunt, non retro, computantur. idem est et in rebus mobilibus, quae ibi erant: nam et earum fructus computandi sunt, ex quo quis vi deiectus est.
Dig.43.16.1.41
Ulpianus 69 ad ed.
Non solum autem fructuum ratio in hoc interdicto habetur, verum ceterarum etiam utilitatium habenda est: nam vivianus refert in hoc interdicto omnia, quaecumque habiturus vel adsecuturus erat is qui deiectus est, si vi deiectus non esset, restitui aut eorum litem a iudice aestimari debere eumque tantum consecuturum, quanti sua interesset se vi deiectum non esse.
Dig.43.16.1.42
Ulpianus 69 ad ed.
Ex interdicto unde vi etiam is qui non possidet restituere cogetur.
Dig.43.16.1.43
Ulpianus 69 ad ed.
Interdictum hoc quia atrocitatem facinoris in se habet, quaesitum est, an liberto in patronum vel liberis adversus parentes competit. et verius est nec liberto in patronum nec in parentes liberis dandum esse meliusque erit in factum actionem his competere. aliter atque si vi armata usus sit adversus libertum patronus vel adversus liberos parens: nam hic interdictum competit.
Dig.43.16.1.44
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum et heredi et ceteris successoribus competit.
Dig.43.16.1.45
Ulpianus 69 ad ed.
Non alii autem, quam ei qui possidet, interdictum unde vi competere argumentum praebet, quod apud vivianum relatum est, si quis me vi deiecerit, meos non deiecerit, non posse me hoc interdicto experiri, quia per eos retineo possessionem, qui deiecti non sunt.
Dig.43.16.1.46
Ulpianus 69 ad ed.
Idem vivianus refert: servos quosdam vi depulit, alios retinuit et vinxit aut etiam eis imperavit: vi te deiectum intellegi: desisse enim possidere, cum servi ab alio possideantur. et quod in parte servorum dictum est, idem in omnibus dici ait, si forte nemo depulsus esset, sed possideri ab eo coepissent, qui ingressus in possessionem esset.
Dig.43.16.1.47
Ulpianus 69 ad ed.
Quid dicturi essemus, tractat, si aliquo possidente ego quoque ingressus sum in possessionem et non deiciam possessorem, sed vinctum opus facere cogam: quatenus res, inquit, esset? ego verius puto eum quoque deiectum videri, qui illic vinctus est.
Dig.43.16.1.48
Ulpianus 69 ad ed.
Ex causa huius interdicti in heredem et bonorum possessorem ceterosque successores in factum actio competit in id quod ad eos pervenit.
Dig.43.16.2
Paulus 65 ad ed.
Dolove malo eorum factum est, quo minus perveniret.
Dig.43.16.3pr.
Ulpianus 69 ad ed.
Quod est et si quis armis deiectus est, quia ex facinoribus defunctorum de eo, quod ad heredem pervenit, actio datur: sufficit enim non in lucro versari eum heredem, non etiam damnum subire.
Dig.43.16.3.1
Ulpianus 69 ad ed.
Haec actio, quae adversus heredem ceterosque successores pertinet, perpetuo competit, quia in ea rei persecutio continetur.
Dig.43.16.3.2
Ulpianus 69 ad ed.
Armis deiectum quomodo accipimus? arma sunt omnia tela, hoc est et fustes et lapides, non solum gladii hastae frameae, id est rhomphaeae.
Dig.43.16.3.3
Ulpianus 69 ad ed.
Plane et si unus vel alter fustem vel gladium tenuit, armis deiectus possessor videtur.
Dig.43.16.3.4
Ulpianus 69 ad ed.
Plus dicitur, et si inermes venerant, si in ipsa concertatione qui inermes venerant eo processerunt, ut fustes aut lapides sumerent, vis erit armata.
Dig.43.16.3.5
Ulpianus 69 ad ed.
Qui armati venerunt et si armis non sunt usi ad deiciendum, sed deiecerunt, armata vis facta esse videtur: sufficit enim terror armorum, ut videantur armis deiecisse.
Dig.43.16.3.6
Ulpianus 69 ad ed.
Si quis autem visis armatis, qui alibi tendebant, metu hoc deterritus profugerit, non videtur deiectus, quia non hoc animo fuerunt qui armati erant, sed alio tendebant.
Dig.43.16.3.7
Ulpianus 69 ad ed.
Proinde et si, cum armatos audisset venire, metu decesserit de possessione, sive verum sive falsum audisset, dicendum est non esse eum armis deiectum, nisi possessio ab his fuerit occupata.
Dig.43.16.3.8
Ulpianus 69 ad ed.
Si autem, cum dominus veniret in possessionem, armati eum prohibuerunt qui invaserant possessionem, videri eum armis deiectum.
Dig.43.16.3.9
Ulpianus 69 ad ed.
Eum igitur, qui cum armis venit, possumus armis repellere, sed hoc confestim, non ex intervallo, dummodo sciamus non solum resistere permissum, ne deiciatur, sed et si deiectus quis fuerit, eundem deicere non ex intervallo, sed ex continenti.
Dig.43.16.3.10
Ulpianus 69 ad ed.
Cum procurator armatus venit, et ipse dominus deiecisse videtur, sive mandavit sive, ut iulianus ait, ratum habuit.
Dig.43.16.3.11
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc et in familia dicendum est: nam cum familia sine me armata venit, ego non videor venisse, sed familia, nisi iussi vel ratum habui.
Dig.43.16.3.12
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum etiam adversus eum proponitur, qui dolo malo fecit, quo quis armis deiceretur: et post annum reddetur in id, quod pervenit ad eum qui prohibuit unde vi.
Dig.43.16.3.13
Ulpianus 69 ad ed.
Interdictum necessarium fuisse fructuario apparet " si prohibeatur uti frui usu fructu fundi".
Dig.43.16.3.14
Ulpianus 69 ad ed.
Uti frui autem prohibuisse is videtur, qui vi deiecit utentem et fruentem aut non admisit, cum ex fundo exisset non usus fructus deserendi causa. ceterum si quis ab initio volentem incipere uti frui prohibuit, hoc interdictum locum non habet. quid ergo est? debet fructuarius usum fructum vindicare.
Dig.43.16.3.15
Ulpianus 69 ad ed.
Pertinet autem hoc interdictum ad eum, qui fundo uti frui prohibitus est: sed pertinebit etiam ad eum, qui aedificiis uti frui prohibetur. consequenter autem dicemus ad res mobiles hoc interdictum non pertinere, si quis uti frui prohibitus est re mobili, nisi si rei soli accedebant res mobiles: si igitur ibi fuerunt, dicendum est etiam ad eas referri hoc interdictum debere.
Dig.43.16.3.16
Ulpianus 69 ad ed.
Item si non usus fructus, sed usus sit relictus, competit hoc interdictum. ex quacumque enim causa constitutus est usus fructus vel usus, hoc interdictum locum habebit.
Dig.43.16.3.17
Ulpianus 69 ad ed.
Qui usus fructus nomine qualiterqualiter fuit quasi in possessione, utetur hoc interdicto. sed si quis, posteaquam prohibitus est, capite minutus sit vel mortuus, recte dicitur heredibus et successoribus competere hoc interdictum, non ut in futurum constituatur usus fructus, sed ut praeterita causa et damnum praeteritum sarciatur.
Dig.43.16.3.18
Ulpianus 69 ad ed.
Heres quoque simili modo debebit in factum actionem suscipere in id quod ad se pervenit.
Dig.43.16.4
Ulpianus 10 ad ed.
Si vi me deiecerit quis nomine municipum, in municipes mihi interdictum reddendum pomponius scribit, si quid ad eos pervenit.
Dig.43.16.5
Ulpianus 11 ad ed.
Si per vim tibi possessionem tradidero, dicit pomponius unde vi interdictum cessare, quoniam non est deiectus, qui compulsus est in possessionem inducere.
Dig.43.16.6
Paulus 17 ad ed.
In interdicto unde vi tanti condemnatio facienda est, quanti intersit possidere: et hoc iure nos uti pomponius scribit, id est tanti rem videri, quanti actoris intersit: quod alias minus esse, alias plus: nam saepe actoris pluris interesse hominem retinere, quam quanti is est, veluti cum quaestionis habendae aut rei probandae gratia aut hereditatis adeundae intersit eius eum possideri.
Dig.43.16.7
Paulus 24 ad ed.
Cum a te vi deiectus sim, si titius eandem rem possidere coeperit, non possum cum alio quam tecum interdicto experiri.
Dig.43.16.8
Paulus 54 ad ed.
Fulcinius dicebat vi possideri, quotiens vel non dominus, cum tamen possideret, vi deiectus est.
Dig.43.16.9pr.
Paulus 65 ad ed.
Si plures heredes sunt, unusquisque non in amplius, quam ad eum pervenerit, tenetur. qua de causa interdum in solidum tenebitur is ad quem totum pervenerit, quamvis ex parte heres sit.
Dig.43.16.9.1
Paulus 65 ad ed.
Deiectum ab usu fructu in eandem causam praetor restitui iubet, id est in qua futurus esset, si deiectus non esset. itaque si tempore usus fructus finitus fuerit, postquam deiectus est a domino, nihilo minus cogendus erit restituere, id est usum fructum iterum constituere.
Dig.43.16.10
Gaius 2 ad ed. pu. de liberali c.
Si de fundo proprietarium et fructuarium praedo expulerit atque ob id fructuarius constituto tempore non usus perdiderit ius suum, nemo dubitat, quin dominus, sive experiatur cum fructuario adversus praedonem sive non experiatur, retinere debeat reversum ad se usum fructum et, quod fructuarius perdidit, id ad damnum eius pertineat, cuius facto periit.
Dig.43.16.11
Pomponius 6 ex plaut.
Vim facit, qui non sinit possidentem eo, quod possidebit, uti arbitrio suo, sive inserendo sive fodiendo sive arando sive quid aedificando sive quid omnino faciendo, per quod liberam possessionem adversarii non relinquit.
Dig.43.16.12
Marcellus 19 dig.
Colonus eum, cui locator fundum vendiderat, cum is in possessionem missus esset, non admisit: deinde colonus vi ab alio deiectus est: quaerebatur, quis haberet interdictum unde vi. dixi nihil interesse, colonus dominum ingredi volentem prohibuisset an emptorem, cui iussisset dominus tradi possessionem, non admisit. igitur interdictum unde vi colono competiturum ipsumque simili interdicto locatori obstrictum fore, quem deiecisse tunc videretur, cum emptori possessionem non tradidit, nisi forte propter iustam et probabilem causam id fecisset.
Dig.43.16.13
Ulpianus 8 ad sab.
Neque unde vi neque aliud interdictum famosum est.
Dig.43.16.14
Pomponius 29 ad sab.
Sed si vi armata deiectus es, sicut ipsum fundum recipis, etiamsi vi aut clam aut precario eum possideres, ita res quoque mobiles omnimodo recipies.
Dig.43.16.15
Paulus 13 ad sab.
Si vi me deieceris vel vi aut clam feceris, quamvis sine dolo et culpa amiseris possessionem, tamen damnandus es, quanti mea intersit, quia in eo ipso culpa tua praecessit, quod omnino vi deiecisti aut vi aut clam fecisti.
Dig.43.16.16
Ulpianus 29 ad ed.
In interdicto unde vi dicendum est, ut eius causa, quod ad patrem pervenit, ipse teneatur.
Dig.43.16.17
Iulianus 48 dig.
Qui possessionem vi ereptam vi in ipso congressu reciperat, in pristinam causam reverti potius quam vi possidere intellegendus est: ideoque si te deiecero, ilico tu me, deinde ego te, unde vi interdictum tibi utile erit.
Dig.43.16.18pr.
Papinianus 26 quaest.
Cum fundum qui locaverat vendidisset, iussit emptorem in vacuam possessionem ire, quem colonus intrare prohibuit: postea emptor vi colonum expulit: de interdictis unde vi quaesitum est. placebat colonum interdicto venditori teneri, quia nihil interesset, ipsum an alium ex voluntate eius missum intrare prohibuerit: neque enim ante omissam possessionem videri, quam si tradita fuisset emptori, quia nemo eo animo esset, ut possessionem omitteret propter emptorem, quam emptor adeptus non fuisset. emptorem quoque, qui postea vim adhibuit, et ipsum interdicto colono teneri: non enim ab ipso, sed a venditore per vim fundum esse possessum, cui possessio esset ablata. quaesitum est, an emptori succurri debeat, si voluntate venditoris colonum postea vi expulisset. dixi non esse iuvandum, qui mandatum illicitum susceperit.
Dig.43.16.18.1
Papinianus 26 quaest.
Eum, qui fundum vindicavit ab eo, cum quo interdicto unde vi potuit experiri, pendente iudicio nihilo minus interdicto recte agere placuit.
Dig.43.16.19
Tryphonus 15 disp.
Merito iulianus respondit, si me de fundo vi deieceris, in quo res moventes fuerunt, cum mihi interdicto unde vi restituere debeas non solum possessionem soli, sed et ea quae ibi fuerunt, quamquam ego moram fecero, quo minus interdicto te convenirem, subtractis tamen mortalitate servis aut pecoribus aliisve rebus casu intercidentibus tuum tamen onus nihilo minus in eis restituendis esse, quia ex ipso tempore delicti plus quam frustrator debitor constitutus es.
Dig.43.16.20
Labeo 3 pith. a paulo epit.
Si colonus tuus vi deiectus est, ages unde vi interdicto. idem si inquilinus tuus vi deiectus fuerit. paulus: idem dici potest de coloni colono, item inquilini inquilino.

Dig.43.17.0. Uti possidetis.
Dig.43.17.1pr.
Ulpianus 69 ad ed.
Ait praetor: " uti eas aedes, quibus de agitur, nec vi nec clam nec precario alter ab altero possidetis, quo minus ita possideatis, vim fieri veto. de cloacis hoc interdictum non dabo. neque pluris, quam quanti res erit: intra annum, quo primum experiundi potestas fuerit, agere permittam".
Dig.43.17.1.1
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum de soli possessore scriptum est, quem potiorem praetor in soli possessione habeat, et est prohibitorium ad retinendam possessionem.
Dig.43.17.1.2
Ulpianus 69 ad ed.
Huius autem interdicti proponendi causa haec fuit, quod separata esse debet possessio a proprietate: fieri etenim potest, ut alter possessor sit, dominus non sit, alter dominus quidem sit, possessor vero non sit: fieri potest, ut et possessor idem et dominus sit.
Dig.43.17.1.3
Ulpianus 69 ad ed.
Inter litigatores ergo quotiens est proprietatis controversia, aut convenit inter litigatores, uter possessor sit, uter petitor, aut non convenit. si convenit, absolutum est: ille possessoris commodo, quem convenit possidere, ille petitoris onere fungetur. sed si inter ipsos contendatur, uter possideat, quia alteruter se magis possidere adfirmat, tunc, si res soli sit, in cuius possessione contenditur, ad hoc interdictum remittentur.
Dig.43.17.1.4
Ulpianus 69 ad ed.
Est igitur hoc interdictum, quod volgo uti possidetis appellatur, retinendae possessionis ( nam huius rei causa redditur, ne vis fiat ei qui possidet) et consequenter proponitur post interdictum unde vi. illud enim restituit vi amissam possessionem, hoc interdictum tuetur, ne amittatur possessio, denique praetor possidenti vim fieri vetat: et illud quidem interdictum obpugnat possessorem, hoc tuetur. et ut pedius ait, omnis de possessione controversia aut eo pertinet, ut, quod non possidemus, nobis restituatur, aut ad hoc, ut retinere nobis liceat quod possidemus. restitutae possessionis ordo aut interdicto expeditur aut per actionem: retinendae itaque possessionis duplex via est, aut exceptio aut interdictum. exceptio datur ex multis causis ei qui possidet.
Dig.43.17.1.5
Ulpianus 69 ad ed.
Perpetuo autem hoc interdicto insunt haec: " quod nec vi nec clam nec precario ab illo possides".
Dig.43.17.1.6
Ulpianus 69 ad ed.
Interdictum autem possessorem praedii tuetur, quod est uti possidetis. actio enim numquam ultro possessori datur, quippe sufficit ei quod possideat.
Dig.43.17.1.7
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum locum habet, sive quis totum fundum possidere se dicat, sive pro certa parte, sive pro indiviso possideat.
Dig.43.17.1.8
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum in omnibus etiam possessionibus, quae sunt soli, sine dubio locum habebit, dummodo possideri possit.
Dig.43.17.1.9
Ulpianus 69 ad ed.
Quod ait praetor in interdicto: " nec vi nec clam nec precario alter ab altero possidetis", hoc eo pertinet, ut, si quis possidet vi aut clam aut precario, si quidem ab alio, prosit ei possessio, si vero ab adversario suo, non debeat eum propter hoc quod ab eo possidet vincere: has enim possessiones non debere proficere palam est.
Dig.43.17.2
Paulus 65 ad ed.
Usta enim an iniusta adversus ceteros possessio sit, in hoc interdicto nihil refert: qualiscumque enim possessor hoc ipso, quod possessor est, plus iuris habet quam ille qui non possidet.
Dig.43.17.3pr.
Ulpianus 69 ad ed.
Si duo possideant in solidum, videamus, quid sit dicendum. quod qualiter procedat, tractemus, si quis proponeret possessionem iustam et iniustam. ego possideo ex iusta causa, tu vi aut clam: si a me possides, superior sum interdicto, si vero non a me, neuter nostrum vincetur: nam et tu possides et ego.
Dig.43.17.3.1
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum duplex est et hi, quibus competit, et actores et rei sunt.
Dig.43.17.3.2
Ulpianus 69 ad ed.
Hoc interdictum sufficit ei, qui aedificare in suo prohibetur: etenim videris mihi possessionis controversiam facere, qui prohibes me uti mea possessione.
Dig.43.17.3.3
Ulpianus 69 ad ed.
Cum inquilinus dominum aedes reficere volentem prohiberet, aeque competere interdictum uti possidetis placuit testarique dominum non prohibere inquilinum, ne habitaret, sed ne possideret.
Dig.43.17.3.4
Ulpianus 69 ad ed.
Item videamus, si auctor vicini tui ex fundo tuo vites in suas arbores transduxit, quid iuris sit. et ait pomponius posse te ei denuntiare et vites praecidere, idque et labeo scribit, aut uti eum debere interdicto uti possidetis de eo loco, quo radices continentur vitium: nam si tibi vim fecerit, quo minus eas vites vel praecidas vel transducas, vim tibi facere videtur, quo minus possideas: etenim qui colere fundum prohibetur, possidere prohibetur, inquit pomponius.
Dig.43.17.3.5
Ulpianus 69 ad ed.
Item videamus, si proiectio supra vicini solum non iure haberi dicatur, an interdictum uti possidetis sit utile alteri adversus alterum. et est apud cassium relatum utrique esse inutile, quia alter solum possidet, alter cum aedibus superficiem.
Dig.43.17.3.6
Ulpianus 69 ad ed.
Labeo quoque scribit: ex aedibus meis in aedes tuas proiectum habeo: interdicis mecum, si eum locum possideamus, qui proiecto tegetur. an, quo facilius possim retinere possessionem eius proiectionis, interdico tecum sic " uti nunc possidetis eas aedes, ex quibus proiectus est?"
Dig.43.17.3.7
Ulpianus 69 ad ed.
Sed si supra aedes, quas possideo, cenaculum sit, in quo alius quasi dominus moretur, interdicto uti possidetis me uti posse labeo ait, non eum qui in cenaculo moretur: semper enim superficiem solo cedere. plane si cenaculum ex publico aditum habeat, ait labeo videri non ab eo aedes possideri, qui kruptas possideret, sed ab eo, cuius aedes supra kruptas essent. verum est hoc in eo, qui aditum ex publico habuit: ceterum superficiarii proprio interdicto et actionibus a praetore utetur. dominus autem soli tam adversus alium quam adversus superficiarium potior erit interdicto uti possidetis: sed praetor superficiarium tuebitur secundum legem locationis: et ita pomponius quoque probat.
Dig.43.17.3.8
Ulpianus 69 ad ed.
Creditores missos in possessionem rei servandae causa interdicto uti possidetis uti non posse, et merito, quia non possident: idemque et in ceteris omnibus, qui custodiae causa missi sunt in possessionem, dicendum est.
Dig.43.17.3.9
Ulpianus 69 ad ed.
Si vicinus meus in parte in pariete meo tectoria habeat et in parte sua, " uti possidetis" mihi efficax est ut ea tollere compellatur.
Dig.43.17.3.10
Ulpianus 69 ad ed.
Non videor vi possidere, qui ab eo, quem scirem vi in possessionem esse, fundum accipiam.
Dig.43.17.3.11
Ulpianus 69 ad ed.
In hoc interdicto condemnationis summa refertur ad rei ipsius aestimationem. " quanti res est" sic accipimus " quanti uniuscuiusque interest possessionem retinere". servii autem sententia est existimantis tanti possessionem aestimandam, quanti ipsa res est: sed hoc nequaquam opinandum est: longe enim aliud est rei pretium, aliud possessionis.
Dig.43.17.4
Ulpianus 70 ad ed.
In summa puto dicendum et inter fructuarios hoc interdictum reddendum: et si alter usum fructum, alter possessionem sibi defendat. idem erit probandum et si usus fructus quis sibi defendat possessionem, et ita pomponius scribit. perinde et si alter usum, alter fructum sibi tueatur, et his interdictum erit dandum.

Dig.43.18.0. De superficiebus.
Dig.43.18.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Ait praetor: " uti ex lege locationis sive conductionis superficie, qua de agitur, nec vi nec clam nec precario alter ab altero fruamini, quo minus fruamini, vim fieri veto. si qua alia actio de superficie postulabitur, causa cognita dabo".
Dig.43.18.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Qui superficiem in alieno solo habet, civili actione subnixus est: nam si conduxit superficium, ex conducto, si emit, ex empto agere cum domino soli potest. enim si ipse eum prohibeat, quod interest agendo consequetur: sin autem ab alio prohibeatur, praestare ei actiones suas debet dominus et cedere. sed longe utile visum est, quia et incertum erat, an locati existeret, et quia melius est possidere potius quam in personam experiri, hoc interdictum proponere et quasi in rem actionem polliceri.
Dig.43.18.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Proponitur autem interdictum duplex exemplo interdicti uti possidetis. tuetur itaque praetor eum, qui superficiem petit, veluti uti possidetis interdicto, neque exigit ab eo, quam causam possidendi habeat: unum tantum requirit, num forte vi clam precario ab adversario possideat. omnia quoque, quae in uti possidetis interdicto servantur, hic quoque servabuntur.
Dig.43.18.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Quod ait praetor " si actio de superficie postulabitur, causa cognita dabo", sic intellegendum est, ut, si ad tempus quis superficiem conduxerit, negetur ei in rem actio. et sane causa cognita ei, qui non ad modicum tempus conduxit superficiem, in rem actio competet.
Dig.43.18.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Is autem, in cuius solo superficies est, utique non indiget utili actione, sed habet in rem, qualem habet de solo. plane si adversus superficiarium velit vindicare, dicendum est exceptione utendum in factum data: nam cui damus actionem, eidem et exceptionem competere multo magis quis dixerit.
Dig.43.18.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Si soli possessori superficies evincatur, aequissimum erit subvenire ei vel ex stipulatu de evictione vel certe ex empto actione.
Dig.43.18.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Quia autem etiam in rem actio de superficie dabitur, petitori quoque in superficiem dari et quasi usum fructum sive usum quendam eius esse et constitui posse per utiles actiones credendum est.
Dig.43.18.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et tradi posse intellegendum est, ut et legari et donari possit.
Dig.43.18.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
Et si duobus sit communis, etiam utile communi dividundo iudicium dabimus.
Dig.43.18.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Servitutes quoque praetorio iure constituentur et ipsae ad exemplum earum, quae ipso iure constitutae sunt, utilibus actionibus petentur: sed et interdictum de his utile competit.
Dig.43.18.2
Gaius 25 ad ed. provinc.
Superficiarias aedes appellamus, quae in conducto solo positae sunt: quarum proprietas et civili et naturali iure eius est, cuius et solum.

Dig.43.19.0. De itinere actuque privato.
Dig.43.19.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Praetor ait: " quo itinere actuque privato, quo de agitur, vel via hoc anno nec vi nec clam nec precario ab illo usus es, quo minus ita utaris, vim fieri veto".
Dig.43.19.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum prohibitorium est, pertinens ad tuendas rusticas tantummodo servitutes.
Dig.43.19.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdicto praetor non inquirit, utrum habuit iure servitutem impositam an non, sed hoc tantum, an itinere actuque hoc anno usus sit non vi non clam non precario, et tuetur eum, licet eo tempore, quo interdictum redditur, usus non sit. sive igitur habuit ius viae sive non habuit, in ea condicione est, ut ad tuitionem praetoris pertineat, si modo anno usus est vel modico tempore, id est non minus quam triginta diebus. neque ad praesens tempus refertur usus, quia plerumque itineribus vel via non semper utimur, nisi cum usus exegerit ita.
Dig.43.19.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Annui temporis spatio conclusit usum. annum ex die interdicti retrorsum computare debemus.
Dig.43.19.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis hoc interdicto utatur, sufficit alterutrum probare vel iter vel actum in usu habuisse.
Dig.43.19.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Iulianus ait, quoad usque ingressus est, eo usque ei interdictum competere: quod verum est.
Dig.43.19.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Vivianus recte ait eum, qui propter incommoditatem rivi aut propterea, quia via publica interrupta erat, per proximi vicini agrum iter fecerit, quamvis id frequenter fecit, non videri omnino usum, itaque inutile esse interdictum, non quasi precario usum, sed quasi nec usum. ergo secundum hoc neutro usus videtur: multo enim minus illo usus est, per quem non ivit propter incommoditatem rivi aut propterea, quia via praerupta erat. idem erit dicendum et si non erat via publica, sed iter privatum: nam et hic eadem quaestio est.
Dig.43.19.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Is, cuius colonus aut hospes aut quis alius iter ad fundum fecit, usus videtur itinere vel actu vel via, et idcirco interdictum habebit: et haec ita pedius scribit et adicit etiamsi ignoravit, cuius fundus esset, per quem iret, retinere eum servitutem.
Dig.43.19.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis autem, cum putaret fundum ad se pertinere, suo nomine iter fecerit amicus meus, utique sibi, non mihi interdictum adquisisse intellegitur.
Dig.43.19.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis propter inundationem usus non sit itinere actuque hoc anno, cum superiore usus sit, potest repetita die hoc interdicto uti per in integrum restitutionem ex illa parte " si qua mihi iusta causa esse videbitur". sed et si per vim hoc ei contigerit, in integrum eum restitui oportere Marcellus probat. praeterea et aliis casibus interdictum repetita die competit, ex quibus in integrum quis restitutionem impetrare solet.
Dig.43.19.1.10
Ulpianus 70 ad ed.
Praeterea sciendum est, si dilatione data adversario futurum est, ut causa interdicti mei deterior fiat, aequissimum esse repetita die reddi interdictum.
Dig.43.19.1.11
Ulpianus 70 ad ed.
Si tibi fundum precario concessero, cui via debebatur, deinde tu a domino fundi precario rogaveris, ut ea via ad eum fundum utaris: an noceat tibi exceptio, si adversus eum velis interdicere, a quo precario viam rogasti? et magis est, ut noceat, idque colligi potest ex eo, quod iulianus scribit in specie huiusmodi. quaerit enim, si ego tibi fundum precario dedero, cui via debebatur, et tu rogaveris precario, ut ea via utaris: nihilo minus utile interdictum mihi esse, quia, sicuti me precarium rei meae non tenet, ita nec per te precario possidere intellegor: quotiens enim colonus meus aut is, cui precario fundum dedi, via utitur, ego ire intellegor, propter quod et recte dico me itinere usum. quae ratio, inquit, efficit, ut et, si ego viam precario rogavero et tibi fundum precario dedero, quamvis hac mente ieris, quasi fundo meo deberetur, inutile esset interdictum et precario eo itinere usus esse videar, non immerito: non enim opinio tua, sed mea quaerenda est. tu tamen, credo, poteris interdicto uti, etsi de hoc nihil scribat iulianus.
Dig.43.19.1.12
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis supra dicto tempore anni non vi non clam non precario itinere usus sit, verum postea non sit usus, sed clam precariove, videndum est, an ei noceat. et magis est, ut nihil ei noceat, quod attinet ad interdictum:
Dig.43.19.2
Paulus 66 ad ed.
Nec enim corrumpi aut mutari, quod recte transactum est, superveniente delicto potest.
Dig.43.19.3pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Inde etiam illud labeo scribit: si, cum a me recte via utebaris, fundum vendidero, per quem utebaris, deinde emptor te prohibuit: licet clam videaris ab eo uti ( nam qui prohibitus utitur, clam utitur), tamen interdictum tibi competere intra annum, quia hoc anno non vi non clam non precario usus es.
Dig.43.19.3.1
Ulpianus 70 ad ed.
Item sciendum est non tantum eum clam via uti, qui ipse prohibitus utitur, verum eum quoque, per quem quis id ius retinebat, si eo prohibito, per quem retinebat, utatur. plane si ignoravi prohibitum et persevero uti, nihil mihi nocere dicendum est.
Dig.43.19.3.2
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis ab auctore meo vi aut clam aut precario usus est, recte a me via uti prohibetur et interdictum ei inutile est, quia a me videtur vi vel clam vel precario possidere, qui ab auctore meo vitiose possidet. nam et pedius scribit, si vi aut clam aut precario ab eo sit usus, in cuius locum hereditate vel emptione aliove quo iure successi, idem esse dicendum: cum enim successerit quis in locum eorum, aequum non est nos noceri hoc, quod adversus eum non nocuit, in cuius locum successimus.
Dig.43.19.3.3
Ulpianus 70 ad ed.
In hoc interdicto examinatur, quanti eius interesset via non prohiberi sive itinere.
Dig.43.19.3.4
Ulpianus 70 ad ed.
Uti videmur servitutibus etiam per servos vel colonos vel amicos vel etiam hospites et fere per eos omnes, qui nobis retinent servitutes: sed enim per fructuarium quidem servitus retinetur, per fructuarium autem interdictum hoc domino non competere iulianus ait.
Dig.43.19.3.5
Ulpianus 70 ad ed.
Idem iulianus scribit, si meus usus fructus in fundo tuo, proprietas vero tua fuerit et uterque nostrum per vicini fundum ierit, utile interdictum de itinere nos habere: et sive forte ab extraneo fructuarius prohibeatur, sive etiam a domino, sed et si dominus a fructuario, competet: nam et si quilibet prohibeat ire, interdictum adversus eum competit.
Dig.43.19.3.6
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum et ei competit, qui donationis causa fundi vacuam possessionem adeptus est.
Dig.43.19.3.7
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis ex mandatu meo fundum emerit, aequissimum est mihi hoc interdictum dari " ut ille usus est" qui mandatu meo emit.
Dig.43.19.3.8
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et si quis usum fructum emit vel usum vel cui legatus est et traditus, uti hoc interdicto poterit.
Dig.43.19.3.9
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc amplius et is, cui dotis causa fundus traditus est, experiri hoc interdicto poterit.
Dig.43.19.3.10
Ulpianus 70 ad ed.
Et generaliter ex omnibus causis, quae instar habent venditionis vel alterius contractus, dicendum est hoc interdicto locum fore.
Dig.43.19.3.11
Ulpianus 70 ad ed.
Ait praetor: " quo itinere actuque hoc anno non vi non clam non precario ab alio usus es, quo minus id iter actumque, ut tibi ius esset, reficias, vim fieri veto. qui hoc interdicto uti volet, is adversario damni infecti, quod per eius vitium datum sit, caveat".
Dig.43.19.3.12
Ulpianus 70 ad ed.
Utilitas suasit hoc quoque interdictum proponere: namque consequens erat eum qui itinere utitur interdictum proponere, ut refici iter possit: quemadmodum enim alias uti potest itinere vel actu commode, quam si refecerit? corrupto enim itinere minus commode frui aut agi potest.
Dig.43.19.3.13
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc autem a superiori distat, quod illo quidem interdicto omnes uti possunt, qui hoc anno usi sunt: hoc autem interdicto eum demum uti posse, qui hoc anno usus est et ius sibi esse reficiendi oporteat. ius autem esse videtur ei, cui servitus debetur. itaque qui hoc interdicto utitur, duas res debet docere, et hoc anno se usum et ei servitutem competere: ceterum si desit alterutrum, deficit interdictum, nec immerito. qui enim vult ire agere, tantisper, quoad de servitute constet, non debet de iure suo docere: quid enim perdit, qui eum patitur hoc facere qui hoc anno fecit? enimvero qui vult reficere, aliquid novi facit neque debet ei in alieno permitti id moliri, nisi vere habet servitutem.
Dig.43.19.3.14
Ulpianus 70 ad ed.
Fieri autem potest, ut qui ius eundi habeat et agendi, reficiendi ius non habeat, quia in servitute constituenda cautum sit, ne ei reficiendi ius sit, aut sic, ut, si velit reficere, usque ad certum modum reficiendi ius sit: merito ergo ad refectionem se praetor rettulit: " ut tibi", inquit, " ius est, reficias". " uti ius est" hoc est sic uti per servitutem impositam licet.
Dig.43.19.3.15
Ulpianus 70 ad ed.
Reficere sic accipimus ad pristinam formam iter et actum reducere, hoc est ne quis dilatet aut producat aut deprimat aut exaggeret: aliud est enim reficere, longe aliud facere.
Dig.43.19.3.16
Ulpianus 70 ad ed.
Apud labeonem quaeritur, si pontem quis novum velit facere viae muniendae causa, an ei permittatur: et ait permittendum, quasi pars sit refectionis huiusmodi munitio. et ego puto veram labeonis sententiam, si modo sine hoc commeari non possit.
Dig.43.19.4pr.
Venonius 1 interd.
Veteres nominatim adiciebant, ut ea quoque, quae ad refectionem utilia essent, adportanti vis non fieret: quod supervacuum est, quoniam qui adportari non patitur ea, sine quibus refici iter non possit, vim facere videtur, quo minus reficiatur.
Dig.43.19.4.1
Venonius 1 interd.
Si quis autem, cum posset compendiaria adportare, quae refectioni necessaria sunt longiori itinere velit adportare, ut deteriorem causam eundi faciat, impune ei vis fiet, quia ipse sibi impedimento sit, quo minus reficiat.
Dig.43.19.5pr.
Ulpianus 20 ad ed.
Apparet ergo eum, qui non patitur haec congeri, vim facere, quo minus quis perficiat.
Dig.43.19.5.1
Ulpianus 20 ad ed.
Plane si quis, cum posset alia parte agri sine incommodo domini fundi impensam adportare, id egit, ut alia parte adportet, impune ei vim fieri recte placuit.
Dig.43.19.5.2
Ulpianus 20 ad ed.
Hoc interdictum non solum ipsi, verum successoribus quoque esse dandum non est ambigendum: emptori quoque dabitur et in emptorem.
Dig.43.19.5.3
Ulpianus 20 ad ed.
Si quis servitutem iure impositam non habeat, habeat autem velut longae possessionis praerogativam ex eo, quod diu usus est servitute, interdicto hoc uti potest.
Dig.43.19.5.4
Ulpianus 20 ad ed.
Qui hoc interdicto usurus est, de vitio operis cavere adversario debet.
Dig.43.19.6
Paulus 66 ad ed.
Sicut non nocet ei, qui sine vitio usus est, quod eodem anno vitiose usus est, ita emptori heredique non nocebit, quod ipsi vitiose usi sunt, si testator venditorve recte usi sunt.
Dig.43.19.7
Celsus 25 dig.
Si per fundum tuum nec vi nec clam nec precario commeavit aliquis, non tamen tamquam id suo iure faceret, sed, si prohiberetur, non facturus, inutile est ei interdictum de itinere actuque: nam ut hoc interdictum competat, ius fundi possedisse oportet.

Dig.43.20.0. De aqua cottidiana et aestiva.
Dig.43.20.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Ait praetor: " uti hoc anno aquam, qua de agitur, non vi non clam non precario ab illo duxisti, quo minus ita ducas, vim fieri veto".
Dig.43.20.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum prohibitorium et interdum restitutorium est et pertinet ad aquam cottidianam.
Dig.43.20.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Cottidiana autem aqua non illa est, quae cottidie ducitur, sed ea, qua quis cottidie uti, si vellet: quamquam cottidianam interdum hieme ducere non expediat, etsi possit duci.
Dig.43.20.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Duo autem genera sunt aquarum: est cottidiana, est et aestiva. cottidiana ab aestiva usu differt, non iure. cottidiana ea est, quae duci adsidue solet vel aestivo tempore vel hiberno, etiamsi aliquando ducta non est: ea quoque dicitur cottidiana, cuius servitus intermissione temporis divisa est. aestiva autem ea est, qua aestate sola uti expedit, sicuti dicimus vestimenta aestiva, saltus aestivos, castra aestiva, quibus interdum etiam hieme, plerumque autem aestate utamur. ego puto probandum ex proposito utentis et ex natura locorum aquam aestivam a cottidiana discerni: nam si sit ea aqua, quae perpetuo duci possit, ego tamen aestate sola ea utar, dicendum est hanc aquam esse aestivam: rursum si ea sit aqua, quae non nisi aestate duci possit, aestiva dicetur: et si ea sint loca, quae natura non admittant aquam nisi aestate, dicendum erit recte aestivam dici.
Dig.43.20.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Quod autem scriptum est in interdicto: " uti hoc anno aquam duxisti" hoc est: non cottidie, sed hoc anno vel una die vel nocte. ergo cottidiana quidem aqua alia est, quae cottidie duci possit, vel hieme vel aestate, etsi aliquo momento temporis ducta sit, aestiva ea, quae cottidie quidem duci possit, vel sola aestate, ducatur autem aestate tantum, non et hieme, non quia non possit et hieme, sed quia non solet.
Dig.43.20.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Loquitur autem praetor in hoc interdicto de ea aqua sola, quae perennis est: nulla enim alia aqua duci potest, nisi quae perennis est.
Dig.43.20.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Quamquam ad perennes aquas dixerimus hoc interdictum pertinere, ad eas tamen perennes pertinet, quae duci possunt. ceterum sunt quaedam, quae, etsi perennes sunt, duci tamen non possunt, ut puta puteales et quae ita sunt summersae, ut defluere extra terram et usui esse non possint. sed huiusmodi aquis, quae duci non possint, haustus servitus imponi potest.
Dig.43.20.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Haec interdicta de aqua, item de fonte ad eam aquam pertinere videntur, quae a capite ducitur, non aliunde: harum enim aquarum etiam servitus iure civili constitui potest.
Dig.43.20.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
Caput aquae illud est, unde aqua nascitur: si ex fonte nascatur, ipse fons: si ex flumine vel lacu, prima incilia vel principia fossarum, quibus aquae ex flumine vel ex lacu in primum rivum compelli solent. plane si aqua sudoribus manando in aliquem primum locum effluere atque ibi apparere incipit, eius hoc caput dicemus, ubi primum emergit.
Dig.43.20.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Et qualiter sit constitutum ius aquae, dicendum est hoc interdictum locum habere.
Dig.43.20.1.10
Ulpianus 70 ad ed.
Sed etsi iure aqua non debetur alicui, si tamen iure ducere se putavit, cum non in iure, sed in facto erravit, dicendum est eoque iure utimur, ut interdicto hoc uti possit: sufficit enim, si iure se ducere putavit nec vi nec clam nec precario duxit.
Dig.43.20.1.11
Ulpianus 70 ad ed.
Illud quaeritur, utrum ea tantum aqua his interdictis contineatur, quae ad agrum irrigandum pertinet, an vero omnis, etiam ea, quae ad usum quoque et commodum nostrum. et hoc iure utimur, ut haec quoque contineatur. propter quod etiam si in urbana praedia quis aquam ducere velit, hoc interdictum locum habere potest.
Dig.43.20.1.12
Ulpianus 70 ad ed.
Praeterea labeo scribit, etsi quidam ductus aquarum non sit fundi, quia quocumque duci possint, tamen ad hoc interdictum pertinere.
Dig.43.20.1.13
Ulpianus 70 ad ed.
Idem labeo scribit, etiamsi praetor hoc interdicto de aquis frigidis sentiat, tamen de calidis aquis interdicta non esse deneganda: namque harum quoque aquarum usum esse necessarium: nonnumquam enim refrigeratae usum irrigandis agris praestant. his accedit, quod in quibusdam locis et cum calidae sunt, irrigandis tamen agris necessariae sunt, ut hierapoli: constat enim apud hierapolitanos in asia agrum aqua calida rigari. et quamvis ea sit aqua, quae ad rigandos non sit necessaria, tamen nemo ambiget his interdictis locum fore.
Dig.43.20.1.14
Ulpianus 70 ad ed.
Sive autem intra urbem sit aqua sive extra urbem, hoc interdicto locus erit.
Dig.43.20.1.15
Ulpianus 70 ad ed.
Illud tamen hic intellegendum est eodem modo praetorem duci aquam iussisse, quo ducta est hoc anno. proinde neque amplioris modi, neque alia permisisse potest videri. quare si alia aqua sit, quam quis velit ducere, quam hoc anno duxit, vel eadem, per aliam tamen regionem velit ducere, impune ei vis fiet.
Dig.43.20.1.16
Ulpianus 70 ad ed.
Illud labeo dicit omnes partes illius fundi, in quem loci aqua ducitur, eiusdem numero esse. ergo et si forte actor confinem agrum emerit et ex agro, in quem hoc anno aquam duxerit, postea fundi empti nomine velit aquam ducere, ita demum eum recte hoc interdicto ( ut de itinere actuque) uti putant, ut semel in suum ingressus inde egredi qua velit possit, nisi ei nocitum sit, ex quo aquam ducit.
Dig.43.20.1.17
Ulpianus 70 ad ed.
Item quaeritur, si quis aquae, quam hoc anno ducebat, aliam aquam admiscuerit, an impune prohibeatur. et extat ofilii sententia existimantis recte eum prohiberi, sed eo loci, in quo primum aquam aliam in rivum admittit: et ofilius in tota aqua recte eum prohiberi ait. ego ofilio adsentio non posse dividi, quia non potest ita in parte vis fieri, ut non in tota aqua fiat.
Dig.43.20.1.18
Ulpianus 70 ad ed.
Trebatius, cum amplior numerus pecoris ad aquam appelletur, quam debet appelli, posse universum pecus impune prohiberi, quia iunctum pecus ei pecori, cui adpulsus debeatur, totum corrumpat pecoris adpulsum. Marcellus autem ait, si quis ius habens pecoris ad aquam appellendi plura pecora adpulserit, non in omnibus pecoribus eum prohibendum: quod est verum, quia pecora separari possunt.
Dig.43.20.1.19
Ulpianus 70 ad ed.
Aristo putat eum demum interdictum hoc habere, qui se putat suo iure uti, non eum, qui scit se nullum ius habere et utitur.
Dig.43.20.1.20
Ulpianus 70 ad ed.
Idem ait eum, qui hoc anno aquam duxerit nec vi nec clam nec precario et eodem anno vitiose usus est, recte tamen hoc interdicto usurum: quod referri ad id tempus, quod sine vitio fuerit: esse enim verum hoc anno non vi non clam non precario usum. Dig.43.20.1.21 Ulpianus 70 ad ed. Quaesitum est, si quis ante annum aquam duxit, deinde sequenti tempore, hoc est intra annum, aqua influxerit ipsa sibi me non ducente, an hoc interdicto locus sit. et refert severus valerius competere ei hoc interdictum, quasi duxisse videatur, licet penitus prospicientibus non videtur iste duxisse.
Dig.43.20.1.22
Ulpianus 70 ad ed.
Item quaesitum est, si quis, dum putat tertio quoque die habere se ius aquae ducendae, duxerit una die, an recte et sine captione possessoris recte duxisse videatur, ut hoc interdictum habeat: ait enim praetor: " uti hoc anno aquam duxisti" id est alternis diebus. illud autem nihil interest, utrum quinto die aqua debeatur an alternis diebus an cottidie ei, qui hoc interdicto uti velit: nam cum sufficiat vel uno die hoc anno aquam duxisse, nihil refert, qualem aquae ductum habens duxerit: dum, si quis, cum quinto quoque die uteretur, quasi alternis diebus ducens interdixerit, nihil ei prodesse videtur.
Dig.43.20.1.23
Ulpianus 70 ad ed.
Praeterea illud sciendum est, si, cum aquam duxisses, adversarius te prohibuerit, deinde tu interim ius aquae ducendae amiseris, in restitutionem hoc venire, ut tibi praestetur per hoc interdictum quod amisisti: et hoc verum puto.
Dig.43.20.1.24
Ulpianus 70 ad ed.
Si fundum, ad quem aquam ducebas, vendideris et tradideris, nihilo minus interdictum tibi utile est.
Dig.43.20.1.25
Ulpianus 70 ad ed.
Competit hoc interdictum adversus eum, qui prohibet me aquam ducere, et nihil interest, utrum quis dominium fundi habeat an non. idcircoque is tenetur interdicto: nam et si servitus coepit adversus quemvis posse vindicari.
Dig.43.20.1.26
Ulpianus 70 ad ed.
Si inter rivales, id est qui per eundem rivum aquam ducunt, sit contentio de aquae usu, utroque suum usum esse contendente, duplex interdictum utrique competit.
Dig.43.20.1.27
Ulpianus 70 ad ed.
Labeo putat per hoc interdictum prohiberi quem, ne quid in illo fundo faciat fodiat serat succidat putet aedificet, quare ex re ea aqua, quam ille hoc anno per fundum tuum sine vitio duxit, inquinetur vitietur corrumpatur deteriorve fiat: et similiter de aestiva aqua debere interdici ait.
Dig.43.20.1.28
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis hoc cesserit, ne liceat sibi aquam quaerere, ea cessio valet.
Dig.43.20.1.29
Ulpianus 70 ad ed.
Deinde ait praetor: " uti priore aestate aquam, qua de agitur, nec vi nec clam nec precario ab illo duxisti, quo minus ita ducas, vim fieri veto. inter heredes emptores et bonorum possessores interdicam".
Dig.43.20.1.30
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum de aqua aestiva proponitur.
Dig.43.20.1.31
Ulpianus 70 ad ed.
Quia autem diximus aestivam aquam aliquo distare ab aqua cottidiana, sciendum est etiam interdictis distare, quod qui de aqua cottidiana interdicit, ita interdicit: " uti hoc anno aquam duxisti", at qui de aestiva, sic: " uti priore aestate", nec immerito: nam quia hieme non utitur, referre se non ad praesentem aestatem, sed ad priorem debuit.
Dig.43.20.1.32
Ulpianus 70 ad ed.
Aestatem incipere ( sic peritiores tradiderunt) ab aequinoctio verno et finiri aequinoctio autumnali: et ita senis mensibus aestas atque hiems dividitur.
Dig.43.20.1.33
Ulpianus 70 ad ed.
Priorem aestatem ex comparatione duarum aestatium accipi.
Dig.43.20.1.34
Ulpianus 70 ad ed.
Propter hoc, si aestate interdicatur, nonnumquam annum et sex menses continere: quod ita contingit, si initio verni aequinoctii ducta sit aqua et sequenti aestate pridie aequinoctium autumnale interdicatur: et proinde, si hieme interdicatur, etiam in biennium haec res extendetur.
Dig.43.20.1.35
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis hieme tantum aquam solitus fuit ducere, aestate non fuit solitus, utile interdictum ei competit.
Dig.43.20.1.36
Ulpianus 70 ad ed.
Qui hac aestate duxit, non superiore, utile interdictum habet.
Dig.43.20.1.37
Ulpianus 70 ad ed.
Ait praetor: " inter heredes et emptores et bonorum possessores interdicam". haec verba non solum ad aestivam aquam, verum etiam ad cottidianam quoque referenda esse sciendum est: nam sicuti de itinere actuque et successoribus dantur interdicta et emptori, ita haec quoque danda praetor putavit.
Dig.43.20.1.38
Ulpianus 70 ad ed.
Ait praetor: " quo ex castello illi aquam ducere ab eo, cui eius rei ius fuit, permissum est, quo minus ita uti permissum est ducat, vim fieri veto. quandoque de opere faciendo interdictum erit, damni infecti caveri iubebo".
Dig.43.20.1.39
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum necessario propositum est. namque superiora interdicta ad eos pertinent, qui a capite ducunt vel imposita servitute vel quia putant impositam: aequissimum visum est ei quoque, qui ex castello ducit, interdictum dari. id est ex eo receptaculo, quod aquam publicam suscipit. castellum accipe.
Dig.43.20.1.40
Ulpianus 70 ad ed.
Si ex castello permissum est, dandum erit interdictum:
Dig.43.20.1.41
Ulpianus 70 ad ed.
Permittitur autem aquam ex castello vel ex rivo vel ex quo alio loco publico ducere.
Dig.43.20.1.42
Ulpianus 70 ad ed.
Idque a principe conceditur: alii nulli competit ius aquae dandae.
Dig.43.20.1.43
Ulpianus 70 ad ed.
Et datur interdum praediis, interdum personis. quod praediis datur, persona extincta non extinguitur: quod datur personis, cum personis amittitur ideoque neque ad alium dominum praediorum neque ad heredem vel qualemcumque successorem transit. plane ei, ad quem dominium transit, impetrabile est: nam si docuerit praediis suis aquam debitam, etsi nomine eius fluxisse, a quo dominium ad se transiit, indubitate impetrat ius aquae ducendae, nec est hoc beneficium, sed iniuria, si quis forte non impetraverit.
Dig.43.20.1.44 Ulpianus 70 ad ed.

Meminisse autem debemus in hoc interdicto totam quaestionem finiri adsignationis: non enim praeparat hoc interdictum causam, ut superiora interdicta, nec ad possessionem temporariam pertinet, sed aut habet ius adsignatum sibi aut non habet, et interdictum totum finitur.
Dig.43.20.2
Pomponius 32 ad sab.
Si diurnarum aut nocturnarum horarum aquae ductum habeam, non possum alia hora ducere, quam qua ius habeam ducendi.
Dig.43.20.3pr.
Pomponius 34 ad sab.
Hoc iure utimur, ut etiam non ad irrigandum, sed pecoris causa vel amoenitatis aqua duci possit.
Dig.43.20.3.1
Pomponius 34 ad sab.
Ex flumine aquam ducere plures possunt, ita tamen, ut vicinis non noceant, vel, si angustus amnis sit, etiam ei, qui in alia ripa sit.
Dig.43.20.3.2
Pomponius 34 ad sab. Si aquam ex flumine pu
blico duxeris et flumen recesserit, non potes subsequi flumen, quia ei loco servitus imposita non sit, quamvis is locus meus sit. sed si alluvione paulatim accesserit fundo tuo, subsequi potes, quia locus totus fluminis serviat ductioni. sed si circumfluere coeperit mutato alveo, non potes, quia medius locus non serviat interruptaque sit servitus.
Dig.43.20.3.3
Pomponius 34 ad sab.
Aqua, quae in rivo nascitur, tacite lucri fit ab eo qui ducit.
Dig.43.20.3.4
Pomponius 34 ad sab.
Ductus aquae, cuius origo memoriam excessit, iure constituti loco habetur.
Dig.43.20.3.5
Pomponius 34 ad sab.
Is, qui aquae cottidianae ius habet, vel fistulam in rivo ponere vel aliud quodlibet facere potest, dummodo ne fundum domino aut aquagium rivalibus deterius faciat.
Dig.43.20.3.6
Pomponius 34 ad sab.
Si aqua ducatur, supra eam alia aqua per pontem, qui supra rivum factus sit, iure ducitur, dum inferiori rivo non noceatur.
Dig.43.20.4
Iulianus 41 dig.
Lucio titio ex fonte meo ut aquam duceret, cessi: quaesitum est, an et maevio cedere possim, ut per eundem aquae ductum aquam ducat: et si putaveris posse cedi per eundem aquae ductum duobus, quemadmodum uti debeant. respondit: sicut iter actus via pluribus cedi vel simul vel separatim potest, ita aquae ducendae ius recte cedetur. sed si inter eos, quibus aqua cessa est, non convenit, quemadmodum utantur, non erit iniquum utile iudicium reddi, sicut inter eos, ad quos usus fructus pertinet, utile communi dividundo iudicium reddi plerisque placuit.
Dig.43.20.5pr.
Iulianus 4 ex minic.
Cum constet non solum temporibus, sed etiam mensuris posse aquam dividi, potest eodem tempore alius cottidianam, alius aestivam aquam ducere, ita ut aestate dividatur inter eos aqua, hieme solus ducat is qui cottidianae ius habeat.
Dig.43.20.5.1
Iulianus 4 ex minic.
Inter duos, qui eodem rivo aquam certis horis separatim ducebant, convenit, ut permutatis inter se temporibus aqua uterentur: quaero, cum amplius tempore servitutibus praefinito ita duxissent, ut neuter eorum suo tempore usus esset, num ius utendi amisissent. negavit amisisse.
Dig.43.20.6
Nerva 3 membr.
De interdicto de aqua aestiva, item cottidiana quaerentes primum constituendum existimabamus, quae esset aqua aestiva, de qua proprium interdictum ad prioris aestatis tempus relatum reddi solet, hoc est aestiva aqua utrumne ex iure aestivo dumtaxat tempore utendi diceretur, an ex mente propositoque ducentis, quod aestate eam ducendi consilium haberet, an ex natura ipsius aquae, quod aestate tantum duci potest, an ex utilitate locorum, in quae duceretur. placebat igitur aquam ob has duas res, naturam suam utilitatemque locorum in quae deducitur, proprie appellari, ita ut, sive eius natura erit, ut nisi aestate duci non possit, etiamsi hieme quoque desideraretur, sive omni tempore anni duci eam ipsius natura permitteret, si utilitas personis, in quam ducitur, aestate dumtaxat usum eius exigeret, aestiva recte diceretur.
Dig.43.20.7
Paulus 5 sent.
Si de via itinere actu aquae ductu agatur, huiusmodi cautio praestanda est, quamdiu quis de iure suo doceat, non se impediturum agentem et aquam ducentem et iter facientem. quod si neget ius esse adversario agendi aquae ducendae, cavere sine praeiudicio amittendae servitutis debebit, donec quaestio finietur, non se usurum.
Dig.43.20.8
Scaevola l.S. horoi
Cui per fundum iter aquae debetur, quacumque vult in eo rivum licet faciat, dum ne aquae ductum interverteret.

Dig.43.21.0. De rivis.
Dig.43.21.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Praetor ait: " rivos specus septa reficere purgare aquae ducendae causa quo minus liceat illi, dum ne aliter aquam ducat, quam uti priore aestate non vi non clam non precario a te duxit, vim fieri veto".
Dig.43.21.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum utilissimum est: nam nisi permittatur alicui reficere, alia ratione usu incommodabitur.
Dig.43.21.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Ait ergo praetor " rivum specus". rivus est locus per longitudinem depressus, quo aqua decurrat, cui nomen est apo tou hrein.
Dig.43.21.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Specus autem est locus, ex quo despicitur: inde spectacula sunt dicta.
Dig.43.21.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Septa sunt, quae ad incile opponuntur aquae derivandae compellendaeve ex flumine causa, sive ea lignea sunt sive lapidea sive qualibet alia materia sint, ad continendam transmittendamque aquam excogitata.
Dig.43.21.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Incile est autem locus depressus ad latus fluminis, ex eo dictus, quod incidatur: inciditur enim vel lapis vel terra, unde primum aqua ex flumine agi possit. sed et fossae et putei hoc interdicto continentur.
Dig.43.21.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Deinde ait praetor " reficere purgare". reficere est quod corruptum est in pristinum statum restaurare. verbo reficiendi tegere substruere sarcire aedificare, item advehere adportareque ea, quae ad eandem rem opus essent. continentur.
Dig.43.21.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Purgandi verbum plerique quidem putant ad eum rivum pertinere, qui integer est: et palam est et ad eum pertinere, qui refectione indiget: plerumque enim ut refectione, et purgatione indiget.
Dig.43.21.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
" aquae", inquit, " ducendae causa". merito hoc additur, ut ei demum permittatur et reficere et purgare rivum, qui aquae ducendae causa id fecit.
Dig.43.21.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum competit etiam ei, qui ius aquae ducendae non habet, si modo aut priore aestate aut eodem anno aquam duxerit, cum sufficiat non vi non clam non precario duxisse.
Dig.43.21.1.10
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis terrenum rivum signinum, id est lapideum facere velit, videri eum non recte hoc interdicto uti: non enim reficit qui hoc facit: et ita ofilio videtur. Dig.43.21.1.11
Ulpianus 70 ad ed.
Proinde et si per alium locum velit ducere, impune prohibetur: sed et si eundem rivum deprimat vel adtollat aut dilatet vel extendat vel operiat apertum vel contra. ego ceteros quidem impune prohiberi puto: at enim eum, qui operiat apertum vel contra, eum non puto prohibendum, nisi si quam maiorem utilitatem suam adversarius ostendat.
Dig.43.21.2
Paulus 66 ad ed.
Labeo non posse ait ex aperto rivo terrenum fieri, quia commodum domino soli auferetur appellendi pecus vel hauriendi aquam: quod sibi non placere pomponius ait, quia id domino magis ex occasione quam ex iure contingeret, nisi si ab initio in imponenda servitute id actum esset.
Dig.43.21.3pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Servius autem scribit aliter duci aquam, quae ante per specus ducta est, si nunc per apertum ducatur: nam si operis aliquid faciat quis, quo magis aquam conservet vel contineat, non impune prohiberi. ego et in specu contra, si non maior utilitas versetur adversarii.
Dig.43.21.3.1
Ulpianus 70 ad ed.
Servius et labeo scribunt, si rivum, qui ab initio terrenus fuit, quia aquam non continebat, cementicium velit facere, audiendum esse: sed et si eum rivum, qui structilis fuit, postea terrenum faciat aut partem rivi, aeque non esse prohibendum. mihi videtur urguens et necessaria refectio esse admittenda.
Dig.43.21.3.2
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis novum canalem vel fistulas in rivo velit collocare, cum id numquam habuerit, utile ei hoc interdictum futurum labeo ait. nos et hic opinamur utilitatem eius qui ducit sine incommoditate eius cuius ager est spectandam.
Dig.43.21.3.3
Ulpianus 70 ad ed.
Si aqua in unum lacum conducatur et inde per plures ductus ducatur, hoc interdictum utile erit volenti reficere ipsum lacum.
Dig.43.21.3.4
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum ad omnes rivos pertinet, sive in publico sive in privato sint constituti.
Dig.43.21.3.5
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et si calidae aquae rivus sit, de hoc reficiendo competit interdictum.
Dig.43.21.3.6
Ulpianus 70 ad ed.
Aristo et de cuniculo restituendo per quem vapor trahitur, in balnearis vaporibus putat utilem actionem competere: et erit dicendum utile interdictum ex hac causa competere.
Dig.43.21.3.7
Ulpianus 70 ad ed.
Isdem autem personis et in easdem interdictum hoc datur, quibus et in quas et de aqua interdicta redduntur, quae supra sunt enumerata.
Dig.43.21.3.8
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis rivum reficienti opus novum nuntiat, belle dictum est posse contemni operis novi nuntiationem: cum enim praetor ei vim fieri vetet, absurdum est per operis novi nuntiationem eum impediri. plane per in rem actionem dicendum est posse: adversus eum vindicari " ius ei non esse" dubium non est.
Dig.43.21.3.9
Ulpianus 70 ad ed.
De damno quoque infecto cavere eum debere minime dubitari oportet.
Dig.43.21.3.10
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis eum exportare vehere, quae refectioni necessaria sunt, prohibeat, hoc interdictum ei competere ofilius putat, quod est verum.
Dig.43.21.4
Venonius 1 interd.
De rivis reficiendis ita interdicetur, ut non quaeratur, an aquam ducere actori liceret: non enim tam necessariam refectionem itinerum quam rivorum esse, quando non refectis rivis omnis usus aquae auferretur et homines siti necarentur. et sane aqua pervenire nisi refecto rivo non potest: at non refecto itinere difficultas tantum eundi agendique fieret, quae temporibus aestivis levior esset.

Dig.43.22.0. De fonte.
Dig.43.22.1pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Praetor ait: " uti de eo fonte, quo de agitur, hoc anno aqua nec vi nec clam nec precario ab illo usus es, quo minus ita utaris, vim fieri veto. de lacu puteo piscina item interdicam".
Dig.43.22.1.1
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum proponitur ei, qui fontana aqua uti prohibetur: servitutes enim non tantum aquae ducendae esse solent, verum etiam hauriendae, et sicut discretae sunt servitutes ductus aquae et haustus aquae, ita interdicta separatim redduntur.
Dig.43.22.1.2
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc autem interdictum locum habet, si quis uti prohibeatur aqua, hoc est sive haurire prohibeatur sive etiam pecus ad aquam appellere.
Dig.43.22.1.3
Ulpianus 70 ad ed.
Et eadem sunt hic dicenda, quae ad personam attinent, quaecumque in superioribus interdictis diximus.
Dig.43.22.1.4
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum de cisterna non competit: nam cisterna non habet perpetuam causam nec vivam aquam. ex quo apparet in his omnibus exigendum, ut viva aqua sit: cisternae autem imbribus concipiuntur. denique constat interdictum cessare, si lacus piscina puteus vivam aquam non habeat.
Dig.43.22.1.5
Ulpianus 70 ad ed.
Plane si quis ire ad haustum prohibeatur, aeque interdictum sufficiet.
Dig.43.22.1.6
Ulpianus 70 ad ed.
Deinde ait praetor: " quo minus fontem, quo de agitur, purges reficias, ut aquam coercere utique ea possis, dum ne aliter utaris, atque uti hoc anno non vi non clam non precario ab illo usus es, vim fieri veto".
Dig.43.22.1.7
Ulpianus 70 ad ed.
Hoc interdictum eandem habet utilitatem, quam habet interdictum de rivis reficiendis: nisi enim purgare et reficere fontem licuerit, nullus usus eius erit.
Dig.43.22.1.8
Ulpianus 70 ad ed.
Purgandus autem et reficiendus est ad aquam coercendam, ut uti quis aqua possit, dummodo non aliter utatur, quam sic uti hoc anno usus est.
Dig.43.22.1.9
Ulpianus 70 ad ed.
Coercere aquam est continere sic, ne diffluat, ne dilabatur, dummodo non permittatur cui novas quaerere vel aperire: hic enim innovat aliquid praeter id, quam praecedenti anno usus est.
Dig.43.22.1.10
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et de lacu puteo piscina reficiendis purgandis interdictum competit.
Dig.43.22.1.11
Ulpianus 70 ad ed.
Et omnibus personis dabitur, quibus permittitur interdictum de aqua aestiva.

Dig.43.23.0. De cloacis.
Dig.43.23.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Praetor ait: " quo minus illi cloacam quae ex aedibus eius in tuas pertinet, qua de agitur, purgare reficere liceat, vim fieri veto. damni infecti, quod operis vitio factum sit, caveri iubebo".
Dig.43.23.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Sub hoc titulo duo interdicta praetor subiecit, unum prohibitorium, alterum restitutorium: et primum prohibitorium.
Dig.43.23.1.2
Ulpianus 71 ad ed.
Curavit autem praetor per haec interdicta, ut cloacae et purgentur et reficiantur, quorum utrumque et ad salubritatem civitatium et ad tutelam pertinet: nam et caelum pestilens et ruinas minantur immunditiae cloacarum, si non reficiantur.
Dig.43.23.1.3
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc autem interdictum propositum est de cloacis privatis: publicae enim cloacae publicam curam merentur.
Dig.43.23.1.4
Ulpianus 71 ad ed.
Cloaca autem est locus cavus, per quem colluvies quaedam fluat.
Dig.43.23.1.5
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum, quod primum proponitur, prohibitorium est, quo prohibetur vicinus vim facere, quo minus cloaca purgetur et reficiatur.
Dig.43.23.1.6
Ulpianus 71 ad ed.
Cloacae appellatione et tubus et fistula continetur.
Dig.43.23.1.7
Ulpianus 71 ad ed.
Quia autem cloacarum refectio et purgatio ad publicam utilitatem spectare videtur, idcirco placuit non esse in interdicto addendum " quod non vi non clam non precario ab illo usus", ut, etiamsi quis talem usum habuerit, tamen non prohibeatur volens cloacam reficere vel purgare.
Dig.43.23.1.8
Ulpianus 71 ad ed.
Deinde ait praetor " quae ex aedibus eius in tuas pertinet". aedes hic accipere debes pro omni aedificio, hoc est ex aedificio eius in tuum aedificium. hoc amplius labeo putabat hoc interdicto locum esse et si area ab utralibet parte aedium sit et si forte, inquit, cloaca ducta sit ex urbano aedificio in proximum agrum.
Dig.43.23.1.9
Ulpianus 71 ad ed.
Idem labeo etiam eum, qui privatam cloacam in publicam immittere velit, tuendum, ne ei vis fiat. sed et si quis velit talem cloacam facere, ut exitum habeat in publicam cloacam, non esse eum impediendum pomponius scribit.
Dig.43.23.1.10
Ulpianus 71 ad ed.
Quod ait praetor " pertinet" hoc significat, quod ex aedibus eius in tuas pertinet, hoc est " derigitur, extenditur, pervenit".
Dig.43.23.1.11
Ulpianus 71 ad ed.
Et tam ad proximum vicinum hoc interdictum pertinet quam adversus ulteriores, per quorum aedes cloaca currit.
Dig.43.23.1.12
Ulpianus 71 ad ed.
Unde fabius mela scribit competere hoc interdictum, ut in vicini aedes veniat et rescindat pavimenta purgandae cloacae gratia. verendum tamen esse pomponius scribit, ne eo casu damni infecti stipulatio committatur. sed haec stipulatio non committitur, si paratus sit restaurare id, quod ex necessitate reficiendae cloacae causa resciderat.
Dig.43.23.1.13
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis purganti mihi cloacam vel reficienti opus novum nuntiaverit, rectissime dicetur contempta nuntiatione me posse reficere id quod institueram.
Dig.43.23.1.14
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et damni infecti cautionem pollicetur, si quid operis vitio factum est: nam sicuti reficere cloacas et purgare permittendum fuit, ita dicendum, ne damnum aedibus alienis detur.
Dig.43.23.1.15
Ulpianus 71 ad ed. Deinde ait praetor: " quod in cloaca publica factum sive ea immissum habes, quo usus eius deterior sit fiat, restituas. item ne quid fiat immittaturve, interdicam".
Dig.43.23.1.16
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum ad publicas cloacas pertinet, ne quid ad cloacam immittas neve facias, quo usus deterior sit neve fiat.
Dig.43.23.2
Venonius 1 interd.
Quamquam de reficienda cloaca, non etiam de nova facienda hoc interdicto comprehendatur, tamen aeque interdicendum labeo ait, ne facienti cloacam vis fiat, quia eadem utilitas sit: praetorem enim sic interdixisse, ne vis fieret, quo minus cloacam in publico facere liceret: idque ofilio et trebatio placuisse. ipse dicendum ait, ut ne factam cloacam purgare et restituere permittendum sit per interdictum, novam vero facere is demum concedere debeat, cui viarum publicarum cura sit.

Dig.43.24.0. Quod vi aut clam.
Dig.43.24.1pr. Ulpianus 71 ad ed.
Praetor ait: " quod vi aut clam factum est, qua de re agitur, id cum experiendi potestas est, restituas".
Dig.43.24.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum restitutorium est et per hoc occursum est calliditati eorum, qui vi aut clam quaedam moliuntur: iubentur enim ea restituere.
Dig.43.24.1.2
Ulpianus 71 ad ed.
Et parvi refert, utrum ius habuerit faciendi, an non: sive enim ius habuit sive non, tamen tenetur interdicto, propter quod vi aut clam fecit: tueri enim ius suum debuit, non iniuriam comminisci.
Dig.43.24.1.3
Ulpianus 71 ad ed.
Denique est quaesitum, an hoc interdicto utenti exceptionem possit obicere: " quod non iure meo receperim". et magis est, ne possit: nam adversus vim vel quod clam factum est nulla iusta exceptione se tueri potest.
Dig.43.24.1.4
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum ad ea sola opera pertinet, quaecumque in solo vi aut clam fiunt.
Dig.43.24.1.5
Ulpianus 71 ad ed.
Quid sit vi factum vel clam factum, videamus. vi factum videri quintus mucius scripsit, si quis contra quam prohiberetur fecerit: et mihi videtur plena esse quinti mucii definitio.
Dig.43.24.1.6
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et si quis iactu vel minimi lapilli prohibitus facere perseveravit facere, hunc quoque vi fecisse videri pedius et pomponius scribunt, eoque iure utimur.
Dig.43.24.1.7
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et si contra testationem denuntiationemque fecerit, idem esse cascellius et trebatius putant: quod verum est.
Dig.43.24.1.8
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et aristo ait eum quoque vi facere, qui, cum sciret se prohibitum iri, per vim molitus est, ne prohiberi possit.
Dig.43.24.1.9
Ulpianus 71 ad ed.
Item labeo dicit, si quem facientem prohibuero isque destiterit in praesentiarum rursusque postea facere coeperit, vi eum videri fecisse, nisi permissu meo facere coeperit vel qua alia iusta causa accedente.
Dig.43.24.1.10
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis tamen inbecillitate impeditur vel etiam, ne offenderet vel te vel eum, qui te magni faciebat, ideo non venerit ad prohibendum, non videbitur adversarius vi fecisse: et ita labeo scribit.
Dig.43.24.1.11
Ulpianus 71 ad ed.
Idem ait et si te volentem ad prohibendum venire deterruerit aliquis ( armis forte) sine ullo dolo malo meo ac propter hoc non veneris, non videri me vim fecisse,
Dig.43.24.2
Venonius 2 interd.
Ne in aliena potestate sit condicionem meam nihil delinquentis deteriorem facere.
Dig.43.24.3pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Prohibere autem non utique per semet ipsum necesse est, sed et si quis per servum suum vel procuratorem prohibuerit, recte videtur prohibuisse. idem etiam si mercennarius meus prohibuerit. nec quem moveat, quod per liberam personam actio adquiri non solet: nam prohibitio haec demonstrat vi te facere, quid mirum, cum et si clam tu me feceris, habeam actionem? ergo facto magis tuo delinquentis quam alieno adquiritur mihi actio.
Dig.43.24.3.1
Ulpianus 71 ad ed.
Illud sciendum est non omnibus momentis vim esse faciendam, sed semel inter initia facta perseverat.
Dig.43.24.3.2
Ulpianus 71 ad ed.
Sed si permiserit, adversus eum, qui utatur interdicto, exceptio erit necessaria.
Dig.43.24.3.3
Ulpianus 71 ad ed.
Non tantum autem si ego permisero, sed et si procurator meus vel tutor qui tutelam administrat vel curator pupilli furiosi sive adulescentis, dicendum erit exceptioni locum fore.
Dig.43.24.3.4
Ulpianus 71 ad ed.
Plane si praeses vel curator rei publicae permiserit in publico facere, nerva scribit exceptionem locum non habere, quia etsi ei locorum, inquit, publicorum procuratio data est, concessio tamen data non est. hoc ita verum est, si non lex municipalis curatori rei publicae amplius concedat. sed et si a principe vel ab eo, cui princeps hoc ius concedendi dederit idem erit probandum.
Dig.43.24.3.5
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis paratus sit se iudicio defendere adversus eos, qui interdicendum putant, ne opus fiat: an videatur desinere vi facere? et magis est, ut desinat, si modo satis offerat et defendere paratus est, si quis agat: et ita sabinus scribit.
Dig.43.24.3.6
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et si quis damni infecti paratus sit cavere, cum propter hoc tantum esset prohibitus, vel quia non defendebat vel damni infecti non repromittebat, consequens est dicere desinere eum vi facere.
Dig.43.24.3.7
Ulpianus 71 ad ed.
Clam facere videri cassius scribit eum, qui celavit adversarium neque ei denuntiavit, si modo timuit eius controversiam aut debuit timere.
Dig.43.24.3.8
Ulpianus 71 ad ed.
Idem aristo putat eum quoque clam facere, qui celandi animo habet eum, quem prohibiturum se intellexerit et id existimat aut existimare debet se prohibitum iri.
Dig.43.24.4
Venonius 2 interd. Servius etiam eum clam facere, qui existimare debeat sibi controversiam futuram, quia non opinionem cuius et resupinam existimationem esse oporteat, ne melioris condicionis sint stulti quam periti.
Dig.43.24.5pr.
Ulpianus 70 ad ed.
Aut qui aliter fecit, quam denuntiavit: vel qui decepto facit eo, ad quem pertinuit non facere: vel consulto tum denuntiat adversario, cum eum scit non posse prohibere: vel tam sero pronuntiat, ut venire prohibiturus, prius quam fiat, non possit. et haec ita labeonem probare aristo ait.
Dig.43.24.5.1
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis se denuntiaverit opus facturum, non semper non videtur clam fecisse, si post denuntiationem fecerit: debebit enim ( et ita labeo) et diem et horam denuntiatione complecti et ubi et quod opus futurum sit: neque perfusorie aut obscure dicere aut denuntiare: neque tam artare adversarium, ut intra diem occurrere ad prohibendum non possit.
Dig.43.24.5.2
Ulpianus 70 ad ed.
Et si forte non sit, cui denuntietur, neque dolo malo factum sit ne sit, amicis denique aut procuratori aut ad domum denuntiandum est.
Dig.43.24.5.3
Ulpianus 70 ad ed.
Sed et servius recte ait sufficere feminae viro notum facere opus se facturum: vel denique sciente eo facere: quamquam etiam illud sufficiat celandi animum non habere.
Dig.43.24.5.4
Ulpianus 70 ad ed.
Item ait, si quis in publico municipii velit facere, sufficere ei, si curatori rei publicae denuntiet.
Dig.43.24.5.5
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis, dum putat locum tuum esse, qui est meus, celandi tui, non mei causa fecerit, mihi interdictum competere.
Dig.43.24.5.6
Ulpianus 70 ad ed.
Idem dicit et si servi mei vel procuratoris celandi causa factum sit, mihi interdictum competere.
Dig.43.24.5.7
Ulpianus 70 ad ed.
Si quis, cum non denuntiasset opus se facturum eique denuntiatum esset ne faceret, fecerit, utilius puto probandum vi eum fecisse.
Dig.43.24.5.8
Ulpianus 70 ad ed.
Haec verba " quod vi aut clam factum est" ait mucius ita esse " quod tu aut tuorum quis aut tuo iussu factum est".
Dig.43.24.5.9
Ulpianus 70 ad ed.
Labeo autem ait plures personas contineri his verbis. nam ecce primum heredes eorum, quos enumerat mucius, contineri putat.
Dig.43.24.5.10
Ulpianus 70 ad ed.
Idem ait et adversus procuratorem tutorem curatorem municipumve syndicum alieno nomine interdici posse.
Dig.43.24.5.11
Ulpianus 70 ad ed.
Si quid servus meus fecit, non ob id mecum actio est, sed si id meo nomine aut suo fecit: nam si tuum servum mercennarium habuero, quidquid ab eo factum fuerit meo nomine, ob id non tecum, sed mecum, cuius iussu aut nomine id opus a servo tuo factum fuerit, agendum erit hoc interdicto.
Dig.43.24.5.12
Ulpianus 70 ad ed.
Similiter quod iussu cuius factum erit, ob id non cum eo, sed cuius nomine iusserit, haec actio est. nam si procurator tutor curator duumvir municipii, quod eius nomine ageret, cuius negotium procuraret, fieri iusserit, ob id agendum erit cum eo, cuius nomine factum quid erit, non cum eo, qui ita iusserit. et si tibi mandavero, ut opus fieri iuberes et in ea re mihi parueris, mecum, inquit, non tecum erit actio.
Dig.43.24.5.13
Ulpianus 70 ad ed.
Et cum interdictum sic sit scriptum " quod vi aut clam factum est", non ita " quod vi aut clam fecisti", latius porrigi quam ad has personas, quas supra numeravimus, labeo putat.
Dig.43.24.5.14
Ulpianus 70 ad ed.
Et hoc iure utimur, ut, sive ego fecissem dive fieri iussi, interdicto quod vi aut clam tenear.
Dig.43.24.6
Paulus 67 ad ed.
Si ego tibi mandavero opus novum facere, tu alii, non potest videri meo iussu factum: teneberis ergo tu et ille: an et ego tenear, videamus. et magis est et me, qui initium rei praestiterim, teneri: sed uno ex his satisfaciente ceteri liberantur.
Dig.43.24.7pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Si alius fecerit me invito, tenebor ad hoc, ut patientiam praestem.
Dig.43.24.7.1
Ulpianus 71 ad ed.
Neratius quoque scribit eum, cuius servus vi aut clam fecit, aut sua impensa ex interdicto opus restituere debere aut patientiam restituendi praestare et servum noxae dedere: plane si mortuo alienatove servo interdiceretur, patientiam dumtaxat praestare debere ait, ita ut et emptor eo interdicto possit conveniri, ut impensam praestet aut noxam det: dominoque operis sua impensa restituente aut damnato, quia non restitueret, emptorem liberari. eadem et si contra dominus servi vel opus restituisset vel litis aestimatione damnatus esset: quod si tantum noxae dedisset, adversus dominum operis utiliter interdici.
Dig.43.24.7.2
Ulpianus 71 ad ed.
Ait iulianus: qui ante remissionem nuntiationis, contra quam prohibitus fuerit, opus fecerit, duobus interdictis tenebitur, uno, quod ex operis novi nuntiatione competit, altero quod vi aut clam. remissione autem facta intellegendus non erit vi aut clam facere, quamvis prohibeatur: licere enim debet aedificare ei, qui satisdederit, cum possessor hoc ipso constituatur: clamque facere nec ante remissionem nec postea existimandus est, cum is, qui
opus novum nuntiat, non possit videri celatus et praeoccupatus, antequam controversiam faceret. Dig.43.24.7.3
Ulpianus 71 ad ed.
Bellissime apud iulianum quaeritur, an haec exceptio noceat in hoc interdicto " quod non tu vi aut clam feceris?" ut puta utor adversus te interdicto quod vi aut clam, an possis obicere mihi eandem exceptionem: " quod non tu vi aut clam fecisti?" et ait iulianus aequissimum esse hanc exceptionem dare: nam si tu, inquit, aedificaveris vi aut clam, ego idem demolitus fuero vi aut clam et utaris adversus me interdicto, hanc exceptionem profuturam. quod non aliter procedere debet, nisi ex magna et satis necessaria causa: alioquin haec omnia officio iudicis celebrari oportet.
Dig.43.24.7.4
Ulpianus 71 ad ed.
Est et alia exceptio, de qua celsus dubitat, an sit obicienda: ut puta si incendii arcendi causa vicini aedes intercidi et quod vi aut clam mecum agatur aut damni iniuria. gallus enim dubitat, an excipi oporteret: " quod incendii defendendi causa factum non sit?" servius autem ait, si id magistratus fecisset, dandam esse, privato non esse idem concedendum: si tamen quid vi aut clam factum sit neque ignis usque eo pervenisset, simpli litem aestimandam: si pervenisset, absolvi eum oportere. idem ait esse, si damni iniuria actum foret, quoniam nullam iniuriam aut damnum dare videtur aeque perituris aedibus. quod si nullo incendio id feceris, deinde postea incendium ortum fuerit, non idem erit dicendum, quia non ex post facto, sed ex praesenti statu, damnum factum sit nec ne, aestimari oportere labeo ait.
Dig.43.24.7.5
Ulpianus 71 ad ed.
Notavimus supra, quod, quamvis verba interdicti late pateant, tamen ad ea sola opera pertinere interdictum placere, quaecumque fiant in solo. eum enim, qui fructum tangit, non teneri interdicto quod vi aut clam: nullum enim opus in solo facit. at qui arbores succidit, utique tenebitur, et qui harundinem et qui salictum: terrae enim et quodammodo solo ipsi corrumpendo manus infert. idem et in vineis succisis. ceterum qui fructum aufert, furti debet conveniri. itaque si quid operis in solo fiat, interdictum locum habet. in solo fieri accipimus et si quid circa arbores fiat, non si quid circa fructum arborum.
Dig.43.24.7.6
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis acervum stercoris circa agrum pinguem disiecerit, cum eo " quod vi aut clam factum est" agi potest: et hoc verum est, quia solo vitium adhibitum sit.
Dig.43.24.7.7
Ulpianus 71 ad ed.
Plane si quid agri colendi causa factum sit, interdictum quod vi aut clam locum non habet, si melior causa facta sit agri, quamvis prohibitus quis vi vel clam fecerit.
Dig.43.24.7.8
Ulpianus 71 ad ed.
Praeterea si fossam feceris in silva publica et bos meus in eam inciderit, agere possum hoc interdicto, quia in publico factum est.
Dig.43.24.7.9
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis aedificium demolitus fuerit, quamvis non usque ad solum, quin interdicto teneatur, dubitari desiit.
Dig.43.24.7.10
Ulpianus 71 ad ed.
Proinde et si tegulas de aedificio sustulerit, magis est, ut interdicto teneatur,
Dig.43.24.8
Venonius 2 interd.
Nam origo huius rei a solo proficiscitur. ceterum per se tegulae non possidentur, sed cum universitate aedificii, nec ad rem pertinet, adfixae sunt an tantum positae.
Dig.43.24.9pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Nam et si ramos quis de arboribus abstulerit, adhuc interdictum hoc admittimus. haec ita, si de aedificio tegulas sustulerit: ceterum si non de aedificio, sed seorsum positas, cessat hoc interdictum.
Dig.43.24.9.1
Ulpianus 71 ad ed.
Si tamen sera vel clavis vel cancellus vel specularium sit ablatum, quod vi aut clam agi non poterit.
Dig.43.24.9.2
Ulpianus 71 ad ed.
Sed si quis aliquid aedibus adfixum evellerit, statuam forte vel quid aliud, quod vi aut clam interdicto tenebitur.
Dig.43.24.9.3
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis clam aut vi agrum intraverit vel fossam fecerit, hoc interdicto tenebitur. et si acervum succenderit vel disperserit sic, ut non ad usum agri convertat, interdicto locus non erit,
Dig.43.24.10
Venonius 2 interd.
Quia acervus solo non cohaeret, sed terra sustinetur, aedificia autem solo cohaerent.
Dig.43.24.11pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Is qui in puteum vicini aliquid effuderit, ut hoc facto aquam corrumperet, ait labeo interdicto quod vi aut clam eum teneri: portio enim agri videtur aqua viva, quemadmodum si quid operis in aqua fecisset.
Dig.43.24.11.1
Ulpianus 71 ad ed.
Quaesitum est, si statuam in municipio ex loco publico quis sustulerit vel vi vel clam, an hoc interdicto teneatur. et exstat cassii sententia eum, cuius statua in loco publico in municipio posita sit, quod vi aut clam agere posse, quia interfuerit eius eam non tolli: municipes autem etiam furti acturos, quia res eorum sit quasi publicata: si tamen deciderit, ipsi eam detrahunt: et haec sententia vera est.
Dig.43.24.11.2
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis de monumento statuam sustulerit, an ei, ad quem ius sepulchri pertineret, agere permittitur? et placet et in his interdicto locum esse. et sane dicendum est, si qua sepulchri ornandi causa adposita sint, sepulchri esse videri. idem est et si ostium avellat vel effringat.
Dig.43.24.11.3
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis in vineas meas venerit et inde ridicas abstulerit, hoc interdicto tenebitur.
Dig.43.24.11.4
Ulpianus 71 ad ed.
Quod ait praetor: " quod vi aut clam factum est", ad quod tempus referatur, videamus, utrum ad praeteritum an ad praesens. quae species apud iulianum exposita est: ait enim in hoc interdicto praesentis temporis significationem accipi debere. si tamen, inquit, ex opere damnum datum fuerit aut dominus aut is, cuius fundo nocitum erit, sua impensa id sustulerit, utilius probari, quod iulianus temptat, ut et damnum sarciatur et impendia restituantur.
Dig.43.24.11.5
Ulpianus 71 ad ed.
Interdictum complectitur id, quodcumque aut vi aut clam factum est. sed interdum evenit, ut quid et vi et clam fiat, partim et partim, in eodem opere. ut puta cum prohiberem, fundamenta posuisti: postea cum convenissem, ne reliquum opus fieret, absente et ignorante me reliquum opus perfecisti: vel contra fundamenta clam iecisti, deinde cetera prohibente me aedificasti. hoc iure utimur, ut et si vi et clam factum sit, interdictum hoc sufficiat.
Dig.43.24.11.6
Ulpianus 71 ad ed.
Si tutoris iussu aut curatoris factum sit, cum placeat, quod cassius probat, ex dolo tutoris vel curatoris pupillum vel furiosum non teneri, eveniet, ut in ipsum tutorem curatoremque aut utilis actio competat aut etiam utile interdictum. certe ad patientiam tollendi operis utique tenebuntur pupillus et furiosus et ad noxam.
Dig.43.24.11.7
Ulpianus 71 ad ed.
An ignoscitur servo, qui obtemperavit tutori aut curatori? nam ad quaedam, quae non habent atrocitatem facinoris vel sceleris, ignoscitur servis, si vel dominis vel his, qui vice dominorum sunt, obtemperaverint. quod et in hoc casu admittendum est.
Dig.43.24.11.8
Ulpianus 71 ad ed.
Si postea, quam vi aut clam factum est, venierit fundus, an venditor nihilo minus hoc interdicto experiri possit, videamus. et extat sententia existimantium nihilo minus competere ei interdictum nec finiri venditione: sed nec ex empto actione quicquam ei praestandum emptori ex eo opere, quod ante venditionem factum est: satis enim esse, quod utique propter hoc opus viliori praedium distraxerit. certe etsi non viliori vendidit, idem erit probandum.
Dig.43.24.11.9
Ulpianus 71 ad ed.
Plane si post venditionem fundi opus factum est, etsi ipse experiatur venditor, quia nondum traditio facta est, tamen ex empto actione emptori tenebitur: omne enim et commodum et incommodum ad emptorem pertinere debet.
Dig.43.24.11.10
Ulpianus 71 ad ed.
Si fundus in diem addictus sit, cui competat interdictum? et ait iulianus interdictum quod vi aut clam ei competere, cuius interfuit opus non fieri: fundo enim in diem addicto et commodum et incommodum omne ad emptorem, inquit, pertinet, antequam venditio transferatur, et ideo, si quid tunc vi aut clam factum est, quamvis melior condicio allata fuerit, ipse utile interdictum habebit: sed eam actionem sicut fructus medio tempore perceptos venditi iudicio praestare cogendum ait.
Dig.43.24.11.11
Ulpianus 71 ad ed.
Aristo autem scribit non possessori esse denuntiandum: nam si quis, inquit, fundum mihi vendiderit et necdum tradiderit et vicinus, cum opus facere vellet et sciret me emisse et in fundo morari, mihi denuntiaverit, esse eum tutum futurum, quod ad suspicionem clam facti operis pertineret: quod sane verum est.
Dig.43.24.11.12
Ulpianus 71 ad ed.
Ego, si post in diem addictionem factam fundus precario traditus sit, putem emptorem interdictum quod vi aut clam habere. si vero aut nondum traditio facta est aut etiam facta est precarii rogatio, non puto dubitandum, quin venditor interdictum habeat: ei enim competere debet, etsi res ipsius periculo non sit, nec multum facit, quod res emptoris periculo est: nam et statim post venditionem contractam periculum ad emptorem spectat et tamen antequam ulla traditio fiat, nemo dixit interdictum ei competere. si tamen precario sit in possessione, videamus, ne, quia interest ipsius, qualiter qualiter possidet, iam interdicto uti possit. ergo et si conduxit, multo magis: nam et colonum posse interdicto experiri in dubium non venit. plane si postea, quam melior condicio allata est, aliquid operis vi aut clam factum sit, nec iulianus dubitaret interdictum venditori competere: nam inter cassium et iulianum de illo, quod medio tempore accidit, quaestio est, non de eo opere, quod postea contigit.
Dig.43.24.11.13
Ulpianus 71 ad ed.
Si ita praedium venierit, ut, si displicuisset, inemptum esset, facilius admittimus interdictum emptorem habere, si modo est in possessione: et si rescissio emptionis in alterius arbitrium conferatur, idem erit probandum: idemque et si ita venisset, ut, si aliquid evenisset, inemptum esset praedium: et si forte commissoria venierit, idem dicendum est.
Dig.43.24.11.14
Ulpianus 71 ad ed.
Idem iulianus scribit interdictum hoc non solum domino praedii, sed etiam his, quorum interest opus factum non esse, competere.
Dig.43.24.12
Venonius 2 interd.
Quamquam autem colonus et fructuarius fructuum nomine in hoc interdictum admittantur, tamen et domino id competet, si quid praeterea eius intersit.
Dig.43.24.13pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Denique si arbores in fundo, cuius usus fructus ad titium pertinet, ab extraneo vel a proprietario succisae fuerint, titius et lege aquilia et interdicto quod vi aut clam cum utroque eorum recte experietur.
Dig.43.24.13.1
Ulpianus 71 ad ed.
Labeo scribit, si filio prohibente opus factum sit, et te habere interdictum, ac si te prohibente opus factum est, et filium tuum nihilo minus.
Dig.43.24.13.2
Ulpianus 71 ad ed.
Idem ait adversus filium familias in re peculiari neminem clam videri fecisse: namque, si scit eum filium familias esse, non videtur eius celandi gratia fecisse, quem certus est nullam secum actionem habere.
Dig.43.24.13.3
Ulpianus 71 ad ed.
Si ex sociis communis fundi unus arbores succiderit, socius cum eo hoc interdicto experiri potest, cum ei competat, cuius interest.
Dig.43.24.13.4
Ulpianus 71 ad ed.
Unde apud servium amplius relatum est, si mihi concesseris, ut ex fundo tuo arbores caedam, deinde eas alius vi aut clam ceciderit, mihi hoc interdictum competere, quia ego sim cuius interest: quod facilius erit admittendum, si a te emi vel ex aliquo contractu hoc consecutus sim, ut mihi caedere liceat.
Dig.43.24.13.5
Ulpianus 71 ad ed.
Quaesitum est, si, cum praedium interim nullius esset, aliquid vi aut clam factum sit, an postea dominio ad aliquem devoluto interdicto locus sit: ut puta hereditas iacebat, postea adiit hereditatem titius, an ei interdictum competat? et est apud vivianum saepissime relatum heredi competere hoc interdictum eius, quod ante aditam hereditatem factum sit, nec referre labeo ait, quod non scierit, qui heredes futuri essent: hoc enim posse quem causari etiam post aditam hereditatem. ne illud quidem obstare labeo ait, quod eo tempore nemo dominus fuerit: nam et sepulchri nemo dominus fuit et tamen, si quid in eo fiat, experiri possum quod vi aut clam. accedit his, quod hereditas dominae locum optinet. et recte dicetur heredi quoque competere et ceteris successoribus, sive ante, quam successerit, sive postea aliquid sit vi aut clam admissum.
Dig.43.24.13.6
Ulpianus 71 ad ed.
Si colonus meus opus fecerit, si quidem me volente vel ratum habente, perinde est atque si procurator meus fecisset, in quo placet, sive ex voluntate mea fecerit, teneri me, sive ratum habuero, quod procurator fecit.
Dig.43.24.13.7
Ulpianus 71 ad ed.
Iulianus ait: si colonus arborem, de qua controversia erat, succiderat vel quid aliud opus fecerit, si quidem iussu domini id factum sit, ambo tenebuntur, non ut patientiam praestent, sed ut impensam quoque ad restituendum praebeant: si autem dominus non iusserit, colonus quidem tenebitur, ut patientiam et impensam praestet, dominus vero nihil amplius quam patientiam praestare cogendus erit.
Dig.43.24.14
Iulianus 68 dig. Nam et si servus meus ignorante me opus fecerit eumque vendidero vel manumisero, mecum in hoc solum agi poterit, ut patiar opus tolli, cum emptore autem servi, ut aut noxae dedat aut impensam, quae in restitutione facta fuerit, praestet: sed et cum ipso manumisso recte agi poterit.
Dig.43.24.15pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Semper adversus possessorem operis hoc interdictum competit, idcircoque, si quilibet inscio vel etiam invito me opus in fundo meo fecerit, interdicto locus erit.
Dig.43.24.15.1
Ulpianus 71 ad ed.
Is, cui fundum pastinandum locaveras, lapides sustulit et in vicini proiecit praedium. ait labeo te vi aut clam non teneri, nisi iussu tuo id factum sit: ego puto conductorem teneri, locatorem autem non alias, nisi aut patientiam praestare possit aut aliquam actionem habeat, quam praestet: ceterum teneri non oportere.
Dig.43.24.15.2
Ulpianus 71 ad ed.
Si in sepulchro alieno terra congesta fuerit iussu meo, agendum esse quod vi aut clam mecum labeo scribit. et si communi consilio plurium id factum sit, licere vel cum uno vel cum singulis experiri: opus enim, quod a pluribus pro indiviso factum est, singulos in solidum obligare. si tamen proprio quis eorum consilio hoc fecerit, cum omnibus esse agendum, scilicet in solidum: itaque alter conventus alterum non liberabit, quin immo perceptio ab altero: superiore etenim casu alterius conventio alterum liberat. praeterea sepulchri quoque violati agi potest.
Dig.43.24.15.3
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum in heredem ceterosque successores datur in id quod ad eos pervenit.
Dig.43.24.15.4
Ulpianus 71 ad ed.
Et post annum non competit. annus autem cedere incipit, ex quo id opus factum perfectum est aut fieri desiit, licet perfectum non sit: alioquin si a principio operis coepti annum quis numeret, necesse est cum his, qui opus tardissime facerent, saepius agi.
Dig.43.24.15.5
Ulpianus 71 ad ed.
Sed si is sit locus, in quo opus factum est, qui facile non adiretur, ut puta in sepulchro vi aut clam factum est vel in abdito alio loco, sed et si sub terra fieret opus vel sub aqua, vel cloaca aliquid factum sit, etiam post annum causa cognita competit interdictum de eo quod factum est: nam causa cognita annuam exceptionem remittendam, hoc est magna et iusta causa ignorantiae interveniente.
Dig.43.24.15.6
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis rei publicae causa afuisset, deinde reversus interdicto quod vi aut clam uti vellet, verius est non excludi anno eum, sed reversum annum habere. nam et si minor viginti quinque annis rei publicae causa abesse coepisset, deinde maior effectus sit, dum abest rei publicae causa, futurum, ut ex quo redit annus ei computetur, non ex quo implevit vicensimum quintum annum: et ita divus pius et deinceps omnes principes rescripserunt.
Dig.43.24.15.7
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdicto tanti lis aestimatur, quanti actoris interest id opus factum esse. officio autem iudicis ita oportere fieri restitutionem iudicandum est, ut in omni causa eadem condicio sit actoris, quae futura esset, si id opus, de quo actum est, neque vi neque clam factum esset.
Dig.43.24.15.8
Ulpianus 71 ad ed.
Ergo nonnumquam etiam dominii ratio habenda est, ut puta si propter hoc opus, quod factum est, servitutes amittantur aut usus fructus intereat. quod non tantum tunc eveniet, cum quis opus aedificaverit, verum etiam si diruisse opus proponatur et deteriorem condicionem fecisse vel servitutium vel usus fructus vel ipsius proprietatis.
Dig.43.24.15.9
Ulpianus 71 ad ed.
Sed quod interfuit, aut per iusiurandum, quod in litem actor iuraverit, aut, si iurare non possit, iudicis officio aestimandum est.
Dig.43.24.15.10
Ulpianus 71 ad ed.
Eum autem, qui dolo malo fecerit, quo minus possit restituere, perinde habendum, ac si posset.
Dig.43.24.15.11
Ulpianus 71 ad ed.
Culpam quoque in hoc interdicto venire erit probandum: quae tamen arbitrio iudicis aestimanda erit. Dig.43.24.15.12
Ulpianus 71 ad ed.
Quia autem hoc interdictum id quod interest continet, si quis alia actione fuerit consecutus id quod interfuit opus non esse factum, consequens erit dicere ex interdicto nihil eum consequi oportere.
Dig.43.24.16pr.
Paulus 67 ad ed.
Competit hoc interdictum etiam his qui non possident, si modo eorum interest.
Dig.43.24.16.1
Paulus 67 ad ed.
Si quis vi aut clam arbores non frugiferas ceciderit, veluti cupressos, domino dumtaxat competit interdictum. sed si amoenitas quaedam ex huiusmodi arboribus praestetur, potest dici et fructuarii interesse propter voluptatem et gestationem et esse huic interdicto locum.
Dig.43.24.16.2
Paulus 67 ad ed.
In summa qui vi aut clam fecit, si possidet, patientiam et impensam tollendi operis: qui fecit nec possidet, impensam: qui possidet nec fecit, patientiam tantum debet.
Dig.43.24.17
Paulus 69 ad ed.
Interdictum quod vi aut clam per quemvis domino adquiritur, licet per inquilinum.

Dig.43.24.18pr.
Celsus 25 dig.
Si inmaturam silvam caeduam cecidit quis, interdicto quod vi aut clam tenetur: si maturam similiter caeduam neque damno dominus adfectus est, nihil praestabit.
Dig.43.24.18.1
Celsus 25 dig.
Non absurde responsum est: si magistratum rogasses, ut adversarium tuum adesse ad iudicium iuberet, ne opus novum tibi nuntiaret, clam videris opus fecisse, quod interim feceris.
Dig.43.24.19
Ulpianus 57 ad ed.
Interdictum quod vi aut clam competere filio familias colono arboribus succisis sabinus ait.
Dig.43.24.20pr.
Paulus 13 ad sab.
Vi facit tam is qui prohibitus fecit quam is qui, quo minus prohibeatur, consecutus est periculo puta adversario denuntiato aut ianua puta praeclusa.
Dig.43.24.20.1
Paulus 13 ad sab.
Prohibitus autem intellegitur quolibet prohibentis actu, id est vel dicentis se prohibere vel manum opponentis lapillumve iactantis prohibendi gratia.
Dig.43.24.20.2
Paulus 13 ad sab.
Tamdiu autem vi facit prohibitus, quamdiu res in eodem statu permanebit: nam si postea convenerit cum adversario, desinit vi facere.
Dig.43.24.20.3
Paulus 13 ad sab.
Item si prohibiti heres vel is, qui ab eo emerit, ignorans causam praecedentem fecerit, dicendum esse pomponius ait non incidere eum in interdictum.
Dig.43.24.20.4
Paulus 13 ad sab.
Quod in nave fit vel in alia qualibet re vel amplissima, mobili tamen, non continetur hoc interdicto.
Dig.43.24.20.5
Paulus 13 ad sab.
Sive in privato sive in publico opus fiat sive in loco sacro sive in religioso, interdictum competit.
Dig.43.24.21pr.
Pomponius 29 ad sab.
Si opus, quod quis iussus est a iudice, qui ex hoc interdicto sumptus esset, restituere, alius quis vi aut clam sustulisset, nihilo minus idem ille omnimodo iubetur opus restituere.
Dig.43.24.21.1
Pomponius 29 ad sab.
Si iussero servum meum opus facere, cum, quantum ad me pertinet, in clandestini suspicionem non veniret, servus autem meus putaverit, si rescisset adversarius, prohibiturum eum, an tenear? et non puto, cum mea persona sit intuenda.
Dig.43.24.21.2
Pomponius 29 ad sab.
In opere novo tam soli quam caeli mensura facienda est.
Dig.43.24.21.3
Pomponius 29 ad sab.
Si quis propter opus factum ius aliquod praedii amisit, id restitui ex hoc interdicto debet.
Dig.43.24.22pr.
Venonius 2 interd.
Si vitem meam ex fundo meo in fundum tuum deprehenderis eaque in fundo tuo coaluerit, utile est interdictum quod vi aut clam intra annum: sed si annus praeterierit, nullam remanere actionem radices, quae in fundo meo sint, tuas fieri, quia his accessiones sint.
Dig.43.24.22.1
Venonius 2 interd.
Si quis vi aut clam araverit, puto eum teneri hoc interdicto perinde atque si fossam fecisset: non enim ex qualitate operis huic interdicto locus est, sed ex opere facto, quod cohaeret solo.
Dig.43.24.22.2
Venonius 2 interd.
Si ad ianuam meam tabulas fixeris et ego eas, priusquam tibi denuntiarem, refixero, deinde invicem interdicto quod vi aut clam egerimus: nisi remittas mihi, ut absolvar, condemnandum te, quasi rem non restituas, quanti mea intersit, aut certe exceptionem mihi profuturam " si non vi nec clam nec precario feceris".
Dig.43.24.22.3
Venonius 2 interd.
Si stercus per fundum meum tuleris, cum id te facere vetuissem, quamquam nihil damni feceris mihi nec fundi mei mutaveris, tamen teneri te quod vi aut clam trebatius ait. labeo contra, ne etiam is, qui dumtaxat iter per fundum meum fecerit aut avem egerit venatusve fuerit sine ullo opere, hoc interdicto teneatur.
Dig.43.24.22.4
Venonius 2 interd.
Si quis proiectum aut stillicidium in sepulchrum immiserit, etiamsi ipsum monumentum non tangeret, recte cum eo agi, quod in sepulchro vi aut clam factum sit, quia sepulchri sit non solum is locus, qui recipiat humationem, sed omne etiam supra id caelum: eoque nomine etiam sepulchri violati agi posse.
Dig.43.24.22.5
Venonius 2 interd.
Si is, qui denuntiaverit se opus facturum, confestim opus fecerit, clam fecisse non intellegitur: nam si post tempus, videbitur clam fecisse.

Dig.43.25.0. De remissionibus.
Dig.43.25.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " quod ius sit illi prohibere, ne se invito fiat, in eo nuntiatio teneat: ceterum nuntiationem missam facio".
Dig.43.25.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Sub hoc titulo remissiones proponuntur.
Dig.43.25.1.2
Ulpianus 71 ad ed.
Et verba praetoris ostendunt remissionem ibi demum factam, ubi nuntiatio non tenet, et nuntiationem ibi demum voluisse praetorem tenere, ubi ius est nuntianti prohibere, ne se invito fiat. ceterum sive satisdatio interveniat sive non, remissio facta hoc tantum remittit, in quo non tenuit nuntiatio. plane si satisdatum est, exinde remissio facta est, non est necessaria remissio.
Dig.43.25.1.3
Ulpianus 71 ad ed.
Ius habet opus novum nuntiandi, qui aut dominium aut servitutem habet.
Dig.43.25.1.4
Ulpianus 71 ad ed.
Item iuliano placet fructuario vindicandarum servitutium ius esse: secundum quod opus novum nuntiare poterit vicino et remissio utilis erit. ipsi autem domino praedii si nuntiaverit, remissio inutilis erit: neque sicut adversus vicinum, ita adversus dominum agere potest ius ei non esse invito se altius aedificare. sed si hoc facto usus fructus deterior fiat, petere usum fructum debebit. idem iulianus dicit de ceteris, quibus aliqua servitus a vicino debetur.
Dig.43.25.1.5
Ulpianus 71 ad ed.
Ei quoque, qui pignori fundum acceperit, scribit iulianus non esse iniquum detentionem servitutis dari.

Dig.43.26.0. De precario.
Dig.43.26.1pr.
Ulpianus 1 inst.
Precarium est, quod precibus petenti utendum conceditur tamdiu, quamdiu is qui concessit patitur.
Dig.43.26.1.1
Ulpianus 1 inst.
Quod genus liberalitatis ex iure gentium descendit.
Dig.43.26.1.2
Ulpianus 1 inst.
Et distat a donatione eo, quod qui donat, sic dat, ne recipiat, at qui precario concedit, sic dat quasi tunc recepturus, cum sibi libuerit precarium solvere.
Dig.43.26.1.3
Ulpianus 1 inst.
Et est simile commodato: nam et qui commodat rem, sic commodat, ut non faciat rem accipientis, sed ut ei uti re commodata permittat.
Dig.43.26.2pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " quod precario ab illo habes aut dolo malo fecisti, ut desineres habere, qua de re agitur, id illi restituas".
Dig.43.26.2.1
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum restitutorium est.
Dig.43.26.2.2
Ulpianus 71 ad ed.
Et naturalem habet in se aequitatem, namque precarium revocare volenti competit: est enim natura aequum tamdiu te liberalitate mea uti, quamdiu ego velim, et ut possim revocare, cum mutavero voluntatem. itaque cum quid precario rogatum est, non solum hoc interdicto uti possumus, sed etiam praescriptis verbis actione, quae ex bona fide oritur.
Dig.43.26.2.3
Ulpianus 71 ad ed.
Habere precario videtur, qui possessionem vel corporis vel iuris adeptus est ex hac solummodo causa, quod preces adhibuit et impetravit, ut sibi possidere aut uti liceat:
Dig.43.26.3
Gaius 25 ad ed. provinc.
Veluti si me precario rogaveris, ut per fundum meum ire vel agere tibi liceat vel ut in tectum vel in aream aedium mearum stillicidium vel tignum in parietem immissum habeas.
Dig.43.26.4pr.
Ulpianus 71 ad ed.
In rebus etiam mobilibus precarii rogatio constitit.
Dig.43.26.4.1
Ulpianus 71 ad ed.
Meminisse autem nos oportet eum, qui precario habet, etiam possidere.
Dig.43.26.4.2
Ulpianus 71 ad ed.
Tenetur hoc interdicto non utique ille, qui precario rogavit, sed qui precario habet: etenim fieri potest, ut quis non rogaverit, sed habeat precario. ut puta servus meus rogavit: mihi adquisiit precarium: vel quis alius, qui iuri meo subiectus est.
Dig.43.26.4.3
Ulpianus 71 ad ed.
Item si rem meam precario rogavero, rogavi quidem precario, sed non habeo precario idcirco, quia receptum est rei suae precarium non esse.
Dig.43.26.4.4
Ulpianus 71 ad ed.
Item qui precario ad tempus rogavit, finito tempore, etiamsi ad hoc temporis non rogavit, tamen precario possidere videtur: intellegitur enim dominus, cum patitur eum qui precario rogaverit possidere, rursus precario concedere.
Dig.43.26.5
Pomponius 29 ad sab.
Sed si manente adhuc precario tu in ulterius tempus rogasti, prorogatur precarium: nam nec mutatur causa possessionis et non constituitur eo modo precarium, sed in longius tempus profertur. si vero praeterita die rogas, propius est, ut soluta iam causa precarii non redintegretur, sed nova constituatur.

Dig.43.26.6pr.
Ulpianus 71 ad ed. Certe si interim dominus furere coeperit vel decesserit, fieri non posse Marcellus ait, ut precarium redintegretur, et hoc verum est.
Dig.43.26.6.1
Ulpianus 71 ad ed.
Si procurator meus me mandante vel ratum habente precario rogaverit, ego precario habere proprie dicor.
Dig.43.26.6.2
Ulpianus 71 ad ed.
Is qui rogavit, ut precario in fundo moretur, non possidet, sed possessio apud eum qui concessit remanet: nam et fructuarius, inquit, et colonus et inquilinus sunt in praedio et tamen non possident.
Dig.43.26.6.3
Ulpianus 71 ad ed.
Iulianus ait eum, qui vi alterum deiecit et ab eodem precario rogavit, desinere vi possidere et incipere precario, neque existimare sibi ipsum causam possessionis mutare, cum voluntate eius quem deiecit coeperit precario possidere: nam si ab eodem emisset, incipere etiam pro emptore posse dominium capere.
Dig.43.26.6.4
Ulpianus 71 ad ed.
Quaesitum est, si quis rem suam pignori mihi dederit et precario rogaverit, an hoc interdictum locum habeat. quaestio in eo est, ut precarium consistere rei suae possit. mihi videtur verius precarium consistere in pignore, cum possessionis rogetur, non proprietatis, et est haec sententia etiam utilissima: cottidie enim precario rogantur creditores ab his, qui pignori dederunt, et debet consistere precarium.
Dig.43.26.7
Venonius 3 interd.
Sed et si eam rem, cuius possessionem per interdictum uti possidetis retinere possim, quamvis futurum esset, ut tenear de proprietate, precario tibi concesserim, teneberis hoc interdicto.
Dig.43.26.8pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Quaesitum est, si titius me rogaverit, ut re sempronii utatur, deinde ego sempronium rogavero, ut concederet, et ille, dum mihi vult praestitum, concesserit. titius a me habet precario et ego cum eo agam interdicto de precario: sempronius autem non aget cum eo, quia haec verba " ab illo precario habes" ostendunt ei demum competere interdictum, a quo quis precario rogavit, non cuius res est, an tamen sempronius mecum, quasi a me rogatus, interdictum habeat? et magis est, ne habeat, quia non habeo precario, cum non mihi, sed alii impetravi. mandati tamen actionem potest adversus me habere, quia me mandante dedit tibi: aut si quis dixerit non mandatu meo, sed magis mihi credentem hoc fecisse, dicendum est in factum dandam actionem et adversus me.
Dig.43.26.8.1
Ulpianus 71 ad ed.
Quod a titio precario quis rogavit, id etiam ab herede eius precario habere videtur: et ita et sabinus et celsus scribunt eoque iure utimur. ergo et a ceteris successoribus habere quis precario videtur. idem et labeo probat et adicit, etiamsi ignoret quis heredem, tamen videri eum ab herede precario habere.
Dig.43.26.8.2
Ulpianus 71 ad ed.
Illud tamen videamus quale sit, si a me precario rogaveris et ego eam rem alienavero, an precarium duret re ad alium translata. et magis est, ut, si ille non revocet, posse interdicere quasi ab illo precario habeas, non quasi a me: et si passus est aliquo tempore a se precario habere, recte interdicet, quasi a se precario habeas.
Dig.43.26.8.3
Ulpianus 71 ad ed.
Eum quoque precario teneri voluit praetor, qui dolo fecit, ut habere desineret. illud adnotatur, quod culpam non praestat is qui precario rogavit, sed solum dolum praestat, quamquam is, qui commodatum suscepit, non tantum dolum, sed etiam culpam praestat. nec immerito dolum solum praestat is qui precario rogavit, cum totum ex liberalitate descendat eius qui precario concessit et satis sit, si dolus tantum praestetur. culpam tamen dolo proximam contineri quis merito dixerit.
Dig.43.26.8.4
Ulpianus 71 ad ed.
Ex hoc interdicto restitui debet in pristinam causam: quod si non fuerit factum, condemnatio in tantum fiet, quanti interfuit actoris ei rem restitui ex eo tempore, ex quo interdictum editum est: ergo et fructus ex die interdicti editi praestabuntur.
Dig.43.26.8.5
Ulpianus 71 ad ed.
Si servitute usus non fuit is qui precario rogavit ac per hoc amissa sit, videamus, an interdicto teneatur. ego arbitror non alias, quam si dolo fecerit.
Dig.43.26.8.6
Ulpianus 71 ad ed.
Et generaliter erit dicendum in restitutionem venire dolum et culpam latam dumtaxat, cetera non venire. plane post interdictum editum oportebit et dolum et culpam et omnem causam venire: nam ubi moram quis fecit precario, omnem causam debebit constituere.
Dig.43.26.8.7
Ulpianus 71 ad ed.
Interdictum hoc et post annum competere labeo scribit eoque iure utimur: cum enim nonnumquam in longum tempus precarium concedatur, absurdum est dicere interdictum locum non habere post annum.
Dig.43.26.8.8
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdicto heres eius qui precario rogavit tenetur quemadmodum ipse, ut, sive habet sive dolo fecit quo minus haberet vel ad se perveniret, teneatur: ex dolo autem defuncti hactenus, quatenus ad eum pervenit.
Dig.43.26.9
Gaius 26 ad ed. provinc.
Precario possessio consisti potest vel inter praesentes vel inter absentes, veluti per epistulam vel per nuntium.
Dig.43.26.10
Pomponius 5 ex plaut.
Quamvis ancillam quis precario rogaverit, id actum videtur, ut etiam quod ex ancilla natum esset in eadem causa haberetur.
Dig.43.26.11
Celsus 7 dig.
Si debitor rem pigneratam precario rogaverit, soluta pecunia precarium solvitur: quippe id actum est, ut usque eo precarium teneret.
Dig.43.26.12pr.
Celsus 25 dig.
Cum precario aliquid datur, si convenit, ut in kalendas iulias precario possideat, numquid exceptione adiuvandus est, ne ante ei possessio auferatur? sed nulla vis est huius conventionis, ut rem alienam domino invito possidere liceat.
Dig.43.26.12.1
Celsus 25 dig.
Precario rogatio et ad heredem eius qui concessit transit: ad heredem autem eius qui precario rogavit non transit, quippe ipsi dumtaxat, non etiam heredi concessa possessio est.
Dig.43.26.13
Pomponius 33 ad q. muc.
Si servus tuus tuo mandato precario rogaverit vel ratum habueris quod ille rogavit tuo nomine, teneberis, quasi precario habeas. sed si te ignorante suo nomine vel servus vel filius rogaverit, non videris tu precario habere, sed illi erit actio de peculio vel de in rem verso.
Dig.43.26.14
Paulus 13 ad sab.
Interdictum de precariis merito introductum est, quia nulla eo nomine iuris civilis actio esset: magis enim ad donationes et beneficii causam, quam ad negotii contracti spectat precarii condicio.
Dig.43.26.15pr.
Pomponius 29 ad sab.
Et habet summam aequitatem, ut eatenus quisque nostro utatur, quatenus ei tribuere velimus.
Dig.43.26.15.1
Pomponius 29 ad sab.
Hospites et qui gratuitam habitationem accipiunt non intelleguntur precario habitare.
Dig.43.26.15.2
Pomponius 29 ad sab.
Precario habere etiam ea quae in iure consistunt possumus, ut immissa vel protecta.
Dig.43.26.15.3
Pomponius 29 ad sab.
Cum quis de re sibi restituenda cautum habet, precarium interdictum ei non competit.
Dig.43.26.15.4
Pomponius 29 ad sab.
Eum, qui precario rogaverit, ut sibi possidere liceat, nancisci possessionem non est dubium: an is quoque possideat, qui rogatus sit, dubitatum est. placet autem penes utrumque esse eum hominem, qui precario datus esset, penes eum qui rogasset, quia possideat corpore, penes dominum, quia non discesserit animo possessione.
Dig.43.26.15.5
Pomponius 29 ad sab.
Quo quis loco precario aut possideat aut coeperit possidere, nihil refert, quod ad hoc interdictum pertinet.
Dig.43.26.16
Pomponius 32 ad sab.
Si adoptavero eum, qui precario rogaverit, ego quoque precario possidebo.
Dig.43.26.17
Pomponius 23 ad sab.
Qui precario fundum possidet, is interdicto uti possidetis adversus omnes praeter eum, quem rogavit, uti potest.
Dig.43.26.18
Iulianus 13 dig.
Unusquisque potest rem suam, quamvis non possideat, precario dare ei qui possideat.
Dig.43.26.19pr.
Iulianus 49 dig.
Duo in solidum precario habere non magis possunt, quam duo in solidum vi possidere aut clam: nam neque iustae neque iniustae possessiones duae concurrere possunt.

Dig.43.26.19.1
Iulianus 49 dig. Qui servum meum precario rogat, videtur a me precario habere, si hoc ratum habuero, et ideo precario interdicto mihi tenebitur.
Dig.43.26.19.2
Iulianus 49 dig.
Cum quid precario rogatum est, non solum interdicto uti possumus, sed et incerti condictione, id est praescriptis verbis.
Dig.43.26.20
Ulpianus 2 resp.
Ea, quae distracta sunt, ut precario penes emptorem essent, quoad pretium universum persolveretur: si per emptorem stetit, quo minus persolveretur, venditorem posse consequi.
Dig.43.26.21
Venonius 4 act.
Cum precario quis rogat, ut ipsi in eo fundo morari liceat, supervacuum est adici " ipsi suisque": nam per ipsum suis quoque permissum uti videtur.
Dig.43.26.22pr.
Venonius 3 interd.
Si is, qui pro possessore possideret, precario dominum rogaverit, ut sibi retinere rem liceret, vel is, qui alienam rem emisset, dominum rogaverit: apparet eos precario possidere. nec existimandos mutare sibi causam possessionis, quibus a domino concedatur precario possidere: nam et si id quod possideas alium precario rogaveris, videri te desinere ex prima causa possidere et incipere ex precario habere: et contra si possessorem precario rogaverit qui rem avocare ei posset, teneri eum precario, quoniam aliquid ad eum per hanc precarii rogationem pervenit, id est possessio, quae aliena sit.
Dig.43.26.22.1
Venonius 3 interd.
Si pupillus sine tutoris auctoritate precario rogaverit, labeo ait habere eum precariam possessionem et hoc interdicto teneri. nam quo magis naturaliter possideretur, nullum locum esse tutoris auctoritati: recteque dici " quod precario habes", quia quod possideat ex ea causa possideat, ex qua rogaverit: nihilque novi per praetorem constituendum, quoniam, sive habeat rem, officio iudicis teneretur, sive non habeat, non teneatur.

Dig.43.27.0. De arboribus caedendis.
Dig.43.27.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " quae arbor ex aedibus tuis in aedes illius impendet, si per te stat, quo minus eam adimas, tunc, quo minus illi eam arborem adimere sibique habere liceat, vim fieri veto".
Dig.43.27.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum prohibitorium est.
Dig.43.27.1.2
Ulpianus 71 ad ed.
Si arbor aedibus alienis impendeat, utrum totam arborem iubeat praetor adimi an vero id solum, quod superexcurrit, quaeritur. et rutilius ait a stirpe excidendam idque plerisque videtur verius: et nisi adimet dominus arborem, labeo ait permitti ei, cui arbor officeret, ut si vellet succideret eam lignaque tolleret.
Dig.43.27.1.3
Ulpianus 71 ad ed.
Arboris appellatione etiam vites continentur.
Dig.43.27.1.4
Ulpianus 71 ad ed.
Non solum autem domino aedium, sed etiam ei qui usumfructum habet competit hoc interdictum, quia et ipsius interest arborem istam non impendere.
Dig.43.27.1.5
Ulpianus 71 ad ed.
Praeterea probandum est, si arbor communibus aedibus impendeat, singulos dominos habere hoc interdictum et quidem in solidum, quia et servitutium vindicationem singuli habeant.
Dig.43.27.1.6
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " si per te stat, quo minus eam adimas, quo minus illi eam arborem adimere liceat, vim fieri veto". prius itaque tibi datur adimendi facultas: si tu non facias, tunc vicino prohibet vim fieri adimere volenti.
Dig.43.27.1.7
Ulpianus 71 ad ed.
Deinde ait praetor: " quae arbor ex agro tuo in agrum illius impendet, si per te stat, quo minus pedes quindecim a terra eam altius coerceas, tunc, quo minus illi ita coercere lignaque sibi habere liceat, vim fieri veto".
Dig.43.27.1.8
Ulpianus 71 ad ed.
Quod ait praetor, et lex duodecim tabularum efficere voluit, ut quindecim pedes altius rami arboris circumcidantur: et hoc idcirco effectum est, ne umbra arboris vicino praedio noceret.
Dig.43.27.1.9
Ulpianus 71 ad ed.
Differentia duorum capitum interdicti haec est: si quidem arbor aedibus impendeat, succidi eam praecipitur, si vero agro impendeat, tantum usque ad quindecim pedes a terra coerceri.
Dig.43.27.2
Pomponius 34 ad sab.
Si arbor ex vicini fundo vento inclinata in tuum fundum sit, ex lege duodecim tabularum de adimenda ea recte agere potes ius ei non esse ita arborem habere.

Dig.43.28.0. De glande legenda.
Dig.43.28.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " glandem, quae ex illius agro in tuum cadat, quo minus illi tertio quoque die legere auferre liceat, vim fieri veto".
Dig.43.28.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Glandis nomine omnes fructus continentur.

Dig.43.29.0. De homine libero exhibendo.
Dig.43.29.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " quem liberum dolo malo retines, exhibeas".
Dig.43.29.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum proponitur tuendae libertatis causa, videlicet ne homines liberi retineantur a quoquam:
Dig.43.29.2
Venonius 4 interd.
( nihil enim multum a specie servientium differunt, quibus facultas non datur recedendi):
Dig.43.29.3pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Quod et lex fabia prospexit. neque hoc interdictum aufert legis fabiae exsecutionem: nam et hoc interdicto agi poterit et nihilo minus accusatio legis fabiae institui: et versa vice qui egit fabia, poterit nihilo minus etiam hoc interdictum habere, praesertim cum alius interdictum, alius fabiae actionem habere possit.
Dig.43.29.3.1
Ulpianus 71 ad ed.
Haec verba " quem liberum" ad omnem liberum pertinent, sive pubes sit sive impubes, sive masculus sive femina, sive unus sive plures, sive sui iuris sit sive alieni: hoc enim tantum spectamus, an liber sit.
Dig.43.29.3.2
Ulpianus 71 ad ed.
Is tamen, qui in potestate habet, hoc interdicto non tenebitur, quia dolo malo non videtur habere qui suo iure utitur.
Dig.43.29.3.3
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis eum, quem ab hostibus redemit, retineat, in ea causa est, ut interdicto non teneatur: non enim dolo malo facit. plane si offertur pretium, interdictum locum habet. sed et si eum remisit pretio non accepto, dicendum est interdicto locum fore, si, posteaquam semel remisit, velit retinere.
Dig.43.29.3.4
Ulpianus 71 ad ed.
Si eum quis retineat filium, quem non habet in potestate, plerumque sine dolo malo facere videbitur: pietas enim genuina efficit sine dolo malo retineri, nisi si evidens dolus malus intercedat. proinde et si libertum suum vel alumnum vel noxae deditum adhuc impuberem, idem erit dicendum. et generaliter qui iustam causam habet hominis liberi apud se retinendi, non videtur dolo malo facere.
Dig.43.29.3.5
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis volentem retineat, non videtur dolo malo retinere. sed quid si volentem quidem retineat, non tamen sine calliditate circumventum vel seductum vel sollicitatum, neque bona vel probabili ratione hoc facit? recte dicetur dolo malo retinere.
Dig.43.29.3.6
Ulpianus 71 ad ed.
Is, qui nescit apud se esse hominem liberum, dolo malo caret; sed ubi certioratus retinet, dolo malo non caret.
Dig.43.29.3.7
Ulpianus 71 ad ed.
Plane si dubitat, utrum liber an servus sit, vel facit status controversiam, recedendum erit ab hoc interdicto et agenda causa libertatis. etenim recte placuit tunc demum hoc interdictum locum habere, quotiens quis pro certo liber est: ceterum si quaeratur de statu, non oportet praeiudicium fieri alienae cognitioni.
Dig.43.29.3.8
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor " exhibeas". exhibere est in publicum producere et videndi tangendique hominis facultatem praebere: proprie autem exhibere est extra secretum habere.
Dig.43.29.3.9
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum omnibus competit: nemo enim prohibendus est libertati favere.
Dig.43.29.3.10
Ulpianus 71 ad ed.
Plane ex causa suspectae personae removendae sunt, si forte talis persona sit, quam verisimile est colludere vel calumniari.
Dig.43.29.3.11
Ulpianus 71 ad ed.
Sed et si mulier vel pupillus hoc interdictum desiderent pro cognato vel parente vel adfine suo solliciti, dandum esse eis interdictum dicendum est: nam et publico iudicio reos facere possunt, dum suas suorumque iniurias exsequuntur.
Dig.43.29.3.12
Ulpianus 71 ad ed.
Si tamen plures sunt, qui experiri volent, eligendus est a praetore, ad quem maxime res pertinet vel is qui idoneior est: et est optimum ex coniunctione, ex fide, ex dignitate actorem hoc interdicto eligendum.
Dig.43.29.3.13
Ulpianus 71 ad ed.
Si tamen, posteaquam hoc interdicto actum est, alius hoc interdicto agere desideret, palam erit postea alii non facile dandum, nisi si de perfidia prioris potuerit aliquid dici. itaque causa cognita amplius quam semel interdictum hoc erit movendum. nam nec in publicis iudiciis permittitur amplius agi quam semel actum est quam si praevaricationis fuerit damnatus prior accusator. si tamen reus condemnatus malit litis aestimationem sufferre quam hominem exhibere, non est iniquum saepius in eum interdicto experiri vel eidem sine exceptione vel alii.
Dig.43.29.3.14
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum et in absentem esse rogandum labeo scribit, sed si non defendatur, in bona eius eundum ait.
Dig.43.29.3.15
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum perpetuum est.
Dig.43.29.4pr.
Venonius 4 interd.
Si quis liberum hominem ignorantem suum statum retineat, tamen si dolo malo retinet, cogitur exhibere.
Dig.43.29.4.1
Venonius 4 interd.
Trebatius quoque ait non teneri eum, qui liberum hominem pro servo bona fide emerit et retineat.
Dig.43.29.4.2
Venonius 4 interd.
Nullo tempore dolo malo retineri homo liber debet, adeo ut quidam putaverint nec modicum tempus ad eum exhibendum dandum, quoniam praeteriti facti poena praestanda est.
Dig.43.29.4.3
Venonius 4 interd.
Creditori non competit interdictum, ut debitor exhiberetur: nec enim debitorem latitantem exhibere quisquam cogitur, sed in bona eius ex edicto praetoris itur.

Dig.43.30.0. De liberis exhibendis, item ducendis.
Dig.43.30.1pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Ait praetor: " qui quaeve in potestate lucii titii est, si is eave apud te est dolove malo tuo factum est, quo minus apud te esset, ita eum eamve exhibeas".
Dig.43.30.1.1
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc interdictum proponitur adversus eum, quem quis exhibere desiderat eum, quem in potestate sua esse dicit. et ex verbis apparet ei, cuius in potestate est, hoc interdictum competere.
Dig.43.30.1.2
Ulpianus 71 ad ed.
In hoc interdicto praetor non admittit causam, cur apud eum sit is, qui exhiberi debet, quemadmodum in superiore interdicto, sed omnimodo restituendum putavit, si in potestate est.
Dig.43.30.1.3
Ulpianus 71 ad ed.
Si vero mater sit, quae retinet, apud quam interdum magis quam apud patrem morari filium debere ( ex iustissima scilicet causa) et divus pius decrevit et a marco et a severo rescriptum est, aeque subveniendum ei erit per exceptionem.
Dig.43.30.1.4
Ulpianus 71 ad ed.
Pari modo si iudicatum fuerit non esse eum in potestate, etsi per iniuriam iudicatum sit, agenti hoc interdicto obicienda erit exceptio rei iudicatae, ne de hoc quaeratur, an sit in potestate, sed an sit iudicatum.
Dig.43.30.1.5
Ulpianus 71 ad ed.
Si quis filiam suam, quae mihi nupta sit, velit abducere vel exhiberi sibi desideret, an adversus interdictum exceptio danda sit, si forte pater concordans matrimonium, forte et liberis subnixum, velit dissolvere? et certo iure utimur, ne bene concordantia matrimonia iure patriae potestatis turbentur. quod tamen sic erit adhibendum, ut patri persuadeatur, ne acerbe patriam potestatem exerceat.
Dig.43.30.2
Hermogenianus 6 iuris epit.
Immo magis de uxore exhibenda ac ducenda pater, etiam qui filiam in potestate habet, a marito recte convenitur.
Dig.43.30.3pr.
Ulpianus 71 ad ed.
Deinde ait praetor: " si lucius titius in potestate lucii titii est, quo minus eum lucio titio ducere liceat, vim fieri veto".
Dig.43.30.3.1
Ulpianus 71 ad ed.
Superiora interdicta exhibitoria sunt, hoc est pertinent ad exhibitionem liberorum ceterorumque, de quibus supra diximus: hoc autem interdictum pertinet ad ductionem, ut ducere quis possit eos, in quos habet ius ductionis. itaque prius interdictum, quod est de liberis exhibendis, praeparatorium est huius interdicti: quo magis enim quis duci possit, exhibendus fuit.
Dig.43.30.3.2
Ulpianus 71 ad ed.
Ex iisdem causis hoc interdictum tribuendum est, ex quibus causis de exhibendis liberis competere diximus: itaque quaecumque ibi diximus, eadem hic quoque dicta accipienda sunt.
Dig.43.30.3.3
Ulpianus 71 ad ed.
Hoc autem interdictum competit non adversus ipsum filium, quem quis ducere vult, sed utique esse debet is qui eum interdicto defendat: ceterum cessat interdictum, et succedere poterit notio praetoris, ut apud eum disceptetur, utrum quis in potestate sit an non sit.
Dig.43.30.3.4
Ulpianus 71 ad ed.
Iulianus ait, quotiens id interdictum movetur de filio ducendo vel cognitio et is de quo agitur impubes est, alias differri oportere rem in tempus pubertatis, alias repraesentari: idque ex persona eorum, inter quos controversia erit, et ex genere causae constituendum est. nam si is, qui se patrem dicit, auctoritatis prudentiae fidei exploratae esset, usque in diem litis impuberem apud se habebit: is vero, qui controversiam facit, humilis calumniator notae nequitiae, repraesentanda cognitio est. item si is, qui impuberem negat in aliena potestate esse, vir omnibus modis probatus, tutor vel testamento vel a praetore datus pupillum, quem in diem litis apud se habuit, tuetur, is vero, qui patrem se dicit, suspectus est quasi calumniator, differri litem non oportebit. si vero utraque persona suspecta est aut tamquam infirma aut tamquam turpis, non erit alienum, inquit, disponi, apud quem interim puer educeretur et controversiam in tempus pubertatis differri, ne per collusionem vel imperitiam alterutrius contendentium aut alienae potestati pater familias addicatur aut filius alienus patris familiae loco constituatur.
Dig.43.30.3.5
Ulpianus 71 ad ed.
Etiamsi maxime autem probet filium pater in sua potestate esse, tamen causa cognita mater in retinendo eo potior erit, idque decretis divi pii quibusdam continetur: optinuit enim mater ob nequitiam patris, ut sine deminutione patriae potestatis apud eam filius moretur.
Dig.43.30.3.6
Ulpianus 71 ad ed.
In hoc interdicto, donec res iudicetur, feminam, praetextatum eumque, qui proxime praetextati aetatem accedet, interim apud matrem familias deponi praetor iubet. proxime aetatem praetextati accedere eum dicimus, qui puberem aetatem nunc ingressus est. cum audis matrem familias, accipe notae auctoritatis feminam.
Dig.43.30.4
Africanus 4 quaest.
Si eum, qui se patrem familias dicat, ego in mea potestate esse et iussu meo adisse hereditatem dicam, tam de hereditate agi oportere quam ad interdictum de filio ducendo iri debere ait.
Dig.43.30.5 Venonius 4 interd.
Si filius sua sponte apud aliquem est, inutile hoc interdictum erit, quia filius magis apud se quam apud eum est, in quem interdicetur, cum liberam facultatem abeundi vel remanendi haberet: nisi si inter duos, qui se patres dicerent, controversia esset et alter ab altero exhiberi eum desideraret.

Dig.43.31.0. Utrubi.
Dig.43.31.1pr.
Ulpianus 72 ad ed.
Praetor ait: " utrubi hic homo, quo de agitur, maiore parte huiusce anni fuit, quo minus is eum ducat, vim fieri veto".
Dig.43.31.1.1
Ulpianus 72 ad ed.
Hoc interdictum de possessione rerum mobilium locum habet: sed optinuit vim eius exaequatam fuisse uti possidetis interdicto, quod de rebus soli competit, ut is et in hoc interdicto vincat, qui nec vi nec clam nec precario, dum super hoc ab adversario inquietatur, possessionem habet.

Dig.43.32.0. De migrando.
Dig.43.32.1pr.
Ulpianus 73 ad ed.
Praetor ait: " si is homo, quo de agitur, non est ex his rebus, de quibus inter te et actorem convenit, ut, quae in eam habitationem qua de agitur introducta importata ibi nata factave essent, ea pignori tibi pro mercede eius habitationis essent, sive ex his rebus est et ea merces tibi soluta eove nomine satisfactum est aut per te stat, quo minus solvatur: ita, quo minus ei, qui eum pignoris nomine induxit, inde abducere liceat, vim fieri veto".
Dig.43.32.1.1
Ulpianus 73 ad ed.
Hoc interdictum proponitur inquilino, qui soluta pensione vult migrare: nam colono non competit.
Dig.43.32.1.2
Ulpianus 73 ad ed.
Cui rei etiam extra ordinem subveniri potest: ergo infrequens est hoc interdictum.
Dig.43.32.1.3
Ulpianus 73 ad ed.
Si tamen gratuitam quis habitationem habeat, hoc interdictum utile ei competet.
Dig.43.32.1.4
Ulpianus 73 ad ed.
Si pensio nondum debeatur, ait labeo interdictum hoc cessare, nisi paratus sit eam pensionem solvere. proinde si semenstrem solvit, sexmenstris debeatur, inutiliter interdicet, nisi solverit et sequentis sexmenstris, ita tamen, si conventio specialis facta est in conductione domus, ut non liceat ante finitum annum vel certum tempus migrare. idem est et si quis in plures annos conduxerit et nondum praeterierit tempus. nam cum in universam conductionem pignora sunt obligata, consequens erit dicere interdicto locum non fore, nisi liberata fuerint.
Dig.43.32.1.5
Ulpianus 73 ad ed.
Illud notandum est praetorem hic non exegisse, ut in bonis fuerit conductoris, nec ut esset pignori res illata, sed si pignoris nomine inducta sit. proinde et si aliena sint et si talia, quae pignoris nomine teneri non potuerint, pignoris tamen nomine introducta sint, interdicto hoc locus erit: quod si nec pignoris nomine inducta sint, nec retineri poterunt a locatore.
Dig.43.32.1.6
Ulpianus 73 ad ed.
Hoc interdictum perpetuum est et in successores et successoribus dabitur.
Dig.43.32.2
Gaius 26 ad ed. provinc.
Hoc interdictum inquilino etiam de his rebus, quae non ipsius sint, sed forte commodatae ei vel locatae vel apud eum depositae sunt, utile esse non dubitatur.

Dig.43.33.0. De salviano interdicto.
Dig.43.33.1pr.
Iulianus 49 dig.
Si colonus ancillam in fundo pignoris nomine duxerit et eam vendiderit, quod apud emptorem ex ea natum est, eius adprehendendi gratia utile interdictum reddi oportet.
Dig.43.33.1.1
Iulianus 49 dig. Si colonus res in fundum duorum pignoris nomine intulerit, ita ut utrique in solidum obligatae essent, singuli adversus extraneum salviano interdicto recte experientur: inter ipsos vero si reddatur hoc interdictum, possidentis condicio melior erit. at si id actum fuerit, ut pro partibus res obligaretur, utilis actio et adversus extraneos et inter ipsos dari debebit, per quam dimidias partes possessionis singuli adprehendent.
Dig.43.33.1.2
Iulianus 49 dig. Idem servari conveniet et si colonus rem, quam cum alio communem habebat, pignoris nomine induxerit, scilicet ut pro parte dimidia pignoris persecutio detur.
Dig.43.33.2
Ulpianus 70 ad ed.
In salviano interdicto, si in fundum communem duorum pignera sint ab aliquo invecta, possessor vincet et erit eis descendendum ad servianum iudicium.

Liber Quartus-quadragesimus
Dig.44.1.0. De exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis.
Dig.44.2.0. De exceptione rei iudicatae.
Dig.44.3.0. De diversis temporalibus praescriptionibus et de accessionibus possessionum.
Dig.44.4.0. De doli mali et metus exceptione.
Dig.44.5.0. Quarum rerum actio non datur.
Dig.44.6.0. De litigiosis.
Dig.44.7.0. De obligationibus et actionibus.

Dig.44.1.0. De exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis.
Dig.44.1.1
Ulpianus 4 ad ed.
Agere etiam is videtur, qui exceptione utitur: nam reus in exceptione actor est.
Dig.44.1.2pr.
Ulpianus 74 ad ed.
Exceptio dicta est quasi quaedam exclusio, quae opponi actioni cuiusque rei solet ad excludendum id, quod in intentionem condemnationemve deductum est.
Dig.44.1.2.1
Ulpianus 74 ad ed.
Replicationes nihil aliud sunt quam exceptiones, et a parte actoris veniunt: quae quidem ideo necessariae sunt, ut exceptiones excludant: semper enim replicatio idcirco obicitur, ut exceptionem oppugnet.
Dig.44.1.2.2
Ulpianus 74 ad ed.
Illud tenendum est omnem exceptionem vel replicationem exclusoriam esse: exceptio actorem excludit, replicatio reum.
Dig.44.1.2.3
Ulpianus 74 ad ed.
Sed et contra replicationem solet dari triplicatio, et contra triplicationem rursus et deinceps multiplicantur nomina, dum aut reus aut actor obicit.
Dig.44.1.2.4
Ulpianus 74 ad ed.
Sane solemus dicere quasdam exceptiones esse dilatorias, quasdam peremptorias: ut puta dilatoria est exceptio, quae differt actionem, veluti procuratoria exceptio dilatoria est: nam qui dicit non licere procuratorio nomine agi, non prorsus litem infitiatur, sed personam evitat.
Dig.44.1.3
Gaius 1 ad ed. provinc.
Exceptiones aut perpetuae et peremptoriae sunt aut temporales et dilatoriae. perpetuae atque peremptoriae sunt, quae semper locum habent nec evitari possunt, qualis est doli mali et rei iudicatae et si quid contra legem senatusve consultum factum esse dicetur, item pacti conventi perpetui, id est ne omnino pecunia petatur. temporales atque dilatoriae sunt, quae non semper locum habent, sed evitari possunt, qualis est pacti conventi temporalis, id est ne forte intra quinquennium ageretur: procuratoriae quoque exceptiones dilatoriae sunt, quae evitari possunt.
Dig.44.1.4
Paulus 20 ad ed.
In pupillo, cui soluta est debita pecunia sine tutoris auctoritate, si quaeratur, an doli exceptione summoveri debeat, illud tempus inspicitur, an pecuniam vel ex ea aliquid habeat, quo petit.
Dig.44.1.5
Paulus 18 ad ed.
Is, qui dicit ^ dicet^ se iurasse, potest et aliis exceptionibus uti cum exceptione iurisiurandi vel aliis solis: pluribus enim defensionibus uti permittitur.
Dig.44.1.6
Paulus 71 ad ed.
Si rem legatam petat legatarius, de dolo testatoris excipitur: nam sicut heres, qui in universum ius succedit, summovetur exceptione, ita et legatarius debet summoveri quasi unius rei successor.
Dig.44.1.7pr.
Paulus 3 ad plaut.
Exceptiones, quae personae cuiusque cohaerent, non transeunt ad alios, veluti ea quam socius habet exceptionem " quod facere possit", vel parens patronusve, non competit fideiussori: sic mariti fideiussor post solutum matrimonium datus in solidum dotis nomine condemnatur.
Dig.44.1.7.1
Paulus 3 ad plaut.
Rei autem cohaerentes exceptiones etiam fideiussoribus competunt, ut rei iudicatae, doli mali, iurisiurandi, quod metus causa factum est. igitur et si reus pactus sit in rem, omnimodo competit exceptio fideiussori. intercessionis quoque exceptio, item quod libertatis onerandae causa petitur, etiam fideiussori competit. idem dicitur et si pro filio familias contra senatus consultum quis fideiusserit, aut pro minore viginti quinque annis circumscripto: quod si deceptus sit in re, tunc nec ipse ante habet auxilium, quam restitutus fuerit, nec fideiussori danda est exceptio.
Dig.44.1.8
Paulus 14 ad plaut.
Nemo prohibetur pluribus exceptionibus uti, quamvis diversae sunt.
Dig.44.1.9
Marcellus 3 dig.
Non utique existimatur confiteri de intentione adversarii is quocum agitur, quia exceptione utitur.
Dig.44.1.10
Modestinus 12 resp.
Modestinus respondit: res inter alios iudicata aliis non obest, nec si is, contra quem iudicatum est, heres exstiterit ei, contra quem nihil pronuntiatum est, hereditariam ^ hereditarium^ ei litem inferenti praescribi ex ea sententia posse, quam proprio nomine disceptans, antequam heres exstiterit, excepit.
Dig.44.1.11
Modestinus 13 resp.
Qui adgnitis instrumentis, quasi vera essent, solvit post sententiam iudicis, quaero, si postea cognita rei veritate et repertis falsis instrumentis accusare velit et probare falsa esse instrumenta, ex quibus conveniebatur, cum instrumentis subscripserat ex praecepto sive interlocutione iudicis, an praescriptio ei opponi possit? cum et principalibus constitutionibus manifeste cavetur, etsi res iudicata esset ex falsis instrumentis, si postea falsa inveniantur, nec rei iudicatae praescriptionem opponi. modestinus respondit ob hoc, quod per errorem solutio facta est vel cautio de solvendo interposita proponitur ex his instrumentis, quae nunc falsa dicuntur, praescriptioni locum non esse.
Dig.44.1.12
Ulpianus 38 ad ed.
Generaliter in praeiudiciis is actoris partes sustinet, qui habet intentionem secundum id quod intendit.
Dig.44.1.13
Iulianus 50 dig.
Si post litem de hereditate contestatam res singulae petantur, placet non obstare exceptionem " quod praeiudicium hereditati non fiat " : futuri enim iudicii, non facti nomine huiusmodi exceptiones comparatae sunt.
Dig.44.1.14
Alfenus 2 dig.
Filius familias peculiarem servum vendidit, pretium stipulatus est: is homo redhibitus et postea mortuus est. et pater eius pecuniam ab emptore petebat, quam filius stipulatus erat. placuit aequum esse in factum exceptionem eum obicere: " quod pecunia ob hominem illum expromissa est, qui redhibitus est".
Dig.44.1.15
Iulianus 4 ad urs. ferocem.
Adversus exceptionem iurisiurandi replicatio doli mali non debet dari, cum praetor id agere debet, ne de iureiurando cuiusquam quaeratur.
Dig.44.1.16
Africanus 9 quaest.
Fundum titianum possides, de cuius proprietate inter me et te controversia est, et dico praeterea viam ad eum per fundum sempronianum, quem tuum esse constat, deberi. si viam petam, exceptionem " quod praeiudicium praedio non fiat" utilem tibi fore putavit, videlicet quod non aliter viam mihi deberi probaturus sim, quam prius probaverim fundum titianum meum esse.
Dig.44.1.17
Paulus 70 ad ed.
Sed si ante viam, deinde fundum titianum petat, quia et diversa corpora sunt et causae restitutionum dispares, non nocebit exceptio.
Dig.44.1.18
Africanus 9 quaest.
Fundi, quem tu proprium tuum esse dicis, partem a te peto et volo simul iudicio quoque communi dividundo agere sub eodem iudice: item si eius fundi, quem tu possideas et ego proprium meum esse dicam, fructus condicere tibi velim: quaesitum est an exceptio " quod praeiudicium fundo partive eius non fiat" obstet an deneganda sit. et utrubique putat intervenire praetorem debere nec permittere petitori, priusquam de proprietate constet, huiusmodi iudiciis experiri.
Dig.44.1.19
Marcianus 13 inst.
Omnes exceptiones, quae reo competunt, fideiussori quoque etiam invito reo competunt.
Dig.44.1.20
Paulus l.S. de concept. form.
Exceptiones opponuntur aut quia factum sit quod fieri oportet aut quia factum sit quod fieri non oportuit, aut quia factum non sit quod fieri debuerat. quia factum est, quod fieri oportuit, datur exceptio rei venditae et traditae et rei iudicatae: quia factum est, quod fieri non oportuit, datur exceptio doli mali: quia non factum est, quod fieri debuit, ut bonorum possessionis non datae.
Dig.44.1.21
Nerva 4 membr.
Rei maioris pecuniae praeiudicium fieri videtur, cum ea quaestio in iudicium deducitur, quae vel tota vel ex aliqua parte communis est quaestioni de re maiori. Dig.44.1.22pr.
Paulus l.S. de var. lect.
Exceptio est condicio, quae modo eximit reum damnatione, modo minuit damnationem.
Dig.44.1.22.1
Paulus l.S. de var. lect.
Replicatio est contraria exceptio, quasi exceptionis exceptio.
Dig.44.1.23
Labeo 6 pith. a paulo epit.
Paulus: si quis statuam in municipio ea mente posuit, ut ea municipii esset, et eam petere vult, excludi eum oportet praescriptione in factum data.
Dig.44.1.24
Hermogenianus 6 iuris epit. Filius familias exceptionem iurisiurandi patri quaerit, si eum dare non oportere iuraverit.

Dig.44.2.0. De exceptione rei iudicatae.
Dig.44.2.1
Ulpianus 2 ad ed.
Cum res inter alios iudicatae nullum aliis praeiudicium faciant, ex eo testamento, ubi libertas data est vel legato agi potest, licet ruptum, vel irritum aut non iustum dicatur testamentum: nec si superatus fuerit legatarius, praeiudicium libertati fit.
Dig.44.2.2
Ulpianus 13 ad ed.
Qui cum herede eius egit, qui filium praeterierat, et exceptione summotus est " ac si non in ea causa sint tabulae testamenti, ut contra eas bonorum possessio dari possit": omittente emancipato filio bonorum possessionem non inique restituetur, ut agat cum herede: et ita iulianus libro quarto digestorum scripsit.
Dig.44.2.3
Ulpianus 15 ad ed.
Iulianus libro tertio digestorum respondit exceptionem rei iudicatae obstare, quotiens eadem quaestio inter easdem personas revocatur: et ideo et si singulis rebus petitis hereditatem petat vel contra, exceptione summovebitur.
Dig.44.2.4
Ulpianus 72 ad ed.
Rei iudicatae exceptio tacite continere videtur omnes personas, quae rem in iudicium deducere solent.
Dig.44.2.5
Ulpianus 74 ad ed.
De eadem re agere videtur et qui non eadem actione agat, qua ab initio agebat, sed etiam si alia experiatur, de eadem tamen re: ut puta si quis mandati acturus, cum ei adversarius iudicio sistendi causa promisisset, propter eandem rem agat negotiorum gestorum vel condicat, de eadem re agit. recteque ita definietur eum demum " de ea re" non agere, qui prorsus rem ipsam non persequitur: ceterum cum quis actionem mutat et experitur, dummodo de eadem re experiatur, etsi diverso genere actionis quam instituit, videtur " de ea re" agere.
Dig.44.2.6
Paulus 70 ad ed.
Singulis controversiis singulas actiones unumque iudicati finem sufficere probabili ratione placuit, ne aliter modus litium multiplicatus summam atque inexplicabilem faciat difficultatem, maxime si diversa pronuntiarentur. parere ergo exceptionem rei iudicatae frequens est.
Dig.44.2.7pr.
Ulpianus 75 ad ed.
Si quis, cum totum petisset, partem petat, exceptio rei iudicatae nocet, nam pars in toto est: eadem enim res accipitur et si pars petatur eius, quod totum petitum est. nec interest, utrum in corpore hoc quaeratur an in quantitate vel in iure. proinde si quis fundum petierit, deinde partem petat vel pro diviso vel pro indiviso, dicendum erit exceptionem obstare. proinde et si proponas mihi certum locum me petere ex eo fundo, quem peti, obstabit exceptio. idem erit probandum et si duo corpora fuerint petita, mox alterutrum corpus petatur: nam nocebit exceptio. item si quis fundum petierit, mox arbores excisas ex eo fundo petat, aut insulam petierit, deinde aream petat, vel tigna vel lapides petat: item si navem petiero, postea singulas tabulas vindicem: si ancillam praegnatem petiero et post litem contestatam conceperit et pepererit, mox partum eius petam: utrum idem petere videor an aliud, magnae quaestionis est. et quidem ita definiri potest totiens eandem rem agi, quotiens apud iudicem posteriorem id quaeritur, quod apud priorem quaesitum est.
Dig.44.2.7.1
Ulpianus 75 ad ed.
In his igitur fere omnibus exceptio nocet: sed in cementis et tignis diversum est: nam is, qui insulam petit, si cementa vel tigna vel quid aliud suum petat, in ea condicione est, ut videatur aliud petere: etenim cuius insula est, non utique et cementa sunt: denique ea, quae iuncta sunt aedibus alienis, separata dominus vindicare potest.
Dig.44.2.7.2
Ulpianus 75 ad ed.
De fructibus eadem quaestio est et de partu: haec enim nondum erant in rebus humanis, sed ex ea re sunt, quae petita est: magisque est, ut ista exceptio non noceat. plane si in restitutionem vel fructus vel etiam partus venerunt aestimatique sunt, consequens erit dicere exceptionem obiciendam.
Dig.44.2.7.3
Ulpianus 75 ad ed.
Et generaliter, ut iulianus definit, exceptio rei iudicatae obstat, quotiens inter easdem personas eadem quaestio revocatur vel alio genere iudicii. et ideo si hereditate petita singulas res petat vel singulis rebus petitis hereditatem petat, exceptione summovebitur.
Dig.44.2.7.4
Ulpianus 75 ad ed.
Idem erit probandum et si quis debitum petierit a debitore hereditario, deinde hereditatem petat, vel contra si ante hereditatem petierit et postea debitum petat: nam et hic obstabit exceptio: nam cum hereditatem peto, et corpora et actiones omnes, quae in hereditate sunt, videntur in petitionem deduci.
Dig.44.2.8
Iulianus 51 dig.
Item parte fundi petita si familiae herciscundae vel communi dividundo agit, aeque exceptione submovebitur.
Dig.44.2.9pr.
Ulpianus 75 ad ed.
Si a te hereditatem petam, cum nihil possideres, deinde, ubi coeperis aliquid possidere, hereditatem petam, an noceat exceptio ista? et putem, sive fuit iudicatum hereditatem meam esse, sive adversarius, quia nihil possidebat, absolutus est, non nocere exceptionem.
Dig.44.2.9.1
Ulpianus 75 ad ed.
Si quis fundum, quem putabat se possidere, defenderit, mox emerit: re secundum petitorem iudicata an restituere cogatur? et ait neratius, si actori iterum petenti obiciatur exceptio rei iudicatae, replicare eum oportere de re secundum se iudicata.
Dig.44.2.9.2
Ulpianus 75 ad ed.
Iulianus scribit exceptionem rei iudicatae a persona auctoris ad emptorem transire solere, retro autem ab emptore ad auctorem reverti non debere. quare si hereditariam rem vendideris, ego eandem ab emptore petiero et vicero, petenti tibi non opponam exceptionem " at si ea res iudicata non sit inter me et eum, cui vendidisti".
Dig.44.2.10
Iulianus 51 dig.
Item si victus fuero, tu adversus me exceptionem non habebis.
Dig.44.2.11pr.
Ulpianus 75 ad ed.
Si mater filii impuberis defuncti ex senatus consulto bona vindicaverit idcirco, quia putabat rupto patris eius testamento neminem esse substitutum, victaque fuerit, quia testamentum patris ruptum non erat, postea autem apertis pupillaribus tabulis apparuit non esse ei substitutum: si peteret rursus hereditatem, obstaturam exceptionem rei iudicatae neratius ait. ego exceptionem obesse ei rei iudicatae non dubito: sed ex causa succurrendum erit ei, quae unam tantum causam egit rupti testamenti.
Dig.44.2.11.1
Ulpianus 75 ad ed.
Denique et celsus scribit, si hominem petiero, quem ob eam rem meum esse existimavi, quod mihi traditus ab alio est, cum is ex hereditaria causa meus esset, rursus petenti mihi obstaturam exceptionem.
Dig.44.2.11.2
Ulpianus 75 ad ed.
Si quis autem petat fundum suum esse eo, quod titius eum sibi tradiderit, si postea alia ex causa petat causa adiecta, non debet summoveri exceptione.
Dig.44.2.11.3
Ulpianus 75 ad ed.
Item iulianus scribit: cum ego et tu heredes titio exstitissemus, si tu partem fundi, quem totum hereditarium dicebas, a sempronio petieris et victus fueris, mox eandem partem a sempronio emero, agenti tibi mecum familiae erciscundae exceptio obstabit, quia res iudicata sit inter te et venditorem meum: nam et si ante eandem partem petissem et agerem familiae erciscundae, obstaret exceptio " quod res iudicata sit inter me et te"
Dig.44.2.11.4
Ulpianus 75 ad ed.
Eandem causam facit etiam origo petitionis. ceterum si forte petiero fundum vel hominem, mox alia causa nova post petitionem mihi accesserit, quae mihi dominium tribuat, non me repellet ista exceptio, nisi forte intermissum dominium in medio tempore rediit quodam postliminio. quid enim, si homo, quem petieram, ab hostibus fuerit captus, mox postliminio receptus? hic exceptione summovebor, quia eadem res esse intellegitur. at si ex alia causa dominium fuerim nactus, non nocebit exceptio: et ideo si forte sub condicione res legata mihi fuerit, deinde medio tempore adquisito dominio petam, mox existente condicione legati rursus petam, putem exceptionem non obstare: alia enim causa fuit prioris dominii, haec nova nunc accessit.
Dig.44.2.11.5
Ulpianus 75 ad ed.
Itaque adquisitum quidem postea dominium aliam causam facit. mutata autem opinio petitoris non facit. ut puta opinabatur ex causa hereditaria se dominium habere: mutavit opinionem et coepit putare ex causa donationis: haec res non parit petitionem novam: nam qualecumque et undecumque dominium adquisitum habuit, vindicatione prima in iudicium deduxit.
Dig.44.2.11.6
Ulpianus 75 ad ed.
Si quis iter petierit, deinde actum petat, puto fortius defendendum aliud videri tunc petitum, aliud nunc, atque ideo exceptionem rei iudicatae cessare.
Dig.44.2.11.7
Ulpianus 75 ad ed.
Hoc iure utimur, ut ex parte actoris in exceptione rei iudicatae hae personae continerentur, quae rem in iudicium deducunt: inter hos erunt procurator, cui mandatum est, tutor, curator furiosi vel pupilli, actor municipum: ex persona autem rei etiam defensor numerabitur, quia adversus defensorem qui agit, litem in iudicium deducit.
Dig.44.2.11.8
Ulpianus 75 ad ed.
Si quis hominem a filio familias petierit, deinde eundem a patre petat, locum habet haec exceptio.
Dig.44.2.11.9
Ulpianus 75 ad ed.
Si egero cum vicino aquae pluviae arcendae, deinde alteruter nostrum praedium vendiderit et emptor agat vel cum eo agatur, haec exceptio nocet, sed de eo opere, quod iam erat factum, cum iudicium acciperetur.
Dig.44.2.11.10
Ulpianus 75 ad ed.
Item si rem, quam a te petierat, titius pignori seio dederit, deinde seius pigneraticia adversus te utatur, distinguendum erit, quando pignori dedit titius: et si quidem antequam peteret, non oportet ei nocere exceptionem: nam et ille petere debuit et ego salvam habere debeo pigneraticiam actionem. sed si posteaquam petit, pignori dedit, magis est, ut noceat exceptio rei iudicatae.
Dig.44.2.12
Paulus 70 ad ed.
Cum quaeritur, haec exceptio noceat nec ne, inspiciendum est, an idem corpus sit,
Dig.44.2.13
Ulpianus 75 ad ed.
Quantitas eadem, idem ius,
Dig.44.2.14pr.
Paulus 70 ad ed.
Et an eadem causa petendi et eadem condicio personarum: quae nisi omnia concurrunt, alia res est. idem corpus in hac exceptione non utique omni pristina qualitate vel quantitate servata, nulla adiectione deminutioneve facta, sed pinguius pro communi utilitate accipitur.
Dig.44.2.14.1
Paulus 70 ad ed.
Qui, cum partem usus fructus haberet, totum petit, si postea partem adcrescentem petat, non summovetur exceptione, quia usus fructus non portioni, sed homini adcrescit.
Dig.44.2.14.2
Paulus 70 ad ed.
Actiones in personam ab actionibus in rem hoc differunt, quod, cum eadem res ab eodem mihi debeatur, singulas obligationes singulae causae sequuntur nec ulla earum alterius petitione vitiatur: at cum in rem ago non expressa causa, ex qua rem meam esse dico, omnes causae una petitione adprehenduntur. neque enim amplius quam semel res mea esse potest, saepius autem deberi potest.
Dig.44.2.14.3
Paulus 70 ad ed.
Si quis interdicto egerit de possessione, postea in rem agens non repellitur per exceptionem, quoniam in interdicto possessio, in actione proprietas vertitur.
Dig.44.2.15
Gaius 30 ad ed. provinc.
Si inter me et te controversia de hereditate sit et quasdam res ex eadem tu possides, quasdam ego: nihil vetat et me a te et invicem te a me hereditatem petere. quod si post rem iudicatam a me petere coeperis, interest, utrum meam esse hereditatem pronuntiatum sit an contra: si meam esse, nocebit tibi rei iudicatae exceptio, quia eo ipso, quod meam esse pronuntiatum est, ex diverso pronuntiatum videtur tuam non esse: si vero meam non esse, nihil de tuo iure iudicatum intellegitur, quia potest nec mea hereditas esse nec tua.
Dig.44.2.16
Iulianus 51 dig.
Evidenter enim iniquissimum est proficere rei iudicatae exceptionem ei, contra quem iudicatum est.
Dig.44.2.17
Gaius 30 ad ed. provinc.
Si rem meam a te petiero, tu autem ideo fueris absolutus, quod probaveris sine dolo malo te desisse possidere, deinde postea coeperis possidere et ego a te petam: non nocebit mihi exceptio rei iudicatae.
Dig.44.2.18
Ulpianus 80 ad ed.
Si quis ad exhibendum egerit, deinde absolutus fuerit adversarius, quia non possidebat, et dominus iterum agat nancto eo possessionem: rei iudicatae exceptio locum non habebit, quia alia res est.
Dig.44.2.19
Marcellus 19 dig.
Duobus diversis temporibus eandem rem pignori dedit: egit posterior cum priore pigneraticia et optinuit: mox ille agere simili actione instituit: quaesitum est, an exceptio rei iudicatae obstaret. si opposuerat exceptionem rei sibi ante pigneratae et nihil aliud novum et validum adiecerit, sine dubio obstabit: eandem enim quaestionem revocat in iudicium.
Dig.44.2.20
Pomponius 16 ad sab.
Si ex testamento actum sit cum herede ab eo, qui, cum totum argentum ei legatum erat, mensas dumtaxat sibi legatas putaret earumque dumtaxat aestimationem in iudicio fecisset: postea eundem petiturum de argento quoque legato trebatius ait nec obstaturam ei exceptionem, quod non sit petitum, quod nec actor petere putasset nec iudex in iudicio sensisset.
Dig.44.2.21pr.
Pomponius 31 ad sab.
Si, cum argentum mihi testamento legatum esset, egerim cum herede et postea codicillis prolatis vestem quoque mihi legatam esse appareat, non est deducta in superius iudicium vestis causa, quia neque litigatores neque iudex de alio quam de argento actum intellegant.
Dig.44.2.21.1
Pomponius 31 ad sab.
Si petiero gregem et vel aucto vel minuto numero gregis iterum eundem gregem petam, obstabit mihi exceptio. sed et si speciale corpus ex grege petam, si adfuit in eo grege, puto obstaturam exceptionem.
Dig.44.2.21.2
Pomponius 31 ad sab.
Si stichum et pamphilum tuos esse petieris et absoluto adversario stichum tuum esse petas ab eodem, exceptionem obstare tibi constat.
Dig.44.2.21.3
Pomponius 31 ad sab
. Si fundum meum esse petiero, deinde postea usum fructum eiusdem fundi petam, qui ex illa causa, ex qua fundus meus erat, meus sit: exceptio mihi obstabit, quia qui fundum habet, usum fructum suum vindicare non potest. sed si usum fructum, cum meus esset, vindicavi, deinde proprietatem nanctus iterum de usu fructu experiar, potest dici alia res esse, quoniam postquam nanctus sum proprietatem fundi, desinit meus esse prior usus fructus et iure proprietatis quasi ex nova causa rursus meus esse coepit.
Dig.44.2.21.4
Pomponius 31 ad sab.
Si pro servo meo fideiusseris et mecum de peculio actum sit, si postea tecum eo nomine agatur, excipiendum est de re iudicata.
Dig.44.2.22
Paulus 31 ad ed.
Si cum uno herede depositi actum sit, tamen et cum ceteris heredibus recte agetur nec exceptio rei iudicatae eis proderit: nam etsi eadem quaestio in omnibus iudiciis vertitur, tamen personarum mutatio, cum quibus singulis suo nomine agitur, aliam atque aliam rem facit. et si actum sit cum herede de dolo defuncti, deinde de dolo heredis ageretur, exceptio rei iudicatae non nocebit, quia de alia re agitur.
Dig.44.2.23
Ulpianus 3 disp. Si in iudicio actum sit usuraeq
ue solae petitae sint, non est verendum, ne noceat rei iudicatae exceptio circa sortis petitionem: quia enim non competit, nec opposita nocet. eadem erunt et si quis ex bonae fidei iudicio velit usuras tantum persequi: nam nihilo minus futuri temporis cedunt usurae: quamdiu enim manet contractus bonae fidei, current usurae.
Dig.44.2.24
Iulianus 9 dig.
Si quis rem a non domino emerit, mox petente domino absolutus sit, deinde possessionem amiserit et a domino petierit, adversus exceptionem " si non eius sit res" replicatione hac adiuvabitur " at si res iudicata non sit".
Dig.44.2.25pr.
Iulianus 51 dig.
Si is, qui heres non erat, hereditatem petierit et postea heres factus eandem hereditatem petet, exceptione rei iudicatae non summovebitur.
Dig.44.2.25.1
Iulianus 51 dig.
Est in potestate emptoris intra sex menses, redhibitoria agere mallet an ea quae datur, quanti minoris homo cum veniret fuerit. nam posterior actio etiam redhibitionem continet, si tale vitium in homine est, ut eum ob id actor empturus non fuerit: quare vere dicetur eum, qui alterutra earum egerit, si altera postea agat, rei iudicatae exceptione summoveri.
Dig.44.2.25.2
Iulianus 51 dig.
Si te negotiis meis optuleris et fundum nomine meo petieris, deinde ego hanc petitionem tuam ratam non habuero, sed mandavero tibi, ut ex integro eundem fundum peteres, exceptio rei iudicatae non obstabit: alia enim res facta est interveniente mandatu. idem est, si non in rem, sed in personam actum fuerit.
Dig.44.2.26pr.
Africanus 9 quaest.
Egi tecum ius mihi esse aedes meas usque ad decem pedes altius tollere: post ago ius mihi esse usque ad viginti pedes altius tollere: exceptio rei iudicatae procul dubio obstabit. sed et si rursus ita agam ius mihi esse altius ad alios decem pedes tollere, obstabit exceptio, cum aliter superior pars iure haberi non possit, quam si inferior quoque iure habeatur.
Dig.44.2.26.1
Africanus 9 quaest.
Item si fundo petito postea insula, quae e regione eius in flumine nata erit, petatur, exceptio obstatura est.
Dig.44.2.27
Nerva 7 membr.
Cum de hoc, an eadem res est, quaeritur, haec spectanda sunt: personae, id ipsum de quo agitur, causa proxima actionis. nec iam interest, qua ratione quis eam causam actionis competere sibi existimasset, perinde ac si quis, posteaquam contra eum iudicatum esset, nova instrumenta causae suae repperisset.
Dig.44.2.28
Papinianus 27 quaest.
Exceptio rei iudicatae nocebit ei, qui in dominium successit eius qui iudicio expertus est.
Dig.44.2.29pr.
Papinianus 11 resp.
Iudicatae quidem rei praescriptio coheredi, qui non litigavit, obstare non potest, nec in servitutem videtur peti post rem pro libertate iudicatam nondum ex causa fideicommissi manumissus: sed praetoris oportet in ea re sententiam servari, quam pro parte victi praestari non potest: nam et cum alterum ex coheredibus inofficiosi quaestio tenuit aut etiam duobus separatim agentibus alter optinuit, libertates competere placuit, ita tamen, ut officio iudicis indemnitati victoris futurique manumissoris consulatur.
Dig.44.2.29.1
Papinianus 11 resp.
Si debitor de dominio rei, quam pignori dedit, non admonito creditore causam egerit et contrariam sententiam acceperit, creditor in locum victi successisse non videbitur, cum pignoris conventio sententiam praecesserit.
Dig.44.2.30pr.
Paulus 14 quaest.
Ex sextante heres institutus, qui intestato legitimus heres esse potest, cum de iure testamenti faceret quaestionem, ab uno ex institutis dimidiam partem hereditatis petiit nec optinuit. videtur in illa petitione etiam partem sextantis vindicasse et ideo, si coeperit ab eodem ex testamento eandem portionem petere, obstabit ei exceptio rei iudicatae. Dig.44.2.30.1
Paulus 14 quaest.
Latinus largus: cum de hereditate inter maevium, ad quem pertinebat, et titium, qui controversiam moverat, transigeretur, traditio rerum hereditariarum maevio heredi a titio facta est, in qua traditione etiam fundum ei suum proprium, quem ante multos annos avo eiusdem maevii heredis obligaverat quemque alii postea in obligationem deduxerat, ex causa pacti tradidit. his gestis posterior titii creditor ius suum persecutus est et optinuit. post hoc iudicium maevius heres repperit in rebus avitis chirographum eiusdem titii ante multos annos conscriptum, per quod apparuit eum fundum, qui in causam transactionis venerat, etiam avo suo ab eodem titio fuisse obligatum. cum ergo constet prius avo maevii heredis in obligationem eundem fundum datum, de quo maevius superatus est, quaero, an ius avi sui, quod tunc, cum de eodem fundo ageretur, ignorabat, nulla exceptione opposita exsequi possit. respondi: si de proprietate fundi litigatur et secundum actorem pronuntiatum fuisset, diceremus petenti ei, qui in priore iudicio victus est, obstaturam rei iudicatae exceptionem, quoniam de eius quoque iure quaesitum videtur, cum actor petitionem implet. quod si possessor absolutus amissa possessione eundem ab eodem, qui prius non optinuit, peteret, non obesset ei exceptio: nihil enim in suo iudicio de iure eius statutum videretur. cum autem pigneraticia actum est adversus priorem creditorem, potest fieri, ut de iure possessoris non sit quaesitum, quia non, ut in proprietatis quaestione quod meum est alterius non est, ita in obligatione utique consequens est, ut non sit alii obligatum, quod hic probabit sibi teneri. et probabilius dicitur non obstare exceptionem, quoniam de iure possessoris quaesitum non est, sed de sola obligatione. in proposita autem quaestione magis me illud movet, numquid pignoris ius extinctum sit dominio adquisito: neque enim potest pignus perseverare domino constituto creditore. actio tamen pigneraticia competit: verum est enim et pigneri datum et satisfactum non esse, quare puto non obstare rei iudicatae exceptionem.
Dig.44.2.31
Paulus 3 resp.
Paulus respondit ei, qui in rem egisset nec tenuisset, postea condicenti non obstare exceptionem rei iudicatae.

Dig.44.3.0. De diversis temporalibus praescriptionibus et de accessionibus possessionum.
Dig.44.3.1
Ulpianus 74 ad ed.
Quia tractatus de utilibus diebus frequens est, videamus, quid sit experiundi potestatem habere. et quidem in primis exigendum est, ut sit facultas agendi. neque sufficit reo experiundi secum facere potestatem, vel habere eum qui se idonee defendat, nisi actor quoque nulla idonea causa impediatur experiri. proinde sive apud hostes sit sive rei publicae causa absit sive in vinculis sit aut si tempestate in loco aliquo vel in regione detineatur, ut neque experiri neque mandare possit, experiundi potestatem non habet. plane is, qui valetudine impeditur, ut mandare possit, in ea causa est, ut experiundi habeat potestatem. illud utique neminem fugit experiundi potestatem non habere eum, qui praetoris copiam non habuit: proinde hi dies cedunt, quibus ius praetor reddit.
Dig.44.3.2
Marcellus 6 dig.
In tempore constituto iudicatis an intercalaris dies proficere iudicato nec ne debeat, quaeritur. item de tempore, quo lis perit, sic sine dubio existimandum est, ut auctum litis tempus intercalari die existimetur, veluti si de usucapione sit quaestio, quae tempore constituto expleri solet, aut de actionibus, quae certo tempore finiuntur, ut aediliciae pleraeque actiones. et si quis fundum ea lege vendiderit, ut, nisi in diebus triginta pretium esset solutum, inemptus esset fundus, dies intercalaris proficiet emptori. mihi contra videtur.
Dig.44.3.3
Modestinus 6 diff.
Longae possessionis praescriptionem tam in praediis quam in mancipiis locum habere manifestum est.
Dig.44.3.4
Iavolenus 7 epist.
Si servus hereditarius aut eius, qui in hostium potestate sit, satis acceperit, continuo dies satisdationis cedere incipiet: intueri enim debemus, an experiundi potestas fuerit adversus eum, qui obligatus est, non an is agere potuerit, qui rem in obligationem deduxerit: alioquin erit iniquissimum ex condicione actorum obligationes reorum extendi, per quos nihil factum erit, quo minus cum his agi possit.
Dig.44.3.5pr.
Ulpianus 3 disp.
An vitium auctoris vel donatoris eiusve qui mihi rem legavit mihi noceat, si forte auctor meus iustum initium possidendi non habuit, videndum est. et puto neque nocere neque prodesse: nam denique et usucapere possum, quod auctor meus usucapere non potuit.
Dig.44.3.5.1
Ulpianus 3 disp.
Ex facto propositum est quendam, cum rem pignori dedisset, eandem distraxisse heredemque eius redemisse: quaeritur, an heres adversus pignoris persecutionem exceptione longae possessionis uti possit. dicebam hunc heredem, qui pignus ab extraneo redemit, posse exceptione uti, quia in extranei locum successit, non in eius qui pignori dederat, quemadmodum si ante redemisset, sic deinde heres exstitisset.
Dig.44.3.6pr.
Africanus 9 quaest.
Si duobus eandem rem separatim vendiderim, ea possessio, quae utramque venditionem praecesserit, soli priori emptori, cui et tradita sit, proficit. denique et si, quam rem tibi vendiderim, rursus a te emam et titio vendam, et meam omnem et tuam possessionem titio accessuram, videlicet quod et tu mihi et ego ei possessionem praestare debeamus. Dig.44.3.6.1
Africanus 9 quaest.
Vendidi tibi servum et convenit, ut, nisi certa die pecunia soluta esset, inemptus esset: quod cum evenerit, quaesitum est, quid de accessione tui temporis putares. respondit id quod servetur, cum redhibitio sit facta: hunc enim perinde haberi ac si retrorsus homo mihi venisset, ut scilicet, si venditor possessionem postea nactus sit, et hoc ipsum tempus et quod venditionem praecesserit et amplius accessio haec ei detur cum eo, quod apud eum fuit, a quo homo redhibitus sit.
Dig.44.3.7
Marcianus 3 inst.
Si quisquam in fluminis publici deverticulo solus pluribus annis piscatus sit, alterum eodem iure uti prohibet.
Dig.44.3.8
Ulpianus 1 reg.
In accessione temporis et id tempus, quo in fuga sit servus, domino eius procedere verum est.
Dig.44.3.9
Marcianus 5 reg.
Rescriptis quibusdam divi magni antonini cavetur, ut in rebus mobilibus locus sit praescriptioni diutinae possessionis.
Dig.44.3.10pr.
Papinianus 13 resp.
Intra quattuor annos vacantium bonorum delator facta denuntiatione destitit: post quattuor annos secundo delatori venienti prior nuntiatio, quo minus praescriptione temporis summoveatur, non proderit, nisi prioris praevaricatio detegetur: quo declarato praescriptio, sed et negotii quaestio peremetur.
Dig.44.3.10.1
Papinianus 13 resp.
Quadriennii tempus, quod bonis vacantibus nuntiandis praescriptum est, non ex opinione hominum, sed de substantia vacantium bonorum dinumeratur. quattuor autem anni post irritum testamentum factum et intestati possessionem ab omnibus repudiatam, qui gradatim petere potuerunt, vel temporis finem, quod singulis praestitutum est, computabuntur.
Dig.44.3.11
Papinianus 2 def.
Cum heres in ius omne defuncti succedit, ignoratione sua defuncti vitia non excludit, veluti cum sciens alienum illum illo vel precario possedit: quamvis enim precarium heredem ignorantem non teneat nec interdicto recte conveniatur, tamen usucapere non poterit, quod defunctus non potuit. idem iuris est, cum de longa possessione quaeritur: neque enim recte defendetur, cum exordium ei bonae fidei ratio non tueatur.
Dig.44.3.12
Paulus 16 resp.
Creditor, qui praescriptione longae possessionis a possessore pignoris summoveri possit, pignus distraxit: quaero, an possessori salva sit exceptio adversus emptorem. paulus respondit etiam adversus emptorem eandem exceptionem competere.
Dig.44.3.13pr.
Hermogenianus 6 iuris epit.
In omnibus fisci quaestionibus exceptis causis, in quibus minora tempora servari specialiter constitutum est, viginti annorum praescriptio custoditur.
Dig.44.3.13.1
Hermogenianus 6 iuris epit.
Rei publicae rationes subscriptae et expunctae adversus eum quidem, qui administravit, ultra viginti, adversus heredem vero ultra decem annos retractari non possunt.
Dig.44.3.14pr.
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
De accessionibus possessionum nihil in perpetuum neque generaliter definire possumus: consistunt enim in sola aequitate.
Dig.44.3.14.1
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Plane tribuuntur his, qui in locum aliorum succedunt sive ex contractu sive voluntate: heredibus enim et his, qui successorum loco habentur, datur accessio testatoris.
Dig.44.3.14.2
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Itaque si mihi vendideris servum, utar accessione tua.
Dig.44.3.14.3
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Et si mihi pignori dederis et ego eandem rem alii pigneravi, meus creditor utetur accessione tui temporis tam adversus extraneum quam adversus te ipsum, quamdiu pecuniam mihi non exsolveris: nam qui me potior est, cum ego te superaturus sim, multo magis adversus te optinere debet. sed si pecuniam mihi solveris, hoc casu accessione tua non utetur.
Dig.44.3.14.4
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Item si absente te is, qui negotia tua videbatur administrare, servum mihi vendiderit tuque reversus ratum habueris, omnimodo accessione utar.
Dig.44.3.14.5
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Item si mihi pignori dederis et convenerit, nisi pecuniam solvisses, licere ex pacto pignus vendere idque vendiderim, emptori accessio tui temporis dari debebit, licet invito te pignora distracta sint: iam enim illo in tempore, quo contrahebas, videri concessisse venditioni, si pecuniam non intulisses.
Dig.44.3.15pr.
Venonius 5 interd.
In usucapione ita servatur, ut, etiamsi minimo momento novissimi diei possessa sit res, nihilo minus repleatur usucapio, nec totus dies exigitur ad explendum constitutum tempus.
Dig.44.3.15.1
Venonius 5 interd.
Accessio possessionis fit non solum temporis, quod apud eum fuit, unde is emit, sed et qui ei vendidit, unde tu emisti. sed si medius aliquis ex auctoribus non possederit, praecedentium auctorum possessio non proderit, quia coniuncta non est, sicut nec ei, qui non possidet, auctoris possessio accedere potest.
Dig.44.3.15.2
Venonius 5 interd.
Item adiciendum est, unde emisti, aut unde is emit, cui tu emendum mandaveras, et quod apud eum, qui vendendum mandavit. quod si is quoque, cui mandatum erat, alii vendendum mandaverit, non aliter huius, qui postea mandaverat, dandam accessionem labeo ait, quam si id ipsum dominus ei permiserit.
Dig.44.3.15.3
Venonius 5 interd.
Sed et si a filio vel servo rem emero, accessio temporis et quo apud patrem aut dominum fuit ita danda est mihi, si aut voluntate patris dominive aut cum administrationem peculii haberet vendidit.
Dig.44.3.15.4
Venonius 5 interd.
Item danda est accessio cum eo, quod apud pupillum fuit, a cuius tutore, cum is tutelam eius administraret, emisti. idemque in eo, qui a curatore pupilli furiosive emerit, servandum est: et si ventris nomine aut eius, quae rei servandae causa in possessione esset dotis suae nomine, deminutio facta sit: nam id quoque temporis accedit.
Dig.44.3.15.5
Venonius 5 interd.
Hae autem accessiones non tam late accipiendae sunt quam verba earum patent, ut etiam, si post venditionem traditionemque rei traditae apud venditorem res fuerit, proficiat id tempus emptori, sed illud solum quod ante fuit, licet venditionis tempore eam rem venditor non habuerat.
Dig.44.3.15.6
Venonius 5 interd.
Ei, cui heres rem hereditariam vendidit, et heredis tempus et defuncti debet accedere.
Dig.44.3.16
Paulus 3 ad sab.
Accessio sine nostro tempore nobis prodesse non potest.

Dig.44.4.0. De doli mali et metus exceptione.
Dig.44.4.1pr.
Paulus 71 ad ed.
Quo lucidius intellegi possit haec exceptio, prius de causa videamus, quare proposita sit, deinde, quemadmodum dolo fiat, per quae intellegemus, quando obstet exceptio: deinde adversus quas personas locum habeat. novissime inspiciemus, intra quae tempora competit exceptio.
Dig.44.4.1.1
Paulus 71 ad ed.
Ideo autem hanc exceptionem praetor proposuit, ne cui dolus suus per occasionem iuris civilis contra naturalem aequitatem prosit.
Dig.44.4.1.2
Paulus 71 ad ed.
Sed an dolo quid factum sit, ex facto intellegitur.
Dig.44.4.1.3
Paulus 71 ad ed.
Et quidem dolo fit tam in contractibus quam in testamentis quam in legibus.
Dig.44.4.2pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Palam est autem hanc exceptionem ex eadem causa propositam, ex qua causa proposita est de dolo malo actio.
Dig.44.4.2.1
Ulpianus 76 ad ed.
Sequitur, ut videamus, in quibus causis locum habeat exceptio et quibus personis obiciatur. et quidem illud adnotandum est, quod specialiter exprimendum est, de cuius dolo quis queratur, non in rem " si in ea re nihil dolo malo factum est", sed sic " si in ea re nihil dolo malo actoris factum est". docere igitur debet is, qui obicit exceptionem, dolo malo actoris factum, nec sufficiet ei ostendere in re esse dolum: aut si alterius dicat dolo factum, eorum personas specialiter debebit enumerare, dummodo hae sint, quarum dolus noceat.
Dig.44.4.2.2
Ulpianus 76 ad ed.
Plane ex persona eius, qui exceptionem obicit, in rem opponitur exceptio: neque enim quaeritur, adversus quem commissus sit dolus, sed an in ea re dolo malo factum sit a parte actoris.
Dig.44.4.2.3
Ulpianus 76 ad ed.
Circa primam speciem, quibus ex causis exceptio haec locum habeat, haec sunt, quae tractari possunt. si quis sine causa ab aliquo fuerit stipulatus, deinde ex ea stipulatione experiatur, exceptio utique doli mali ei nocebit: licet enim eo tempore, quo stipulabatur, nihil dolo malo admiserit, tamen dicendum est eum, cum litem contestatur, dolo facere, qui perseveret ex ea stipulatione petere: et si cum interponeretur, iustam causam habuit, tamen nunc nullam idoneam causam habere videtur. proinde et si crediturus pecuniam stipulatus est nec credidit et si certa fuit causa stipulationis, quae tamen aut non est secuta aut finita est, dicendum erit nocere exceptionem.
Dig.44.4.2.4
Ulpianus 76 ad ed.
Item quaeritur, si quis pure stipulatus sit certam quantitatem, quia hoc actum sit, sed post stipulationem interpositam pactus sit, ne interim pecunia usque ad certum diem petatur, an noceat exceptio doli. et quidem et de pacto convento excipi posse nequaquam ambigendum est: sed et si hac quis exceptione uti velit, nihilo minus poterit: dolo enim facere eum, qui contra pactum petat, negari non potest.
Dig.44.4.2.5
Ulpianus 76 ad ed.
Et generaliter sciendum est ex omnibus in factum exceptionibus doli oriri exceptionem, quia dolo facit, quicumque id, quod quaqua exceptione elidi potest, petit: nam et si inter initia nihil dolo malo facit, attamen nunc petendo facit dolose, nisi si talis sit ignorantia in eo, ut dolo careat.
Dig.44.4.2.6
Ulpianus 76 ad ed.
Non male dictum est, si creditor usuras in futurum acceperit, deinde pecuniam nihilo minus petat, antequam id tempus praetereat, cuius temporis usuras accepit, an doli exceptione repellatur. et potest dici dolo eum facere: accipiendo enim usuras distulisse videtur petitionem in id tempus, quod est post diem usurarum praestitarum, et tacite convenisse interim se non petiturum.
Dig.44.4.2.7
Ulpianus 76 ad ed.
Item quaeritur: si statuliberum mercatus quis fuerit iussum decem dare, cum hoc ignoraret, et duplam stipulatus fuerit, deinde decem acceperit evicto eo in libertatem agere ex duplae stipulatione potest, sed nisi decem, quae implendae condicionis causa acceperit, deduxerit, exceptione summovendus erit: et haec ita iulianus quoque scripsit. si tamen ex re emptoris vel ex peculio, quod ad emptorem pertinebat, pecuniam dederit statuliber, potest dici exceptionem non nocere, quia dolo non faceret.
Dig.44.4.3
Paulus 71 ad ed.
Item si ob id, quod, antequam dominium ad me transferatur, venditori dederit decem, agam ex empto, ut decem recipiam, ita puto competere mihi actionem, si paratus sim ex duplae stipulatione eum liberare.
Dig.44.4.4pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Apud celsum quaeritur, si, cum titio mandassent creditores hereditarii, ut adiret hereditatem, unus non mandasset decipiendi eius causa, mandaturus alioquin, si non foret hic aditurus, deinde agat, an exceptione repellatur: et ait celsus doli eum exceptione repellendum.
Dig.44.4.4.1
Ulpianus 76 ad ed.
Iulianus scripsit, si quis, cum aeger esset, centum aureos uxoris suae consobrino spopondisset, volens scilicet eam pecuniam ad mulierem pervenire, deinde convaluerit, an exceptione uti possit, si conveniatur. et refert labeoni placuisse doli mali uti eum posse.
Dig.44.4.4.2
Ulpianus 76 ad ed.
Si in arbitrum compromiserimus, deinde cum non stetissem ob adversam valitudinem, poena commissa est, an uti possim doli exceptione? et ait pomponius prodesse mihi doli exceptionem.
Dig.44.4.4.3
Ulpianus 76 ad ed.
Item quaeritur, si cum eo, a quo tibi sexaginta deberentur, compromiseris, deinde per imprudentiam poenam centum stipulatus fueris. labeo putat convenire officio arbitri iubere tantum tibi dari, quantum re vera debeatur, et, si non fiat, non vetare, ne quid amplius petatur: sed etiamsi id omissum fuerit, peti posse quod debetur labeo dicit, et si forte poena petatur, doli mali exceptionem profuturam.
Dig.44.4.4.4
Ulpianus 76 ad ed.
Si quis pupillo solverit sine tutoris auctoritate id quod debuit exque ea solutione locupletior factus sit pupillus, rectissime dicitur exceptionem petentibus nocere: nam et si mutuam acceperit pecuniam vel ex quo alio contractu locupletior factus sit, dandam esse exceptionem. idemque et in ceteris erit dicendum, quibus non recte solvitur: nam si facti sint locupletiores, exceptio locum habebit.
Dig.44.4.4.5
Ulpianus 76 ad ed.
Item labeo scribit, si quis fugitivum esse sciens emerit servum et si stipulatus fuerit fugitivum non esse, deinde agat ex stipulatu, non esse eum exceptione repellendum, quoniam hoc convenit ( quamvis ex empto actionem non haberet): sed, si non convenisset, exceptione repelletur.
Dig.44.4.4.6
Ulpianus 76 ad ed.
Quod si is, cui pecunia debeatur, cum debitore decidit et nomen eius vendidit seio, cui debitor mandaverat, ut nomen emeret, deque ea re emptor stipulatus est, deinde creditor eam pecuniam retinet, quam per iudicem abstulit, an emptor ex stipulatu possit experiri? et ofilius putat, si venditor nominis paratus non sit reddere, quantum ab emptore acceperit, non nocituram exceptionem doli mali: et puto sententiam ofilii veram.
Dig.44.4.4.7
Ulpianus 76 ad ed.
Labeo ait, si de homine petitio secundum actorem fuerit iudicatum et iussu iudicis satisdatum sit hominem intra certum diem tradi, et, si traditus non fuisset, poenam stipulatus sit, petitorem, qui et hominem vindicat et poenam petit, exceptione esse repellendum: iniquum enim esse et hominem possidere et poenam exigere.
Dig.44.4.4.8
Ulpianus 76 ad ed.
Item quaeritur, si uniones tibi pignori dedero et convenerit, ut soluta pecunia redderentur, et hi uniones culpa tua perierint et pecuniam petas. exstat nervae et atilicini sententia dicentium ita esse excipiendum: " si inter me et te non convenit, ut soluta pecunia uniones mihi reddantur": sed est verius exceptionem doli mali nocere debere.
Dig.44.4.4.9
Ulpianus 76 ad ed.
Si minor mihi infantem donaverit, deinde eum vindicet, exceptione doli mali repellendus est, nisi alimenta reddat et si quis alius sumptus probabilis in eum factus sit.
Dig.44.4.4.10
Ulpianus 76 ad ed.
Praeterea sciendum est, si quis quid ex testamento contra voluntatem petat, exceptione eum doli mali repelli solere: et ideo heres, qui non habet voluntatem, per exceptionem doli repellitur.
Dig.44.4.4.11
Ulpianus 76 ad ed.
Si quis ex uncia heres sit scriptus, ex qua ducenta consequi potuit, deinde propter hoc legatum, in quo centum erant, praetulit, ne molestiis hereditariis implicaretur: an, si legatum petat, exceptione doli mali summoveatur? et ait iulianus non esse eum summovendum. quod si a substituto pretium accepit vel quod pretii loco haberi posset, ne adeat hereditatem, petens legatum dolo, inquit, facere intellegetur ac per hoc doli exceptione repelletur.
Dig.44.4.4.12
Ulpianus 76 ad ed.
Quaesitum est, si, cum fundi usum fructum haberem, eum fundum volente me vendideris, an vindicanti mihi usum fructum exceptio sit obicienda. et hoc iure utimur, ut exceptio doli noceat.
Dig.44.4.4.13
Ulpianus 76 ad ed.
Marcellus ait adversus doli exceptionem non dari replicationem doli. labeo quoque in eadem opinione est: ait enim iniquum esse communem malitiam petitori quidem praemio esse, ei vero, cum quo ageretur, poenae esse, cum longe aequum sit ex eo, quod perfide gestum est, actorem nihil consequi.
Dig.44.4.4.14
Ulpianus 76 ad ed.
Contra senatus consulti quoque macedoniani exceptionem de dolo dandam replicationem ambigendum non esse eamque nocere debere etiam constitutionibus et sententiis auctorum cavetur.
Dig.44.4.4.15
Ulpianus 76 ad ed.
Labeo et si ex stipulatu actio competat propter doli clausulam, tamen nocere doli exceptionem ait, si adversus ea inquit, factum erit: posse enim petitorem, antequam stipulatio committatur, nihil dolo malo fecisse et tunc facere cum petat: propter quod exceptionem esse necessariam.
Dig.44.4.4.16
Ulpianus 76 ad ed.
Adversus parentes patronosque neque doli exceptio neque alia quidem, quae patroni parentisve opinionem apud bonos mores suggillet, competere potest: in factum tamen erit excipiendum, ut, si forte pecunia non numerata dicatur, obiciatur exceptio pecuniae non numeratae. nihil autem interest, utrum patronus ex suo contractu an vero ex alieno conveniatur: semper enim reverentia ei exhibenda est tam vivo quam defuncto. si autem cum herede liberti patronus agat, puto excipere debere de dolo patroni heredem liberti. libertum autem de dolo patroni, etsi ab herede eius conveniatur, minime exceptionem obiecturum: namque convenit tam vivo quam mortuo patrono a liberto honorem exhiberi. in stipulatione plane doli clausula non erit detrahenda, quia ex doli clausula non de dolo actio intenditur, sed ex stipulatu.
Dig.44.4.4.17
Ulpianus 76 ad ed.
In hac exceptione et de dolo servi vel alterius personae iuri nostro subiectae excipere possumus et de eorum dolo, quibus adquiritur. sed de servorum et filiorum dolo, si quidem ex peculiari eorum negotio actio intendatur, in infinitum exceptio obicienda est: si autem non ex peculiari causa, tum de eo dumtaxat excipi oportet, qui admissus sit in ipso negotio quod geritur, non etiam si postea aliquis dolus intervenisset: neque enim esse aequum servi dolum amplius domino nocere, quam in quo opera eius esset usus.
Dig.44.4.4.18
Ulpianus 76 ad ed.
Quaesitum est, an de procuratoris dolo, qui ad agendum tantum datus est, excipi possit. et puto recte defendi, si quidem in rem suam procurator datus sit, etiam de praeterito eius dolo, hoc est si ante acceptum iudicium dolo quid fecerit, esse excipiendum, si vero non in rem suam, dolum praesentem in exceptionem conferendum. si autem is procurator sit, cui omnium rerum administratio concessa est, tunc de omni dolo eius excipi posse neratius scribit.
Dig.44.4.4.19
Ulpianus 76 ad ed.
Mandavi titio, ut a te stipularetur, deinde titius seio, et stipulatus a te seius est et iudicium edidit: ait labeo excipiendum esse tam de meo quam et seii dolo.
Dig.44.4.4.20
Ulpianus 76 ad ed.
Item quaeritur, si debitor meus te circumveniebat teque mihi reum dederit egoque abs te stipulatus fuero, deinde petam, an doli mali exceptio obstet. et magis est, ut non tibi permittatur de dolo debitoris mei adversus me excipere, cum non ego te circumvenerim: adversus ipsum autem debitorem meum poteris experiri.
Dig.44.4.4.21
Ulpianus 76 ad ed.
Sed et si mulier post admissum dolum debitorem suum marito in dotem delegaverit, idem probandum erit de dolo mulieris non esse permittendum excipere, ne indotata fiat.
Dig.44.4.4.22
Ulpianus 76 ad ed.
Apud iulianum quaesitum est, si heres soceri, a quo dos peteretur, exciperet de dolo mariti et mulieris, cui pecunia quaereretur, an obstatura esset exceptio ex persona mulieris. et ait iulianus, si maritus ex promissione dotis ab herede soceri petat et heres excipiat de dolo filiae, cui ea pecunia adquireretur, exceptionem obstare: dos enim, quam maritus ab herede soceri petit, intellegitur, inquit, filiae adquiri, cum per hoc dotem sit habitura. illud non explicat iulianus, an et de dolo mariti excipi possit: puto autem eum hoc sentire, ut etiam de dolo mariti noceat exceptio, licet videatur nulla dos filiae, ut ait, quaeri.
Dig.44.4.4.23
Ulpianus 76 ad ed.
Illa etiam quaestio ventilata est apud plerosque, an de dolo tutoris exceptio pupillo experienti nocere debeat. et ego puto utilius, etsi per eas personas pupillis favetur, tamen dicendum esse, sive quis emerit a tutore rem pupilli sive contractum sit cum eo in rem pupilli, sive dolo quid tutor fecerit et ex eo pupillus locupletior factus est, pupillo nocere debere, nec illud esse distinguendum, cautum sit ei an non, solvendo sit an non tutor, dummodo rem administret: unde enim divinat is, qui cum tutore contrahit? plane si mihi proponas collusisse aliquem cum tutore, factum suum ei nocebit.
Dig.44.4.4.24
Ulpianus 76 ad ed.
Si quis non tutor, sed pro tutore negotia gerat, an dolus ipsius noceat pupillo, videamus. et putem non nocere: nam si is, qui pro tutore negotia gerebat, rem vendiderit et usucapta sit, exceptionem non nocere pupillo rem suam persequenti, etiamsi ei cautum sit, quia huic rerum pupilli administratio concessa non fuit.
Dig.44.4.4.24a
Ulpianus 76 ad ed.
Secundum haec magis opinor de dolo tutoris exceptionem pupillo esse obiciendam.
Dig.44.4.4.25
Ulpianus 76 ad ed.
Quae in tutore diximus, eadem in curatore quoque furiosi dicenda erunt, sed et ^ ^ in prodigi vel minoris viginti quinque annis.
Dig.44.4.4.26
Ulpianus 76 ad ed.
De dolo autem ipsius minoris viginti quinque annis exceptio utique locum habebit: nam et de pupilli dolo interdum esse excipiendum nequaquam ambigendum, est ex ea aetate, quae dolo non careat. denique iulianus quoque saepissime scripsit doli pupillos, qui prope pubertatem sunt, capaces esse. quid enim, si debitor ex delegatu pupilli pecuniam creditori eius solvit? fingendus est, inquit, pubes esse, ne propter malitiae ignorantiam bis eandem pecuniam consequatur. idem servandum in furioso ait, si, cum existimaretur compos mentis esse, iusserit debitorem creditori solvere, vel si quod exegit, domi habeat.
Dig.44.4.4.27
Ulpianus 76 ad ed.
De auctoris dolo exceptio emptori non obicitur. si autem accessione auctoris utitur, aequissimum visum est ei, qui ex persona auctoris utitur accessione, pati dolum auctoris: et peraeque traditur rei quidem cohaerentem exceptionem etiam emptori nocere, eam autem, quae ex delicto personae oriatur, nocere non oportere.
Dig.44.4.4.28
Ulpianus 76 ad ed.
Si, cum legitima hereditas gaii seii ad te perveniret et ego essem heres institutus, persuaseris mihi per dolum malum, ne adeam hereditatem, et posteaquam ego repudiavi hereditatem, tu eam sempronio cesseris pretio accepto isque a me petat hereditatem: exceptionem doli mali eius, qui ei cessit, non potest pati.
Dig.44.4.4.29
Ulpianus 76 ad ed.
Si quis autem ex causa legati vindicet aut is, cui ex causa donationis res praestita est, vindicet, an de dolo exceptionem patiatur ex causa eius, in cuius locum successerit? et magis putat pomponius summovendum: et ego puto exceptione eos esse repellendos, cum lucrativam causam sint nancti: aliud est enim emere, aliud ex his causis succedere.
Dig.44.4.4.30
Ulpianus 76 ad ed.
Idem tractat pomponius et in eum, qui pigneri accepit, si serviana vel hypothecaria actione experiatur: nam et hunc putat pomponius summovendum, quia res ad eum qui dolo fecit reversura est.
Dig.44.4.4.31
Ulpianus 76 ad ed.
Auctoris autem dolus, sicut diximus, emptori non obicitur. sed hoc in emptore solo servabimus: item in eo, qui permutaverit vel in solutum accepit: item in similibus, qui vicem emptorum continent. ceterum si noxae deditus quis sit, pomponius putat passurum exceptionem, quam ille pateretur, qui noxae dedit. proinde ex quacumque alia causa, quae prope lucrativam habet adquisitionem, quaesisse quis videatur, patietur exceptionem doli ex persona eius, in cuius locum successit: sufficit enim, si is, qui pretium dedit vel vice pretii, cum sit bona fide emptor, ut non patiatur doli exceptionem ex persona auctoris, utique si ipse dolo caret. ceterum si ipse dolo non careat, pervenietur ad doli exceptionem et patietur de dolo suo exceptionem.
Dig.44.4.4.32
Ulpianus 76 ad ed.
Si a titio fundum emeris qui sempronii erat isque tibi traditus fuerit pretio soluto, deinde titius sempronio heres extiterit et eundem fundum maevio vendiderit et tradiderit: iulianus ait aequius esse praetorem te tueri, quia et, si ipse titius fundum a te peteret, exceptione in factum comparata vel doli mali summoveretur et, si ipse eum possideret et publiciana peteres, adversus excipientem " si non suus esset" replicatione utereris, ac per hoc intellegeretur eum fundum rursum vendidisse, quem in bonis non haberet.
Dig.44.4.4.33
Ulpianus 76 ad ed.
Metus causa exceptionem cassius non proposuerat contentus doli exceptione, quae est generalis: sed utilius visum est etiam de metu opponere exceptionem. etenim distat aliquid doli exceptione, quod exceptio doli personam complectitur eius, qui dolo fecit: enimvero metus causa exceptio in rem scripta est " si in ea re nihil metus causa factum est", ut non inspiciamus, an is qui agit metus causa fecit aliquid, sed an omnino metus causa factum est in hac re a quocumque, non tantum ab eo qui agit. et quamvis de dolo auctoris exceptio non obiciatur, verumtamen hoc iure utimur, ut de metu non tantum ab auctore, verum a quocumque adhibito exceptio obici possit.
Dig.44.4.4.34
Ulpianus 76 ad ed.
Illud sciendum est hanc exceptionem de metu eum obicere debere, qui metum non a parente passus est, in cuius fuit potestate: ceterum parenti licere deteriorem condicionem liberorum in rebus peculiariis facere. sed si se abstinuerit hereditate paterna, succurrendum ei erit, ut alioquin succurritur.
Dig.44.4.5pr.
Paulus 71 ad ed.
Pure mihi debes decem: ea tibi sub condicione legavi. interim heres si petat, doli exceptione non est summovendus, cum possit etiam deficere condicio: itaque legatorum stipulationem interponere debebit. sed si non caveat heres, doli exceptione summovebitur: expedit enim legatario retinere summam, quam mitti in possessionem rerum hereditariarum.
Dig.44.4.5.1
Paulus 71 ad ed.
Si cui legata sit via et is lege falcidia locum habente totam eam vindicet non oblata aestimatione quartae partis, summoveri eum doli exceptione Marcellus ait, quoniam suo commodo heres consulit.
Dig.44.4.5.2
Paulus 71 ad ed.
Si donavi alicui rem nec tradidero, et ille cui donavi non tradita possessione in eo loco aedificaverit me sciente, et cum aedificaverit, nanctus sim ego possessionem, et petat a me rem donatam, et ego excipiam, quod supra legitimum modum facta est: an de dolo replicandum est? dolo enim feci, qui passus sum eum aedificare et non reddo impensas.
Dig.44.4.5.3
Paulus 71 ad ed.
Actoris, qui exigendis pecuniis praepositus est, etiam posterior dolus domino nocet.
Dig.44.4.5.4
Paulus 71 ad ed.
Si servus veniit ab eo, cui hoc dominus permisit, et redhibitus sit domino: agenti venditori de pretio exceptio opponitur redhibitionis, licet iam is qui vendidit domino pretium solverit ( etiam mercis non traditae exceptione summovetur et qui pecuniam domino iam solvit) et ideo is qui vendidit agit adversus dominum. eandem causam esse pedius ait eius, qui negotium nostrum gerens vendidit.
Dig.44.4.5.5
Paulus 71 ad ed.
Si eum, qui volebat mihi donare supra legitimum modum, delegavero creditori meo, non poterit adversus petentem uti exceptione, quoniam creditor suum petit. in eadem causa est maritus: nec hic enim debet exceptione summoveri, qui suo nomine agit. numquid ergo nec de dolo mulieris excipiendum sit adversus maritum, qui dotem petit, non ducturus uxorem, nisi dotem accepisset ^ accepissit^? nisi iam divertit. itaque condictione tenetur debitor qui delegavit vel mulier, ut vel liberet debitorem vel, si solvit, ut pecunia ei reddatur.
Dig.44.4.5.6
Paulus 71 ad ed.
Non sicut de dolo actio certo tempore finitur, ita etiam exceptio eodem tempore danda est: nam haec perpetuo competit, cum actor quidem in sua potestate habeat, quando utatur suo iure, is autem cum quo agitur non habeat potestatem, quando conveniatur.
Dig.44.4.6
Gaius 30 ad ed. provinc.
Si opera creditoris acciderit, ut debitor pecuniam, quam soluturus erat, perderet, exceptione doli mali creditor removebitur. idem est et si creditori eius numeratam pecuniam ratam creditor non habeat.
Dig.44.4.7pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Iulianus ait: si pecuniam, quam me tibi debere existimabam, iussu tuo spoponderim ei cui donare volebas, exceptione doli mali potero me tueri et praeterea condictio mihi adversus stipulatorem competit, ut me liberet. Dig.44.4.7.1
Ulpianus 76 ad ed.
Idem iulianus ait, si ei, quem creditorem tuum putabas, iussu tuo pecuniam, quam me tibi debere existimabam, promisero, petentem doli mali exceptione summoveri debere, et amplius agendo cum stipulatore consequar, ut mihi acceptam faciat stipulationem. et habet haec sententia iuliani humanitatem, ut etiam adversus hunc utar exceptione et condictione, cui sum obligatus.
Dig.44.4.8pr.
Paulus 6 ad plaut.
Dolo facit, qui petit quod redditurus est.
Dig.44.4.8.1
Paulus 6 ad plaut.
Sic, si heres damnatus sit non petere a debitore, potest uti exceptione doli mali debitor et agere ex testamento.
Dig.44.4.9
Paulus 32 ad ed.
Si procurator rei pecunia accepta damnari se passus sit et cum domino iudicati agatur, tuebitur se doli mali exceptione. nec hoc, quod acceperit procurator, auferri ab eo potest: nam turpiter accepta pecunia iustius penes eum est qui deceptus sit quam qui decepit.
Dig.44.4.10
Marcianus 3 reg.
Cum vir aut uxor in area sibi donata aliquid aedificasset, plerisque placet doli mali exceptione posita rem servari posse.
Dig.44.4.11pr.
Nerva 4 membr.
Si procurator agit, de dolo eius excipi non debet, quia aliena lis est isque rei extraneus, neque alienus dolus nocere alteri debet. si post litem contestatam dolo quid fecerit, an exceptio eo nomine in iudicium obicienda sit, dubitari potest, quia litis contestatione res procuratoris fit eamque suo iam quodammodo nomine exequitur. et placet de procuratoris dolo excipiendum esse. idem de tutore, qui pupilli nomine aget, dicendum est.
Dig.44.4.11.1
Nerva 4 membr.
In universum autem haec in ea re regula sequenda est, ut dolus omnimodo puniatur, etsi non ali cui, sed ipsi, qui eum admisit, damnosus futurus erit.
Dig.44.4.12
Papinianus 3 quaest.
Qui aequitate defensionis infringere actionem potest, doli exceptione tutus est.
Dig.44.4.13
Paulus 14 quaest.
Liberis exheredatis, qui nihil ex patris iudicio meruerunt, rupto testamento ius suum conservandum est, nec opponetur doli mali exceptio. quod non solum in persona eorum, sed in heredibus in persona liberorum quoque eorum optinendum est.
Dig.44.4.14
Paulus 3 resp.
Paulus respondit eum, qui in alieno solo aedificium extruxerit, non alias sumptus consequi posse, quam possideat et ab eo dominus soli rem vindicet, scilicet opposita doli mali exceptione.
Dig.44.4.15
Scaevola 5 resp.
Fideiussor evictionis nomine condemnatus id praedium, quod evictum est, et omnia praestare paratus est, quae iure empti continentur: quaero, an agentem emptorem exceptione ex causa iudicati doli mali summovere potest. respondit exceptionem quidem opponi posse, iudicem autem aestimaturum, ut pro damnis emptori satisfiat.
Dig.44.4.16
Hermogenianus 6 iuris epit.
Si debitor a furioso delegatus creditori eius solvat, quem compotem mentis esse existimabat, et ita cum eo agatur: exceptione doli in id, quod in rem furiosi processit, defenditur.
Dig.44.4.17pr.
Scaevola 27 dig.
Pater pro filia dotem promiserat et pactus erat, ut ipse aleret filiam suam eiusque omnes: idem homo rusticanus genero scripsit quasi usuras praeteritas ex dotis promissione: quaesitum est, cum ipse filiam suam exhibuerit et maritus nullam impensam fecerit, an ex chirographo ex stipulatu agenti genero exceptio obstare debeat. respondit, si, ut proponatur, pater, cum exhiberet, per errorem promisisset, locum fore doli mali exceptioni.
Dig.44.4.17.1
Scaevola 27 dig.
Avus nepotibus ex filia legavit singulis centena et adiecit haec verba: " ignoscite, nam potueram vobis amplius relinquere, nisi me fronto pater vester male accepisset, cui dederam mutua quindecim, quae ab eo recipere non potui: postremo hostes, qui mihi fere omnem substantiam abstulerunt". quaesitum est, an, si avi heres ab his nepotibus patris sui heredibus petat quindecim, contra voluntatem defuncti facere videatur et doli mali exceptione summoveatur. respondit exceptionem obstaturam.
Dig.44.4.17.2
Scaevola 27 dig.
Ex quadrante heres scriptus a coherede ex dodrante instituto emit portionem certa quantitate, ex qua aliquam summam in nominibus ex kalendario uti daret, stipulanti spopondit: defuncto venditore hereditatis falsum testamentum septicius accusare coepit et hereditatem ab emptore petit et ne quid ex ea minueret, impetravit: quaesitum est, cognitione falsi pendente an heredes ex stipulatu petentes doli exceptione summoventur. respondit heredes venditoris, si ante eventum cognitionis pergant petere, exceptione doli mali posse summoveri.
Dig.44.4.17.3
Scaevola 27 dig.
Marito et filio communi ex parte dimidia scriptis heredibus filiam suam ex priore matrimonio ita heredem instituit: " maevia filia mea ex sex unciis heres mihi esto, si cum coheredibus tuis parem rationem feceris pro mea portione in diem mortis meae eius actus, qui pendet ex tutela tua, quam titius pater meus, avus tuus administravit". quaesitum est, an, quia sub condicione instituta filia esset, si omitteret hereditatem, uti salvam tutelae actionem haberet, legata sibi a matre data consequi possit. respondit secundum ea quae proponerentur eam, de qua quaereretur, contra voluntatem petere et ideo exceptionem doli obstaturam.

Dig.44.5.0. Quarum rerum actio non datur.
Dig.44.5.1pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Iusiurandum vicem rei iudicatae optinet non immerito, cum ipse quis iudicem adversarium suum de causa sua fecerit deferendo ei iusiurandum.
Dig.44.5.1.1
Ulpianus 76 ad ed.
Si pupillus sine tutoris auctoritate detulerit iusiurandum, dicemus non obstare exceptionem istam, nisi tutore auctore in iudicio delatio facta sit.
Dig.44.5.1.2
Ulpianus 76 ad ed.
Si petitor fundi iusiurandum detulerit adversario, ut, si auctor eius iurasset suum fundum se tradidisse, ab ea controversia discessurum se, exceptio possessori fundi dabitur.
Dig.44.5.1.3
Ulpianus 76 ad ed.
Si fideiussor iuravit, si quidem de sua persona tantum iuravit, quasi se non esse obligatum, nihil reo proderit: si vero in rem iuravit, dabitur exceptio reo quoque.
Dig.44.5.1.4
Ulpianus 76 ad ed.
Si manumisero eum servum, qui negotia mea gesserat in servitute, deinde stipulatus ab eo fuero, quod negotia mea gesserit, quidquid ob eam rem, si tunc liber fuisset, eum mihi dare oporteret, id dari, deinde ex stipulatu agam, non summoveri me exceptione: neque enim oneratum se hoc nomine potest queri libertus, si lucrum abruptum ex re patroni non faciat.
Dig.44.5.1.5
Ulpianus 76 ad ed.
Quae onerandae libertatis causa stipulatus sum, a liberto exigere non possum. onerandae autem libertatis causa facta bellissime ita definiuntur, quae ita imponuntur, ut, si patronum libertus offenderit, petantur ab eo semperque sit metu exactionis ei subiectus, propter quem metum quodvis sustineat patrono praecipiente.
Dig.44.5.1.6
Ulpianus 76 ad ed.
In summa si in continenti impositum quid sit liberto, quod epaiwroumenon oneret eius libertatem, dicendum est exceptioni locum facere. sed si post intervallum, habet quidem dubitationem, quia nemo eum cogebat hoc promittere: sed idem erit probandum et hic, tamen causa cognita, si liquido appareat libertum metu solo vel nimia patrono reverentia ita se subiecisse, ut vel poenali quadam stipulatione se subiceret.
Dig.44.5.1.7
Ulpianus 76 ad ed.
Si libertatis causa societatem libertus cum patrono coierit et patronus cum liberto pro socio agat, an haec exceptio sit necessaria? et puto ipso iure tutum esse libertum adversus exactionem patroni. Dig.44.5.1.8
Ulpianus 76 ad ed.
Exceptionem onerandae libertatis causa, sicut et ceteras fideiussori non esse denegandas sciendum est, nec ei quidem, qui rogatu liberti reus factus est: sed et ipsi liberto, sive procurator ad defendendum a reo datus fuerit sive heres ei exstiterit. cum enim propositum sit praetori in huiusmodi obligationibus reo succurrere, non servaturum propositum suum, nisi fideiussorem quoque et eum, qui rogatu liberti reus factus fuerit, adversus patronum defenderit: etenim parvi refert, protinus libertus patrono cogatur dare an per interpositam fideiussoris vel rei personam.
Dig.44.5.1.9
Ulpianus 76 ad ed.
Sive autem ipsi patrono sit promissum sive alii voluntate patroni, onerandae libertatis causa videtur factum et ideo haec exceptio locum habebit.
Dig.44.5.1.10
Ulpianus 76 ad ed.
Quod si patronus libertum suum delegaverit creditori, an adversus creditorem, cui delegatus promisit libertatis causa onerandae, exceptione ista uti possit, videamus. et cassius existimasse urseium refert creditorem quidem minime esse submovendum exceptione, quia suum recepit: verumtamen libertum patrono posse condicere, si non transigendae controversiae gratia id fecit.
Dig.44.5.1.11
Ulpianus 76 ad ed.
Item si libertus debitorem suum patrono delegaverit, nulla exceptione summovendus est patronus, sed libertus a patrono per condictionem hoc repetet.
Dig.44.5.1.12
Ulpianus 76 ad ed.
Haec exceptio non tantum ipsi liberto, verum successoribus quoque liberti danda est: et versa vice heredem patroni summovendum, si haec persequatur, sciendum est.
Dig.44.5.2pr.
Paulus 71 ad ed.
Si filio familias delatum sit iusiurandum et iuraverit patrem suum dare non oportere, danda est patri exceptio.
Dig.44.5.2.1
Paulus 71 ad ed.
Si in alea rem vendam, ut ludam, et evicta re conveniar, exceptione summovebitur emptor.
Dig.44.5.2.2
Paulus 71 ad ed.
Si servus promittat domino pecuniam, ut manumittatur, cum alias non esset manumissurus dominus, eamque liber factus spondeat: dicitur non obstare exceptionem patrono, si eam petat: non enim onerandae libertatis causa haec pecunia promissa est. alioquin iniquum est, dominum et servo carere et pretio eius. totiens ergo onerandae libertatis causa pecunia videtur promitti, quotiens sua sponte dominus manumisit et propterea velit libertum pecuniam promittere, ut non exigat eam, sed ut libertus eum timeat et obtemperet ei.

Dig.44.6.0. De litigiosis.
Dig.44.6.1pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Litigiosam rem non facit denuntiatio, quae impediendae venditionis causa fit.
Dig.44.6.1.1
Ulpianus 76 ad ed.
Si inter primum et secundum sit lis contestata et ego a tertio emero, qui nullam controversiam patiebatur, videamus, an exceptioni locus sit. et putem subveniendum mihi, quia is, qui mihi vendidit, nullam litem habuit et quod fieri potest, ut duo in necem eius litem inter se iungant, qui cum ipso litigare non poterant. si tamen cum procuratore tutore curatoreve alicuius iudicium acceptum sit, consequens erit dicere, quasi cum ipso litigetur, ita eum ad exceptionem pertinere.
Dig.44.6.2
Ulpianus 6 fideic.
Si servus cum emerit scit, ignoravit autem dominus, vel contra, videndum est, cuius potius spectanda sit scientia. et magis est, ut scientia inspicienda sit eius qui comparavit, non eius, cui adquiretur, et ideo poena litigiosi competit, sic tamen, si non mandatu domini emit: nam si mandatu, etiamsi scit servus, dominus autem ignoravit, scientia non nocet: et ita iulianus in re litigiosa scribit.
Dig.44.6.3
Gaius 6 ad l. xii tab.
Rem de qua controversia est prohibemur in sacrum dedicare: alioquin dupli poenam patimur, nec immerito, ne liceat eo modo duriorem adversarii condicionem facere. sed duplum utrum fisco an adversario praestandum sit, nihil exprimitur: fortassis autem magis adversario, ut id veluti solacium habeat pro eo, quod potentiori adversario traditus est.

Dig.44.7.0. De obligationibus et actionibus.
Dig.44.7.1pr.
Gaius 2 aur.
Obligationes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio quodam iure ex variis causarum figuris.
Dig.44.7.1.1
Gaius 2 aur.
Obligationes ex contractu aut re contrahuntur aut verbis aut consensu.
Dig.44.7.1.2
Gaius 2 aur.
Re contrahitur obligatio mutui datione. mutui autem datio consistit in his rebus, quae pondere numero mensurave constant, veluti vino oleo frumento pecunia numerata, quas res in hoc damus, ut fiant accipientis, postea alias recepturi eiusdem generis et qualitatis.
Dig.44.7.1.3
Gaius 2 aur.
Is quoque, cui rem aliquam commodamus, re nobis obligatur, sed is de ea ipsa re quam acceperit restituenda tenetur.
Dig.44.7.1.4
Gaius 2 aur.
Et ille quidem qui mutuum accepit, si quolibet casu quod accepit amiserit, nihilo minus obligatus permanet: is vero qui utendum accepit, si maiore casu, cui humana infirmitas resistere non potest, veluti incendio ruina naufragio, rem quam accepit amiserit, securus est. alias tamen exactissimam diligentiam custodiendae rei praestare compellitur, nec sufficit ei eandem diligentiam adhibere, quam suis rebus adhibet, si alius diligentior custodire poterit. sed et in maioribus casibus, si culpa eius interveniat, tenetur, veluti si quasi amicos ad cenam invitaturus argentum, quod in eam rem utendum acceperit, peregre proficiscens secum portare voluerit et id aut naufragio aut praedonum hostiumve incursu amiserit.
Dig.44.7.1.5
Gaius 2 aur.
Is quoque, apud quem rem aliquam deponimus, re nobis tenetur: qui et ipse de ea re quam acceperit restituenda tenetur. sed is etiamsi neglegenter rem custoditam amiserit, securus est: quia enim non sua gratia accipit, sed eius a quo accipit, in eo solo tenetur, si quid dolo perierit: neglegentiae vero nomine ideo non tenetur, quia qui neglegenti amico rem custodiendam committit, de se queri debet. magnam tamen neglegentiam placuit in doli crimine cadere.
Dig.44.7.1.6
Gaius 2 aur.
Creditor quoque, qui pignus accepit, re tenetur: qui et ipse de ea ipsa re quam accepit restituenda tenetur.
Dig.44.7.1.7
Gaius 2 aur.
Verbis obligatio contrahitur ex interrogatione et responsu, cum quid dari fierive nobis stipulemur.
Dig.44.7.1.8
Gaius 2 aur.
Sed aut proprio nomine quisque obligatur aut alieno: qui autem alieno nomine obligatur, fideiussor vocatur. et plerumque ab eo, quem proprio nomine obligamus, alios accipimus, qui eadem obligatione teneantur, dum curamus, ut quod in obligationem deduximus, tutius nobis debeatur.
Dig.44.7.1.9
Gaius 2 aur.
Si id, quod dari stipulemur, tale sit, ut dari non possit, palam est naturali ratione inutilem esse stipulationem, veluti si de homine libero vel iam mortuo vel aedibus deustis facta sit stipulatio inter eos, qui ignoraverint eum hominem liberum esse vel mortuum esse vel aedes deustas esse. idem iuris est, si quis locum sacrum aut religiosum dari sibi stipulatus fuerit.
Dig.44.7.1.10
Gaius 2 aur.
Nec minus inutilis est stipulatio, si quis rem suam ignorans suam esse stipulatus fuerit.
Dig.44.7.1.11
Gaius 2 aur.
Item sub impossibili condicione factam stipulationem constat inutilem esse.
Dig.44.7.1.12
Gaius 2 aur.
Furiosum, sive stipulatur sive promittat, nihil agere natura manifestum est.
Dig.44.7.1.13
Gaius 2 aur.
Huic proximus est, qui eius aetatis est, ut nondum intellegat, quid agatur: sed quod ad hunc benignius acceptum est: nam qui loqui potest, creditur et stipulari et promittere recte posse.
Dig.44.7.1.14
Gaius 2 aur.
Mutum nihil pertinere ad obligationem verborum natura manifestum est.
Dig.44.7.1.15
Gaius 2 aur.
Sed et de surdo idem dicitur, quia, etiamsi loqui possit, sive promittit, verba stipulantis exaudire debet, sive stipuletur. debet exaudire verba promittentis. unde apparet non de eo nos loqui, qui tardius exaudit, sed qui omnino non exaudit.
Dig.44.7.2pr.
Gaius 3 inst.
Consensu fiunt obligationes in emptionibus venditionibus, locationibus conductionibus, societatibus, mandatis.
Dig.44.7.2.1
Gaius 3 inst.
Ideo autem istis modis consensu dicimus obligationem contrahi, quia neque verborum neque scripturae ulla proprietas desideratur, sed sufficit eos, qui negotia gerunt, consentire.
Dig.44.7.2.2
Gaius 3 inst.
Unde inter absentes quoque talia negotia contrahuntur, veluti per epistulam vel per nuntium.
Dig.44.7.2.3
Gaius 3 inst.
Item in his contractibus alter alteri obligatur de eo, quod alterum alteri ex bono et aequo praestare oportet.
Dig.44.7.3pr.
Paulus 2 inst.
Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel praestandum.
Dig.44.7.3.1
Paulus 2 inst.
Non satis autem est dantis esse nummos et fieri accipientis, ut obligatio nascatur, sed etiam hoc animo dari et accipi, ut obligatio constituatur. itaque si quis pecuniam suam donandi causa dederit mihi, quamquam et donantis fuerit et mea fiat, tamen non obligabor ei, quia non hoc inter nos actum est.
Dig.44.7.3.2
Paulus 2 inst.
Verborum quoque obligatio constat, si inter contrahentes id agatur: nec enim si per iocum puta vel demonstrandi intellectus causa ego tibi dixero " spondes ?" et tu responderis " spondeo " , nascetur obligatio.
Dig.44.7.4
Gaius 3 aur.
Ex maleficio nascuntur obligationes, veluti ex furto, ex damno, ex rapina, ex iniuria. quae omnia unius generis sunt: nam hae re tantum consistunt, id est ipso maleficio, cum alioquin ex contractu obligationes non tantum re consistant, sed etiam verbis et consensu.
Dig.44.7.5pr.
Gaius 3 aur.
Si quis absentis negotia gesserit, si quidem ex mandatu, palam est ex contractu nasci inter eos actiones mandati, quibus invicem experiri possunt de eo, quod alterum alteri ex bona fide praestare oportet: si vero sine mandatu, placuit quidem sane eos invicem obligari eoque nomine proditae sunt actiones, quas appellamus negotiorum gestorum, quibus aeque invicem experiri possunt de eo, quod ex bona fide alterum alteri praestare oportet. sed neque ex contractu neque ex maleficio actiones nascuntur: neque enim is qui gessit cum absente creditur ante contraxisse, neque ullum maleficium est sine mandatu suscipere negotiorum administrationem: longe magis is, cuius negotia gesta sunt, ignorans aut contraxisse aut deliquisse intellegi potest: sed utilitatis causa receptum est invicem eos obligari. ideo autem id ita receptum est, quia plerumque homines eo animo peregre proficiscuntur quasi statim redituri nec ob id ulli curam negotiorum suorum mandant, deinde novis causis intervenientibus ex necessitate diutius absunt: quorum negotia disperire iniquum erat, quae sane disperirent, si vel is, qui obtulisset se negotiis gerundis, nullam habiturus esset actionem de eo, quod utiliter de suo impendisset, vel is, cuius gesta essent, adversus eum, qui invasisset negotia eius, nullo iure agere posset.
Dig.44.7.5.1
Gaius 3 aur.
Tutelae quoque iudicio qui tenentur, non proprie ex contractu obligati intelleguntur ( nullum enim negotium inter tutorem et pupillum contrahitur): sed quia sane non ex maleficio tenentur, quasi ex contractu teneri videntur. et hoc autem casu mutuae sunt actiones: non tantum enim pupillus cum tutore, sed et contra tutor cum pupillo habet actionem, si vel impenderit aliquid in rem pupilli vel pro eo fuerit obligatus aut rem suam creditori eius obligaverit.
Dig.44.7.5.2
Gaius 3 aur.
Heres quoque, qui legatum debet, neque ex contractu neque ex maleficio obligatus esse intellegitur: nam neque cum defuncto neque cum herede contraxisse quicquam legatarius intellegitur: maleficium autem nullum in ea re esse plus quam manifestum est.
Dig.44.7.5.3
Gaius 3 aur.
Is quoque, qui non debitum accipit per errorem solventis, obligatur quidem quasi ex mutui datione et eadem actione tenetur, qua debitores creditoribus: sed non potest intellegi is, qui ex ea causa tenetur, ex contractu obligatus esse: qui enim solvit per errorem, magis distrahendae obligationis animo quam contrahendae dare videtur.
Dig.44.7.5.4
Gaius 3 aur.
Si iudex litem suam fecerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur, sed quia neque ex contractu obligatus est utique peccasse aliquid intellegitur, licet per imprudentiam, ideo videtur quasi ex maleficio teneri.
Dig.44.7.5.5
Gaius 3 aur.
Is quoque, ex cuius cenaculo ( vel proprio ipsius vel conducto vel in quo gratis habitabat) deiectum effusumve aliquid est ita, ut alicui noceret, quasi ex maleficio teneri videtur: ideo autem non proprie ex maleficio obligatus intellegitur, quia plerumque ob alterius culpam tenetur ut servi aut liberi. cui similis est is, qui ea parte, qua volgo iter fieri solet, id positum aut suspensum habet, quod potest, si ceciderit, alicui nocere. ideo si filius familias seorsum a patre habitaverit et quid ex cenaculo eius deiectum effusumve sit sive quid positum suspensumve habuerit, cuius casus periculosus est, iuliano placuit in patrem neque de peculio neque noxalem dandam esse actionem, sed cum ipso filio agendum.
Dig.44.7.5.6
Gaius 3 aur.
Item exercitor navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto, quod in nave aut caupona aut stabulo factum sit, quasi ex maleficio teneri videtur, si modo ipsius nullum est maleficium, sed alicuius eorum, quorum opera navem aut cauponam aut stabulum exerceret: cum enim neque ex contractu sit adversus eum constituta haec actio et aliquatenus culpae reus est, quod opera malorum hominum uteretur, ideo quasi ex maleficio teneri videtur.
Dig.44.7.6
Paulus 4 ad sab.
In omnibus temporalibus actionibus nisi novissimus totus dies compleatur, non finit obligationem.
Dig.44.7.7
Pomponius 15 ad sab.
Actiones adversus patrem filio praestari non possunt, dum in potestate eius est filius.
Dig.44.7.8
Pomponius 16 ad sab.
Sub hac condicione " si volam" nulla fit obligatio: pro non dicto enim est, quod dare nisi velis cogi non possis: nam nec heres promissoris eius, qui numquam dare voluerit, tenetur, quia haec condicio in ipsum promissorem numquam exstitit.
Dig.44.7.9
Paulus 9 ad sab.
Filius familias suo nomine nullam actionem habet, nisi iniuriarum et quod vi aut clam et depositi et commodati, ut iulianus putat.
Dig.44.7.10
Ulpianus 47 ad sab.
Naturales obligationes non eo solo aestimantur, si actio aliqua eorum nomine competit, verum etiam eo, si soluta pecunia repeti non possit.
Dig.44.7.11
Paulus 12 ad sab.
Quaecumque gerimus, cum ex nostro contractu originem trahunt, nisi ex nostra persona obligationis initium sumant, inanem actum nostrum efficiunt: et ideo neque stipulari neque emere vendere contrahere, ut alter suo nomine recte agat, possumus.
Dig.44.7.12
Pomponius 29 ad sab.
Ex depositi et commodati et mandati et tutelae et negotiorum gestorum ob dolum malum defuncti heres in solidum tenetur.
Dig.44.7.13
Ulpianus 1 disp.
In factum actiones etiam filii familiarum possunt exercere.
Dig.44.7.14
Ulpianus 7 disp.
Servi ex delictis quidem obligantur et, si manumittantur, obligati remanent: ex contractibus autem civiliter quidem non obligantur, sed naturaliter et obligantur et obligant. denique si servo, qui mihi mutuam pecuniam dederat, manumisso solvam, liberor.
Dig.44.7.15
Iulianus 4 dig.
Qui cum herede egit, exceptione summotus est hac: " si non in ea causa tabulae testamenti sint, ut contra eas emancipato bonorum possessio dari possit " . emancipato omittente bonorum possessionem non inique postulabit creditor restitui sibi actionem adversus scriptum heredem: nam quamdiu bonorum possessio contra tabulas filio dari potest, heres quodammodo debitor non est.
Dig.44.7.16
Iulianus 13 dig. Qui a servo herditario mutuam pecuniam accepit et fundum vel hominem pignoris causa ei tradiderat et precario rogavit, precario possidet: nam servus hereditarius sicuti per traditionem accipiendo proprietatem hereditati adquirit, ita precario dando efficit, ne res usucapi possit. nam et si commodaverit vel deposuerit rem peculiarem, commodati et depositi actionem hereditati adquiret. haec ita, si peculiare negotium contractum est: nam ex hac causa etiam possessio adquisita intellegi debet.
Dig.44.7.17
Iulianus 33 dig.
Omnes debitores, qui speciem ex causa lucrativa debent, liberantur, cum ea species ex causa lucrativa ad creditores pervenisset.
Dig.44.7.18
Iulianus 54 dig.
Si is, qui stichum dari stipulatus fuerat, heres exstiterit ei, cui ex testamento idem stichus debebatur: si ex testamento stichum petierit, non consumet stipulationem, et contra si ex stipulatu stichum petierit, actionem ex testamento salvam habebit, quia initio ita constiterint hae duae obligationes, ut altera in iudicium deducta altera nihilo minus integra remaneret.
Dig.44.7.19
Iulianus 73 dig.
Ex promissione dotis: non videtur lucrativa causa esse, sed quodammodo creditor aut emptor intellegitur, qui dotem petit. porro cum creditor vel emptor ex lucrativa causa rem habere coeperit, nihilo minus integras actiones retinent, sicut ex contrario qui non ex causa lucrativa rem habere coepit, eandem non prohibetur ex lucrativa causa petere.
Dig.44.7.20 Alfenus 2 dig.
Servus non in omnibus rebus sine poena domino dicto audiens esse solet, sicuti si dominus hominem occidere aut furtum alicui facere servum iussisset. quare quamvis domini iussu servus piraticam fecisset, iudicium in eum post libertatem reddi oportet. et quodcumque vi fecisset, quae vis a maleficio non abesset, ita oportet poenas eum pendere. sed si aliqua rixa ex litibus et contentione nata esset aut aliqua vis iuris retinendi causa facta esset et ab his rebus facinus abesset, tum non convenit praetorem, quod servus iussu domini fecisset, de ea re in liberum iudicium dare.
Dig.44.7.21
Iulianus 3 ex minic.
Contraxisse unusquisque in eo loco intellegitur, in quo ut solveret se obligavit.
Dig.44.7.22
Africanus 3 quaest.
Cum quis in diem mercem stipulatus fideiussorem accepit, eius temporis aestimatio spectanda est, quo satis acceperit.
Dig.44.7.23
Africanus 7 quaest.
Traiecticiae pecuniae nomine, si ad diem soluta non esset, poena ( uti adsolet) ob operas eius qui eam pecuniam peteret in stipulationem erat deducta: is qui eam pecuniam petebat parte exacta petere desierat, deinde interposito tempore interpellare instituerat. consultus respondit eius quoque temporis, quo interpellatus non esset, poenam peti posse: amplius etiamsi omnino interpellatus non esset: nec aliter non committi stipulationem, quam si per debitorem non stetisset, quo minus solveret: alioquin dicendum et si is, qui interpellare coepisset, valetudine impeditus interpellare desisset, poenam non committi. de illo sane potest dubitari, si interpellatus ipse moram fecerit, an, quamvis pecuniam postea offerat, nihilo minus poena committatur: et hoc rectius dicitur. nam et si arbiter ex compromisso pecuniam certo die dare iusserit neque per eum, qui dare iussus sit, steterit, non committi poenam respondit: adeo ut et illud servius rectissime existimaverit, si quando dies, qua pecunia daretur, sententia arbitri comprehensa non esset, modicum spatium datum videri. hoc idem dicendum et cum quid ea lege venierit, ut, nisi ad diem pretium solutum fuerit, inempta res fiat.
Dig.44.7.24pr.
Pomponius l.S. reg.
Si a furioso, cum eum compotem mentis esse putarem, pecuniam quasi mutuam acceperim eaque in rem meam versa fuerit, condictio furioso adquiritur: nam ex quibus causis ignorantibus nobis actiones adquiruntur, ex isdem etiam furiosi nomine incipit agi posse: veluti cum servus eius stipulatur, cum furtum ei fit, aut damnum ei dando in legem aquiliam committitur, aut si forte, cum creditor fuerat, fraudandi eius causa debitor alicui rem tradiderit. idemque erit, si legetur ei vel fideicommissum ei relinquatur.
Dig.44.7.24.1
Pomponius l.S. reg.
Item si is, qui servo alieno crediderat, furere coeperit, deinde servus in rem domini id quod mutuum acceperat verterit, furioso condictio adquiritur.
Dig.44.7.24.2
Pomponius l.S. reg.
Item si alienam pecuniam credendi causa quis dederit, deinde compos mentis esse desierit, postea consumpta ea furioso condictio adquiritur.
Dig.44.7.24.3
Pomponius l.S. reg.
Et qui negotia furiosi gesserit, negotiorum gestorum ei obligatur.
Dig.44.7.25pr.
Ulpianus l.S. reg.
Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. in rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur, petimus: et semper adversus eum est qui rem possidet. in personam actio est, qua cum eo agimus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid vel dandum: et semper adversus eundem locum habet.
Dig.44.7.25.1
Ulpianus l.S. reg.
Actionum autem quaedam ex contractu, quaedam ex facto, quaedam in factum sunt. ex contractu actio est, quotiens quis sui lucri causa cum aliquo contrahit, veluti emendo vendendo locando conducendo et ceteris similibus. ex facto actio est, quotiens ex eo teneri quis incipit, quod ipse admisit, veluti furtum vel iniuriam commisit vel damnum dedit. in factum actio dicitur, qualis est exempli gratia actio, quae datur patrono adversus libertum, a quo contra edictum praetoris in ius vocatus est.
Dig.44.7.25.2
Ulpianus l.S. reg.
Omnes autem actiones aut civiles dicuntur aut honorariae.
Dig.44.7.26
Ulpianus 5 de cens.
Omnes poenales actiones post litem inchoatam et ad heredes transeunt.
Dig.44.7.27
Papinianus 27 quaest.
Obligationes, quae non propriis viribus consistunt, neque officio iudicis neque praetoris imperio neque legis potestate confirmantur. Dig.44.7.28
Papinianus 1 def.
Actio in personam infertur: petitio in rem: persecutio in rem vel in personam rei persequendae gratia. Dig.44.7.29
Paulus 4 resp.
Lucio titio cum ex causa iudicati pecunia deberetur et eidem debitori aliam pecuniam crederet, in cautione pecuniae creditae non adiecit sibi praeter eam pecuniam debitam sibi ex causa iudicati: quaero, an integrae sint utraeque lucio titio petitiones. paulus respondit nihil proponi, cur non sint integrae.
Dig.44.7.30
Scaevola 1 resp.
Servus effectus non idcirco, quod postea indulgentia principali libertatem consecutus est, redisse dicitur in obligationem creditorum.
Dig.44.7.31
Maecenatus 2 fideic.
Non solum stipulationes impossibili condicioni applicatae nullius momenti sunt, sed etiam ceteri quoque contractus, veluti emptiones locationes, impossibili condicione interposita aeque nullius momenti sunt, quia in ea re, quae ex duorum pluriumve consensu agitur, omnium voluntas spectetur, quorum procul dubio in huiusmodi actu talis cogitatio est, ut nihil agi existiment adposita ea condicione, quam sciant esse impossibilem.
Dig.44.7.32
Hermogenianus 2 iuris epit.
Cum ex uno delicto plures nascuntur actiones, sicut evenit, cum arbores furtim caesae dicuntur, omnibus experiri permitti post magnas varietates optinuit.
Dig.44.7.33
Paulus 3 decr.
Constitutionibus, quibus ostenditur heredes poena non teneri, placuit, si vivus conventus fuerat, etiam poenae persecutionem transmissam videri, quasi lite contestata cum mortuo.
Dig.44.7.34pr.
Paulus l.S. de concurr. act.
Qui servum alienum iniuriose verberat, ex uno facto incidit et in aquiliam et in actionem iniuriarum: iniuria enim ex affectu fit, damnum ex culpa et ideo possunt utraeque competere. sed quidam altera electa alteram consumi. alii per legis aquiliae actionem iniuriarum consumi, quoniam desiit bonum et aequum esse condemnari eum, qui aestimationem praestitit: sed si ante iniuriarum actum esset, teneri eum ex lege aquilia. sed et haec sententia per praetorem inhibenda est, nisi in id, quod amplius ex lege aquilia competit, agatur. rationabilius itaque est eam admitti sententiam, ut liceat ei quam voluerit actionem prius exercere, quod autem amplius in altera est, etiam hoc exsequi.
Dig.44.7.34.1
Paulus l.S. de concurr. act.
Si is, cui rem commodavero, eam subripuerit, tenebitur quidem et commodati actione et condictione, sed altera actio alteram peremit aut ipso iure aut per exceptionem, quod est tutius.
Dig.44.7.34.2
Paulus l.S. de concurr. act.
Hinc de colono responsum est, si aliquid ex fundo subtraxerit, teneri eum condictione et furti, quin etiam ex locato: et poena quidem furti non confunditur, illae autem inter se miscentur. et hoc in legis aquiliae actione dicitur, si tibi commodavero vestimenta et tu ea ruperis: utraeque enim actiones rei persecutionem continent. et quidem post legis aquiliae actionem utique commodati finietur: post commodati an aquiliae remaneat in eo, quod in repetitione triginta dierum amplius est, dubitatur: sed verius est remanere, quia simplo accedit: et simplo subducto locum non habet.
Dig.44.7.35pr.
Paulus 1 ad ed. praet.
In honorariis actionibus sic esse definiendum cassius ait, ut quae rei persecutionem habeant, hae etiam post annum darentur, ceterae intra annum. honorariae autem, quae post annum non dantur, nec in heredem dandae sunt, ut tamen lucrum ei extorqueatur, sicut fit in actione doli mali et interdicto unde vi et similibus. illae autem rei persecutionem continent, quibus persequimur quod ex patrimonio nobis abest, ut cum agimus cum bonorum possessore debitoris nostri, item publiciana, quae ad exemplum vindicationis datur. sed cum rescissa usucapione redditur, anno finitur, quia contra ius civile datur.
Dig.44.7.35.1
Paulus 1 ad ed. praet.
In duumviros et rem publicam etiam post annum actio datur ex contractu magistratuum municipalium.
Dig.44.7.36
Ulpianus 2 ad ed.
Cessat ignominia in condictionibus, quamvis ex famosis causis pendeant.
Dig.44.7.37pr.
Ulpianus 4 ad ed. praet.
Actionis verbo continetur in rem, in personam: directa, utilis: praeiudicium, sicut ait pomponius: stipulationes etiam, quae praetoriae sunt, quia actionum instar obtinent, ut damni infecti, legatorum et si quae similes sunt. interdicta quoque actionis verbo continentur.
Dig.44.7.37.1
Ulpianus 4 ad ed. praet.
Mixtae sunt actiones, in quibus uterque actor est, ut puta finium regundorum, familiae erciscundae, communi dividundo, interdictum uti possidetis, utrubi.
Dig.44.7.38
Paulus 3 ad ed.
Non figura litterarum, sed oratione, quam exprimunt litterae, obligamur, quatenus placuit non minus valere, quod scriptura, quam quod vocibus lingua figuratis significaretur.
Dig.44.7.39
Gaius 3 ad ed. provinc.
Filius familias ex omnibus causis tamquam pater familias obligatur et ob id agi cum eo tamquam cum patre familias potest.
Dig.44.7.40
Paulus 11 ad ed.
Hereditariarum actionum loco habentur et legata, quamvis ab herede coeperint.
Dig.44.7.41pr.
Paulus 22 ad ed.
Quotiens lex obligationem introducit, nisi si nominatim caverit, ut sola ea actione utamur, etiam veteres eo nomine actiones competere.
Dig.44.7.41.1
Paulus 22 ad ed.
Si ex eodem facto duae competant actiones, postea iudicis potius partes esse, ut quo plus sit in reliqua actione, id actor ferat, si tantundem aut minus, id consequatur.
Dig.44.7.42pr.
Ulpianus 21 ad ed.
Is, cui sub condicione legatum est, pendente condicione non est creditor, sed tunc, cum exstiterit condicio, quamvis eum, qui stipulatus est sub condicione, placet etiam pendente condicione creditorem esse.
Dig.44.7.42.1
Ulpianus 21 ad ed.
Creditores eos accipere debemus, qui aliquam actionem vel civilem habent, sic tamen, ne exceptione submoveantur, vel honorariam actionem, vel in factum.
Dig.44.7.43
Paulus 72 ad ed.
Obligari potest pater familias suae potestatis pubes compos mentis: pupillus sine tutoris auctoritate non obligatur iure civili: servus autem ex contractibus non obligatur.
Dig.44.7.44pr.
Paulus 74 ad ed. praet.
Obligationum fere quattuor causae sunt: aut enim dies in iis est aut condicio aut modus aut accessio.
Dig.44.7.44.1
Paulus 74 ad ed. praet.
Circa diem duplex inspectio est: nam vel ex die incipit obligatio aut confertur in diem. ex die veluti " kalendis martiis dare spondes?" cuius natura haec est, ut ante diem non exigatur. ad diem autem " usque ad kalendas dare spondes?" placet autem ad tempus obligationem constitui non posse non magis quam legatum: nam quod alicui deberi coepit, certis modis desinit deberi. plane post tempus stipulator vel pacti conventi vel doli mali exceptione summoveri poterit. sic et in tradendo si quis dixerit se solum sine superficie tradere, nihil proficit, quo minus et superficies transeat, quae natura solo cohaeret.
Dig.44.7.44.2
Paulus 74 ad ed. praet.
Condicio vero efficax est, quae in constituenda obligatione inseritur, non quae post perfectam eam ponitur, veluti " centum dare spondes, nisi navis ex asia venerit?" sed hoc casu existente condicione locus erit exceptioni pacti conventi vel doli mali.
Dig.44.7.44.3
Paulus 74 ad ed. praet.
Modus obligationis est, cum stipulamur decem aut hominem: nam alterius solutio totam obligationem interemit nec alter peti potest, utique quamdiu utrumque est.
Dig.44.7.44.4
Paulus 74 ad ed. praet.
Accessio vero in obligatione aut personae aut rei fit. personae, cum mihi aut titio stipulor. rei, cum mihi decem aut titio hominem stipulor: ubi quaeritur, an ipso iure fiat liberatio homine soluto titio.
Dig.44.7.44.5
Paulus 74 ad ed. praet.
Si ita stipulatus sim: " si fundum non dederis, centum dare spondes?" sola centum in stipulatione sunt, in exsolutione fundus.
Dig.44.7.44.6
Paulus 74 ad ed. praet.
Sed si navem fieri stipulatus sum et, si non feceris, centum, videndum, utrum duae stipulationes sint, pura et condicionalis, et existens sequentis condicio non tollat priorem? an vero transferat in se et quasi novatio prioris fiat? quod magis verum est.
Dig.44.7.45
Paulus 5 ad plaut.
Is, qui ex stipulatu stichum debeat, si eum ante moram manumiserit et is, priusquam super eo promissor conveniretur, decesserit, non tenetur: non enim per eum stetisse videtur, quo minus eum praestaret.
Dig.44.7.46
Paulus 7 ad plaut.
Furiosus et pupillus, ubi ex re actio venit, obligantur etiam sine curatore vel tutoris auctoritate, veluti si communem fundum habeo cum his et aliquid in eum impendero vel damnum in eo pupillus dederit: nam iudicio communi dividundo obligabuntur.
Dig.44.7.47
Paulus ex 14 ad plaut.
Arrianus ait multum interesse, quaeras, utrum aliquis obligetur an aliquis liberetur: ubi de obligando quaeritur, propensiores esse debere nos, si habeamus occasionem, ad negandum: ubi de liberando, ex diverso, ut facilior sis ad liberationem.
Dig.44.7.48
Paulus 16 ad plaut.
In quibuscumque negotiis sermone opus non est sufficiente consensu, iis etiam surdus intervenire potest, quia potest intellegere et consentire, veluti in locationibus conductionibus, emptionibus et ceteris.
Dig.44.7.49
Paulus 18 ad plaut.
Ex contractibus venientes actiones in heredes dantur, licet delictum quoque versetur, veluti cum tutor in tutela gerenda dolo fecerit aut is apud quem depositum est: quo casu etiam cum filius familias aut servus quid tale commisit, de peculio actio datur, non noxalis.
Dig.44.7.50
Pomponius 7 ex plaut.
Quod quis aliquo anno dare promittit aut dare damnatur, ei potestas est quolibet eius anni die dandi.
Dig.44.7.51
Celsus 3 dig.
Nihil aliud est actio quam ius quod sibi debeatur, iudicio persequendi.
Dig.44.7.52pr.
Modestinus 2 reg.
Obligamur aut re aut verbis aut simul utroque aut consensu aut lege aut iure honorario aut necessitate aut ex peccato.
Dig.44.7.52.1
Modestinus 2 reg.
Re obligamur, cum res ipsa intercedit.
Dig.44.7.52.2
Modestinus 2 reg.
Verbis, cum praecedit interrogatio et sequitur congruens responsio.
Dig.44.7.52.3
Modestinus 2 reg.
Re et verbis pariter obligamur, cum et res interrogationi intercedit, consentientes in aliquam rem.
Dig.44.7.52.4
Modestinus 2 reg.
Ex consensu obligari necessario ex voluntate nostra videmur.
Dig.44.7.52.5
Modestinus 2 reg.
Lege obligamur, cum obtemperantes legibus aliquid secundum praeceptum legis aut contra facimus.
Dig.44.7.52.6
Modestinus 2 reg.
Iure honorario obligamur ex his, quae edicto perpetuo vel magistratu fieri praecipiuntur vel fieri prohibentur.
Dig.44.7.52.7
Modestinus 2 reg.
Necessitate obligantur, quibus non licet aliud facere quam quod praeceptum est: quod evenit in necessario herede.
Dig.44.7.52.8
Modestinus 2 reg.
Ex peccato obligamur, cum in facto quaestionis summa constitit.
Dig.44.7.52.9
Modestinus 2 reg.
Etiam nudus consensus sufficit obligationi, quamvis verbis hoc exprimi possit. Dig.44.7.52.10
Modestinus 2 reg.
Sed et nutu solo pleraque consistunt.
Dig.44.7.53pr.
Modestinus 3 reg.
Plura delicta in una re plures admittunt actiones, sed non posse omnibus uti probatum est: nam si ex una obligatione plures actiones nascantur, una tantummodo, non omnibus utendum est.
Dig.44.7.53.1
Modestinus 3 reg.
Cum generaliter adicimus " eive, ad quem ea res pertinebit", et adrogantis et eorum, qui iure nobis succedunt, personas comprehendimus.
Dig.44.7.54
Modestinus 5 reg.
Contractus imaginarii etiam in emptionibus iuris vinculum non optinent, cum fides facti simulatur non intercedente veritate.
Dig.44.7.55
Iavolenus 12 epist.
In omnibus rebus, quae dominium transferunt, concurrat oportet affectus ex utraque parte contrahentium: nam sive ea venditio sive donatio sive conductio sive quaelibet alia causa contrahendi fuit, nisi animus utriusque consentit, perduci ad effectum id quod inchoatur non potest.
Dig.44.7.56
Pomponius 20 ad q. muc.
Quaecumque actiones servi mei nomine mihi coeperunt competere vel ex duodecim tabulis vel ex lege aquilia vel iniuriarum vel furti, eaedem durant, etiamsi servus postea vel manumissus vel alienatus vel mortuus fuerit. sed et condictio ex furtiva causa competit, nisi si nactus possessionem servi aut alienavero aut manumisero eum.
Dig.44.7.57
Pomponius 36 ad q. muc.
In omnibus negotiis contrahendis, sive bona fide sint sive non sint, si error aliquis intervenit, ut aliud sentiat puta qui emit aut qui conducit, aliud qui cum his contrahit, nihil valet quod acti sit. et idem in societate quoque coeunda respondendum est, ut, si dissentiant aliud alio existimante, nihil valet ea societas, quae in consensu consistit.
Dig.44.7.58
Licinius 8 reg.
Pupillus mutuam pecuniam accipiendo ne quidem iure naturali obligatur.
Dig.44.7.59
Callistratus 1 ed. monit.
Sciendum est ex omnibus causis lites contestatas et in heredem similesque personas transire.
Dig.44.7.60
Ulpianus 17 ad ed.
Numquam actiones poenales de eadem pecunia concurrentes alia aliam consumit.
Dig.44.7.61pr.
Scaevola 28 dig.
Procurator seii admisit subscriptionem ad argentarium vascularium in verba infra scripta: loukios kalandios epegnwn, kavws progegraptai: estin loipa par' hymin, ofeilomena tw deini, tosa : quaero, an gaium seium obligare potuit. respondit seium, si alioquin obligatus non esset, non propter quod ea scriptura quae proponeretur interposita sit, obligatum esse. Dig.44.7.61.1
Scaevola 28 dig.
Seia, cum salarium constituere vellet, ita epistulam emisit: " lucio titio salutem. si in eodem animo et eadem affectione circa me es, quo semper fuisti, ex continenti acceptis litteris meis distracta re tua veni hoc: tibi quamdiu vivam praestabo annuos decem. scio enim quia valde me bene ames". quaero, cum et rem suam distraxerit lucius titius et ad eam profectus sit et ex eo cum ea sit, an ei ex his epistulis salarium annuum debeatur. respondit ex personis causisque eum cuius notio sit aestimaturum, an actio danda sit.