RUFUS FESTUS AVIENUS
ORA MARITIMA
Quaesisse temet saepe cogitans, Probe,
animo atque sensu, Taurici ponti situs
capi ut valeret his probabili fide
quos distinerent spatia terrarum extima,
subi libenter id laboris, ut tibi 5
desideratum carmine hoc claresceret.
fas non putavi quippe prolixa die
non subiacere sensui formam tuo
regionis eius quam vetustis paginis
et quam per omnem spiritus nostri diem 10
secretiore lectione acceperam.
alii invidere namque, quod dispendio
tibi haud sit ullo, agrestis et duri reor.
his addo et illud, liberum temet loco
mihi esse amore sanguinisque vinculo. 15
neque sat sit istud, ni sciam te litteras
hiantibusque faucibus veterum abdita
hausisse semper, esse patuli pectoris,
sensu capacem, talium iugem sitim
tuo esse cordi et esse te prae ceteris 20
memorem intimati. cur inefficaciter
secreta rerum in non tenacem effunderem?
in non seguacem quis profunda ogganniat?
multa ergo, multa compulere me, Probe,
efflagitatam rem tibi ut persolverem. 25
quin et parentis credidi officium fore,
desideratum si tibi locupletius
profusiusque Musa promeret mea.
dare expetitum quippe non parci viri est,
augere porro muneris summam novo 30
mentis benignae satque liberalis est.
interrogati, si tenes, Maeotici
situs quis esset aequoris. Sallustium
noram id dedisse, dicta et eius omnibus
praeiudicatae auctoritatis ducier 35
non abnuebam. ad eius igitur inclytam,
descriptionem, qua locorum formulam
imaginemque expressor efficax stili
et veritatis paene in optutus dedit
lepore linguae, multa rerum iunximus 40
ex plurimorum sumpta commentariis.
Hecataeus istic quippe erit Milesius
Hellanicusque Lesbius, Phileus quoque
Atheniensis, Caryandaeus Scylax,
Pausimachus inde, prisca quem genuit Samos, 45
quin et Damastus nobili natus Sige
Rhodoque Bacoris ortus, Euctemon quoque
popularis urbe Atticae Siculus Cleon,
Herodotus ipse Thurius, tum qui decus
magnum loquendi est, Atticus Thucydides. 50
hic porro habebis, pars mei cordis Probe,
quicquid per aequor insularum attollitur
(per aequor illud scilicet, quod post cava
hiantis orbis a freto Tartessio
Atlanticisque fluctibus procul sitam 55
in usque glaeba proruit nostrum mare)
sinusque curvos atque prominentia,
(ut se supino porrigat litus situ,
ut longe in undas inserant sese iuga)
celsaeque ut urbes alluantur aequore, 60
quis ortus amnis maximos effuderit,
ut prona ponti gurgitem intrant flumina
ut ipsa rursum saepe cingant insulas
sinuentque late ut tuta portus bracchia,
ut explicentur stagna, ceu iaceant lacus, 65
scruposum, ut alti verticem montes levent
stringatque nemora ut unda cana gurgitis.
laboris autem terminus nostri hic erit,
Scythicum ut profundum et aequor Euxini sali
et siquae in illo marmore insulae tument, 70
edisserantur. reliqua porro scripta sunt
nobis in illo plenius volumine,
quod de orbis oris partibusque fecimus.
ut aperta vero tibimet intimatio
sudoris huius et laboris sit mei 75
narrationem opusculi paulo altius
exordiemur. tu per intimum iecur
prolata conde, namque fulcit haec fides
petita longe et eruta ex auctoribus.
Terrae patentis orbis effuse iacet 80
orbique rursus unda circumfunditur.
sed qua profundum semet insinuat saxum
Oceano ab usque, ut gurges hic nostri maris
longe explicetur, est Atlanticus sinus.
hic Gadir urbs est, dicta Tartessus prius, 85
hic sunt columnae pertinacis Herculis
Abila atque Calpe, haec laeva dicti caespitis,
Libyae propinqua est Abila. duro perstrepunt
et prominentis hic iugi surgit caput,
Oestrymnin istud dixit aevum antiquius, 90
molesque celsa saxei fastigii
tota in tepentem maxime vergis notum.
sub huius autem prominentis vertice
sinus dehiscit incolis Oestrymnicus,
in quo insulae sese exerunt Oestrymnides, 95
laxe iacentes et metallo divites
stanni atque plumbi. multa vis hic gentis est,
superbus animus, efficax solertia,
negotiandi cura iugis omnibus,
netisque cumbis turbidum late fretum 100
et beluosi gurgitem Oceani secant.
non hi carinas quippe pinu texere
et acere norunt, non abiete, ut usus est,
curvant faselos, sed rei ad miraculum
navigia iunctis semper aptant pellibus 105
corioque vastum saepe percurrunt salum.
ast hinc duobus in sacram, sic insulam
dixere prisci, solibus cursus rati est.
haec inter undas multam caespitem iacet,
eamque late gens Hiernorum colit. 110
propinqua rursus insula Albionum patet.
Tartessiisque in terminos Oestrumnidum
negotiandi mos erat. Carthaginis
etiam coloni et vulgus inter Herculis
agitans columnas haec adibant aequora, 115
quae Himilco Poenus mensibus vix quattuor
ut ipse semet re probasse rettulit
enavigantem, posse transmitti adserit.
sic nulla late flabra propellunt ratem,
sic segnis umor aequoris pigri stupet. 120
adicit et illud: plurimum inter gurgites
extare fucum et saepe virgulti vice
retinere puppim. dicit hic nihilominus
non in profundum terga demitti maris
parvoque aquarum vix supertexi solum. 125
obire semper huc et huc ponti feras,
navigia lenta et languide repentia
internatare beluas. siquis dehinc
ab insulis Oestrymnicis lembum audeat
urgere in undas, axe qua Lycaonis 130
rigescit aethra, caespitem Ligurum subit
cassum incolarum. namque Celtarum manu
crebrisque dudum proeliis vacua arva sunt
Liguresque pulsi, ut saepe fors aliquos agit,
plerumque dumos. creber his scrupus locis 135
rigidaeque rupes atque montium minae
caelo inseruntur. et fugax gens haec quidem
diu inter arta cautium duxit diem
secreta ab undis. nam sali metuens erat
priscum ob periclum, post quies et otium 140
securitate roborante audaciam
persuasit altis devehi cubilibus
atque in marinos iam locos descendere.
post illa rursum quae supra facti sumus
magnus patescit aequoris fusi sinus 145
Ophiussam ad usque. rursum ab huius litore
internum ad aequor, qua mare insinuare se
dixi ante terris, quodque Sardum nuncupant,
septem dierum tenditur pediti via.
Ophiussa porro tanta panditur latus 150
quantam iacere Pelopis audis insulam
Graiorum in agro. haec dicta primo Oestrymnis est
locos et arva Oestrymnicis habitantibus,
post multa serpens effugavit incolas
vacuamque glaebam nominis fecit sui. 155
circumlatratque pontus insulas duas
tenue ob locorum inhospitas. Aryium
rursum tumescit prominens in asperum
septentrionem cursus autem hinc classibus
usque in columnas efficacis Herculis 160
quinque est dierum. post pelagia est insula
herbarum abundans adque Saturno sacra.
sed vis in illa tanta naturalis est,
ut siquis hanc innavigando accesserit,
mox excitetur propter insulam mare, 165
quatiatur ipsa et omne subsiliat salum
alte intremescens cetero ad stagni vicem
pelago silente. prominens surgit dehinc
Ophiussae in auras, abque Arvii iugo
in haec locorum bidui cursus patet. 170
at qui dehiscit inde prolixe sinus,
non totus uno facile navigabilis
vento recedit; namque medium accesseris
zephyro vehente, reliqua deposcunt notum.
et rusus inde si petat quisquam pede 175
Tartessiorum litus, exuperet viam
vix luce quarta. siquis ad nostrum mare
Malacaeque portum semitam tetenderit,
in quinque soles est iter. tum Cempsicum
iugum intumescit. subiacet porro insula 180
Achale vocata ab incolis. aegre est fides
narrationi prae rei miraculo,
sed quam frequens auctoritas sat fulciat,
aiunt in huius insulae confiniis
numquam esse formam gurgiti reliquo parem. 185
splendorem ubique quippe inesse fluctibus
vitri ad nitorem et per profundum marmoris
coeaneam in undis esse certum imaginem est.
confundi at illic aequor immundo luto
memorant vetusti semper atque sordibus 190
ut faeculentos gurgites haerescere.
Cempsi atque Sefes arduos collis habent
Ophiussae in agro. propter hos pernix Ligus
Draganumque proles sub nivoso maxime
septentrione conlocaverant larem. 195
Poetanion autem est insula ad Sefum latus
patulusque portus. inde Cempsis adiacent
populi Cynetum. tum Cyneticum iugum,
qua sideralis lucis inclinatio est,
alte tumescens ditis Europae extimum 200
in beluosi vergit Oceani salum.
Ana amnis illic per Cynetas effluit
sulcatque glaebam. panditur rursus sinus
cavusque caespes in meridiem patet.
memorato ab amni gemina sese flumina 205
scindunt repente perque praedicti sinus
crassum liquorem (quippe pinguescit luto
omne hic profundum) lenta trudunt agmina.
hic insularum semet alte subrigit
vertex duarum. nominis minor indiga est, 210
aliam vocavit mos tenax Agonida.
inhorret inde rupibus cautes sacra
Saturni et ipsa. fervet inlisum mare
litusque late saxeum distenditur.
hirtae hic capellae et multus incolis caper 215
dumosa semper intererrant caespitum,
castrorum in usum et nauticis velamina
productiores et graves setas alunt.
hinc dictum ad amnem solis unius via est,
genti et Cynetum hic terminus. Tartessius 220
ager his adhaeret adluitque caespitem
Tartessus amnis. inde tenditur iugum
Zephyro sacratum. denique arcis summitas
Zephyris vocata. celsa sed fastigia
iugo eriguntur verticis. multus tumor 225
conscendit auras et supersidens quasi
caligo semper nubilum condit caput.
regio omnis inde maxime herboso solo est,
nebulosa iuge his incolis convexa sunt,
coactus aer atque crassior dies 230
noctisque more ros frequens. nulla, ut solet,
flabra inferuntur, nullus aethram discutit
superne venti spiritus, pigra incubat
caligo terras et solum late madet.
Zephyridos arcem siquis excedat rate 235
et inferatur gurgiti nostri maris,
flabris vehetur protinus favonii.
Iugum inde rursus et sacrum infernae deae
divesque fanum, penetral abstrusi cavi
adytumque caecum. multa propter est palus 240
Erebea dicta. quin et Herbi civitas
stetisse fertur his locis prisca die,
quae proeliorum absumpta tempestatibus
famam atque nomen sala liquit caespiti.
at Hiberus inde manat amnis et locos 245
fecundat unda. plurimi ex ipso ferunt
dictos Hiberos, non ab illo flumine
nam quicquid amnem gentis huius adiacet
occiduum ad axem, Hiberiam cognominant.
pars porro eoa continet Tartessios 250
et Cilbicenos. Cartare post insula est
eamque pridem, influxa et est satis fides,
tenuere Cempsi. proximorum postea
pulsi duello, varia quaesitum loca
se protulere. Cassius inde mons tumet. 255
et Graia ab ipso lingua cassiterum prius
stannum vocavit. inde fani est prominens
et quae vetustum Graeciae nomen tenet,
Gerontis arx est eminus. namque ex ea
Geryona quondam nuncupatum accepimus. 260
hic ora late sunt sinus Tartessii.
dictoque ab amni in haec locorum puppibus
via est diei. Gadir hic est oppidum,
nam Punicorum lingua consaeptum locum
Gadir vocabat. ipsa Tartessus prius 265
cognominata est. multa et opulens civitas
aevo vetusto, nunc egena, nunc brevis,
nunc destituta, nunc ruinarum agger est.
nos hic locorum, praeter Herculaneam
solemnitatem vidimus miri nihil. 270
at vis in illis tanta vel tantum decus
aetate prisca sub fide rerum fuit,
rex ut superbus omniumque praepotens,
quos gens habebat forte tum Maurusia,
Octaviano principi acceptissimus 275
et litterarum semper in studio Iuba
interfluoque separatus aequore,
inlustriorem semet urbis istius
duumviratu crederet. sed insulam
Tartessus amnis ex Ligustino lacu 280
per aperta fusus undique adlapsu ligat.
neque iste tractu simplici provolvitur
unusve sulcat subiacentem caespitem,
tria ora quippe parte eoi luminis
infert in agros, ore bis gemino quoque 285
meridiana civitatis adluit.
at mons paludem incumbit Argentarius
sic a vetustis dictus ex specie sui.
stagno iste namque latera plurimo nitet
magisque in auras eminus lucem evomit, 290
cum sol ab igni celsa perculerit iuga.
idem amnis autem fluctibus stagni gravis
ramenta volvit invehitque moenibus
dives metallum. qua dehinc ab aequore
salsi fluenti vasta per medium soli 295
regio recedit, gens Etmaneum accolit.
atque inde rursus usque Cempsorum sata
Ileates agro se feraci porrigunt.
maritima vero Cilbiceni possident.
Gerontis arcem et prominens fani, ut supra 300
sumus elocuti, distinet medium salum
interque celsa, cautium cedit sinus.
iugum ad secundum flumen amplum evolvitur.
Tartessiorum mons dehinc attollitur
silvis opacus. hinc Erythia est insula 305
diffusa glaebam et iuris olim Punici.
habuere primo quippe eam Carthaginis
priscae coloni interfluoque scinditur
a continente quinque per stadia mari
Erythia. ab arce qua diei occasus est, 310
Veneri marinae consecrata est insula
templumque in illa veneris et penetral cavum
oraculumque. monte ab illo, quem tibi
horrere silvis dixeram, cum veneris,
litus recline et molle harenarum iacet, 315
in quas Besilus atque Cilbus flumina
urgent fluentum. post in occiduum diem
Sacrum superbas erigit cautes iugum.
locum, hunc vocavit Herma quondam Graecia.
est Herma porro caespitum munitio, 320
interfluumque altrinsecus munit lacum.
aliique rursus Herculis dicunt viam
stravisse quippe maria fertur Hercules,
iter ut pateret facile captivo gregi.
porro illud Herma iure sub Libyci soli 325
fuisse pridem plurimi auctores ferunt.
nec respuendus testis est Dionysius,
Libyae esse finem qui docet Tartessium.
Europae in agro, quod vocari ab incolis
Sacrum indicavi, prominens subducitur. 330
locos utrosque interfluit tenue fretum.
quod Herma porro aut Herculis dictum est via,
Amphipolis urbis incola Euctemon ait,
non plus habere longitudinis modo
quam porriguntur centum et octo milia 335
et distineri terras milibus tribus.
hic Herculanae stant columnae, quas modum
utriusque haberi continentis legimus.
sunt paria porro saxa prominentia
Abila atque Calpe. Calpe in Hispano solo, 340
Maurusiorum est Abila. namque Abilam vocant
gens Punicorum, mons quod altus barbaro est,
id est Latino, dici ut auctor Plautus est.
Calpeque rursum in Graecia species cavi
teretisque vis nuncupatur urcei. 345
Atheniensis dicit Euctemon item
non esse saxa aut vertices adsurgere
parte ex utraque. caespitem Libyci soli
Europae et oram memorat insulas duas
interiacere; nuncupari has Herculis 350
ait columnas; stadia triginta refert
has distinere; horrere silvis undique
inhospitasque semper esse nauticis.
inesse quippe dicit ollis Herculis
et templa et aras. invehi advenas rate, 355
deo litare, abire festino pede,
nefas putatum demorari in insulis.
circum atque iuxta plurimo tractu iacens
manere tradit tenue prolixe mare.
navigia onusta adire non valent locos 360
breve ob fluentum et pingue litoris lutum.
sed si voluntas forte quem subegerit
agere carinam, eximere classi pondera,
levique cymba sic superferri salo.
sed ad columnas quicquid interfunditur 365
undae aestuantis, stadia septem vix ait
Damastus esse. Caryandaeus Scylax
medium fluentum inter columnnas adserit
tantum patere quantus aestus Bosporo est.
ultra has columnas propter Europae latus 370
vicos et urbis incolae Carthaginis
tenuere quondam. mos at ollis hic erat,
ut planiore texerent fundo rates,
quo cymba tergum fusior brevius maris
praelaberetur. porro in occiduam plagam 375
ab his columnis gurgitem esse interminum,
late patere pelagus, extendi salum
Himilco tradit. nullus haec adiit freta,
nullus carinas aequor illud intulit,
desint quod alto flabra propellentia 380
nullusque puppim spiritus caeli iuvet,
dehinc quod aethram quodam amictu vesti at
caligo, semper nebula condat gurgitem
et crassiorem nubilum perstet die.
Oceanus iste est, orbis effusi procul 385
circumlatrator, iste pontus maximus,
hic gurges oras ambiens, hic intimi
salis inrigator, hic parens nostri maris.
plerosque quippe extrinsecus curvat sinus
nostrumque in orbem vis profundi inlabitur. 390
sed nos loquemur maximos tibi quattuor.
prima huius ergo in caespitem insinuatio est
Hesperius aestus atque Atlanticum salum;
Hyrcana rursus unda, Caspium mare;
salum Indicorum, terga fluctus Persici; 395
Arabsque gurges sub tepente iam noto.
hunc usus olim dixit Oceanum vetus.
Hyrcana rursus unda, Caspium mare;
longo explicatur gurges huius ambitu
produciturque latere prolixe vago. 400
Plerumque porro tenue tenditur salum,
ut vix harenas subiacentis occulat.
exuperat autem gurgitem fucus frequens,
atque impeditur aestus hic uligine.
vis beluarum pelagus omne internatat 405
multusque terror ex feris habitat freta.
haec olim Himilco Poenus Oceano super
spectasse semet et probasse rettulit.
haec nos ab imis Punicorum annalibus
prolata longo tempore edidimus tibi. 410
nunc iam recursus ad priora sit stilo.
igitur columnae, ut dixeram, Libystidis
Europae in agro adversa surgit altera.
hic Chrysus amnis intrat altum gurgitem,
ultra citraque quattuor gentes colunt. 415
nam sunt feroces hoc Libyphoenices loco
sunt Massieni, regna Cilbicene sunt
feracis agri et divites Tartessii,
qui porriguntur in Calacticum sinum.
hos propter autem mox iugum Barbetium est 420
Malachaeque flumen urbe cum cognomine
Menace priore quae vocata est saeculo.
Tartessiorum iuris illic insula
antistat urbem, Noctilucae ab incolis
sacrata pridem. in insula stagnum quoque 425
tutusque portus. oppidum Menace super.
qua sese ab undis regio dicta subtrahit,
Silurus alto mons tumet cacumine.
adsurgit inde vasta cautes et mare
intrat profundum. pinus hanc quondam frequens 430
ex se vocari sub sono Graio dedit.
fanumque ad usque veneris ac veneris iugum
litus recumbit. porro in isto litore
stetere crebrae civitates antea
Phoenixque multus habuit hos pridem locos. 435
inhospitales nunc harenas porrigit
deserta tellus, orba cultorum sola
squalent iacentque. veneris ab dicto iugo
spectatur Herma caespitis Libyci procul,
quod ante dixit. litus hic rursum patet 440
vacuum incolarum nunc et abiecti soli.
porro ante et urbes hic stetere plurimae
populique multi concelebrarunt locos.
Namnatius inde portus oppidum prope
se Massienum curvat alto ab aequore 445
sinuque in imo surgit altis moenibus
urbs Massiena. post iugum Trete eminet
brevisque iuxta Strongyle stat insula.
dehinc in huius insulae confiniis
immensa tergum latera diffundit palus. 450
Theodorus illic (nec stupori sit ibi
quod in feroci barbaroque sat loco
cognomen huius Graeciae accipis sono)
prorepit amnis. ista Phoenices prius
loca incolebant. rursus hinc se litoris 455
fundunt harenae et litus hoc tres insulae
cinxere late. hic terminus quondam stetit
Tartessiorum, hic Herna civitas fuit.
Gymnetes istos gens locos insederant
Sicani ad usque praefluentis alveum, 460
nunc destitutus et diu incolis carens
sibi sonorus Alebus amnis effluit.
post haec per undas insula est Gymnesia,
populo incolarum quae vetus nomen dedit,
Pityussae et inde proferunt sese insulae 465
Baliarium ac late insularum dorsa sunt.
et contra Hiberi in usque Pyrenae iugum
ius protulere propter interius mare
late locati. prima eorum civitas
Ilerda surgit. litus extendit dehinc 470
steriles harenas. Hemeroscopium quoque
habitata pridem hic civitas. nunc iam solum
vacuum incolarum languido stagno madet.
attollit inde se Sicana civitas,
propinquo ab amni sic vocata Hibericis. 475
neque longe ab huius fluminis divortio
praestringit amnis Tyrius oppidum Tyrin.
dumosa late terga regio porrigit.
Berybraces illic, gens agrestis et ferox,
pecorum frequentis intererrabat greges. 480
hi lacte semet atque pingui caseo
praedure alentes proferebant spiritum
vicem ad ferarum. post Crabrasiae iugum
procedit alte ac nuda litorum iacent
ad usque Onussae Cherronesi terminos. 485
palus per illa Naccararum extenditur.
hoc nomen isti nam paludi mos dedit
stagnique medio parva surgit insula
ferax olivi et hinc Minervae stat sacra.
fuere propter civitates plurimae. 490
quippe hic Hylactes Hystra Sarna et nobiles
Tyrichae stetere. nomen oppido vetus,
gazae incolarum maxime memorabiles,
per orbis oras. namque praeter caespitis
fecunditatem, qua pecus, qua palmitem, 495
qua dona flavae Cereris educat solum,
peregrina Hibero subvehuntur flumine.
iuxta superbum mons Sacer caput exerit
Oleumque flumen proxima agrorum secans
geminos iugorum vertices interfluit. 500
mons quippe Sellus nomen hoc monti est vetus,
ad usque celsa nubium subducitur
adstabat istum civitas Lebedontia
priore saeclo, nunc ager vacuus lare
lustra et ferarum sustinet cubilia. 505
post haec harenae plurimo tractu iacent,
per quas Salauris oppidum quondam stetit,
in quis et olim prisca Callipolis fuit,
Callipolis illa, quae per altam moenium
proceritatem et celsam per fastigia 510
subibat auras, quae laris vasti ambitu
latere ex utroque piscium semper ferax
stagnum premebat. inde Tarraco oppidum
et Barcilonum amoena sedes ditium.
nam pandit illic tuta portus brachia, 515
uvetque semper dulcibus tellus aquis.
post Indigetes asperi se proferunt,
gens ista dura, gens ferox venatibus
lustrisque inhaerens. tum iugum Celebanticum
in usque salsam dorsa porrigit Thetim. 520
hic adstitisse civitatem Cypselam
iam fama tantum est. nulla nam vestigia
prioris urbis asprum servat solum.
dehiscit illic maximo portus sinu
cavumque late caespitem inrepit salum. 525
post quae recumbit litus Indiceticum.
Pyrenae ad usque prominentis verticem.
post litus illud, quod iacere diximus
tractu supino, se Malodes exerit
mons inter undas et tument scopuli duo 530
geminusque vertex celsa nubium petit.
hos inter autem portus effuse iacet
nullisque flabris aequor est obnoxium.
sic omne, late praelocatis rupibus,
latus ambiere cautium cacumina, 535
interque saxa immobilis gurges latet,
quiescit aequor, pelagus inclusum stupet.
stagnum inde Toni montium in radicibus
Tononitaeque attollitur rupis iugum.
per quae sonorus volvit aequor spumeum 540
Anystus amnis et salum fluctu secat.
haec propter undas atque salsa sunt freta,
at quicquid agri cedit alto a gurgite,
Ceretes omne et Ausoceretes prius
habuere duri, nunc pari sub nomine 545
gens est Hiberum. Sordus inde denique
ac pertinentes usque ad interius mare
qua piniferae stant Pyrenae vertices
inter ferarum lustra ducebant diem
et arva late et gurgitem ponti premunt. 550
in Sordiceni caespitis confinio
quondam Pyrene civitas ditis laris
stetisse fertur hicque Massiliae incolae
negotiorum saepe versabant vices.
sed in Pyrenen ab columnis Herculis 555
Atlanticoque gurgite et confinio
Zephyridis orae cursus est celeri rati
septem dierum. post Pyrenaeum iugum
iacent harenae litoris Cynetici,
easque late sulcat amnis Rhoscynus. 560
hoc Sordicenae, ut diximus, glaebae solum est.
stagnum hic palusque quippe diffuse patet,
et incolae istam Sordicem cognominant.
praeterque vasti gurgitis crepulas aquas
(nam propter amplum marginis laxae ambitum 565
ventis tumescit saepe percellentibus)
stagno hoc ab ipso Sordus amnis effluit.
rursusque ab huius effluentis ostiis
* * *
. . . . . . . . . . . . . . . . [litus dehinc] 570
sinuatur alto et propria per dispendia
caespes cavatur, repit unda largior
molesque multa gurgitis distenditur.
tris namque in illo maximae stant insulae
saxisque duris pelagus interfunditur. 575
nec longe ab isto caespitis rupti sinus
alter dehiscit insulasque quattuor
(at priscus usus dixit has omnis Piplas)
ambit profundo. gens Elesycum prius
loca haec tenebat atque Naro civitas 580
erat ferocis maximum regni caput.
hic salsum in aequor amnis Attagus ruit
Heliceque rursus hic palus iuxta. dehinc
Besaram stetisse fama casca tradidit.
at nunc Heledus, nunc et Orobus flumina 585
vacuos per agros et ruinarum aggeres
amoenitatis indices priscae meant.
nec longe ab istis Thyrius alto evolvitur
. . . . . + cinorus agmen +. . . . . . . . . .
* * * 590
* * *
numquam excitentur fluctuum volumina
sternatque semper gurgitem Alcyonae quies.
vertex at huius cautis e regione se
illi eminenti porrigit, quod Candidum 595
dixi vocari. Blasco propter insula est
teretique forma caespes editur salo.
in continenti et inter adsurgentium
capita iugorum rursum harenosi soli
terga explicantur seque fundunt litora 600
orba incolarum. Setius inde mons tumet
procerus arcem et pinifer. Setii iugum
radice fusa in usque Taurum pertinet.
Taurum paludem namque gentici vocant
Orani propinquam flumini. huius alveo 605
Hibera tellus adque Ligyes asperi
intersecanur. hic sat angusti laris
tenuique censu civitas Polygium est.
tum Mansa vicus oppidumque Naustalo
et urbs impendet + haesicae gentis salo 610
* * *
* * *
* * *
eiusque in aequor Cassius amnis influit.
at Cimenice regio discedit procul 615
salso ab fluento, fusa multo caespite
et opaca silvis. nominis porro auctor est
mons dorsa celsus. huius imos aggeres
stringit fluento Rhodanus atque scrupeam
molem imminentis intererrat aequore. 620
Ligures ad undam semel interni maris
procul extulere. sed quasi exposcit locus
Rhodani ut fluentum plenius tibi disseram.
stili immorantis patere tracta, mi Probe.
quippe amnis ortum, gurgitis lapsum vagi, 625
quas iste gentis lambat unda fluminis
quantoque manet incolis compendio
et ostiorum fabimur divortia.
nivosum in auras erigunt Alpes iugum
a solis ortu et arva Gallici soli 630
intersecantur scrupeo fastigio
et anhela semper flabra tempestatibus.
effusus ille et ore semet exigens
hiantis antri vi truci sulcat sola
aquarum in ortu et fonte primo naviger 635
at rupis illud erigentis se latus,
quod edit amnem, gentici cognominant
solis columnam. tanto enim fastigio
in usque celsa nubium subducitur
meridianus sol ut oppositu iugi 640
conspicuus haut sit, cum relaturus diem
septentrionum accesserit confinia.
scis nam fuisse eius modi sententiam
Epicureorum: non eum occasu premi,
nullos subire gurgites, numquam occuli, 645
sed obire mundum, obliqua caeli currere,
animare terras, alere lucis pabulo
convexa cuncta et invicem regionibus
certis negati candidam Phoebi facem.
resi . . . . . . . . . . . . . . 650
* * *
* * *
* * *
meridianam cum secuerit orbitam,
cum lumen axi Atlantico inclinaverit, 655
ut in supremos ignem Hyperboreos agat,
Acaemenioque semet ortui ferat,
discreta in aethrae flectitur curvo ambitu
metamque transit. cumque nostro obtutui
iubar negarit atra nox caelo ruit, 660
caecaeque nostra protinus tenebrae tegunt.
dies at illos clara tunc inluminat,
septentrione qui superposito rigent.
cum rursus umbra noctis arctoos habet,
genus omne nostrum splendidum ducit diem. 665
meat amnis autem a fonte per Tylangios,
per Daliternos, per Clahilcorum sata
Lemenicum et agrum - dura sat vocabula
auremque primam cuncta vulnerantia,
sed non silenda tibimet ob studium tuum 670
nostramque curam. panditur porro in decem
flexus recursu gurgitum. stagnum grave,
plerique tradunt, inserit semet dehinc,
vastam paludem, quam vetus mos Graeciae
vocitavit Accion, atque praecipites aquas 675
stagni per aequor egerit. rursum effluus
artansque sese fluminum ad formam, dehinc
Atlanticos in gurgites, nostrum in mare
et occidentem contuens, evolvitur
patulasque harenas quinque sulcat hostiis. 680
Arelatus illic civitas attollitur,
Theline vocata sub priore saeculo
Graio incolente. multa nos Rhodano super
narrare longo res subegerunt stilo.
at numquam in illud animus inclinabitur, 685
Europam ut isto flumine et Libyam adseram
disterminari. Phileus hoc quamquam vetus
putasse dicat incolas. despectui
derisuique inscitia haec sit barbara
et competente denotetur nomine. 690
cursus carnae biduo et binoctio est.
gens hinc Nearchi Bergineque civitas,
Salyes atroces, oppidum Mastrabalae
priscum paludis, terga celsum prominens,
quod incolentes Cecylistrium vocant, 695
Massilia et ipsa est, cuius urbis hic situs:
pro fronte litus praeiacet, tenuis via
patet inter undas, latera gurges adluit,
stagnum ambit urbem et unda lambit oppidum
laremque fusa civitas paene insula est, 700
sic aequor omne caespiti infudit manus.
labos at olim conditorum diligens
formam locorum et arva naturalia
evicit arte. siquae prisca te iuvat
haec in novella nominum deducere. 705

RUFUS FESTUS AVIENUS
PERIEGESIS seu DESCRIPTIO ORBIS TERRARUM
Qua protenta iacent vastae divortia terrae
et qua praecipiti volvuntur prona meatu
flumina per terras, qua priscis inclyta muris
oppida nituntur, genus hoc procul omne animantum
qua colit, Aoniis perget stilus impiger orsis. 5
ardua res, musae. deus, en deus intrat Apollo
pectora, fatidicae quatiens penetralia Cirrhae.
Pierides, toto celeres Helicone venite,
concinat et Phoebo vester chorus; Oceanumque,
carminis auspicium, primum memorate camenae. 10
Oceani nam terra salo praecingitur omnis,
parva ut caeruleo caput effert insula ponto:
nec tamen extremo teres est situs undique in orbe,
qua colitur populis, qua tellus paret aratro;
sed, matutino qua caelum sole rubescit, 15
latior, accisi curvatur caespitis arvo,
cetera protentus. tria sunt confinia terrae
unius: est primum Libyae Europaeque Asiaeque.
Aequore ab Hesperio qua se salis insinuat vis,
terrarumque cavis illabitur, arduus Atlas 20
qua iuga celsa tumet, Libyae sese explicat ora:
finis huic Gades, septenaque gurgite vasto
ora procul Nili, Phariorum ubi gleba recumbit,
et Pelusiaci celebrantur templa Canopi.
Europaeque dehinc laevum est latus: at procul ambas 25
una Asia, inclinans geminis se cornibus, urget
desuper, ac rupti divortia continet orbis.
Europam atque Asiam Tanais disterminat amnis
hic se Sarmaticis evolvens finibus alta
scissus Araseo prius aequore, iam suus unda 30
effluit in Scythiam: procul hinc Maeotida Tethyn
intrat, et inserto freta pellit vasta fluento,
Ismaricique riget semper flabris aquilonis.
at qua piscosi gurges strepit Hellesponti,
vis obliqua sali tepidum procumbit in austrum, 35
terrarumque trium modus est mare, donec in alti
ora procul Nili late Thetis efflua serpat.
altera pars orbem telluris limite findit.
caespes terga iacens Asiae succedit in oras,
immensusque modi protenditur. hic latus artans 40
Caspia contingit freta desuper, atque tumenti
proximus Euxino est: Asiam conterminus iste
Europamque secat. tellus sese altera in austrum
porrigit, insertoque sinus interiacet agro
aestuat); et Libycis Asiam discernit ab oris 45
sic diversa fuit sententia, rite quis orbi
limes haberetur. totum hoc circumlatrat aestus,
et maris infesti moles ligat. una furenti
natura est pelago, pelagi sed nomina mille,
aequor ut innumeris terrarum admoverit oris. 50
qua se blanda satis intendunt flabra favoni,
Hesperium Oceano mare terras intrat ab alto.
axe Lycaoniae rursum facis, atque ubi dura
belligeratores nutrit tellus Arimaspas,
nomine Saturni late iacet aequoris unda. 55
hic densata sali stant marmora, pigraque ponti
se natura tenet, numquam ruit effluus umor:
mortuus hic Graio perhibetur gurges in usu
denique, quod lento stupeat plaga salsa profundo,
vel quod sole carens pars orbis taetra rigescat. 60
vis hebes has oras ardor Titanius afflat,
vis evecta dies illuminat, omneque late
at qua prima dies rutilo sustollitur ortu,
aureus et tremulas late rubor inficit undas,
Eoum pelagus, freta dicunt Indica pandi. 65
propter Erythraei tenduntur dorsa profundi,
Aethiopumque salum diffunditur. hic notus aethram
urit, et hic aestu radiorum Phoebus anhelo
arva coquit: sterilis regio est, et inhospita late
aret humus, cassaeque solo torrentur harenae. 70
Oceanus sic cuncta vago complectitur aestu,
undique sic unus terras interminus ambit,
innumerosque sinus cavat illabentibus undis
desuper: e multis celebri sub nomine tantum
quattuor infuso late sale terga dehiscunt. 75
primus in orbe sinus vasti maris aequora gignit,
gurgitis Hesperii: procul hic protentus in ortus
faucibus a Libycis aestum trahit, atque ubi laetam
caespite sub pingui pandit Pamphylia glebam,
deficit, et curva sinuatur litoris ora. 80
alter item est primo brevior, maiorque duobus.
hic prolapsus aquaest, boreali fusus ab alto,
terga procelloso turgescit Caspia fluctu.
Hyrcanum hoc pelagus pars nominat. hinc duo rursum
ora patent ponti: geminus sinus aequoris intrat, 85
telluremque cavat, qua se notus axe tepenti
erigit. horum unus vada longe Persica fundit,
Caspia conversus procul in freta; porrigiturque
quartus Arabs, tumet hic rapido per aperta fluento,
Eusinumque salum videt eminus. en tibi rursum 90
aequoris Hesperii tractus loquar: istius unda
lambit terga soli, qua se vagus explicat orbis.
nam vel caeruleo loca circumplectitur aestu,
vel celso demissa iugo confinia radit,
moenia vel fusi praestringit gurgite ponti. 95
in zephyrum tellus extenditur, oraque terrae
ultima proceras subducit in astra columnas.
Hic modus est orbis Gadir locus, hic tumet Atlas
arduus, hic duro torquetur cardine caelum,
hic circumfusis vestitur nubibus axis. 100
et primum ruptas se pontus Hibericus illinc
inserit in terras: caput autem principiumque
Europae et Libyae est. mediis infunditur oris,
irrepitque salum. scopuli stant ardui utrimque:
unus enim Europam, Libyam procul aspicit alter. 105
sic discreta freto procera cacumina celsis
emicuere iugis, sic intrant saxa profundum,
sic subeunt nubes, sic caelum vertice fulcit
Maura Abila, et dorso consurgit Hiberica Calpe.
Gallicus hinc aestus provolvitur. hic super urbem 110
Massiliam gens Graia colit, Ligurumque tumescit
aequor, et indomito tellus iacet Itala regno.
Ausonis haec regio est; pubi genus ab Iove summo.
qua se flabra trucis boreae per inhospita terrae
eructant caelo, populis caput Aeneadarum, 115
alba dehinc cautes est terminus: haec freta propter
Trinacriae summa consurgit litoris ora.
evolvuntur item vada fusi caerula ponti;
insula qua Cyrnus fluctu madet alludente,
litoris ostriferi protendens latius undam, 120
Sardiniamque dehinc moles circumflua cingit
aequoris, et cano spumant freta concita fluctu.
hinc Tyrrhena sali sunt agmina, qua notus axem
umidus inclinat: qua lux se rursus eoa
emergit pelago, Siculi maris aestuat unda, 125
obliquumque quatit gurges protentior altum
usque in saxosi Pachyni iuga. plurimus inde
in Cretam trahitur ponti tumor: hicque procul se
inclinat rupes, atque obvia fluctibus altis
ingreditur pelagus Gortynia moenia iuxta, 130
ac procumbentis sola propter pinguia Phaesti.
Prona mari cautes extenditur, ut ferus ora
est aries, ultroque minax petit obvia fronte:
denique sic olli nomen prior indidit aetas:
nec minus Italiam cornu prospectat acuto 135
litoris, et rapidi perflatur Iapygis ore.
hinc se rursus aquis Hadriatica marmora fundunt
in borean, zephyrumque dehinc deflexa parumper
alta petunt, rauco penitus repentia fluctu:
hic sinus Ionius curvatur litoris acta, 140
caespitis et gemini tellus irrumpitur alto.
nam qua caeruleis pontus sese inserit undis,
Illyris in dextris pandit regionibus agros,
Emathiamque super sulcat genus acre virorum:
Ausonidum laevast. hinc longo caespite tellus 145
funditur, et varia populorum pube domantur
arva soli. trina haec pelagi circumtonat unda.
nam qua se zephyri sustollunt flabra, profundum
Tyrrheni est pelagi; qua se notus erigit aethra,
Sicanum late fluitat mare: qua procul autem 150
spirat ab eois pulcher regionibus eurus,
Ionii sunt terga sali. sic Itala tellus
a circumfusis latus amplum lambitur undis.
efflua post Siculi moles evolvitur alti,
inque notum late vada ponti caerula serpunt, 155
donec harenosae se attollant aequore Syrtes,
infidumque rati tenuent mare. languida quippe
aequore iam fesso sese trahit unda per ambas.
montibus ab Siculis capit autem prona meatum,
Cretaeisque iugis mox Syrtes inter oberrat 160
parcior, et tenui praetexens ima fluento.
rursus ab Idaea Salmonide porrigit aequor
se geminum: nautae Pharium dixere profundum,
quod procul in Casiae vergit confinia cautis:
Sidoniique dehinc late salis aestuat unda, 165
Issicus immodico donec sinus ore patescat,
aequoris et nostri sit terminus: arva ubi late
pinguia proceris Cilicum versantur aratris.
curva salo forma est: hinc sese marmora ponti
in zephyrum torquent, ac flexu lubricus errat 170
gurges, et exesas illabitur unda lacunas.
sic virosorum prolixa volumina sese
sponte cerastorum facili sub viscere curvant;
sic spiras crebro sinuat draco, seque vel orbe
colligit inclinans, vel pronis agmina longe 175
tractibus absolvit: stridet nemus undique totum,
pestifero afflatu serpens vagus inquinat aethram.
haut secus illapso penetrantur litora fluctu,
et rursum tellus init aequora: iugis ubique
mugitus pelago est, gemitu loca cuncta resultant. 180
Imminet huic late Pamphylia, subluit illic
unda Chelidonias, illisum murmurat aequor,
saepius et crebra spumescunt aequora rupe,
terminus his cautis Patareidis eminet arcis.
ac rursum in zephyrum vada semet caerula curvant. 185
hinc salis Aegaei tractus tonat, inque Bootis
plaustra dehinc rapidi flectuntur marmora Nerei,
saxosis Sporadum saepe obluctantia ripis.
non aliud tanta consurgit mole profundum,
non sic curva Thetis fluctu tumet: extimus olli 190
in Tenedum cursus, pelagi caput incipit Imbro.
caespitis hinc proni protendens dorsa Propontis,
flatibus ex boreae tepidum procumbit in austrum,
immensaeque Asiae populos alit ubere terrae.
hinc artas inter fauces atque obvia saxa 195
Thracius angustas discludit Bosphorus oras,
Bosphorus Inachiae subvector virginis olim.
nam vicina sibi stant litora; terraque parci
faucibus oris hiat, pronam sinus evomit undam:
proxima non alibi tantum divortia cernas 200
caespitis: hac pecoris cursu sternacis in aequor
Inachis illata est; sic pectus canduit ira,
Paelicis et tanto divam dolor extulit igni.
illic instabili fama est sale saxa moveri,
inferrique sibi flabris urgentibus oras: 205
hic rigidas errare ferunt per marmora cautes,
et nunc ora sali vastas praetendere rupes,
nunc aperire sinum: gemit amplo murmure pontus,
seu quod collisas Thetis indignata per arces
saeviat obiectis; seu quod brevis exitus undas 210
exerat, et strictis eructet faucibus aequor.
interius lato pontus se gurgite fundit,
undarumque procul latus explicat, aurea Phoebi
qua rota purpureo repetit convexa sub ortu.
sic obliqua maris panduntur denique dorsa, 215
ut matutinis inclinent aequora habenis,
longior aut boreae concedat gurges in axem.
Pontus enim nostrae sinus est amplissimus undae.
Huic Asia ab laevis praecingitur Europamque
excipit, adversusque dehinc se Thracius artat 220
Bosphorus et tenui vix panditur oris hiatu
at qua diducto pontus distenditur aestu,
et porrecta mari terrae iuga longius intrant
in pelagus, tractuque vago sua litora linquunt,
caespite Paphlagonum prodit saxosa Carambis. 225
altera se cautes similis procul arietis ori,
dura pruinoso qua torpet Taurica caelo,
exerit, et tenta late premit aequora fronte.
eminus ista notum videt, arctos eminus illa.
porro inter fluctus ac fusi marmora ponti 230
proxima celsorum sic sunt sibi dorsa iugorum,
quamvis vasta sali moles interfluit arces,
ut gemini sit forma maris. sed brachia pontus,
finibus arctois, eoae lucis in ortum,
et qua prona dies atris involvitur umbris, 235
molliter inclinans, Scythici speciem facit arcus;
at tepidi de parte noti directior oram,
continuumque iacens, rigidi sub imagine nervi
tenditur: excedit confinia sola Carambis
in borean vergens. boreali rursus in arcto 240
ore sinus patulo Maeotidis alta paludis
aequora prorumpunt: Scytha late barbarus oras
incolit, et matrem ponti cognominat undam.
sola parens ponto, genetrix haec sola fluentost:
hoc se fonte trahunt vaga glauci marmora ponti, 245
Cimmerio prolapsa sinu; nam Bosphorus illic
Cimmerius fauces aperit: circumque superque
Cimmeris, gens dura, colunt. hic ardua Taurus
in iuga consurgit, caelumque cacumine fulcit
verticis, et celsis late caput inserit astris. 250
huc, mirante salo, quondam sese intulit Argo
Thessala, et innantem stupuerunt aequora cumbam.
sic vasti moles pelagi interfunditur oras:
sic se forma maris toto procul explicat orhe.
Nunc tibi tellurem versu loquar: incute docto, 255
Phoebe, chelyn plectro. musis intermina vita
permanet, et memori laus semper pullulat aevo.
indefessa tuae sint mentis acumina, lector,
sudorisque mei patulo bibe carmina rictu:
dulcis in his haustus, meritum grave, gratia perpes. 260
Ergo solum terraeque Libystidis ora per austrum
tenditur, eoae procul in confinia lucis.
Gades principium est; caput huius caespitis autem
artius angusto conducit litora tractu,
Oceanique salum cuneo subit: istius orae 265
terminus immensis Arabum concluditur undis.
at latus hoc terra diffusius explicat agros,
arvaque tenta patent. haec pingui caespite tellus
Aethiopum est nutrix, qui nigros propter Erembas
extremi Libyae curvo sola vomere sulcant: 270
et rursum Aethiopes soli subiecta cadenti
arva tenent. sic scissa virum gens ultima terrae
incolit: hos afflant rutilae incunabula lucis;
hi iam praecipitis terrentur solis habenis.
propter proceras zephyri regione columnas 275
Mauri habitant; his fluxa fides et inhospita semper
corda rigent; trahitur duris vaga vita rapinis.
proxima se late Numidarum pascua tendunt,
Massyliique super populi per aperta locorum
palantes agitant. certi laris inscia gens est: 280
nunc in dumosas erepunt denique rupis,
nunc quatiunt campos, nunc silvas inter oberrant
coniugibus natisque simul: cibus aspera glando
omnibus: haud ollis sulcatur caespes aratro:
non his mugitus pecudum strepit. inclyta post hos 285
moenia consurgunt Tyriae Carthaginis: illa
urbs Phoenissa prius, Libyci nunc ruris alumna,
paci blanda quies, et bello prompta cruento.
ast hinc in Syrtim praeceps ruit unda minorem,
ulteriusque dehinc qua lux se reddit Olympo, 290
maior vasta sibi late trahit aequora Syrtis,
infidumque rati pelagus furit: ardua quippe
undarum moles Tyrrheno cogitur aestu,
curvatumque salum quatit amplo litora fluctu;
ecce alias lento prorepit gurgite Nereus, 295
undaque vix tenuis siccas praetexit harenas.
immemor ergo modi semper natura duabus
Syrtibus, et classem sors crebro caeca fatigat.
ambarum medio procera Neapolis arcem
surrigit: hanc rursum gens late prisca virorum 300
Lotophagi includunt: diros Nasamonas at inde
aspice, quis quondam populorum examina multa
versavere solum, multo sonuere per agros
balatu pecudes: nunc lati iugera campi
et grege nuda iacent, et sunt cultoribus orba. 305
Ausonis haec duro vastavit dextera bello:
Ausonis invicti gens roboris una per orbem
arma tulit: pubem Latiam ferus horruit Hister,
Romanas aquilas Rhodanus tremit, Italidum vi
maesta paludivagos Germania flevit alumnos. 310
Illi caeruleas attingunt aequoris undas:
at qua navigero tellus discedit ab aestu,
innumerae gentes, populorum examina mille
arva tenent. hic fata canit venerabilis Hammon,
mugit harenosis nemus illic denique lucis. 315
astat Cyrene propter vetus, erigiturque
urbs procera arces, et Apolline dives alumno:
Marmaridae iuxta; procul hi tamen ultima regni
Aegypto inclinant: tergo Gaetulia glebam
protinus hinc Garamas late confinia tendit, 320
trux Garamas, pedibus pernix, et harundinis usu
nobilis: at quantum terrarum interna recedunt,
ut procul Oceano tellus vicina madescat,
Aethiopum populos alit ampli caespitis ora,
terminus Aethiopum populos adit ultima Cerne. 325
post Blemyes medii succedunt solis habenas,
corpora proceri, nigri cute, viscera sicci,
et circumvincti nervis exstantibus artus.
hi celeri molles currunt pede semper harenas,
nec tamen impressae linquunt vestigia plantae. 330
eminus evolvunt hinc sese pinguia Nili
flumina, et intenti prolabitur aequoris unda.
hic qua secretis incidit flexibus agros,
Aethiopum lingua Siris ruit: utque Syenen
caerulus accedens diti loca flumine adulat, 335
nomine se claro Nilum trahit, inque iacentem
Aegyptum fusus fluctu premit arva marito,
fecundatque solum: procul illinc agmina cogit
in borean, scissusque vagis amfractibus aequor
non olli compar quisquam fluit, inclyta quamquam 340
undique se totis eructent flumina terris.
Nilus enim immensos vitam dispergit in agros,
et fovet invecto sata gurgite: Nilus honorem
telluri reparat: Nilus freta maxima pellit.
hic Asiam ab Libya disterminat, axe favoni 345
secernens Libyam; redeuntis solis ab ortu
disiungens Asiae medio confinia fluctu.
nec procul illa virum gens incolit, axibus olim
quae prior humanas leges et iura notavit,
vomere quae duro, quae longi pondere aratri 350
sollicitavit humum, quae fetus edere sulcis
tellurem docuit, quae caedens partibus aethram
prodidit obliquo solem decurrere caelo.
istius ergo tibi formam regionis et oras
expediam versu. blandus praetenditur aer, 355
prodigus herbarum caespes iacet, aspera nusquam
culmina consurgunt, portus cavat ora frequentis.
quidquid terra dehinc redeuntis sufficit anni
tempore, prae cunctis stupeas specieque modoque.
trina loco frons est, sed laxior axe Bootis, 360
luce sub eoa constrictior, usque Syenen
tenditur, unde pii volvuntur flumina Nili.
hic urbs est Thebae, Thebae quae moenibus altis
praecinxere larem: Memnon ubi Tithoneus
suspectat roseas Aurorae matris habenas. 365
pars quae coeaneo discedit ab aequore, septem
oppida sustentat: notiam pars vergit in oram,
et modus est olli Serbonidis alta paludis;
altera pulsatur genitalibus ore favoni.
hic urbem posuit Pellaeae dextera gentis; 370
hic inter celsas late surgentia nubes
templa Sinopaei Iovis astant nixa columnis,
divite saxorum circumvestita metallo,
auro fulta gravi, niveo radiantia dente.
nec minus hic speculae vertex subducitur, ex quo 375
cernere sit longe Pallenidis intima terrae.
at qua surgenti terrae pars conscia Phoebost,
aggere murorum Pelusia moenia surgunt.
gens hic docta sali tumido freta gurgite currit,
inque procellosos lembum convertere fluctus 380
ludum habet, et rauca vitam producit in unda.
Talis forma iacet Libyae, talique recessu
ab zephyro eoum tellus incumbit in axem.
istius extenti sola caespitis undique sulcant
gentes innumerae, quae sparsae litore longo 385
Oceani australis vada late caerula tangunt;
et quae multimodis media tellure agitantes
arva domant, et quae Tritonidis alta paludis
ut circumfuso populorum examine cingunt.
Nunc tibi et Europae fabor latus: haec, ubi terras 390
intrat Atlantei vis aequoris, accipit ortum.
unus utramque sali fluxus secat, et procul unum
distinet os ambas: eadem insinuatio ponti
Europam et Libyam rapido disterminat aestu.
sed prior illa tamen tepido perfunditur austro, 395
haec subit insanos tergum curvata aquilones.
ambae Asiam rursum simili sub limite tangunt:
aequus utrimque modus protenditur: at simul ambas
si conferre sibi quisquam velit, una parumper
ut credatur humus, mediique interflua ponti 400
subtrahat; extemplo, quali nux pinea formast,
singula versanti talis succedet imago
Europae et Libyae: sic nam latus explicat ambas,
unum et utrique caput, similis quoque finis utrique
sed tamen Hesperii qua spectant aequoris undam, 405
ambae producto coeunt sibi caespite terrae;
qua matutinis sol istas ignibus afflat,
latior ambabus species distenditur. unum
hoc agili sub mente tenens, velut obvia habebis
cetera terrarum. tellus Europa columnis 410
proxuma magnanimos alit aequo caespite Hiberos.
hi super Oceani borealis frigida tangunt
aequora, et excursu diffusi latius agri
arva tenent, duris nimium vicina Britannis;
flavaque caesariem Germania porrigit oram, 415
dumosa Hercyniae peragrans confinia silvae.
Inde Pyrenaei turgescunt dorsa nivalis,
Gallorumque truces populi per inhospita terrae
vitam agitant: tum caeruleum Padus evomit antro
hic prius Heridani propter nemorosa fluenta 420
fleverunt liquidae lapsum Phaethonta sorores,
mutataeque manus planxerunt pectora ramis.
Nec procul hinc rigidis insurgunt rupibus Alpes,
nascentemque diem celso iuga vertice cernunt.
porro inter cautes et saxa sonantia Rhenus, 425
vertice qua nubes nebulosus fulcit Adulas,
urget aquas, glaucoque rapax rotat agmine molem
gurgitis, Oceani donec borealis in undas
effluat, et celeri perrumpat marmora fluctu.
quin et Danubium produnt secreta repente 430
barbara, sed discors tamen est natura fluento.
Abnoba mons Histro pater est: cadit Abnobae hiatu
flumen; in eoos autem convertitur axes,
Euxinoque salo provolvitur; ora per aequor
quinque vomunt amnem, qua se procul insula Peuce 435
exerit: hunc rigidi qua spirant flabra aquilonis,
Sarmata, Germani, Geta, Basternaeque feroces,
Dacorumque tenent populi, tenet acer Halanus,
Incola Taurisci Scytha litoris; indeque rursum
dira Melanchlaeni gens circumfusa vagatur. 440
proxima Neurorum regio est, celeresque Geloni,
praecinctique sagis semper pictis Agathyrsi.
inde Borysthenii vis sese fluminis effert
Euxinum in pelagus: tunc aequora Panticapaei
ardescique tibi celso de vertice surgunt 445
Riphaei montis, ubi dura saepe sub arcto
densa pruinosos eructant nubila nimbos.
hic dites venae niveum gignunt crystallum,
adque hic indomito tellus adamante rigescit
inter Riphaeos et proceros Agathyrsos. 450
haec gentes Histrum, qua se plaga dura Bootis
porrigit, incumbunt: medii de parte diei
per dumosorum reptantes dorsa iugorum
Gerrhae habitant. Gerrhas attingunt oppida late
Norica, et immodicae rursum sola pinguia glebae 455
Pannonia exercet. borean subit altior agro
Moesus, et extento post tergum caespite Thracas
plurimus excedit: tunc ipsi maxima Thraces
vomere sollicitant curvo loca: denique longo
qua porrecta iacet spatio piscosa Propontis, 460
et qua praecipiti fluctu furit Hellespontus,
Aegaeumque dehinc procul in mare, plurima Thraces
arva tenent: hic mellifluis Pallena sub antris
Lychnitis rutilae flammas alit: hic et iaspis
fulva micat stellis, quantum convexa per aethrae 465
ignea perpetuis ardescunt sidera flammis.
Hic rursum occiduis Europam fabor ab oris.
haec tamquam speculis adsurgens plurima trinis,
spectat Achaemeniae lucis iubar: unus Hiberos
limes habet, limes tenet alter denique Graios, 470
Ausoniae medius protendit latius arva.
Oceani vicina salo qua gleba recumbit,
Oceani Hesperii, tumet illic ardua Calpe;
Hic Hispanus ager, tellus ibi dives Hiberum:
Tartesusque super sustollitur: indeque Cemsi 475
gens agit, in rupis vestigia Pyrenaeae
protendens populos: medio se limite gleba
Ausonis effundit; mediam secat Appenninus
Ausoniam: nam qua boreali vertice ad aethra
concrescunt Alpes, surgit caput Appennino; 480
et qua Sicanii tellus madet aequoris aestu,
ut protelatae molis iuga gurgite condit.
huic circa multae sola sulcant proxima gentes;
et tamen has omnes solers tibi musa loquetur.
prima vetustorum gens est ibi Tyrrhenorum: 485
inde Pelasga manus, Cyllenae e finibus olim
quae petit Hesperii freta gurgitis, arva retentat
Itala: tum multa tenduntur parte Latini,
per quos flaventis Tybris pater explicat undas,
Romanosque lares lapsu praelambit alumno. 490
hinc Campanus ager glebam iacit: hic freta quondam
Parthenopen blando labentem in marmora ponti
suscepere sinu: tepidum si rursus in austrum
convertare oculos, nemorosi maxima cernes
culmina Piceni: coma largi palmitis illic 495
tenditur, ac fuso Bacchus tegit arva flagello.
tunc Lucanorum regio insurgentibus alte
cautibus horrescit: scrupus sola creber iniqua
asperat, et denso caecantur stipite silvae.
Britius hinc dumos acer colit inter, et arces 500
intendant pelagus, displosisque aequora terris
instabile inclinent semper mare, qua vel eois
Hadrias unda vadis largam procul expuit algam,
vel qua Tyrrheni praeceps involvitur aestus.
ad zephyri hinc rupes dorsum tumet, inque Bootis 505
plaustra patens albo consurgit vertice saxum.
huc se prisca Locri gens intulit, et sale longo
eminus invecti, qua pontum gurgite rumpit
flumen Alex, Graiae rexerunt lintea cumbae.
hinc Metapontini discurrunt latius arvo: 510
inde Croton priscis attollit moenia muris:
Aesarus hic amnis salsa convertitur unda,
et Iunone calent hic arae praesule semper.
nec minus exciti post flumina dira tonantis
infortunatae Sybaris vicina ruinast; 515
Samnitaeque truces habitant confinia: post hos
gens Marsum quondam tenuit loca: tumque Tarentum
surgit, Amyclaei suboles praedura tyranni.
hinc iacet in patulos proiecta Calabria campos,
et super arenti tenduntur Iapyges agro. 520
huc se praecipiti cogit ferus Hadria ponto.
hic Aquileia decens celsis caput inserit astris:
Tergestumque dehinc curvi salis incubat oram,
extimus Ionii qua se sinus aequoris abdit.
tot populi Ausoniam circumdant moenibus altis, 525
Italiam cingunt tot diti caespite gentes.
in iubar eoum rursum se pervia flectunt
aequora, et Assyrium suspectant eminus axem
Ionii freta glauca sali, primosque Liburnos
praestringunt pelago; gens Hylli plurima rursum 530
accolit: hic tenui tellus discluditur aestu.
Illyris ora dehinc distenditur: hicque periclis
saepe carinarum famosa Ceraunia surgunt.
tum prorepentis qua sunt vada turgida Nerei,
Harmoniae et Cadmi sustentat gleba sepulchrum 535
barbara: nam longo iactati saepius orbe,
postquam liquerunt Hismeni fluminis undam,
hic in caeruleos mutati membra dracones
absolvere diem, finemque dedere labori.
nec minus hic aliut monstri genus arbiter aethrae 540
edidit: adsistunt scopuli duo, cumque quid atri
imminet eventus, ut vulgi corda fatiget
sors rerum, et gentes terat inclementia fati,
et motantur humo, et coeunt sibi vertice saxa.
sed qua mitis item spirat notus, Oriciumque 545
pulsant flabra solum, Graiae confinia terrae
incipiunt aperire latus, prolixaque longis
iugera producunt spatiis, praecincta duobus
aequoris infusi procursibus: hanc freta quippe
Aegaei lambunt pelagi; citus Hadria rursum 550
subluit hanc fluctu: gemino sic gurgite late
Graia madet tellus, sortitaque marmora ventos
quaeque suos, imo turgescunt mota profundo.
Eurus in Aegaeum contorquet flabra: cadentis
parte poli zephyris Hadriatica terga tumescunt. 555
insula se rursum Pelopis visentibus offert,
insula quae platani folio compar sedet. Isthmi
quippe caput summum conducitur, artaque vergit
in borean tellus, et Graios adiacet agros:
cetera sub folii specie distenditur arva, 560
ac per utrumque latus sinuoso saepe recedit
caespite: sed tepido qua tellus tunditur austro,
Graiorum Triphylis sterili se porrigit ora.
hinc sacer Alpheus flumen trahit, et vagus aequor
influit Eurotas. Pisanos alter adulat, 565
alter Amyclaeas celeri secat agmine terras.
insula qua curvas inclinat concava valles,
Arcades immensum propter degunt Erymanthum.
hic distentus aquas sata lambit pinguia Ladon.
iuxta Argivus ager, iuxta sunt culta Laconum: 570
illos prima dies, celer istos aspicit auster.
Isthmi terga dehinc geminus circumlatrat aestus,
parte Ephyres, piceas qua nos agit atra tenebras,
et matutinus qua lucem proserit ortus.
hic usu Graio nomen tenet unda Saronis. 575
Atticus hanc ultra limes iacet, Attica tellus
belligeratorum genetrix memoranda virorum.
fertilis haec herbis Illissum subvehit amnem:
Illissi boreas stagno tulit Orithyiam.
Boeotumque dehinc sese confinia iungunt, 580
et Locris, et patuli sulcator Thessalus agri,
et Macetum praepingue solum; tumet arduus Hemus,
Threiciumque caput subducitur: adiacet Hemum
partibus ab zephyri Dodonae vatis alumnus.
axe noti rigidas subter rupes Aracynthi 585
gens Aetola colit; campis ibi pulcher apertis
labitur, et virides sulcans terras Achelous
irruit Hadriaci tergum maris; hicque frequentes
fluctibus attolluntur Echinades: haut procul inde
prisca Cephallenae consurgunt oppida terrae. 590
Delphica quin etiam miscet confinia Phocis,
lucis in exortum protentior; inque Booten
Thermopylae cedunt. hic se Parnasia rupes
erigit: hic celeri Cephisus volvitur unda:
hic quondam Python transactus harundine membra, 595
sanguinis et cassus prolixa volumina solvit.
illic saepe deum conspeximus arridentem,
inter turicremas hic Phoebum vidimus aras.
Nunc ut quaeque vago surrexerit insula ponto,
ordine quo steterint pelago circumflua saxa, 600
expediam. cumbae ducatur cursus ab unda
gurgitis occidui: precor, aspirate, camenae,
Inter et oppositas intendite lintea terras.
Gadir prima fretum solida supereminet arce,
Attollitque caput geminis inserta columnis. 605
Haec Cotinussa prius fuerat sub nomine prisco,
Tartesumque dehinc Tyrii dixere coloni,
barbara quin etiam Gades hanc lingua frequentat:
Poenus quippe locum Gadir vocat undique saeptum
aggere praeducto. Tyrii per inhospita late 610
aequora provecti, tenuere ut caespitis oram,
constituere domus; dant hi quoque maxima templa
Amphitryoniadae, numenque verentur alumnum.
insula se propter Gymnesia tollit ab alto,
ac dilecta vago pecori consurgit Ebusus, 615
Sardiniaeque arces, et inhorrens Corsica silvis:
Aeolidesque dehinc tumidis se fluctibus edunt
insulae, et inserto canescunt undique ponto.
has dudum tenuit rex Aeolus: Aeolus illic
hospita iactatis indulsit litora nautis, 620
Aeolus imperio summi Iovis arbiter alto
impositus pelago est, effundere carcere ventos
et sedare salum. septem sese aequoris aestu
emergunt arces: celsam rex Aeolus aulam
hic habuit. tunc Ausoniam se pandit in oram 625
tellus Trinacria et patulo distenditur agro.
haec autem trinis laterum procursibus astat,
ternaque caeruleis longe iuga porrigit undis.
in matutinos Pachynos producitur ortus:
pars tepet ab zephyro Lilybeia: celsa Peloris 630
tota sereniferae pulsatur flatibus ursae.
hic iter infidum pelagi, miserandaque fata
involvere salo fluctuque hausere voraci
saepe ratis. urgent angustae marmora fauces,
artaque praecipitant properum confinia pontum. 635
qua se parte dehinc celsae notus erigit aethrae,
vis late Libyci furit aequoris. una ibi Syrtis;
ast aliam ulterius freta prolabentia tendunt,
parvaque caeruleo circumsonat aequore Meninx.
rursus in Hadriacam lembum cogentibus undam, 640
et laevum curva pelagus sulcantibus alno,
insula se Grai Diomedis gurgite promit,
Italiam spectans et Iapygis arva coloni.
huc illum motae quondam tulit ira Diones,
postquam per celeres extorrem traxit Hiberos: 645
coniugis huc dirae misit furor Aegialiae.
Ionii siquis rate rursum caerula currat
aequora, et eoos cumbam producat in ortus,
Absyrti cautes et crebras protinus arces
inveniet. Colchos huc quondam cura fidesque 650
extulit, insanam sectantes Aeetinen.
nec procul Ionii per terga Libyrnides astant:
inque notum post dira Ceraunia carbasa siquis
torqueat, et tepidos lembum declinet in axes,
Ambraciotarum succedent protinus arces, 655
Alcinoique domus pandetur Cercyra rursum,
Cercyra compta solum, locupleti Cercyra sulco.
hanc super est tellus, Ithaci vetus aula tyranni,
exulis et toto raptati saepe profundo.
plurima praeterea consurgunt gurgite saxa, 660
quae protentus aquas Achelous pulcher oberrat;
Amnisusque dehinc alias circumfluit unda,
quae tamen in borean vergunt magis; Aegila parva
et procera caput turgescunt pulchra Cythera;
eminet hic etiam saxosa Calauria iuxta; 665
Carpathus hic rupes attollitur: haec tamen axem
respicit occiduum. nutrix hic Creta tonantis,
multa latus, glebamque ferax et opima virentum
erigitur pelago. Cretam super astitit Ida,
Ida procellosis agitans aquilonibus ornos. 670
nec procul Aegyptum Rhodus adiacet, adiacet oram
Suniados, qua se protendit caespes Abantum,
fertilis Aeginae tellus, et opima Salamis.
lucis ab exortu, Pamphylia qua cavat aestum
prolabentis aquae, Cyprus alta cingitur unda, 675
adque Dionaei pulsatur litoris acta.
inde Chelidoniae tris sese gurgite tollunt,
qua frons tenta salo Patareidis eminet arcis.
laeta dehinc Aradus Phoenicum praeiacet oram,
multus ubi exesae sinus est telluris ab alto, 680
ac latus omne soli procul in dispendia cedit
litoris, et curvo praelambitur ora fluento.
mirus at ille dehinc Aegaei gurges habetur,
qui gemina de parte sali velut ordine fisso
saxa mari profert circumflua, tenuia sese 685
areta praecipitant Athamantidis inclyta leto:
Sextus ubi atque Abydus parvo sale discernuntur,
et vicina sibi lambit confinia pontus.
pars procul Europae laevum latus, altera porro
ditem Asiam spectat: cunctae tamen ordine facto 690
insulae in arctoi procedunt plaustra Bootis.
Europam incumbit prolixus limes Abantum.
Scyrus ibi late dorsum tumet, ac Peparethum
protollit pelagus. iuxta Vulcania Lemnos
erigitur, Cererique Thasus dilecta profundo 695
proserit albenti se vertice: prominet Imbrus,
Thressaque consurgit propter Samus: indeque rursum
Cyclades accedunt Asiam, Delumque coronant.
omnes fatidico curant sollemnia Phoebo.
nam cum vere novo tellus se dura relaxat, 700
culminibusque cavis blandum strepit ales hirundo,
gens devota choros agitat, gratique sacrato
ludunt festa die, visit sacra numen alumnum.
Hinc Sporades crebro producunt caespite sese
densa serenato ceu splendent sidera caelo. 705
nec minus attolluntur Ionides insulae ab alto.
hic iuxta Caunus, Samus hic Saturnia iuxta,
tumque Chius patulae prospectans arva Pelinae.
Lesbus item et Tenedus per aperti marmora ponti
expediunt arces, et culmina nubibus indunt. 710
hinc se piscosi pandit sinus Hellesponti.
hic salis arctoi spumas vomit impiger aestus,
hic protenta quatit late freta glauca Propontis.
siquis laeva dehinc Euxini marmora sulcet,
ora Borysthenii qua fluminis in mare vergunt, 715
e regione procul spectabit culmina Leuces.
Leuce cana iugum, Leuce sedes animarum:
nam post fata virum semper versarier illic
insontes aiunt animas; ubi concava vasto
cedit in antra sinu rupes, ubi saxa dehiscunt 720
molibus exesis, et curvo fornice pendent.
haec sunt dona piis: sic illos Iuppiter imis
exemit tenebris, Erebi sic inscia virtus.
Rursum Cimmerius qua Bosphorus ora patescit,
dexterior ponto subit insula, vastaque late 725
excedit moles pelagus: sedet eminus ingens
Phaenagore, et muros attollitur Hermonassa.
haec maris infusi consurgunt insulae ab alto.
exterior quis unda dehinc, circumfluus et quis
aestuet Oceanus, quibus illae flatibus omnes 730
culmina pulsentur, memores date carmine musae.
Propter Atlantei tergum salis Aethiopum gens
Hesperides habitant; dorsum tumet hic Erythiae,
hicque Sacri, sic terga vocat gens ardua, montis:
nam protenta iugum tellus trahit: hoc caput amplae 735
proditur Europae: genetrix haec ora metalli,
liventis stagni venas vomit: acer Hiberus
hic freta veloci percurrit saepe phaselo.
eminus hic aliae gelidi prope flabra aquilonis
exsuperant undas et vasta cacumina tollunt. 740
hae numero geminae, pingues sola, caespitis amplae,
conditur occidui qua Rhenus gurgitis unda,
dira Britannorum sustentant agmina terris.
hic spumosus item ponti liquor explicat aestum,
et brevis e pelago vertex subit: hic chorus ingens 745
producit noctem ludus sacer: aera pulsant
vocibus, et crebris late sola calcibus urgent.
non sic Absynthi prope flumina Thracis almae
Bistonides; non, qua celeri ruit agmine Ganges,
Indorum populi stata curant festa Lyaeo. 750
longa dehinc celeri siquis rate marmora currat,
inque Lycaonias cumbam procul urgeat arctos,
inveniet vasto surgentem vertice Thulen.
hic cum plaustra poli tangit Phoebeius ignis,
nocte sub illustri rota solis fomite flagrat 755
continuo, clarumque diem nox aemula ducit.
nam sol obliquo torquetur cardine mundi,
directosque super radios vicinior axi
occiduo inclinat, donec iuga rursus anhela
devexo accipiat caelo notus. inde fluenta 760
tenduntur Scythici longe maris in facis ortum
Eoae: tum coeaneis erepit ab undis
insula, quae prisci signatur nominis usu
aurea, quod fulvo sol hic magis orbe rubescat.
Contemplator item, ceu se mare flectat in austrum, 765
inque notum Oceanus freta ponti caerula curvet:
altaque Coliadis mos hic tibi dorsa patescent
rupis, et intenti spectabis caespitis arces.
pro quibus ingenti consistens mole per undas
insula Taprobane gignit taetros elephantos, 770
et super aestiferi torretur sidere cancri.
haec immensa patet, vastisque extenditur oris
undique per pelagus: latus autem protinus olli
agmina cetosi pecoris, vaga monstra profundi,
alludunt: fervent Erythraei marmora ponti 775
tota feris: haec, ut rigidi iuga maxima montis,
nubibus attollunt latus omne, et terga tumescunt:
instar in his rupis spinae tenor arduus astat,
molibus in celsis scrupus quoque creber inhorret.
a! nequis rapidi subvectus gurgitis unda 780
haec in terga sali lembum contorqueat umquam:
a! ne monstrigenis, hostem licet, inferat aestus
fluctibus: immodici late patet oris hiatus
quippe feris, antro panduntur guttura vasto;
protinus haec ipsas absorbent fauce carinas, 785
involvuntque simul mox monstra voracia nautas.
Ogyris inde salo promit caput, aspera rupes,
Carmanis qua se pelagi procul invehit undas;
regis Erythraei tellus haec nota sepulchro
tenditur, et nudis iuga tantum cautibus horrent. 790
Persicus hinc aestus fauces hiat: insula rursum,
si tamen in borean flectantur carbasa cumbae,
Icarus aerio consurgit vertice in auras,
Icarus ignicomo Soli sacra; namque Sabaei
turis ibi semper vaga fumum nubila volvunt. 795
Insulae in Oceani procursibus hae tibi tantum
carmine sunt dignae: multas vehit undique pontus
praeterea, parvas specie, famaque carentia
pars Asiam, Libyam pars adiacet altera ponto,
pars videt Europam: non has tamen aut modus orae, 800
aut interna cavi commendat vena metalli.
harum aliae duris reserant vis litora nautis,
et scaber in multis scrupus riget; undique iniquus
surrigitur vertex, et inhospita caespitis orast.
harum quis valeat numerosa ut nomina fari? 805
si velit hoc ullus, velit idem scire quot alto
curventur fluctus pelago, quot sidera caeli
educant flammas, quot robora proferat Ida,
quantus harenarum numerus versetur ab euro.
Carmine nunc Asiam formet stilus: incute doctam, 810
Phoebe, chelyn! totis Helicon aspiret ab antris.
maxima pars orbis narrabitur; inclyta tellus
prometur musis. terrarum summa duarum
unius est limes, quae caespite protegit ambas.
vastius ast Asiae diti caput, indeque sensim 815
in matutinos oram conducitur axes.
hic astare procul Bacchi fert fama columnas,
ultimus Oceani qua terras alluit aestus,
Indica qua rupes tumet extima, quo vaga Ganges,
caespite dorsa trahens in Nysaeum Platamona 820
porrigitur. similis nequaquam est forma duabus,
nec modus est compar: secat unus denique pontus
Oceanus, trinoque sinu vagus influit aestus
unam Asiae molem: sinus istam Persicus intrat,
maximus hanc Arabum scindit sinus, et sinus aequor 825
inserit Hyrcanus: duo nigri partibus austri
curvantur, rigidam suspectat tertius arcton:
hic et in Euxini prorepit marmoris undam,
et zephyrum tergo spectat procul: adiacet ambos
tellus multa dehinc, et longis tenditur arvis. 830
ast Asiam incumbit vasto mons aggere Taurus,
interstatque iugo mediam, Pamphylia campo
qua iacet, incipiens, ac verticis ardua ducit
Indorum in pelagus: nunc autem surrigit idem
obliquas arces et flexilis aera pulsat; 835
nunc directa solo tentus vestigia figit.
mille dehinc amnes unus vomit, exerit unus
flumina per terras, vel qua riget ora Bootis,
vel qua lene notus spirat, qua perstrepit eurus,
et qua deiecto zephyrus sustollitur axe. 840
nec tamen hic uno signatur nomine ubique,
sed dum flectit iter, novus emicat; utque tumenti
gens vicina subest, peregrina vocabula mutat.
Accipe, qui populi circumdent denique Taurum.
Maeotae primi salsam cinxere paludem. 845
obversatur item trux Sarmata, bellica quondam
gentis Amazonidum suboles: nam cum prius illae
egissent vasti prope flumina Thermodontis
Threicio de Marte satae, iunxere profectae
concubitus: longas exercet Sarmata silvas: 850
ex quibus elapsus Tanais procul arva pererrat
barbara, et in salsam protendit terga paludem.
hic Asiam Europa disterminat. arduus istum
Caucasus eructat: Scythicos hic fusus in agros
impacatorum nutrit pubem populorum. 855
huius utrumque latus quatit amplis bruma procellis,
constrictumque tenent hunc frigora. proxima rursus
Cimmerii Sindique colunt: Cercetia gens est
adque Toretarum propter genus: indeque Achaei,
ab Xanthi ripis atque Idaeo Simoente, 860
inter chauricrepas et scruposas convallis,
transvexere larem. iuxta gens aspera degit
Eniochi, Zygique dehinc, qui regna Pelasgum
linquentes, quondam tenuerunt proxima ponti.
impiger hos propter Colchus colit: iste feraci 865
exul ab Aegypto celsae serit aspera rupis:
Caucasus Hyrcanae nimium conterminus undae
huius valle procul Phasis gemit, istius antro
agmina provolvit, Circaeaque lapsus in arva
incidit, Euxinum. borealis cardine caeli 870
rursus in eoae lucis confinia tellus
inclinata iacet, gemino vicina profundo.
Caspia nam late terram super alluit unda,
Euxinique subest tergum salis: asper Hiberus
hic agit: hic olim Pyrenide pulsus ab ora 875
caespitis eoi tenuit sola, ceu vaga saepe
fors rapit exactos patria: tenet aequora campi
gens Camaritarum, qui post certamina Bacchum,
Indica Bassaridum cum duceret agmina victor,
accepere casis, mensasque dedere Lyaeo: 880
orgia ludentes et nebride pectora cincti
deduxere choros, Nysaei ludicra ritus.
hos super in fluctus adsurgit Caspia Tethys.
Haec dicenda mihi; nec diri gurgitis umquam
lustravi pinu freta barbara, nec vagus orbem 885
undique reptavi: sed vasti flumina Gangis,
Caucaseas arces et dumicolas Arienos
incentore canam Phoebo, musisque magistris
omnia veridico decurrens carmine pandam.
Caspia per teretes Tethys distenditur oras, 890
et sinuant curvis hanc totam litora terris.
tantum sed fuso pontus iacet iste profundo,
ut ter luna prius reparet facis incrementa,
quam quis caeruleum celeri rate transeat aequor.
gurgitis Oceanus pater est: namque iste nivalis 895
axe Helices infert rapidi freta concita ponti,
et sinus inde sibi pelagus trahit: hic vada propter
Caspia versatur Scytha belliger; hicque feroces
degunt Albani: trux illic arva Cadusus
dura tenet, Mardi celeres, Hyrcani, Apyrique. 900
caespite vicino Mardus fluit, et procul ipsos
accedit Bactros; attingens denique atroces
agmine Dercebios, medius disterminat ambos,
Hyrcanique salis tumido convolvitur aestu.
sed Bactrena solo vasto procul arva recedunt, 905
Parnassique iugi tegitur gens rupibus illa:
Dercebios aliud cohibet latus et vada tangit
Caspia: tum clari pharetris agilique sagitta
Massagetae rauci succedunt flumen Araxis:
durum ab stirpe genus, placidae mens nescia vitae, 910
ignorant flavae Cereris commercia, Bacchi
semper inexpertes animam traxere ferinam.
his cibus et potus simul est: nam sanguen equinum
et lac concretum per barbara guttura sorbent.
nec procul ad borean diri posuere Chorasmi 915
hospitia, et iuxta protendit Sugdias agros,
Sugdias, ingenti quam flumine dissicit Oxus.
hic procul Hemodii late ruit aggere montis,
et per prolixos evectus protinus agros
Caspia propellit fluctu freta: qua patet huius 920
fluminis os, diri ripas habitant Iaxartae.
tendere non horum quisquam certaverit arcus:
ambitus hos etenim multus trahit, et grave curvis
pondus inest taxis, longo sunt spicula ferro,
et rigor in nervis veluti bovis. inde cruenti 925
sunt Tocari, Phrurique truces, et inhospita Seres
arva habitant, gregibus permixti oviumque boumque
vellera per silvas Seres nemoralia carpunt.
ultima Epetrimos tellus habet: et procul ista
cassa virum est, nullis pecorum balatibus agri 930
persultant; herbae viduus iacet undique caespes,
fronde caret; nusquam terras intersecat amnis.
Caspia tot late circumdant aequora gentes.
Nunc rursum ab Colchis et glauci Phasidis undis
occiduum ad solem populos memorate, camenae, 935
usque in Threicii fauces maris! aspera primum
Byzeron est gens: diri sunt inde Bechires,
Macrones, Phyliresque et pernix Durateum gens.
inde Tibareni, Chalybes super, arva ubi ferri
ditia vulnifici crepitant incudibus altis. 940
post hos Assyriae tenduntur iugera terrae,
Armenioque iugo late surgens Thermodon
erigitur celsa in fastigia prisca Sinope.
hanc urbem quondam, magni Iovis ardor, Asopis
virgo, locans saevae propter confinia terrae, 945
aulam habuit, plebemque suo de nomine dixit.
nec procul hinc purus laticem provolvitur Iris;
et citus Armeniae cursum convallibus arcis,
qua vastum in pelagus vergit saxosa Carambis,
urget Halys: tum Paphlagonum sata longa patescunt, 950
et Mariandinon gens incolit, unde triformis
ora canis superas quondam produxit in auras
Alcides Erebo: propter Bithynia glebam
exerit: hic late Rhebas extenditur amnis,
Rhebas, coeanei qui dissicit aequora ponti, 955
Rhebas, argento similem qui porrigit undam.
hi pontum cingunt populi. nunc illa canatur
ora Asiae, glaucus pelagi quam subluit aestus,
axe noti in fauces rapidi procul Hellesponti,
et freta qua spumant Aegyptia partibus austri, 960
usque Arabas et longa Syrae confinia terrae.
dictum etenim, quantus rigidas Scytha degat ad arctos.
Calchedon tumulus fluctu circumdatus alto
eminus Europam proceraque moenia Byzae
aspicit: ab tergo tendit Bebrycia glebam, 965
celsaque nubiferae sustollit culmina rupis
Mysus ager: Mysos tacitum diffusus in aequor
tergaque flavescens sulcat Cius: huius ad undam
pulcher Hylas nymphis quondam fuit anxia cura.
Hinc in caeruleum cedit sinus Hellespontum, 970
explicat et Phrygiam tellus incurva Minorem;
maior Sangario late praestringitur amni.
haec procul eoos procedit plurima in axes,
fertilis herbarum: qua caelum rursus in umbras
inclinat vertex, panduntur terga Minori, 975
quae iacet immensae late sub rupibus Idae,
infortunatam pertingens caespite Troiam.
Aeolis inde patet vastum super Hellespontum
Aegaei per terga sali. prolixus Ionum
rursus ager glebam protenditur: hunc secat ingens 980
Maeander, salsique ruens vada gurgitis intrat.
comminus hic gelidi qua spirant flabra aquilonis,
urbs Ephesus tetricae sustollit fana Dianae,
munus Amazonidum memorabile; nec minus inde
Lydia procedens longum latus explicat euro: 985
in qua vitiferae Molus iuga proserit arcis,
Et Pactolus aquas agit auriger, arva canoris
persultant cygnis, curva sedet undique ripa
creber olos, laetis adsurgunt gramina campis,
herbaque luxurians sola semper pinguia vestit. 990
sed locuplete magis Maeandria gleba recumbit
ubere, nam blandi terram rigat unda Caystri.
Maeonis hic etiam deducit turba choreas:
aurea subnectunt haec vincula, ritus Iaccho
luditur, atque sacris feriunt ululatibus aethram; 995
virgineusque chorus late strepit, exilit omnis
coetus, ut instabiles vaga pendent corpora dammae:
Chaurorum quoque flabra deo famulantia ludunt
ritibus in vulgi; subeunt haec serica saepe
pallia, et impulsi zephyris agitantur amictus. 1000
haec linquenda tamen laeto reor omnia Lydo.
Qua se Xanthus agit, Lyciorum tenditur ora
inclinata mari, surgunt ibi culmina Tauri
Pamphyliae in fines: hic idem Cragus habetur
nomine sub gentis: prope celsam surgit in arcem 1005
prisca Side: fomes calidis adoletur in aris
saepe Dionaeae veneri: stat Corycus alta,
stat Perge propter, micat ardua tecta Phaselis
eminus, et Phoebi radiis tremit aemulus ardor.
inde Lycaoniae tractus iacet: impiger agros 1010
incola decurrit, sitit atrum dira cruorem
gens hominum, et saevo pascuntur pectora bello.
tum Pisida ferox exercet pinguia culta,
Telmissusque dehinc urbs eminet, eminet arcem
inclyta per nubes attollens moenia Lyrbe, 1015
et Lacedaemoniae surgunt fastigia Selges.
Plurimus hinc terras intrat sinus, undaque longe
vicina Euxino rupti sola caespitis urget.
hic diros Cilicas trames tenet, inque diei
tenditur exortum: sulcant duo flumina terram, 1020
Pyramus hic undas, hic volvit Pinarus aequor.
Cydnus item mediae discernit moenia Tarsi.
Pegasus hoc olim suspendit caespite sese,
impressique solo liquit vestigia calcis;
esset ut insigni revoluta in saecula semper 1025
nomen humo, clari post ultima Bellerophontis.
sic caespes late producit Aleius arva,
horrescitque comis nemorum, per inhospita cuius
aequora secreto vitam protraxerat agro.
Lyrnessusque dehinc, hic Malus et Anchialia, 1030
illustresque Soloe post carmina vatis alumni.
Commagenorum propter diffunditur ora:
et procul Hesperium curvatur limes in axem,
donec piniferas Casii prorepat ad arces.
Hinc solers Asiam facili cape carmine totam. 1035
forma sit huius enim talis tibi: quattuor illam
in latera effusam cordi dato; longior autem
sit modus his, rutili quae spectant sideris ortum:
tumque tene, primo quod carmine musa locuta,
totam Asiam celsi praecingi vertice Tauri 1040
extima in Indorum: montis tamen accipe molem
per latus id duci, quo dat Cynosura pruinas:
solis ab occasu vastum decurrere Nilum:
Indicum ab eois mare fervere, rursus ab austro
fluctibus immodicis Rubri salis aequora volvi. 1045
ora Syrum curvi procumbens litoris acta
in notum et eoi confinia tenditur euri.
haec Coele est Graio sub nomine: namque duobus
ut conclusa iugis, vallis vice, multa cavatur.
ab zephyro Casius mons imminet: axe diei 1050
consurgentis item Libanus premit arduus arva.
pars procul a pelago terras colit, inque recessu
gens agitat: salso quidquid pulsatur ab aestu,
Phoenicum regio est: hi Rubro a gurgite quondam
mutavere domus, primique per aequora vecti 1055
lustravere salum; primi docuere carinis
ferre cavis orbis commercia; sidera primi
servavere polo; populis Phoenicibus ergo
urbs Iope, sterilisque dehinc habitatur Elais,
Gazaque proceris adsurgens undique muris. 1060
hic Tyrus est opulens, et Berytus optima, Byblos,
Sidoniique lares; ubi labens agmine amoeno
caespitis irrigui Bostrenus iugera findit.
Nec minus hic Tripolis pingui sola porrigit agro;
Orthosisque dehinc attollitur: hic Marathus stat. 1065
litoris extremo caput altis turribus effert
Laodice, et glauci praelambitur aequoris unda.
hic nemorosa virent Daphnae loca, celsa cupressus
erigitur, ramos innectit laurus odora,
crine Dionaeo myrtus diffunditur, altae 1070
consurgunt pinus, et caelum sibila pulsant
robora, mollicomis tellus insternitur herbis.
urbs mediis Apamea dehinc consistit in arvis,
et qua Phoebeam procul incunabula lucem
prima fovent, Emesus fastigia celsa renidet. 1075
nam diffusa solo latus explicat, ac subit auras
turribus in caelum nitentibus: incola claris
cor studiis acuit, vitam pius imbuit ordo:
denique flammicomo devoti pectora Soli
vitam agitant: Libanus frondosa cacumina turget, 1080
et tamen his celsi certant fastigia templi.
hic scindit iuxta tellurem glaucus Orontes,
nec procul Antiochi vagus interlabitur urbem,
praestringens undis Apamenae iugera glebae.
fertilis hic caespes protenditur, arvaque amica 1085
sunt pecori, in septu facilis Pomona resurgit,
et fecunda Ceres campo flavescit aperto.
Si rursus tepidum via deflectatur in austrum,
curva sinus Arabi succedent aequora propter.
namque Arabas Syriaeque solum sinus iste fluento 1090
dividit, et tentis procul interfunditur undis:
et tamen eoos paulum inclinatur in axes
usque in belligeri confinia flexus Elani.
hinc tellus Arabum producit caespite campos,
et latera ab gemino sale cingitur; alluit aestus 1095
Persicus hanc, Arabumque sinus rigat aequore terram.
his sua flabra polo spirant: nam Persicus euro
turgescit vento, zephyro sinus aestuat alter.
pars autem in primos quae semet porrigit ortus,
et notus insurgit qua nubifer, aequore Rubri 1100
tangitur Oceani; felici terra recumbit
tota solo: tellus hic semper fragrat odoro
caespite: prorumpit lacrimoso stipite myrrha,
Myrrha furor quondam Cinyreius; hic ladani vim
vellera desudant, calami coma pullulat almi, 1105
gignit humus casiam, concrescunt tura per agros,
longaque fecundis pinguescit odoribus ora.
vera fides, illic femoris sub imagine partus
disrupisse Iovem penetralia; proderet ortus
ut sacer aetheria fulgentem fronte Lyaeum. 1110
nascenti Baccho risit pater, undique fulsit
caelicolum sedes, convexaque pura tetendit
festa dies: tellus effudit dives odores;
villorum subitis tumuit pecus incrementis:
ver habuere suum nova gramina, flore frequenti 1115
pinsit terra sinus, ac nymphis unda cucurrit
largior: internis etiam procul undique ab oris
ales amica deo largum congessit amomum.
extemplo Liber subnectit nebride pectus,
effusasque comas hedera ligat, inde virentis 1120
attollit thyrsos, et blandi luminis igne
os hilarat, totaque celer diffunditur aethra.
Sed propter Libanum terram sulcant Nabataei,
Chaulasiique dehinc, Agraei rursus et inde
Hatramis est tellus: Macae vicina fluento 1125
Persidis accedunt: Rutili contermina ponti
Minaei Sabataeque tenent; super impiger ampla
aequora desulcat glebae ditis Cletavenus.
Plurima praeterea gens circumplectitur illic
oram Arabum, muta sed degunt agmina fama, 1130
et numerus cunctis inglorius: inde favoni
qua plaga fecundis alit almos flatibus agros,
barbara montivagos tellus extendit Erembas.
hi vitam duris agitant in cautibus omnem,
intectique artus erepunt ardua semper 1135
culmina saxorum: non ollis pabula in usum
terra parit: glebas abrodunt more ferarum
ieiunas herbae, nec amicas frugibus ullis.
Hinc ultra Libani rursum fastigia celsi,
lux Hyperionio qua se sustollit ab ortu, 1140
alterius Syriae limes iacet usque Sinopen
gurgitis attiguam; mediis hic impigra in arvis
Cappadocum gens est: propter freta turgida rursus
Assyrii iuxta sunt ostia Thermodontis,
et festina citis evolvitur unda fluentis. 1145
Nec procul, attollit qua se facis ardor eoae,
plurimus Euphratae manat liquor: iste feroci
fusus ab Armenia vastum caput exerit antro,
inque notum primae protenditur agmine molis;
at matutinos iterum conversus in axes, 1150
dividit inserto mediam Babylona fluento.
inde Teredoniae iuga propter maxima rupis
Persidis in pontum sparso cadit effluus amni.
Hunc super, in septem quantum via carpitur ortus
caespitis extenti spatiis, citus aequora Tigris 1155
prona rotans, et saxa iugis avulsa supernis,
et totas late celeri trahit agmine silvas.
quin et vasta palus medio distenditur agro;
maximus hanc fluctu Tigris secat: intrat aperti
terga lacus, stupet unda silens, tacitaeque recumbunt 1160
aequora Thospitis; solidarum denique more
riparum stagni facies incisa quiescit,
invectumque sibi cohibens altrinsecus amnem
stat disclusa palus. sic Elidis incola pontum
dissicit Alpheus: pelago sic inserit undas 1165
illaesum optatae flumen ducens Arethusae.
ergo per et stagnum vehitur celer amnis apertum,
hoc elapsus item vim proni gurgitis urget.
non alium tantus rapit impetus; haud ita quisquam
spumescit fluctus, neque tantos ulla fragores 1170
unda ciet. medio quae tellus funditur agro,
hoc Interamnis nomen tenet; ut situs illam
flumine praecinctam gemino per aperta locavit.
non qui lanatum longo pecus educat agro,
aut qui cornigeri ductor gregis arva pererrat, 1175
gramina qui pastor simis petit apta capellis,
quique cavo solers committit semina sulco,
quem Pomona iuvat, quem ramis aesculus altis
illicit, et pingui dependens subere glando;
bracchia Nysaei qui palmitis ordine iusto 1180
digerit, aut tectis siquis dolat impiger ornos,
vel salis in fluctus qui cumbam navita texit,
spreverit hos saltus: nihil indiga subtrahit ora:
dives humo tellus, dives iacet arbore caespes.
istius in borean quidquid protenditur agri, 1185
Armenii et vita duri sulcant Matieni.
Qua sunt flabra noti, Babylon subducitur arce
procera in nubes: hanc prisca Semiramis urbem
vallavit muris, quos non absumere flammae,
non aries penetrare queat: stat maxima Beli 1190
aula quoque argento, domus Indo dente nitescit,
aurum tecta operit, sola late contegit aurum.
ipsa dehinc tellus, quae circumplectitur urbem,
et procerarum fluctu vernat palmarum,
et splendente procul beryllo ferta renidet. 1195
hic tamen internis Ophietidis arcis in arvis
inter gemmiferas excrescit creber harenas.
hinc Babylona super, geminae pro finibus ursae,
Cissi Massabataeque et Chalonita vagantur.
At rursum Armeniae siquis pede pergat ab arce 1200
rupis, et eoas gressum producat in oras,
Medica prolixos spectabit regna per agros.
horum qui gelidi succedunt plaustra Bootis,
pinguia rura tenent: sunt illic Atropateni,
sunt Geri et Mardi. tepidum qui rursus ad austrum 1205
oram habitant, Scythicae deducunt semina gentis.
nam Medea ferox fuit ollis sanguinis auctor.
haec cum Pandionis letum componeret aulae,
Attica qua pulchro tellus pinguescit Ilisso,
proditur, inque fugam propere convertitur exul. 1210
has post in terras pinu subit Aeetine,
inseditque locos: veteres accedere Colchos
nulla inerat menti fiducia; denique ab illa
Medorum suboli magicae furor artis inhaeret.
pars gentis, rutilos Phoebi quae spectat in ortus, 1215
saxa habitat, saxis excudit narcissiten:
qui propter dumos nemorosaque rura vagantur,
in pecus intenti, crebro grege pascua tondent.
Medica se tantos effundit gleba per agros,
Caspia ut extento contingat caespite claustra. 1220
haec Asiae digere fores, hiet ore quod illo
porta quasi, et longas bivium discedat in oras.
panditur Hyrcanis hinc ianua; ianua Persis
hinc patet, imbriferum qua vergit mundus in austrum.
Ecce sub immenso portarum vertice Parthi 1225
rura tenent, curvi nequicquam vomeris usu
sollicitanda sibi; non ollis cura laborque,
aequora terrarum gravibus componere rastris:
exercent saevi se semper Martis in arma.
sica comes lateri est, manus autem hastilia vibrat, 1230
demittunt pharetras umeris et letifer arcus
semper inest laesae: neque per compendia diras
producunt animas; non puppibus aequora sulcant:
non proni gregibus pecoris fera vita iuvatur.
sed quatit alipedum sola semper cursus equorum, 1235
pulsaque terra gemit: discurrunt crebra per auras
spicula, missilibus late subtegitur aer.
Quin etiam post hos amor est si discere Persas
consimilis, solersque trahit te cura per orbem;
has quoque musa tibi formabit carmine terras, 1240
quae liquidos amnis via devehat, utque iugorum
consurgat vertex, quibus oris arva recumbant
barbara, famosum qui Persam roboret usus.
quippe Asianarum primi degunt regionum.
vita opulens genti, gazas quoque terra ministrat 1245
omnibus, et largum populis producitur aevum.
dives in his mos est iam longi tempore saecli,
ex quo Maeoniam bello trivere cruento.
illudunt auro vestes, et cuncta teguntur
auro membra viris, auro vestigia condunt: 1250
tantus Persarum dissolvit pectora luxus.
ipsa autem tellus inclusa est montibus altis,
undique in australem latus inclinatior axem,
ac borean longe, longe quoque Caspia claustra
deserit, atque noti placida perfunditur aura. 1255
istius at spatiis finem dat Persicus aestus,
incoliturque solum populis tribus. una sub arcto
pars agit, armigeris nimium contermina Medis:
altera per mediae telluris terga vagatur:
porro ad flabra noti, pelagus prope, tertia degit. 1260
Persidis, et rigidas curvant labentia ripas.
arva secat Cyrus, perrumpit rura Coaspes,
Indica provolvens procul aequora: cuius ad undam
incola flaventem studio sectatur achatem.
nam cum brumali ceciderunt sidere nimbi, 1265
imbribus et caelo fusis furit auctior amnis,
eos lapides late flumen trahit: undique tellus
circumiecta dehinc laeti viret ubere campi.
Sed qua caeruleam sinus infert Persicus undam,
gens Carmanorum late colit: hanc facis ortus 1270
urit Phoebeae; tanto quoque funditur agro,
ut simul et glauci contingat gurgitis aestum,
et procul internae perreptet iugera terrae.
Hos super et tellus tendit Gedrosia glebam
Oceani vicina fretis; at flumen ad Indum 1275
Auroraeque latus Scytha miti proximus austro
accolit: australis certe Scytha dicitur iste:
namque alii dura pulsantur desuper arcto.
Indus Caucasiae prorumpens rupis ab antro
adversum pelago Rubri procul aequoris amnem 1280
porrigit, inque notum recto fluit agmine aquarum.
ora dehinc Indo duo sunt, mediumque per agrum
insula se vasto fundit tergo Patalene.
innumeras idem dispescit flumine gentes,
Oritas Aribasque et veloces Arachotas, 1285
et Satram infidum, vel qui per inhospita late
discreti populis, discreti finibus agri
arva agitant, uno sed nomine sunt Arieni.
hi quamquam steriles decurrant semper harenas,
munera nec carpant cerealia, nec nova prelo 1290
musta premant, fulvo tamen invenere corallo
pandere vivendi commercia, quaerere pulchrae
Sapphiri latebras et praeduros adamantas.
Calliope, Indorum populos et regna canamus.
ultima terrarum tellus aspergitur Indi 1295
fluctibus Oceani; primam coquit hanc radiis sol,
sol Hyperionius, sol magni gratia mundi,
astrorum genitor, lucis sator et vigor aethrae.
sed genti Indorum taeter color: efflua semper
his coma liventes imitatur crine hyacinthos. 1300
terrarum in latebris excludant caute metalla:
pars telas statuunt, et vestimenta laborant
lintea: pars Indi procurat segmina dentis,
atque ebur invigilat: multi, qua flumina nimbis
Auget hiems, vastum ut late trahat agmen aquarum 1305
alveus, et celsas evincant aequora ripas,
palantes obeunt beryllum, prona fluenta
quem procul internis a finibus, aut adamanta
detulerint: his glauca dehinc tornatur iaspis.
nec minus et bacas alii prope marmora curvis 1310
excudunt conchis: pars rursum divite cura
herbosi lapidis venas fodit: hique rubore
suffusas blando quaerunt campis amethystos.
horum dives enim tellus est Indica semper,
et tali scrupo caespes tumet: amnibus autem 1315
fertilis irriguis crebro praelambitur ora:
extendunt celsi vaga late brachia luci,
et vernat nemorum semper coma. nunc tibi formam
terrarum expediam, nunc carmine flumina fabor,
nunc rigidos montes, nunc multae denique gentis 1320
absolvam populos. latera agris undique in Indis
quattuor esse tene: coeant tot et anguli ab omni
parte sibi, oblique claudentes extima terrae,
ceu species rhombo est. zephyri de partibus, Indus
gurgitis occursu fit certae terminus orae: 1325
axe noti, Rubri late salis obiacet unda:
flumen item Ganges fit limes caespiti eoo;
adque Lycaonia consurgit Caucasus arcto.
aequore qua fuso laticem provolvitur Indus,
Dardanidum gens est, ubi magnus sorbet Hydaspes 1330
delapsum summa saxorum mole Acesinen.
tertius amnis item secat agri proxima Cofes;
in medioque Sabae sunt caespite: gens quoque Sodri
propter agit; populique dehinc velut ordine facto
Peucaleum longas exercent vomere terras. 1335
Gargaridae rursum: gens haec obnoxia Baccho,
et glebam sulcant, et ritibus orgia ludunt.
Hic Hypanis lateque trahens vaga terga Cymander,
rupe procul fulvum provolvunt fluctibus aurum:
nec minus hi campos intrant Gangetidis orae, 1340
quae per flabra noti fuso distenditur agro,
usque in celsa iacens confinia Colidis arcis.
Colis et ipsa dehinc cetosi vergit in aequor
Oceani, tantoque iugo subit aetheris auras,
arceat alituum subducta ut rupe volatum. 1345
sed circum Gangen regio est devota Lyaeo,
perpetuique sacri talis narratur origo.
Indorum in populos fatalia Liber agebat
proelia: vipereo late Bellona flagello
increpat, et magno tremuerunt regna pavore, 1350
insistente deo. venit ergo ad flumina Gangis,
discursuque sacro praeludit proelia Liber.
Maenades extemplo maculosae nebridis usum
permutant clipeis, viridique hastilia thyrso
succedunt; solvunt properantes lintea Bacchae 1355
vincula, viroso pectus vinxere dracone;
pro molli vitta prorepunt crine chelydri;
excitoque ferox persultat in agmine Mavors:
dux aquilas in bella rapit, tremit Indica tellus
pressa pede, et toto tonuerunt classica caelo. 1360
ergo et Nysaeos discit gens rite recessus,
et stata sollicito deducunt orgia ritu.
ipse dehinc diros ut Liber perculit Indos,
Hemodi victor conscendit verticis arces,
effusamque solo gentem procul aspicit omnem: 1365
ima iugi extantis vestigia gurgite canent.
Oceani eoi praetento denique Bacchus
litore, et extrema terrarum victor in ora,
ducit laurigeros post Indica bella triumphos,
erigit et geminas telluris fine columnas, 1370
invisitque dehinc Ismeni fluminis undam.
Has tantum gentes commendat fama per orbem.
vile aliae vulgus, pecorum vice, terga pererrant
caespitis abiecti: non his aut gloria forti
parta manu est, aut clara decus peperere metalla 1375
terrarum venis: habitant ignota locorum
semper inexpertes famae, per inhospita degunt
arva procul, nullis sunt dignae denique musis.
at tu, Phoebe pater, vos clari turba, camenae,
nominis, Aonio famam inspirate labori. 1380

RUFIO FESTO AVIENO (od AVIENIO) fiorì nel IV secolo d. Cristo e di lui, oltre ad una parafrasi dei Fenomeni di Arato, ci sono giunti due poemetti in versi.
Completa è la DESCRIPTIO ORBIS TERRAE (o TERRARUM) in esametri ricca di informazioni soprattuttutto per intendere i prodotti commerciali provenienti nella romanità dall'Oriente, anche estremo.
Mutilo è l'altro poemetto di argomento geografico intitolato ORA MARITIMA che in trimetri giambici descrive le coste dell'Europa occidentale e mediterranea.
Giungono assai interessanti gli spunti dedicati alle COLONNE D'ERCOLE e per quanto riguarda l'ambiente ligustico, la cui descrizione è andata purtroppo perduta, la parte dedicata al territorio costiero procedente in direzione del territorio intemelio partendo da ARLES PER GIUNGERE SINO A MARSIGLIA ED OLTRE.
Per secoli, ed anche dopo l' IMPRESA DI COLOMBO e le SUCCESSIVE NUOVE CARTOGRAFIE, il mito delle COLONNE D'ERCOLE rimase e sopravvisse nelle coscienze: come il LIMITE SEMPRE ARDUO DA VALICARE.
Ancora in questo FRONTESPIZIO della sua Instauratio Magna, edito a Londra nel 1620, il filosofo Francesco Bacone si valse dell'ICONA DELLE COLONNE D'ERCOLE per esprimere il limite oltre il quale l'uomo ambisce ad andare, per sempre conoscere anche a rischio di sfidare l'ignoto.
Il gioco concettoso della metamorfosi non impediva ancora, all'alba del XVII secolo, di vanificare l'idea dell'imponderabile che sempre potesse esservi oltre quel SIMBOLO STORICO DELLA GEOGRAFIA MONDIALE: Multi pertransibunt et augebitur scientia = "Molti passeranno di qui e la scienza aumenterà" fece scrivere in fondo al frontespizio Bacone, quasi a programmare nuove frontiere, in tutti i sensi, ed a suggerire ai reprobi il coraggio di andare oltre il piccolo mondo in cui tante superstizioni avevano relegato i loro avi.