DIGESTO

DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS IUSTINIANI IURIS ENUCLEATI EX OMNI VETERE IURE COLLECTI DIGESTORUM SEU PANDECTARUM

DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS IUSTINIANI IURIS ENUCLEATI EX OMNI VETERE IURE COLLECTI DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
INDICE
LIBRO I
LIBRO II
LIBRO III
LIBRO IV
LIBRO V
LIBRO VI
LIBRO VII
LIBRO VIII
LIBRO IX
LIBRO X
LIBRO XI
LIBRO XII
LIBRO XIII
LIBRO XIV
LIBRO XV
LIBRO XVI
LIBRO XVII
LIBRO XVIII
LIBRO XIX
LIBRO XX
LIBRO XXI
LIBRO XXII
LIBRO XXIII
LIBRO XXIV
LIBRO XXV
LIBRO XXVI
LIBRO XXVII
LIBRO XXVIII
LIBRO XXIX
LIBRO XXX
LIBRO XXXI
LIBRO XXXII
LIBRO XXXIII
LIBRO XXXIV
LIBRO XXXV
LIBRO XXXVI
LIBRO XXXVII
LIBRO XXXVIII
LIBRO XXXIX
LIBRO XL
LIBRO XLI
LIBRO XLII
LIBRO XLIII
LIBRO XLIV
LIBRO XLV
LIBRO XLVI
LIBRO XLVII
LIBRO XLVIII
LIBRO XLIX
LIBRO L

Liber Primus
Dig.1.1.0. De iustitia et iure.
Dig.1.2.0. De origine iuris et omnium magistratuum et successione prudentium.
Dig.1.3.0. De legibus senatusque consultis et longa consuetudine.
Dig.1.4.0. De constitutionibus principum.
Dig.1.5.0. De statu hominum.
Dig.1.6.0. De his qui sui vel alieni iuris sunt.
Dig.1.7.0. De adoptionibus et emancipationibus et aliis modis quibus potestas solvitur.
Dig.1.8.0. De divisione rerum et qualitate.
Dig.1.9.0. De senatoribus.
Dig.1.10.0. De officio consulis.
Dig.1.11.0. De officio praefecti praetorio.
Dig.1.12.0. De officio praefecti urbi.
Dig.1.13.0. De officio quaestoris.
Dig.1.14.0. De officio praetorum.
Dig.1.15.0. De officio praefecti vigilum.
Dig.1.16.0. De officio proconsulis et legati.
Dig.1.17.0. De officio praefecti augustalis.
Dig.1.18.0. De officio praesidis.
Dig.1.19.0. De officio procuratoris caesaris vel rationalis.
Dig.1.20.0. De officio iuridici.
Dig.1.21.0. De officio eius, cui mandata est iurisdictio.
Dig.1.22.0. De officio adsessorum.

Liber Secundus
Dig.2.1.0. De iurisdictione.
Dig.2.2.0. Quod quisque iuris in alterum statuerit, ut ipse eodem iure utatur.
Dig.2.3.0. I quis ius dicenti non obtemperaverit.
Dig.2.4.0. De in ius vocando.
Dig.2.5.0. Si quis in ius vocatus non ierit sive quis eum vocaverit, quem ex edicto non debuerit.
Dig.2.6.0. In ius vocati ut eant aut satis vel cautum dent.
Dig.2.7.0. Ne quis eum qui in ius vocabitur vi eximat.
Dig.2.8.0. Qui satisdare cogantur vel iurato promittant vel suae promissioni committantur.
Dig.2.9.0. Si ex noxali causa agatur, quemadmodum caveatur.
Dig.2.10.0. De eo per quem factum erit quominus quis in iudicio sistat.
Dig.2.11.0. Si quis cautionibus in iudicio sistendi causa factis non obtemperaverit.
Dig.2.12.0. De feriis et dilationibus et diversis temporibus.
Dig.2.13.0. De edendo.
Dig.2.14.0. De pactis.
Dig.2.15.0. De transactionibus.

Liber Tertius
Dig.3.1.0. De postulando.
Dig.3.2.0. De his qui notantur infamia.
Dig.3.3.0. De procuratoribus et defensoribus.
Dig.3.4.0. Quod cuiuscumque universitatis nomine vel contra eam agatur.
Dig.3.5.0. De negotiis gestis.
Dig.3.6.0. De calumniatoribus.

Liber Quartus
Dig.4.1.0. De in integrum restitutionibus.
Dig.4.2.0. Quod metus causa gestum erit.
Dig.4.3.0. De dolo malo.
Dig.4.4.0. De minoribus viginti quinque annis.
Dig.4.5.0. De capite minutis.
Dig.4.6.0. Ex quibus causis maiores viginti quinque annis in integrum restituuntur.
Dig.4.7.0. De alienatione iudicii mutandi causa facta.
Dig.4.8.0. De receptis: qui arbitrium receperint ut sententiam dicant.
Dig.4.9.0. Nautae caupones stabularii ut recepta restituant.

Dig.4.1.0. De in integrum restitutionibus.
Dig.4.1.1
Ulpianus 11 ad ed.
Utilitas huius tituli non eget commendatione, ipse enim se ostendit. nam sub hoc titulo plurifariam praetor hominibus vel lapsis vel circumscriptis subvenit, sive metu sive calliditate sive aetate sive absentia inciderunt in captionem.
Dig.4.1.2
Paulus 1 sent.
Sive per status mutationem aut iustum errorem.
Dig.4.1.3
Modestinus 8 pand.
Omnes in integrum restitutiones causa cognita a praetore promittuntur, scilicet ut iustitiam earum causarum examinet, an verae sint, quarum nomine singulis subvenit.
Dig.4.1.4
Callistratus 1 ed. monit.
Scio illud a quibusdam observatum, ne propter satis minimam rem vel summam, si maiori rei vel summae praeiudicetur, audiatur is qui in integrum restitui postulat.
Dig.4.1.5
Paulus 7 ad ed.
Nemo videtur re exclusus, quem praetor in integrum se restituturum polliceatur.
Dig.4.1.6
Ulpianus 13 ad ed.
Non solum minoris, verum eorum quoque, qui rei publicae causa afuerunt, item omnium, qui ipsi potuerunt restitui in integrum, successores in integrum restitui possunt, et ita saepissime est constitutum. sive igitur heres sit sive is cui hereditas restituta est sive filii familias militis successor, in integrum restitui poterit. proinde et si minor in servitutem redigatur vel ancilla fiat, dominis eorum dabitur non ultra tempus statutum in integrum restitutio. sed et si forte hic minor erat captus in hereditate quam adierit, iulianus libro septimo decimo digestorum scribit abstinendi facultatem dominum posse habere non solum aetatis beneficio, verum et si aetas non patrocinetur: quia non apiscendae hereditatis gratia legum beneficio usi sunt, sed vindictae gratia.
Dig.4.1.7pr.
Marcellus 3 dig.
Divus antoninus marcio avito praetori de succurrendo ei, qui absens rem amiserat, in hanc sententiam rescripsit: " etsi nihil facile mutandum est ex sollemnibus, tamen ubi aequitas evidens poscit, subveniendum est. itaque si citatus non respondit et ob hoc more pronuntiatum est, confestim autem pro tribunali te sedente adiit: existimari potest non sua culpa sed parum exaudita voce praeconis defuisse, ideoque restitui potest. "
Dig.4.1.7.1
Marcellus 3 dig.
Nec intra has solum species consistet huius generis auxilium: etenim deceptis sine culpa sua, maxime si fraus ab adversario intervenerit, succurri oportebit, cum etiam de dolo malo actio competere soleat, et boni praetoris est potius restituere litem, ut et ratio aequitatis postulabit, quam actionem famosam constituere, ad quam tunc demum descendendum est, cum remedio locus esse non potest.
Dig.4.1.8
Macer 2 de appellat.
Inter minores viginti quinque annis et eos qui rei publicae causa absunt hoc interest, quod minores annis etiam qui per tutores curatoresve suos defensi sunt, nihilo minus in integrum contra rem publicam restituuntur, cognita scilicet causa: ei vero qui rei publicae causa absit, ceteris quoque qui in eadem causa habentur, si per procuratores suos defensi sunt, hactenus in integrum restitutione subveniri solet, ut appellare his permittatur.

Dig.4.3.0. De dolo malo.
Dig.4.3.1pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Hoc edicto praetor adversus varios et dolosos, qui aliis offuerunt calliditate quadam, subvenit, ne vel illis malitia sua sit lucrosa vel istis simplicitas damnosa.
Dig.4.3.1.1
Ulpianus 11 ad ed.
Verba autem edicti talia sunt: " quae dolo malo facta esse dicentur, si de his rebus alia actio non erit et iusta causa esse videbitur, iudicium dabo. "
Dig.4.3.1.2
Ulpianus 11 ad ed.
Dolum malum servius quidem ita definiit machinationem quandam alterius decipiendi causa, cum aliud simulatur et aliud agitur. labeo autem posse et sine simulatione id agi, ut quis circumveniatur: posse et sine dolo malo aliud agi, aliud simulari, sicuti faciunt, qui per eiusmodi dissimulationem deserviant et tuentur vel sua vel aliena: itaque ipse sic definiit dolum malum esse omnem calliditatem fallaciam machinationem ad circumveniendum fallendum decipiendum alterum adhibitam. labeonis definitio vera est.
Dig.4.3.1.3
Ulpianus 11 ad ed.
Non fuit autem contentus praetor dolum dicere, sed adiecit malum, quoniam veteres dolum etiam bonum dicebant et pro sollertia hoc nomen accipiebant, maxime si adversus hostem latronemve quis machinetur.
Dig.4.3.1.4
Ulpianus 11 ad ed.
Ait praetor: " si de his rebus alia actio non erit. " merito praetor ita demum hanc actionem pollicetur, si alia non sit, quoniam famosa actio non temere debuit a praetore decerni, si sit civilis vel honoraria, qua possit experiri: usque adeo, ut et pedius libro octavo scribit, etiam si interdictum sit quo quis experiri, vel exceptio qua se tueri possit, cessare hoc edictum. idem et pomponius libro vicensimo octavo: et adicit, et si stipulatione tutus sit quis, eum actionem de dolo habere non posse, ut puta si de dolo stipulatum sit.
Dig.4.3.1.5
Ulpianus 11 ad ed.
Idem pomponius ait et si actionem in nos dari non oporteat, veluti si stipulatio tam turpis dolo malo facta sit, ut nemo daturus sit ex ea actionem, non debere laborare, ut habeam de dolo malo actionem, cum nemo sit adversus me daturus actionem.
Dig.4.3.1.6
Ulpianus 11 ad ed.
Idem pomponius refert labeonem existimare, etiam si quis in integrum restitui possit, non debere ei hanc actionem competere: et si alia actio tempore finita sit, hanc competere non debere, sibi imputaturo eo qui agere supersedit: nisi in hoc quoque dolus malus admissus sit ut tempus exiret.
Dig.4.3.1.7
Ulpianus 11 ad ed.
Si quis cum actionem civilem haberet vel honorariam, in stipulatum deductam acceptilatione vel alio modo sustulerit, de dolo experiri non poterit, quoniam habuit aliam actionem: nisi in amittenda actione dolum malum passus est.
Dig.4.3.1.8
Ulpianus 11 ad ed.
Non solum autem si adversus eum sit alia actio, adversus quem de dolo quaeritur,
Dig.4.3.2
Paulus 11 ad ed.
Vel ab eo res servari poterit,
Dig.4.3.3
Ulpianus 11 ad ed.
Non habet hoc edictum locum, verum etiam si adversus alium.
Dig.4.3.4
Paulus 11 ad ed.
Sit actio vel si ab alio res mihi servari potest.
Dig.4.3.5
Ulpianus 11 ad ed.
Ideoque si quis pupillus a titio, tutore auctore colludente, circumscriptus sit, non debere eum de dolo actionem adversus titium habere, cum habeat tutelae actionem, per quam consequatur quod sua intersit. plane si tutor solvendo non sit, dicendum erit de dolo actionem dari ei.
Dig.4.3.6
Gaius 4 ad ed. provinc.
Nam is nullam videtur actionem habere, cui propter inopiam adversarii inanis actio est.
Dig.4.3.7pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Et eleganter pomponius haec verba " si alia actio non sit" sic excipit, quasi res alio modo ei ad quem ea res pertinet salva esse non poterit. nec videtur huic sententiae adversari, quod iulianus libro quarto scribit, si minor annis viginti quinque consilio servi circumscriptus eum vendidit cum peculio emptorque eum manumisit, dandam in manumissum de dolo actionem ( hoc enim sic accipimus carere dolo emptorem, ut ex empto teneri non possit) aut nullam esse venditionem, si in hoc ipso ut venderet circumscriptus est. et quod minor proponitur, non inducit in integrum restitutionem: nam adversus manumissum nulla in integrum restitutio potest locum habere.
Dig.4.3.7.1
Ulpianus 11 ad ed.
Secundum quae et si poenali actione indemnitati eius consuli possit, dicendum erit cessare de dolo actionem.
Dig.4.3.7.2
Ulpianus 11 ad ed.
Pomponius autem, etiam si popularis actio sit, cessare de dolo ait actionem.
Dig.4.3.7.3
Ulpianus 11 ad ed.
Non solum autem si alia actio non sit, sed et si dubitetur an alia sit, putat labeo de dolo dandam actionem et adfert talem speciem. qui servum mihi debebat vel ex venditione vel ex stipulatu, venenum ei dedit et sic eum tradidit: vel fundum, et dum tradit, imposuit ei servitutem vel aedificia diruit, arbores excidit vel extirpavit: ait labeo, sive cavit de dolo sive non, dandam in eum de dolo actionem, quoniam si cavit, dubium est, an competat ex stipulatu actio. sed est verius, si quidem de dolo cautum est, cessare actionem de dolo, quoniam est ex stipulatu actio: si non est cautum, in ex empto quidem actione cessat de dolo actio, quoniam est ex empto, in ex stipulatu de dolo actio necessaria est.
Dig.4.3.7.4
Ulpianus 11 ad ed.
Si servum usurarium proprietarius occidit, legis aquiliae actioni et ad exhibendum accedit, si possidens proprietarius occidit, ideoque cessat de dolo actio.
Dig.4.3.7.5
Ulpianus 11 ad ed.
Item si servum legatum heres ante aditam hereditatem occiderit, quoniam priusquam factus sit legatarii, interemptus est, cessat legis aquiliae actio: de dolo autem actio, quocumque tempore eum occiderit, cessat, quia ex testamento actio competit.
Dig.4.3.7.6
Ulpianus 11 ad ed.
Si quadrupes tua dolo alterius damnum mihi dederit, quaeritur, an de dolo habeam adversus eum actionem. et placuit mihi, quod labeo scribit, si dominus quadrupedis non sit solvendo, dari debere de dolo, quamvis, si noxae deditio sit secuta, non puto dandam nec in id quod excedit.
Dig.4.3.7.7
Ulpianus 11 ad ed.
Idem labeo quaerit, si compeditum servum meum ut fugeret solveris, an de dolo actio danda sit? et ait quintus apud eum notans: si non misericordia ductus fecisti, furti teneris: si misericordia, in factum actionem dari debere.
Dig.4.3.7.8
Ulpianus 11 ad ed.
Servus pactionis pro libertate reum domino dedit ea condicione, ut post libertatem transferatur in eum obligatio: manumissus non patitur in se obligationem transferri. pomponius scribit locum habere de dolo actionem. sed si per patronum stabit, quo minus obligatio transferatur, dicendum ait patronum exceptione a reo summovendum. ego moveor: quemadmodum de dolo actio dabitur, cum sit alia actio? nisi forte quis dicat, quoniam exceptione patronus summoveri potest, si agat cum reo, debere dici, quasi nulla actio sit quae exceptione repellitur, de dolo decernendam: atquin patronus tunc summovetur, si nolit expromissorem ipsum manumissum accipere. expromissori plane adversus manumissum dari debebit de dolo: aut si non sit solvendo expromissor, domino dabitur.
Dig.4.3.7.9
Ulpianus 11 ad ed.
Si dolo malo procurator passus sit vincere adversarium meum, ut absolveretur, an de dolo mihi actio adversus eum qui vicit competat, potest quaeri. et puto non competere, si paratus sit reus transferre iudicium sub exceptione hac " si collusum est": alioquin de dolo actio erit danda, scilicet si cum procuratore agi non possit, quia non esset solvendo.
Dig.4.3.7.10
Ulpianus 11 ad ed.
Idem pomponius refert caecidianum praetorem non dedisse de dolo actionem adversus eum, qui adfirmaverat idoneum esse eum, cui mutua pecunia dabatur, quod verum est: nam nisi ex magna et evidenti calliditate non debet de dolo actio dari.
Dig.4.3.8
Gaius 4 ad ed. provinc.
Quod si cum scires eum facultatibus labi, tui lucri gratia adfirmasti mihi idoneum esse, merito adversus te, cum mei decipiendi gratia alium falso laudasti, de dolo iudicium dandum est.
Dig.4.3.9pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Si quis adfirmavit minimam esse hereditatem et ita eam ab herede emit, non est de dolo actio, cum ex vendito sufficiat.
Dig.4.3.9.1
Ulpianus 11 ad ed.
Si autem mihi persuaseris, ut repudiem hereditatem, quasi minus solvendo sit, vel ut optem servum, quasi melior eo in familia non sit: dico de dolo dandam, si callide hoc feceris.
Dig.4.3.9.2
Ulpianus 11 ad ed.
Item si tabulae testamenti, ne de inofficioso diceretur, diu suppressae sint, mox mortuo filio prolatae, heredes filii adversus eos qui suppresserunt et lege cornelia et de dolo posse experiri.
Dig.4.3.9.3
Ulpianus 11 ad ed.
Labeo libro trigensimo septimo posteriorum scribit, si oleum tuum quasi suum defendat titius, et tu hoc oleum deposueris apud seium, ut is hoc venderet et pretium servaret, donec inter vos deiudicetur cuius oleum esset, neque titius velit iudicium accipere: quoniam neque mandati neque sequestraria seium convenire potes nondum impleta condicione depositionis, de dolo adversus titium agendum. sed pomponius libro vicensimo septimo posse cum sequestre praescriptis verbis actione agi, vel si is solvendo non sit, cum titio de dolo. quae distinctio vera esse videtur.
Dig.4.3.9.4
Ulpianus 11 ad ed.
Et si servum pigneratum noxae mihi dederis per iudicem et sis absolutus: de dolo teneris, si apparuerit esse eum pigneri datum.
Dig.4.3.9.4a
Ulpianus 11 ad ed.
Haec de dolo actio noxalis erit: ideo labeo quoque libro trigensimo praetoris peregrini scribit de dolo actionem servi nomine interdum de peculio, interdum noxalem dari. nam si ea res est, in quam dolus commissus est, ex qua de peculio daretur actio, et nunc in peculio dandam: sin vero ea sit, ex qua noxalis, hoc quoque noxale futurum.
Dig.4.3.9.5
Ulpianus 11 ad ed.
Merito causae cognitionem praetor inseruit: neque enim passim haec actio indulgenda est. nam ecce in primis, si modica summa sit,
Dig.4.3.10
Paulus 11 ad ed.
Id est usque ad duos aureos,
Dig.4.3.11pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Non debet dari.
Dig.4.3.11.1
Ulpianus 11 ad ed.
Et quibusdam personis non dabitur, ut puta liberis vel libertis adversus parentes patronosve, cum sit famosa. sed nec humili adversus eum qui dignitate excellet debet dari: puta plebeio adversus consularem receptae auctoritatis, vel luxurioso atque prodigo aut alias vili adversus hominem vitae emendatioris. et ita labeo. quid ergo est ? in horum persona dicendum est in factum verbis temperandam actionem dandam, ut bonae fidei mentio fiat,
Dig.4.3.12
Paulus 11 ad ed.
Ne ex dolo suo lucrentur.
Dig.4.3.13pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Heredibus tamen harum personarum, item adversus heredes de dolo actio erit danda.
Dig.4.3.13.1
Ulpianus 11 ad ed.
Item in causae cognitione versari labeo ait, ne in pupillum de dolo detur actio, nisi forte nomine hereditario conveniatur. ego arbitror et ex suo dolo conveniendum, si proximus pubertati est, maxime si locupletior ex hoc factus est.
Dig.4.3.14
Paulus 11 ad ed.
Quid enim, si impetraverit a procuratore petitoris, ut ab eo absolveretur, vel si de tutore mentitus pecuniam accepit, vel alia similia admisit, quae non magnam machinationem exigunt?
Dig.4.3.15pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Sed et ex dolo tutoris, si factus est locupletior, puto in eum dandam actionem, sicut exceptio datur.
Dig.4.3.15.1
Ulpianus 11 ad ed.
Sed an in municipes de dolo detur actio, dubitatur. et puto ex suo quidem dolo non posse dari: quid enim municipes dolo facere possunt? sed si quid ad eos pervenit ex dolo eorum, qui res eorum administrant, puto dandam. de dolo autem decurionum in ipsos decuriones dabitur de dolo actio.
Dig.4.3.15.2
Ulpianus 11 ad ed.
Item si quid ex dolo procuratoris ad dominum pervenit, datur in dominum de dolo actio in quantum ad eum pervenit: nam procurator ex dolo suo procul dubio tenetur.
Dig.4.3.15.3
Ulpianus 11 ad ed.
In hanc actione designari oportet, cuius dolo factum sit, quamvis in metu non sit necesse.
Dig.4.3.16
Paulus 11 ad ed.
Item exigit praetor, ut comprehendatur, quid dolo malo factum sit: scire enim debet actor, in qua re circumscriptus sit, nec in tanto crimine vagari.
Dig.4.3.17pr.
Ulpianus 11 ad ed.
Si plures dolo fecerint et unus restituerit, omnes liberantur: quod si unus quanti ea res est praestiterit, puto adhuc ceteros liberari.
Dig.4.3.17.1
Ulpianus 11 ad ed.
Haec actio in heredem et ceteros successores datur dumtaxat de eo quod ad eos pervenit.
Dig.4.3.18pr.
Paulus 11 ad ed.
Arbitrio iudicis in hac quoque actione restitutio comprehenditur: et nisi fiat restitutio, sequitur condemnatio quanti ea res est. ideo autem et hic et in metus causa actione certa quantitas non adicitur, ut possit per contumaciam suam tanti reus condemnari, quanti actor in litem iuraverit: sed officio iudicis debet in utraque actione taxatione iusiurandum refrenari.
Dig.4.3.18.1
Paulus 11 ad ed.
Non tamen semper in hoc iudicio arbitrio iudicis dandum est: quid enim si manifestum sit restitui non posse ( veluti si servus dolo malo traditus defunctus sit) ideoque protinus condemnari debeat in id quod intersit actoris?
Dig.4.3.18.2
Paulus 11 ad ed.
Si dominus proprietatis insulam, cuius usus fructus legatus erat, incenderit, non est de dolo actio, quoniam aliae ex hoc oriuntur actiones.
Dig.4.3.18.3
Paulus 11 ad ed.
De eo qui sciens commodasset pondera, ut venditor emptori merces adpenderet, trebatius de dolo dabat actionem. atquin si maiora pondera commodavit, id quod amplius mercis datum est repeti condictione potest, si minora, ut reliqua merx detur ex empto agi potest: nisi si ea condictione merx venit, ut illis ponderibus traderetur, cum ille decipiendi causa adfirmasset se aequa pondera habere.
Dig.4.3.18.4
Paulus 11 ad ed.
Dolo cuius effectum est, ut lis temporibus legitimis transactis pereat: trebatius ait de dolo dandum iudicium, non ut arbitrio iudicis res restituatur, sed ut tantum actor consequatur, quanti eius interfuerit id non esse factum, ne aliter observantibus lex circumscribatur.
Dig.4.3.18.5
Paulus 11 ad ed.
Si servum, quem tu mihi promiseras, alius occiderit, de dolo malo actionem in eum dandam plerique recte putant, quia tu a me liberatus sis: ideoque legis aquiliae actio tibi denegabitur.
Dig.4.3.19
Papinianus 37 quaest.
Si fideiussor promissum animal ante moram occiderit, de dolo actionem reddi adversus eum oportere neratius priscus et iulianus responderunt, quoniam debitore liberato per consequentias ipse quoque dimittitur.
Dig.4.3.20pr.
Paulus 11 ad ed.
Servus tuus cum tibi deberet nec solvendo esset, hortatu tuo pecuniam mutuam a me accepit et tibi solvit: labeo ait de dolo malo actionem in te dandam, quia nec de peculio utilis sit, cum in peculio nihil sit, nec in rem domini versum videatur, cum ob debitum dominus acceperit.
Dig.4.3.20.1
Paulus 11 ad ed.
Si persuaseris mihi nullam societatem tibi fuisse cum eo, cui heres sum, et ob id iudicio absolvi te passus sim: dandam mihi de dolo actionem iulianus scribit.
Dig.4.3.21
Ulpianus 11 ad ed.
Quod si deferente me iuraveris et absolutus sis, postea periurium fuerit adprobatum, labeo ait de dolo actionem in eum dandam: pomponius autem per iusiurandum transactum videri, quam sententiam et Marcellus libro octavo digestorum probat: stari enim religioni debet.
Dig.4.3.22
Paulus 11 ad ed.
Nam sufficit periurii poena.
Dig.4.3.23
Gaius 4 ad ed. provinc.
Si legatarius, cui supra modum legis falcidiae legatum est, heredi adhuc ignoranti substantiam hereditatis ultro iurando vel quadam alia fallacia persuaserit, tamquam satis abundeque ad solida legata solvenda sufficiat hereditas, atque eo modo solida legata fuerit consecutus: datur de dolo actio.
Dig.4.3.24
Ulpianus 11 ad ed.
Si dolo acciderit eius, qui verba faciebat pro eo, qui de libertate contendebat, quo minus praesente adversario secundum libertatem pronuntietur, puto statim de dolo dandam in eum actionem, quia semel pro libertate dictam sententiam retractari non oportet.
Dig.4.3.25
Paulus 11 ad ed.
Cum a te pecuniam peterem eoque nomine iudicium acceptum est, falso mihi persuasisti, tamquam eam pecuniam servo meo aut procuratori solvisses, eoque modo consecutus es, ut consentiente me absolveris: quaerentibus nobis, an in te doli iudicium dari debeat, placuit de dolo actionem non dari, quia alio modo mihi succurri potest: nam ex integro agere possum et si obiciatur exceptio rei iudicatae, replicatione iure uti potero.
Dig.4.3.26
Gaius 4 ad ed. provinc.
In heredem eatenus daturum se eam actionem proconsul pollicetur, quatenus ad eum pervenerit, id est quatenus ex ea re locupletior ad eum hereditas venerit.
Dig.4.3.27
Paulus 11 ad ed.
Dolove malo eius factum est, quo minus pervenerit.
Dig.4.3.28
Gaius 4 ad ed. provinc.
Itaque si accepto lata sit tibi pecunia, omnimodo cum herede tuo agetur. at si res tibi tradita sit, si quidem mortuo te ea res extitit, agetur cum herede tuo, si minus, non agetur. sed utique in heredem perpetuo dabitur, quia non debet lucrari ex alieno damno. cui conveniens est, ut et in ipso, qui dolo commiserit, in id quod locupletior esset perpetuo danda sit in factum actio.
Dig.4.3.29
Paulus 11 ad ed.
Sabinus putat calculi ratione potius quam maleficii heredem conveniri, denique famosum non fieri: ideoque in perpetuum teneri oportere.
Dig.4.3.30
Ulpianus 11 ad ed.
Neque causae cognitio in heredis persona erit necessaria.
Dig.4.3.31
Proculus 2 epist.
Cum quis persuaserit familiae meae, ut de possessione decedat, possessio quidem non amittitur, sed de dolo malo iudicium in eum competit, si quid damni mihi accesserit.
Dig.4.3.32
Scaevola 2 dig.
Filius legatum sibi servum per praeceptionem rogatus manumittere post certum tempus, posteaquam rationes ipsi et coheredibus fratribus reddidisset, ante diem et ante redditas rationes ad libertatem vindicta manumittendo perduxerat: quaesitum est, an ex fideicommisso fratribus tenetur, ut rationes eorum pro portionibus redderet. respondi, cum liberum fecisset, ex causa quidem fideicommissi non teneri: verum si ideo properasset manumittere, ne rationes fratribus redderet, posse de dolo actionem in eum exercere.
Dig.4.3.33
Ulpianus 4 opin.
Rei, quam venalem possessor habebat, litem proprietatis adversarius movere coepit et posteaquam oportunitatem emptoris, cui venundari potuit, peremit, destitit: placuit possessori hoc nomine actionem in factum cum sua indemnitate competere.
Dig.4.3.34
Ulpianus 42 ad sab.
Si cum mihi permisisses saxum ex fundo tuo eicere vel cretam vel harenam fodere, et sumptum in hanc rem fecerim, et non patiaris me tollere: nulla alia quam de dolo malo actio locum habebit.
Dig.4.3.35
Ulpianus 30 ad ed.
Si quis tabulas testamenti apud se depositas post mortem testatoris delevit vel alio modo corruperit, heres scriptus habebit adversus eum actionem de dolo. sed et his, quibus legata data sunt, danda erit de dolo actio.
Dig.4.3.36
Marcianus 2 reg.
Si duo dolo malo fecerint, invicem de dolo non agent.
Dig.4.3.37
Ulpianus 44 ad sab.
Quod venditor ut commendet dicit, sic habendum, quasi neque dictum neque promissum est. si vero decipiendi emptoris causa dictum est, aeque sic habendum est, ut non nascatur adversus dictum promissumve actio, sed de dolo actio.
Dig.4.3.38
Ulpianus 5 opin.
Quidam debitor epistulam quasi a titio mitti creditori suo effecit, ut ipse liberetur: hac epistula creditor deceptus aquiliana stipulatione et acceptilatione liberavit debitorem: postea epistula falsa vel inani reperta creditor maior quidem annis viginti quinque de dolo habebit actionem, minor autem in integrum restituetur.
Dig.4.3.39
Gaius 27 ad ed. provinc.
Si te titio optuleris de ea re quam non possidebas in hoc ut alius usucapiat, et iudicatum solvi satisdederis: quamvis absolutus sis, de dolo malo tamen teneberis: et ita sabino placet.
Dig.4.3.40
Furius 1 ad ed.
Is, qui decepit aliquem, ut hereditatem non idoneam adiret, de dolo tenebitur, nisi fortasse ipse creditor erat et solus erat: tunc enim sufficit contra eum doli mali exceptio.

Dig.4.5.0. De capite minutis.
Dig.4.5.1
Gaius 4 ad ed. provinc.
Capitis minutio est status permutatio.
Dig.4.5.2pr.
Ulpianus 12 ad ed.
Pertinet hoc edictum ad eas capitis deminutiones, quae salva civitate contingunt. ceterum sine amissione civitatis sive libertatis amissione contingat capitis deminutio, cessabit edictum neque possunt hi penitus conveniri: dabitur plane actio in eos, ad quos bona pervenerunt eorum.
Dig.4.5.2.1
Ulpianus 12 ad ed.
Ait praetor: " qui quaeve, posteaquam quid cum his actum contractumve sit, capite deminuti deminutae esse dicentur, in eos easve perinde, quasi id factum non sit, iudicium dabo".
Dig.4.5.2.2
Ulpianus 12 ad ed.
Hi qui capite minuuntur ex his causis, quae capitis deminutionem praecesserunt, manent obligati naturaliter: ceterum si postea, imputare quis sibi debebit cur contraxerit, quantum ad verba huius edicti pertinet. sed interdum, si contrahatur cum his post capitis deminutionem, danda est actio: et quidem si adrogatus sit, nullus labor: nam perinde obligabitur ut filius familias.
Dig.4.5.2.3
Ulpianus 12 ad ed.
Nemo delictis exuitur, quamvis capite minutus sit.
Dig.4.5.2.4
Ulpianus 12 ad ed.
Ei, qui debitorem suum adrogavit, non restituitur actio in eum, postquam sui iuris fiat.
Dig.4.5.2.5
Ulpianus 12 ad ed.
Hoc iudicium perpetuum est et in heredes et heredibus datur.
Dig.4.5.3pr. Paulus 11 ad ed.
Liberos qui adrogatum parentem sequuntur placet minui caput, cum in aliena potestate sint et cum familiam mutaverint.
Dig.4.5.3.1
Paulus 11 ad ed.
Emancipato filio et ceteris personis capitis minutio manifesto accidit, cum emancipari nemo possit nisi in imaginariam servilem causam deductus: aliter atque cum servus manumittitur, quia servile caput nullum ius habet ideoque nec minui potest:
Dig.4.5.4
Modestinus 1 pand.
Hodie enim incipit statum habere.
Dig.4.5.5pr.
Paulus 11 ad ed.
Amissione civitatis fit capitis minutio, ut in aqua et igni interdictione.
Dig.4.5.5.1
Paulus 11 ad ed.
Qui deficiunt, capite minuuntur ( deficere autem dicuntur, qui ab his, quorum sub imperio sunt, desistunt et in hostium numerum se conferunt): sed et hi, quos senatus hostes iudicavit vel lege lata: utique usque eo, ut civitatem amittant.
Dig.4.5.5.2
Paulus 11 ad ed.
Nunc respiciendum, quae capitis deminutione pereant: et primo de ea capitis deminutione, quae salva civitate accidit, per quam publica iura non interverti constat: nam manere magistratum vel senatorem vel iudicem certum est.
Dig.4.5.6
Ulpianus 51 ad sab.
Nam et cetera officia quae publica sunt, in eo non finiuntur: capitis enim minutio privata hominis et familiae eius iura, non civitatis amittit.
Dig.4.5.7pr.
Paulus 11 ad ed.
Tutelas etiam non amittit capitis minutio exceptis his, quae in iure alieno personis positis deferuntur. igitur testamento dati vel ex lege vel ex senatus consulto erunt nihilo minus tutores: sed legitimae tutelae ex duodecim tabulis intervertuntur eadem ratione, qua et hereditates exinde legitimae, quia adgnatis deferuntur, qui desinunt esse familia mutati. ex novis autem legibus et hereditates et tutelae plerumque sic deferuntur, ut personae naturaliter designentur: ut ecce deferunt hereditatem senatus consulta matri et filio.
Dig.4.5.7.1
Paulus 11 ad ed.
Iniuriarum et actionum ex delicto venientium obligationes cum capite ambulant.
Dig.4.5.7.2
Paulus 11 ad ed.
Si libertate adempta capitis deminutio subsecuta sit, nulli restitutioni adversus servum locus est, quia nec praetoria iurisdictione ita servus obligatur, ut cum eo actio sit: sed utilis actio adversus dominum danda est, ut iulianus scribit, et nisi in solidum defendatur, permittendum mihi est in bona quae habuit mitti.
Dig.4.5.7.3
Paulus 11 ad ed.
Item cum civitas amissa est, nulla restitutionis aequitas est adversus eum, qui amissis bonis et civitate relicta nudus exulat.
Dig.4.5.8
Gaius 4 ad ed. provinc.
Eas obligationes, quae naturalem praestationem habere intelleguntur, palam est capitis deminutione non perire, quia civilis ratio naturalia iura corrumpere non potest. itaque de dote actio, quia in bonum et aequum concepta est, nihilo minus durat etiam post capitis deminutionem,
Dig.4.5.9
Paulus 11 ad ed.
Ut quandoque emancipata agat.
Dig.4.5.10
Modestinus 8 diff.
Legatum in annos singulos vel menses singulos relictum, vel si habitatio legetur, morte quidem legatarii legatum intercidit, capitis deminutione tamen interveniente perseverat: videlicet quia tale legatum in facto potius quam in iure consistit.
Dig.4.5.11
Paulus 2 ad sab.
Capitis deminutionis tria genera sunt, maxima media minima: tria enim sunt quae habemus, libertatem civitatem familiam. igitur cum omnia haec amittimus, hoc est libertatem et civitatem et familiam, maximam esse capitis deminutionem: cum vero amittimus civitatem, libertatem retinemus, mediam esse capitis deminutionem: cum et libertas et civitas retinetur, familia tantum mutatur, minimam esse capitis deminutionem constat.

Dig.4.9.0. Nautae caupones stabularii ut recepta restituant.
Dig.4.9.1pr.
Ulpianus 14 ad ed. Ait praetor: " nautae caupones stabularii quod cuiusque salvum fore receperint nisi restituent, in eos iudicium dabo".
Dig.4.9.1.1
Ulpianus 14 ad ed.
Maxima utilitas est huius edicti, quia necesse est plerumque eorum fidem sequi et res custodiae eorum committere. ne quisquam putet graviter hoc adversus eos constitutum: nam est in ipsorum arbitrio, ne quem recipiant, et nisi hoc esset statutum, materia daretur cum furibus adversus eos quos recipiunt coeundi, cum ne nunc quidem abstineant huiusmodi fraudibus.
Dig.4.9.1.2
Ulpianus 14 ad ed.
Qui sunt igitur, qui teneantur, videndum est. ait praetor " nautae". nautam accipere debemus eum qui navem exercet: quamvis nautae appellantur omnes, qui navis navigandae causa in nave sint: sed de exercitore solummodo praetor sentit. nec enim debet, inquit pomponius, per remigem aut mesonautam obligari, sed per se vel per navis magistrum: quamquam si ipse alicui e nautis committi iussit, sine dubio debeat obligari.
Dig.4.9.1.3
Ulpianus 14 ad ed.
Et sunt quidam in navibus, qui custodiae gratia navibus praeponuntur, ut naufulakes et diaetarii. si quis igitur ex his receperit, puto in exercitorem dandam actionem, quia is, qui eos huiusmodi officio praeponit, committi eis permittit, quamquam ipse navicularius vel magister id faciat, quod xeirembolon appellant. sed et si hoc non exercet, tamen de recepto navicularius tenebitur.
Dig.4.9.1.4
Ulpianus 14 ad ed. De exercitoribus ratium, item lyntrariis nihil cavetur: sed idem constitui oportere labeo scribit, et hoc iure utimur. Dig.4.9.1.5
Ulpianus 14 ad ed.
Caupones autem et stabularios aeque eos accipiemus, qui cauponam vel stabulum exercent, institoresve eorum. ceterum si qui opera mediastini fungitur, non continetur, ut puta atriarii et focarii et his similes. Dig.4.9.1.6
Ulpianus 14 ad ed.
Ait praetor: " quod cuiusque ^ cuius^ salvum fore receperint": hoc est quamcumque rem sive mercem receperint. inde apud vivianum relatum est ad eas quoque res hoc edictum pertinere, quae mercibus accederent, veluti vestimenta quibus in navibus uterentur et cetera quae ad cottidianum usum habemus.
Dig.4.9.1.7
Ulpianus 14 ad ed.
Item pomponius libro trigensimo quarto scribit parvi referre, res nostras an alienas intulerimus, si tamen nostra intersit salvas esse: etenim nobis magis, quam quorum sunt, debent solvi. et ideo si pignori merces accepero ob pecuniam nauticam, mihi magis quam debitori nauta tenebitur, si ante eas suscepit.
Dig.4.9.1.8
Ulpianus 14 ad ed.
Recipit autem salvum fore utrum si in navem res missae ei adsignatae sunt: an et si non sint adsignatae, hoc tamen ipso, quod in navem missae sunt, receptae videntur? et puto omnium eum recipere custodiam, quae in navem illatae sunt, et factum non solum nautarum praestare debere, sed et vectorum,
Dig.4.9.2
Gaius 5 ad ed. provinc.
Sicut et caupo viatorum.
Dig.4.9.3pr.
Ulpianus 14 ad ed.
Et ita de facto vectorum etiam pomponius libro trigensimo quarto scribit. idem ait, etiamsi nondum sint res in navem receptae, sed in litore perierint, quas semel recepit, periculum ad eum pertinere.
Dig.4.9.3.1
Ulpianus 14 ad ed.
Ait praetor: " nisi restituent, in eos iudicium dabo". ex hoc edicto in factum actio proficiscitur. sed an sit necessaria, videndum, quia agi civili actione ex hac causa poterit: si quidem merces intervenerit, ex locato vel conducto: sed si tota navis locata sit, qui conduxit ex conducto etiam de rebus quae desunt agere potest: si vero res perferendas nauta conduxit, ex locato convenietur: sed si gratis res susceptae sint, ait pomponius depositi agi potuisse. miratur igitur, cur honoraria actio sit inducta, cum sint civiles: nisi forte, inquit, ideo, ut innotesceret praetor curam agere reprimendae improbitatis hoc genus hominum: et quia in locato conducto culpa, in deposito dolus dumtaxat praestatur, at hoc edicto omnimodo qui receperit tenetur, etiam si sine culpa eius res periit vel damnum datum est, nisi si quid damno fatali contingit. inde labeo scribit, si quid naufragio aut per vim piratarum perierit, non esse iniquum exceptionem ei dari. idem erit dicendum et si in stabulo aut in caupona vis maior contigerit.
Dig.4.9.3.2
Ulpianus 14 ad ed.
Eodem modo tenentur caupones et stabularii, quo exercentes negotium suum recipiunt: ceterum si extra negotium receperunt, non tenebuntur.
Dig.4.9.3.3
Ulpianus 14 ad ed.
Si filius familias aut servus receperit et voluntas patris domini intervenit, in solidum erit conveniendus. item si servus exercitoris subripuit vel damnum dedit, noxalis actio cessabit, quia ob receptum suo nomine dominus convenitur. sin vero sine voluntate exerceant, de peculio dabitur.
Dig.4.9.3.4
Ulpianus 14 ad ed.
Haec autem rei persecutionem continet, ut pomponius ait, et ideo et in heredem et perpetuo datur.
Dig.4.9.3.5
Ulpianus 14 ad ed. Novissime videndum, an eiusdem rei nomine et de recepto honoraria actione et furti agendum sit: et pomponius dubitat: sed magis est, ut vel officio iudicis vel doli exceptione alterutra esse contentus debeat.
Dig.4.9.4pr.
Paulus 13 ad ed.
Sed et ipsi nautae furti actio competit, cuius sit periculo, nisi si ipse subripiat et postea ab eo subripiatur, aut alio subripiente ipse nauta solvendo non sit.
Dig.4.9.4.1
Paulus 13 ad ed.
Si nauta nautae, stabularius stabularii, caupo cauponis receperit, aeque tenebitur.
Dig.4.9.4.2
Paulus 13 ad ed.
Vivianus dixit etiam ad eas res hoc edictum pertinere, quae post impositas merces in navem locatasque inferentur, etsi earum vectura non debetur, ut vestimentorum, penoris cottidiani, quia haec ipsa ceterarum rerum locationi accedunt.
Dig.4.9.5pr.
Gaius 5 ad ed. provinc.
Nauta et caupo et stabularius mercedem accipiunt non pro custodia, sed nauta ut traiciat vectores, caupo ut viatores manere in caupona patiatur, stabularius ut permittat iumenta apud eum stabulari: et tamen custodiae nomine tenentur. nam et fullo et sarcinator non pro custodia, sed pro arte mercedem accipiunt, et tamen custodiae nomine ex locato tenentur.
Dig.4.9.5.1
Gaius 5 ad ed. provinc.
Quaecumque de furto diximus, eadem et de damno debent intellegi: non enim dubitari oportet, quin is, qui salvum fore recipit, non solum a furto, sed etiam a damno recipere videatur.
Dig.4.9.6pr.
Paulus 22 ad ed.
Licet gratis navigaveris vel in caupona gratis deverteris, non tamen in factum actiones tibi denegabuntur, si damnum iniuria passus es.
Dig.4.9.6.1
Paulus 22 ad ed.
Si servo meo in nave vel in caupona utaris et damnum mihi det vel furtum faciat, quamquam et furti actio et damni iniuria mecum sit, haec tamen actio, quia in factum est, etiam servi mei nomine adversus te competit. idem dicetur, et si communis sit: tu tamen quod mihi praestiteris eius nomine, vel communi dividundo vel pro socio actione, aut si partem eius vel totum conduxisti, etiam ex conducto habebis me obligatum.
Dig.4.9.6.2
Paulus 22 ad ed.
Sed si damnum in eo datum sit ab alio, qui in eadem nave vel caupona est, cuius factum praetor aestimare solet, non putat pomponius eius nomine hanc actionem utilem futuram.
Dig.4.9.6.3
Paulus 22 ad ed.
In factum actione caupo tenetur pro his, qui habitandi causa in caupona sunt: hoc autem non pertinet ad eum, qui hospitio repentino recipitur, veluti viator.
Dig.4.9.6.4
Paulus 22 ad ed.
Possumus autem furti vel damni iniuriae actione uti cum nautis, ut certi hominis factum arguamus: sed una contenti esse debebimus, et si cum exercitore egerimus, praestare ei debemus actiones nostras, quamvis ex conducto actio adversus eos competat exercitori. sed si absolutus sit exercitor hac actione, deinde agatur cum nauta, exceptio dabitur, ne saepius de eiusdem hominis admisso quaeratur. et contra, si de admisso unius hominis actum sit, deinde in factum actione agatur, exceptio dabitur.
Dig.4.9.7pr.
Ulpianus 18 ad ed.
Debet exercitor omnium nautarum suorum, sive liberi sint sive servi, factum praestare: nec immerito factum eorum praestat, cum ipse eos suo periculo adhibuerit. sed non alias praestat, quam si in ipsa nave damnum datum sit: ceterum si extra navem licet a nautis, non praestabit. item si praedixerit, ut unusquisque vectorum res suas servet neque damnum se praestaturum, et consenserint vectores praedictioni, non convenitur.
Dig.4.9.7.1
Ulpianus 18 ad ed.
Haec actio in factum in duplum est.
Dig.4.9.7.2
Ulpianus 18 ad ed.
Sed si quid nautae inter se damni dederint. hoc ad exercitorem non pertinet. sed si quis sit nauta et mercator, debiti illi dari: quod si quis quos volgo nautepibatas dicunt, et huic tenebitur, sed huius factum praestat, cum sit et nauta.

Dig.4.9.7.3
Ulpianus 18 ad ed. Si servus nautae damnum dederit, licet servus nauta non sit, aequissimum erit in exercitorem actionem utilem dare.
Dig.4.9.7.4
Ulpianus 18 ad ed.
Hac autem actione suo nomine exercitor tenetur, culpae scilicet suae qui tales adhibuit: et ideo et si decesserint, non relevabitur. servorum autem suorum nomine noxali dumtaxat tenetur: nam cum alienos adhibet, explorare eum oportet, cuius fidei, cuius innocentiae sint: in suis venia dignus est, si qualesquales ad instruendam navem adhibuerit.
Dig.4.9.7.5
Ulpianus 18 ad ed.
Si plures navem exerceant, unusquisque pro parte, qua navem exercet, convenitur.
Dig.4.9.7.6
Ulpianus 18 ad ed.
Haec iudicia quamvis honoraria sunt, tamen perpetua sunt: in heredem autem non dabuntur. proinde et si servus navem exercuit et mortuus est, de peculio non dabitur actio in dominum nec intra annum. sed cum voluntate patris vel domini servus vel filius exercent navem vel cauponam vel stabulum, puto etiam hanc actionem in solidum eos pati debere, quasi omnia, quae ibi contingunt, in solidum receperint.

Liber Quintus
Dig.5.1.0.R rubrica: de iudiciis: ubi quisque agere vel conveniri debeat.
Dig.5.2.0. De inofficioso testamento.
Dig.5.3.0. De hereditatis petitione.
Dig.5.4.0. Si pars hereditatis petatur.
Dig.5.5.0. De possessoria hereditatis petitione.
Dig.5.6.0. De fideicommissaria hereditatis petitione.

Liber Quartus-quadragesimus
Dig.44.1.0. De exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis.
Dig.44.2.0. De exceptione rei iudicatae.
Dig.44.3.0. De diversis temporalibus praescriptionibus et de accessionibus possessionum.
Dig.44.4.0. De doli mali et metus exceptione.
Dig.44.5.0. Quarum rerum actio non datur.
Dig.44.6.0. De litigiosis.
Dig.44.7.0. De obligationibus et actionibus.

Dig.44.1.0. De exceptionibus praescriptionibus et praeiudiciis.
Dig.44.1.1
Ulpianus 4 ad ed.
Agere etiam is videtur, qui exceptione utitur: nam reus in exceptione actor est.
Dig.44.1.2pr.
Ulpianus 74 ad ed.
Exceptio dicta est quasi quaedam exclusio, quae opponi actioni cuiusque rei solet ad excludendum id, quod in intentionem condemnationemve deductum est.
Dig.44.1.2.1
Ulpianus 74 ad ed.
Replicationes nihil aliud sunt quam exceptiones, et a parte actoris veniunt: quae quidem ideo necessariae sunt, ut exceptiones excludant: semper enim replicatio idcirco obicitur, ut exceptionem oppugnet.
Dig.44.1.2.2
Ulpianus 74 ad ed.
Illud tenendum est omnem exceptionem vel replicationem exclusoriam esse: exceptio actorem excludit, replicatio reum.
Dig.44.1.2.3
Ulpianus 74 ad ed.
Sed et contra replicationem solet dari triplicatio, et contra triplicationem rursus et deinceps multiplicantur nomina, dum aut reus aut actor obicit.
Dig.44.1.2.4
Ulpianus 74 ad ed.
Sane solemus dicere quasdam exceptiones esse dilatorias, quasdam peremptorias: ut puta dilatoria est exceptio, quae differt actionem, veluti procuratoria exceptio dilatoria est: nam qui dicit non licere procuratorio nomine agi, non prorsus litem infitiatur, sed personam evitat.
Dig.44.1.3
Gaius 1 ad ed. provinc.
Exceptiones aut perpetuae et peremptoriae sunt aut temporales et dilatoriae. perpetuae atque peremptoriae sunt, quae semper locum habent nec evitari possunt, qualis est doli mali et rei iudicatae et si quid contra legem senatusve consultum factum esse dicetur, item pacti conventi perpetui, id est ne omnino pecunia petatur. temporales atque dilatoriae sunt, quae non semper locum habent, sed evitari possunt, qualis est pacti conventi temporalis, id est ne forte intra quinquennium ageretur: procuratoriae quoque exceptiones dilatoriae sunt, quae evitari possunt.
Dig.44.1.4
Paulus 20 ad ed.
In pupillo, cui soluta est debita pecunia sine tutoris auctoritate, si quaeratur, an doli exceptione summoveri debeat, illud tempus inspicitur, an pecuniam vel ex ea aliquid habeat, quo petit.
Dig.44.1.5
Paulus 18 ad ed.
Is, qui dicit ^ dicet^ se iurasse, potest et aliis exceptionibus uti cum exceptione iurisiurandi vel aliis solis: pluribus enim defensionibus uti permittitur.
Dig.44.1.6
Paulus 71 ad ed.
Si rem legatam petat legatarius, de dolo testatoris excipitur: nam sicut heres, qui in universum ius succedit, summovetur exceptione, ita et legatarius debet summoveri quasi unius rei successor.
Dig.44.1.7pr.
Paulus 3 ad plaut.
Exceptiones, quae personae cuiusque cohaerent, non transeunt ad alios, veluti ea quam socius habet exceptionem " quod facere possit", vel parens patronusve, non competit fideiussori: sic mariti fideiussor post solutum matrimonium datus in solidum dotis nomine condemnatur.
Dig.44.1.7.1
Paulus 3 ad plaut.
Rei autem cohaerentes exceptiones etiam fideiussoribus competunt, ut rei iudicatae, doli mali, iurisiurandi, quod metus causa factum est. igitur et si reus pactus sit in rem, omnimodo competit exceptio fideiussori. intercessionis quoque exceptio, item quod libertatis onerandae causa petitur, etiam fideiussori competit. idem dicitur et si pro filio familias contra senatus consultum quis fideiusserit, aut pro minore viginti quinque annis circumscripto: quod si deceptus sit in re, tunc nec ipse ante habet auxilium, quam restitutus fuerit, nec fideiussori danda est exceptio.
Dig.44.1.8
Paulus 14 ad plaut.
Nemo prohibetur pluribus exceptionibus uti, quamvis diversae sunt.
Dig.44.1.9
Marcellus 3 dig.
Non utique existimatur confiteri de intentione adversarii is quocum agitur, quia exceptione utitur.
Dig.44.1.10
Modestinus 12 resp.
Modestinus respondit: res inter alios iudicata aliis non obest, nec si is, contra quem iudicatum est, heres exstiterit ei, contra quem nihil pronuntiatum est, hereditariam ^ hereditarium^ ei litem inferenti praescribi ex ea sententia posse, quam proprio nomine disceptans, antequam heres exstiterit, excepit.
Dig.44.1.11
Modestinus 13 resp.
Qui adgnitis instrumentis, quasi vera essent, solvit post sententiam iudicis, quaero, si postea cognita rei veritate et repertis falsis instrumentis accusare velit et probare falsa esse instrumenta, ex quibus conveniebatur, cum instrumentis subscripserat ex praecepto sive interlocutione iudicis, an praescriptio ei opponi possit? cum et principalibus constitutionibus manifeste cavetur, etsi res iudicata esset ex falsis instrumentis, si postea falsa inveniantur, nec rei iudicatae praescriptionem opponi. modestinus respondit ob hoc, quod per errorem solutio facta est vel cautio de solvendo interposita proponitur ex his instrumentis, quae nunc falsa dicuntur, praescriptioni locum non esse.
Dig.44.1.12
Ulpianus 38 ad ed.
Generaliter in praeiudiciis is actoris partes sustinet, qui habet intentionem secundum id quod intendit.
Dig.44.1.13
Iulianus 50 dig.
Si post litem de hereditate contestatam res singulae petantur, placet non obstare exceptionem " quod praeiudicium hereditati non fiat " : futuri enim iudicii, non facti nomine huiusmodi exceptiones comparatae sunt.
Dig.44.1.14
Alfenus 2 dig.
Filius familias peculiarem servum vendidit, pretium stipulatus est: is homo redhibitus et postea mortuus est. et pater eius pecuniam ab emptore petebat, quam filius stipulatus erat. placuit aequum esse in factum exceptionem eum obicere: " quod pecunia ob hominem illum expromissa est, qui redhibitus est".
Dig.44.1.15
Iulianus 4 ad urs. ferocem.
Adversus exceptionem iurisiurandi replicatio doli mali non debet dari, cum praetor id agere debet, ne de iureiurando cuiusquam quaeratur.
Dig.44.1.16
Africanus 9 quaest.
Fundum titianum possides, de cuius proprietate inter me et te controversia est, et dico praeterea viam ad eum per fundum sempronianum, quem tuum esse constat, deberi. si viam petam, exceptionem " quod praeiudicium praedio non fiat" utilem tibi fore putavit, videlicet quod non aliter viam mihi deberi probaturus sim, quam prius probaverim fundum titianum meum esse.
Dig.44.1.17
Paulus 70 ad ed.
Sed si ante viam, deinde fundum titianum petat, quia et diversa corpora sunt et causae restitutionum dispares, non nocebit exceptio.
Dig.44.1.18
Africanus 9 quaest.
Fundi, quem tu proprium tuum esse dicis, partem a te peto et volo simul iudicio quoque communi dividundo agere sub eodem iudice: item si eius fundi, quem tu possideas et ego proprium meum esse dicam, fructus condicere tibi velim: quaesitum est an exceptio " quod praeiudicium fundo partive eius non fiat" obstet an deneganda sit. et utrubique putat intervenire praetorem debere nec permittere petitori, priusquam de proprietate constet, huiusmodi iudiciis experiri.
Dig.44.1.19
Marcianus 13 inst.
Omnes exceptiones, quae reo competunt, fideiussori quoque etiam invito reo competunt.
Dig.44.1.20
Paulus l.S. de concept. form.
Exceptiones opponuntur aut quia factum sit quod fieri oportet aut quia factum sit quod fieri non oportuit, aut quia factum non sit quod fieri debuerat. quia factum est, quod fieri oportuit, datur exceptio rei venditae et traditae et rei iudicatae: quia factum est, quod fieri non oportuit, datur exceptio doli mali: quia non factum est, quod fieri debuit, ut bonorum possessionis non datae.
Dig.44.1.21
Nerva 4 membr.
Rei maioris pecuniae praeiudicium fieri videtur, cum ea quaestio in iudicium deducitur, quae vel tota vel ex aliqua parte communis est quaestioni de re maiori. Dig.44.1.22pr.
Paulus l.S. de var. lect.
Exceptio est condicio, quae modo eximit reum damnatione, modo minuit damnationem.
Dig.44.1.22.1
Paulus l.S. de var. lect.
Replicatio est contraria exceptio, quasi exceptionis exceptio.
Dig.44.1.23
Labeo 6 pith. a paulo epit.
Paulus: si quis statuam in municipio ea mente posuit, ut ea municipii esset, et eam petere vult, excludi eum oportet praescriptione in factum data.
Dig.44.1.24
Hermogenianus 6 iuris epit. Filius familias exceptionem iurisiurandi patri quaerit, si eum dare non oportere iuraverit.

Dig.44.3.0. De diversis temporalibus praescriptionibus et de accessionibus possessionum.
Dig.44.3.1
Ulpianus 74 ad ed.
Quia tractatus de utilibus diebus frequens est, videamus, quid sit experiundi potestatem habere. et quidem in primis exigendum est, ut sit facultas agendi. neque sufficit reo experiundi secum facere potestatem, vel habere eum qui se idonee defendat, nisi actor quoque nulla idonea causa impediatur experiri. proinde sive apud hostes sit sive rei publicae causa absit sive in vinculis sit aut si tempestate in loco aliquo vel in regione detineatur, ut neque experiri neque mandare possit, experiundi potestatem non habet. plane is, qui valetudine impeditur, ut mandare possit, in ea causa est, ut experiundi habeat potestatem. illud utique neminem fugit experiundi potestatem non habere eum, qui praetoris copiam non habuit: proinde hi dies cedunt, quibus ius praetor reddit.
Dig.44.3.2
Marcellus 6 dig.
In tempore constituto iudicatis an intercalaris dies proficere iudicato nec ne debeat, quaeritur. item de tempore, quo lis perit, sic sine dubio existimandum est, ut auctum litis tempus intercalari die existimetur, veluti si de usucapione sit quaestio, quae tempore constituto expleri solet, aut de actionibus, quae certo tempore finiuntur, ut aediliciae pleraeque actiones. et si quis fundum ea lege vendiderit, ut, nisi in diebus triginta pretium esset solutum, inemptus esset fundus, dies intercalaris proficiet emptori. mihi contra videtur.
Dig.44.3.3
Modestinus 6 diff.
Longae possessionis praescriptionem tam in praediis quam in mancipiis locum habere manifestum est.
Dig.44.3.4
Iavolenus 7 epist.
Si servus hereditarius aut eius, qui in hostium potestate sit, satis acceperit, continuo dies satisdationis cedere incipiet: intueri enim debemus, an experiundi potestas fuerit adversus eum, qui obligatus est, non an is agere potuerit, qui rem in obligationem deduxerit: alioquin erit iniquissimum ex condicione actorum obligationes reorum extendi, per quos nihil factum erit, quo minus cum his agi possit.
Dig.44.3.5pr.
Ulpianus 3 disp.
An vitium auctoris vel donatoris eiusve qui mihi rem legavit mihi noceat, si forte auctor meus iustum initium possidendi non habuit, videndum est. et puto neque nocere neque prodesse: nam denique et usucapere possum, quod auctor meus usucapere non potuit.
Dig.44.3.5.1
Ulpianus 3 disp.
Ex facto propositum est quendam, cum rem pignori dedisset, eandem distraxisse heredemque eius redemisse: quaeritur, an heres adversus pignoris persecutionem exceptione longae possessionis uti possit. dicebam hunc heredem, qui pignus ab extraneo redemit, posse exceptione uti, quia in extranei locum successit, non in eius qui pignori dederat, quemadmodum si ante redemisset, sic deinde heres exstitisset.
Dig.44.3.6pr.
Africanus 9 quaest.
Si duobus eandem rem separatim vendiderim, ea possessio, quae utramque venditionem praecesserit, soli priori emptori, cui et tradita sit, proficit. denique et si, quam rem tibi vendiderim, rursus a te emam et titio vendam, et meam omnem et tuam possessionem titio accessuram, videlicet quod et tu mihi et ego ei possessionem praestare debeamus. Dig.44.3.6.1
Africanus 9 quaest.
Vendidi tibi servum et convenit, ut, nisi certa die pecunia soluta esset, inemptus esset: quod cum evenerit, quaesitum est, quid de accessione tui temporis putares. respondit id quod servetur, cum redhibitio sit facta: hunc enim perinde haberi ac si retrorsus homo mihi venisset, ut scilicet, si venditor possessionem postea nactus sit, et hoc ipsum tempus et quod venditionem praecesserit et amplius accessio haec ei detur cum eo, quod apud eum fuit, a quo homo redhibitus sit.
Dig.44.3.7
Marcianus 3 inst.
Si quisquam in fluminis publici deverticulo solus pluribus annis piscatus sit, alterum eodem iure uti prohibet.
Dig.44.3.8
Ulpianus 1 reg.
In accessione temporis et id tempus, quo in fuga sit servus, domino eius procedere verum est.
Dig.44.3.9
Marcianus 5 reg.
Rescriptis quibusdam divi magni antonini cavetur, ut in rebus mobilibus locus sit praescriptioni diutinae possessionis.
Dig.44.3.10pr.
Papinianus 13 resp.
Intra quattuor annos vacantium bonorum delator facta denuntiatione destitit: post quattuor annos secundo delatori venienti prior nuntiatio, quo minus praescriptione temporis summoveatur, non proderit, nisi prioris praevaricatio detegetur: quo declarato praescriptio, sed et negotii quaestio peremetur.
Dig.44.3.10.1
Papinianus 13 resp.
Quadriennii tempus, quod bonis vacantibus nuntiandis praescriptum est, non ex opinione hominum, sed de substantia vacantium bonorum dinumeratur. quattuor autem anni post irritum testamentum factum et intestati possessionem ab omnibus repudiatam, qui gradatim petere potuerunt, vel temporis finem, quod singulis praestitutum est, computabuntur.
Dig.44.3.11
Papinianus 2 def.
Cum heres in ius omne defuncti succedit, ignoratione sua defuncti vitia non excludit, veluti cum sciens alienum illum illo vel precario possedit: quamvis enim precarium heredem ignorantem non teneat nec interdicto recte conveniatur, tamen usucapere non poterit, quod defunctus non potuit. idem iuris est, cum de longa possessione quaeritur: neque enim recte defendetur, cum exordium ei bonae fidei ratio non tueatur.
Dig.44.3.12
Paulus 16 resp.
Creditor, qui praescriptione longae possessionis a possessore pignoris summoveri possit, pignus distraxit: quaero, an possessori salva sit exceptio adversus emptorem. paulus respondit etiam adversus emptorem eandem exceptionem competere.
Dig.44.3.13pr.
Hermogenianus 6 iuris epit.
In omnibus fisci quaestionibus exceptis causis, in quibus minora tempora servari specialiter constitutum est, viginti annorum praescriptio custoditur.
Dig.44.3.13.1
Hermogenianus 6 iuris epit.
Rei publicae rationes subscriptae et expunctae adversus eum quidem, qui administravit, ultra viginti, adversus heredem vero ultra decem annos retractari non possunt.
Dig.44.3.14pr.
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
De accessionibus possessionum nihil in perpetuum neque generaliter definire possumus: consistunt enim in sola aequitate.
Dig.44.3.14.1
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Plane tribuuntur his, qui in locum aliorum succedunt sive ex contractu sive voluntate: heredibus enim et his, qui successorum loco habentur, datur accessio testatoris.
Dig.44.3.14.2
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Itaque si mihi vendideris servum, utar accessione tua.
Dig.44.3.14.3
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Et si mihi pignori dederis et ego eandem rem alii pigneravi, meus creditor utetur accessione tui temporis tam adversus extraneum quam adversus te ipsum, quamdiu pecuniam mihi non exsolveris: nam qui me potior est, cum ego te superaturus sim, multo magis adversus te optinere debet. sed si pecuniam mihi solveris, hoc casu accessione tua non utetur.
Dig.44.3.14.4
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Item si absente te is, qui negotia tua videbatur administrare, servum mihi vendiderit tuque reversus ratum habueris, omnimodo accessione utar.
Dig.44.3.14.5
Scaevola l.S. quaest. publ. tract.
Item si mihi pignori dederis et convenerit, nisi pecuniam solvisses, licere ex pacto pignus vendere idque vendiderim, emptori accessio tui temporis dari debebit, licet invito te pignora distracta sint: iam enim illo in tempore, quo contrahebas, videri concessisse venditioni, si pecuniam non intulisses.
Dig.44.3.15pr.
Venonius 5 interd.
In usucapione ita servatur, ut, etiamsi minimo momento novissimi diei possessa sit res, nihilo minus repleatur usucapio, nec totus dies exigitur ad explendum constitutum tempus.
Dig.44.3.15.1
Venonius 5 interd.
Accessio possessionis fit non solum temporis, quod apud eum fuit, unde is emit, sed et qui ei vendidit, unde tu emisti. sed si medius aliquis ex auctoribus non possederit, praecedentium auctorum possessio non proderit, quia coniuncta non est, sicut nec ei, qui non possidet, auctoris possessio accedere potest.
Dig.44.3.15.2
Venonius 5 interd.
Item adiciendum est, unde emisti, aut unde is emit, cui tu emendum mandaveras, et quod apud eum, qui vendendum mandavit. quod si is quoque, cui mandatum erat, alii vendendum mandaverit, non aliter huius, qui postea mandaverat, dandam accessionem labeo ait, quam si id ipsum dominus ei permiserit.
Dig.44.3.15.3
Venonius 5 interd.
Sed et si a filio vel servo rem emero, accessio temporis et quo apud patrem aut dominum fuit ita danda est mihi, si aut voluntate patris dominive aut cum administrationem peculii haberet vendidit.
Dig.44.3.15.4
Venonius 5 interd.
Item danda est accessio cum eo, quod apud pupillum fuit, a cuius tutore, cum is tutelam eius administraret, emisti. idemque in eo, qui a curatore pupilli furiosive emerit, servandum est: et si ventris nomine aut eius, quae rei servandae causa in possessione esset dotis suae nomine, deminutio facta sit: nam id quoque temporis accedit.
Dig.44.3.15.5
Venonius 5 interd.
Hae autem accessiones non tam late accipiendae sunt quam verba earum patent, ut etiam, si post venditionem traditionemque rei traditae apud venditorem res fuerit, proficiat id tempus emptori, sed illud solum quod ante fuit, licet venditionis tempore eam rem venditor non habuerat.
Dig.44.3.15.6
Venonius 5 interd.
Ei, cui heres rem hereditariam vendidit, et heredis tempus et defuncti debet accedere.
Dig.44.3.16
Paulus 3 ad sab.
Accessio sine nostro tempore nobis prodesse non potest.

Dig.44.5.0. Quarum rerum actio non datur.
Dig.44.5.1pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Iusiurandum vicem rei iudicatae optinet non immerito, cum ipse quis iudicem adversarium suum de causa sua fecerit deferendo ei iusiurandum.
Dig.44.5.1.1
Ulpianus 76 ad ed.
Si pupillus sine tutoris auctoritate detulerit iusiurandum, dicemus non obstare exceptionem istam, nisi tutore auctore in iudicio delatio facta sit.
Dig.44.5.1.2
Ulpianus 76 ad ed.
Si petitor fundi iusiurandum detulerit adversario, ut, si auctor eius iurasset suum fundum se tradidisse, ab ea controversia discessurum se, exceptio possessori fundi dabitur.
Dig.44.5.1.3
Ulpianus 76 ad ed.
Si fideiussor iuravit, si quidem de sua persona tantum iuravit, quasi se non esse obligatum, nihil reo proderit: si vero in rem iuravit, dabitur exceptio reo quoque.
Dig.44.5.1.4
Ulpianus 76 ad ed.
Si manumisero eum servum, qui negotia mea gesserat in servitute, deinde stipulatus ab eo fuero, quod negotia mea gesserit, quidquid ob eam rem, si tunc liber fuisset, eum mihi dare oporteret, id dari, deinde ex stipulatu agam, non summoveri me exceptione: neque enim oneratum se hoc nomine potest queri libertus, si lucrum abruptum ex re patroni non faciat.
Dig.44.5.1.5
Ulpianus 76 ad ed.
Quae onerandae libertatis causa stipulatus sum, a liberto exigere non possum. onerandae autem libertatis causa facta bellissime ita definiuntur, quae ita imponuntur, ut, si patronum libertus offenderit, petantur ab eo semperque sit metu exactionis ei subiectus, propter quem metum quodvis sustineat patrono praecipiente.
Dig.44.5.1.6
Ulpianus 76 ad ed.
In summa si in continenti impositum quid sit liberto, quod epaiwroumenon oneret eius libertatem, dicendum est exceptioni locum facere. sed si post intervallum, habet quidem dubitationem, quia nemo eum cogebat hoc promittere: sed idem erit probandum et hic, tamen causa cognita, si liquido appareat libertum metu solo vel nimia patrono reverentia ita se subiecisse, ut vel poenali quadam stipulatione se subiceret.
Dig.44.5.1.7
Ulpianus 76 ad ed.
Si libertatis causa societatem libertus cum patrono coierit et patronus cum liberto pro socio agat, an haec exceptio sit necessaria? et puto ipso iure tutum esse libertum adversus exactionem patroni. Dig.44.5.1.8
Ulpianus 76 ad ed.
Exceptionem onerandae libertatis causa, sicut et ceteras fideiussori non esse denegandas sciendum est, nec ei quidem, qui rogatu liberti reus factus est: sed et ipsi liberto, sive procurator ad defendendum a reo datus fuerit sive heres ei exstiterit. cum enim propositum sit praetori in huiusmodi obligationibus reo succurrere, non servaturum propositum suum, nisi fideiussorem quoque et eum, qui rogatu liberti reus factus fuerit, adversus patronum defenderit: etenim parvi refert, protinus libertus patrono cogatur dare an per interpositam fideiussoris vel rei personam.
Dig.44.5.1.9
Ulpianus 76 ad ed.
Sive autem ipsi patrono sit promissum sive alii voluntate patroni, onerandae libertatis causa videtur factum et ideo haec exceptio locum habebit.
Dig.44.5.1.10
Ulpianus 76 ad ed.
Quod si patronus libertum suum delegaverit creditori, an adversus creditorem, cui delegatus promisit libertatis causa onerandae, exceptione ista uti possit, videamus. et cassius existimasse urseium refert creditorem quidem minime esse submovendum exceptione, quia suum recepit: verumtamen libertum patrono posse condicere, si non transigendae controversiae gratia id fecit.
Dig.44.5.1.11
Ulpianus 76 ad ed.
Item si libertus debitorem suum patrono delegaverit, nulla exceptione summovendus est patronus, sed libertus a patrono per condictionem hoc repetet.
Dig.44.5.1.12
Ulpianus 76 ad ed.
Haec exceptio non tantum ipsi liberto, verum successoribus quoque liberti danda est: et versa vice heredem patroni summovendum, si haec persequatur, sciendum est.
Dig.44.5.2pr.
Paulus 71 ad ed.
Si filio familias delatum sit iusiurandum et iuraverit patrem suum dare non oportere, danda est patri exceptio.
Dig.44.5.2.1
Paulus 71 ad ed.
Si in alea rem vendam, ut ludam, et evicta re conveniar, exceptione summovebitur emptor.
Dig.44.5.2.2
Paulus 71 ad ed.
Si servus promittat domino pecuniam, ut manumittatur, cum alias non esset manumissurus dominus, eamque liber factus spondeat: dicitur non obstare exceptionem patrono, si eam petat: non enim onerandae libertatis causa haec pecunia promissa est. alioquin iniquum est, dominum et servo carere et pretio eius. totiens ergo onerandae libertatis causa pecunia videtur promitti, quotiens sua sponte dominus manumisit et propterea velit libertum pecuniam promittere, ut non exigat eam, sed ut libertus eum timeat et obtemperet ei.

Dig.44.6.0. De litigiosis.
Dig.44.6.1pr.
Ulpianus 76 ad ed.
Litigiosam rem non facit denuntiatio, quae impediendae venditionis causa fit.
Dig.44.6.1.1
Ulpianus 76 ad ed.
Si inter primum et secundum sit lis contestata et ego a tertio emero, qui nullam controversiam patiebatur, videamus, an exceptioni locus sit. et putem subveniendum mihi, quia is, qui mihi vendidit, nullam litem habuit et quod fieri potest, ut duo in necem eius litem inter se iungant, qui cum ipso litigare non poterant. si tamen cum procuratore tutore curatoreve alicuius iudicium acceptum sit, consequens erit dicere, quasi cum ipso litigetur, ita eum ad exceptionem pertinere.
Dig.44.6.2
Ulpianus 6 fideic.
Si servus cum emerit scit, ignoravit autem dominus, vel contra, videndum est, cuius potius spectanda sit scientia. et magis est, ut scientia inspicienda sit eius qui comparavit, non eius, cui adquiretur, et ideo poena litigiosi competit, sic tamen, si non mandatu domini emit: nam si mandatu, etiamsi scit servus, dominus autem ignoravit, scientia non nocet: et ita iulianus in re litigiosa scribit.
Dig.44.6.3
Gaius 6 ad l. xii tab.
Rem de qua controversia est prohibemur in sacrum dedicare: alioquin dupli poenam patimur, nec immerito, ne liceat eo modo duriorem adversarii condicionem facere. sed duplum utrum fisco an adversario praestandum sit, nihil exprimitur: fortassis autem magis adversario, ut id veluti solacium habeat pro eo, quod potentiori adversario traditus est.

Dig.44.7.0. De obligationibus et actionibus.
Dig.44.7.1pr.
Gaius 2 aur.
Obligationes aut ex contractu nascuntur aut ex maleficio aut proprio quodam iure ex variis causarum figuris.
Dig.44.7.1.1
Gaius 2 aur.
Obligationes ex contractu aut re contrahuntur aut verbis aut consensu.
Dig.44.7.1.2
Gaius 2 aur.
Re contrahitur obligatio mutui datione. mutui autem datio consistit in his rebus, quae pondere numero mensurave constant, veluti vino oleo frumento pecunia numerata, quas res in hoc damus, ut fiant accipientis, postea alias recepturi eiusdem generis et qualitatis.
Dig.44.7.1.3
Gaius 2 aur.
Is quoque, cui rem aliquam commodamus, re nobis obligatur, sed is de ea ipsa re quam acceperit restituenda tenetur.
Dig.44.7.1.4
Gaius 2 aur.
Et ille quidem qui mutuum accepit, si quolibet casu quod accepit amiserit, nihilo minus obligatus permanet: is vero qui utendum accepit, si maiore casu, cui humana infirmitas resistere non potest, veluti incendio ruina naufragio, rem quam accepit amiserit, securus est. alias tamen exactissimam diligentiam custodiendae rei praestare compellitur, nec sufficit ei eandem diligentiam adhibere, quam suis rebus adhibet, si alius diligentior custodire poterit. sed et in maioribus casibus, si culpa eius interveniat, tenetur, veluti si quasi amicos ad cenam invitaturus argentum, quod in eam rem utendum acceperit, peregre proficiscens secum portare voluerit et id aut naufragio aut praedonum hostiumve incursu amiserit.
Dig.44.7.1.5
Gaius 2 aur.
Is quoque, apud quem rem aliquam deponimus, re nobis tenetur: qui et ipse de ea re quam acceperit restituenda tenetur. sed is etiamsi neglegenter rem custoditam amiserit, securus est: quia enim non sua gratia accipit, sed eius a quo accipit, in eo solo tenetur, si quid dolo perierit: neglegentiae vero nomine ideo non tenetur, quia qui neglegenti amico rem custodiendam committit, de se queri debet. magnam tamen neglegentiam placuit in doli crimine cadere.
Dig.44.7.1.6
Gaius 2 aur.
Creditor quoque, qui pignus accepit, re tenetur: qui et ipse de ea ipsa re quam accepit restituenda tenetur.
Dig.44.7.1.7
Gaius 2 aur.
Verbis obligatio contrahitur ex interrogatione et responsu, cum quid dari fierive nobis stipulemur.
Dig.44.7.1.8
Gaius 2 aur.
Sed aut proprio nomine quisque obligatur aut alieno: qui autem alieno nomine obligatur, fideiussor vocatur. et plerumque ab eo, quem proprio nomine obligamus, alios accipimus, qui eadem obligatione teneantur, dum curamus, ut quod in obligationem deduximus, tutius nobis debeatur.
Dig.44.7.1.9
Gaius 2 aur.
Si id, quod dari stipulemur, tale sit, ut dari non possit, palam est naturali ratione inutilem esse stipulationem, veluti si de homine libero vel iam mortuo vel aedibus deustis facta sit stipulatio inter eos, qui ignoraverint eum hominem liberum esse vel mortuum esse vel aedes deustas esse. idem iuris est, si quis locum sacrum aut religiosum dari sibi stipulatus fuerit.
Dig.44.7.1.10
Gaius 2 aur.
Nec minus inutilis est stipulatio, si quis rem suam ignorans suam esse stipulatus fuerit.
Dig.44.7.1.11
Gaius 2 aur.
Item sub impossibili condicione factam stipulationem constat inutilem esse.
Dig.44.7.1.12
Gaius 2 aur.
Furiosum, sive stipulatur sive promittat, nihil agere natura manifestum est.
Dig.44.7.1.13
Gaius 2 aur.
Huic proximus est, qui eius aetatis est, ut nondum intellegat, quid agatur: sed quod ad hunc benignius acceptum est: nam qui loqui potest, creditur et stipulari et promittere recte posse.
Dig.44.7.1.14
Gaius 2 aur.
Mutum nihil pertinere ad obligationem verborum natura manifestum est.
Dig.44.7.1.15
Gaius 2 aur.
Sed et de surdo idem dicitur, quia, etiamsi loqui possit, sive promittit, verba stipulantis exaudire debet, sive stipuletur. debet exaudire verba promittentis. unde apparet non de eo nos loqui, qui tardius exaudit, sed qui omnino non exaudit.
Dig.44.7.2pr.
Gaius 3 inst.
Consensu fiunt obligationes in emptionibus venditionibus, locationibus conductionibus, societatibus, mandatis.
Dig.44.7.2.1
Gaius 3 inst.
Ideo autem istis modis consensu dicimus obligationem contrahi, quia neque verborum neque scripturae ulla proprietas desideratur, sed sufficit eos, qui negotia gerunt, consentire.
Dig.44.7.2.2
Gaius 3 inst.
Unde inter absentes quoque talia negotia contrahuntur, veluti per epistulam vel per nuntium.
Dig.44.7.2.3
Gaius 3 inst.
Item in his contractibus alter alteri obligatur de eo, quod alterum alteri ex bono et aequo praestare oportet.
Dig.44.7.3pr.
Paulus 2 inst.
Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis obstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel praestandum.
Dig.44.7.3.1
Paulus 2 inst.
Non satis autem est dantis esse nummos et fieri accipientis, ut obligatio nascatur, sed etiam hoc animo dari et accipi, ut obligatio constituatur. itaque si quis pecuniam suam donandi causa dederit mihi, quamquam et donantis fuerit et mea fiat, tamen non obligabor ei, quia non hoc inter nos actum est.
Dig.44.7.3.2
Paulus 2 inst.
Verborum quoque obligatio constat, si inter contrahentes id agatur: nec enim si per iocum puta vel demonstrandi intellectus causa ego tibi dixero " spondes ?" et tu responderis " spondeo " , nascetur obligatio.
Dig.44.7.4
Gaius 3 aur.
Ex maleficio nascuntur obligationes, veluti ex furto, ex damno, ex rapina, ex iniuria. quae omnia unius generis sunt: nam hae re tantum consistunt, id est ipso maleficio, cum alioquin ex contractu obligationes non tantum re consistant, sed etiam verbis et consensu.
Dig.44.7.5pr.
Gaius 3 aur.
Si quis absentis negotia gesserit, si quidem ex mandatu, palam est ex contractu nasci inter eos actiones mandati, quibus invicem experiri possunt de eo, quod alterum alteri ex bona fide praestare oportet: si vero sine mandatu, placuit quidem sane eos invicem obligari eoque nomine proditae sunt actiones, quas appellamus negotiorum gestorum, quibus aeque invicem experiri possunt de eo, quod ex bona fide alterum alteri praestare oportet. sed neque ex contractu neque ex maleficio actiones nascuntur: neque enim is qui gessit cum absente creditur ante contraxisse, neque ullum maleficium est sine mandatu suscipere negotiorum administrationem: longe magis is, cuius negotia gesta sunt, ignorans aut contraxisse aut deliquisse intellegi potest: sed utilitatis causa receptum est invicem eos obligari. ideo autem id ita receptum est, quia plerumque homines eo animo peregre proficiscuntur quasi statim redituri nec ob id ulli curam negotiorum suorum mandant, deinde novis causis intervenientibus ex necessitate diutius absunt: quorum negotia disperire iniquum erat, quae sane disperirent, si vel is, qui obtulisset se negotiis gerundis, nullam habiturus esset actionem de eo, quod utiliter de suo impendisset, vel is, cuius gesta essent, adversus eum, qui invasisset negotia eius, nullo iure agere posset.
Dig.44.7.5.1
Gaius 3 aur.
Tutelae quoque iudicio qui tenentur, non proprie ex contractu obligati intelleguntur ( nullum enim negotium inter tutorem et pupillum contrahitur): sed quia sane non ex maleficio tenentur, quasi ex contractu teneri videntur. et hoc autem casu mutuae sunt actiones: non tantum enim pupillus cum tutore, sed et contra tutor cum pupillo habet actionem, si vel impenderit aliquid in rem pupilli vel pro eo fuerit obligatus aut rem suam creditori eius obligaverit.
Dig.44.7.5.2
Gaius 3 aur.
Heres quoque, qui legatum debet, neque ex contractu neque ex maleficio obligatus esse intellegitur: nam neque cum defuncto neque cum herede contraxisse quicquam legatarius intellegitur: maleficium autem nullum in ea re esse plus quam manifestum est.
Dig.44.7.5.3
Gaius 3 aur.
Is quoque, qui non debitum accipit per errorem solventis, obligatur quidem quasi ex mutui datione et eadem actione tenetur, qua debitores creditoribus: sed non potest intellegi is, qui ex ea causa tenetur, ex contractu obligatus esse: qui enim solvit per errorem, magis distrahendae obligationis animo quam contrahendae dare videtur.
Dig.44.7.5.4
Gaius 3 aur.
Si iudex litem suam fecerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur, sed quia neque ex contractu obligatus est utique peccasse aliquid intellegitur, licet per imprudentiam, ideo videtur quasi ex maleficio teneri.
Dig.44.7.5.5
Gaius 3 aur.
Is quoque, ex cuius cenaculo ( vel proprio ipsius vel conducto vel in quo gratis habitabat) deiectum effusumve aliquid est ita, ut alicui noceret, quasi ex maleficio teneri videtur: ideo autem non proprie ex maleficio obligatus intellegitur, quia plerumque ob alterius culpam tenetur ut servi aut liberi. cui similis est is, qui ea parte, qua volgo iter fieri solet, id positum aut suspensum habet, quod potest, si ceciderit, alicui nocere. ideo si filius familias seorsum a patre habitaverit et quid ex cenaculo eius deiectum effusumve sit sive quid positum suspensumve habuerit, cuius casus periculosus est, iuliano placuit in patrem neque de peculio neque noxalem dandam esse actionem, sed cum ipso filio agendum.
Dig.44.7.5.6
Gaius 3 aur.
Item exercitor navis aut cauponae aut stabuli de damno aut furto, quod in nave aut caupona aut stabulo factum sit, quasi ex maleficio teneri videtur, si modo ipsius nullum est maleficium, sed alicuius eorum, quorum opera navem aut cauponam aut stabulum exerceret: cum enim neque ex contractu sit adversus eum constituta haec actio et aliquatenus culpae reus est, quod opera malorum hominum uteretur, ideo quasi ex maleficio teneri videtur.
Dig.44.7.6
Paulus 4 ad sab.
In omnibus temporalibus actionibus nisi novissimus totus dies compleatur, non finit obligationem.
Dig.44.7.7
Pomponius 15 ad sab.
Actiones adversus patrem filio praestari non possunt, dum in potestate eius est filius.
Dig.44.7.8
Pomponius 16 ad sab.
Sub hac condicione " si volam" nulla fit obligatio: pro non dicto enim est, quod dare nisi velis cogi non possis: nam nec heres promissoris eius, qui numquam dare voluerit, tenetur, quia haec condicio in ipsum promissorem numquam exstitit.
Dig.44.7.9
Paulus 9 ad sab.
Filius familias suo nomine nullam actionem habet, nisi iniuriarum et quod vi aut clam et depositi et commodati, ut iulianus putat.
Dig.44.7.10
Ulpianus 47 ad sab.
Naturales obligationes non eo solo aestimantur, si actio aliqua eorum nomine competit, verum etiam eo, si soluta pecunia repeti non possit.
Dig.44.7.11
Paulus 12 ad sab.
Quaecumque gerimus, cum ex nostro contractu originem trahunt, nisi ex nostra persona obligationis initium sumant, inanem actum nostrum efficiunt: et ideo neque stipulari neque emere vendere contrahere, ut alter suo nomine recte agat, possumus.
Dig.44.7.12
Pomponius 29 ad sab.
Ex depositi et commodati et mandati et tutelae et negotiorum gestorum ob dolum malum defuncti heres in solidum tenetur.
Dig.44.7.13
Ulpianus 1 disp.
In factum actiones etiam filii familiarum possunt exercere.
Dig.44.7.14
Ulpianus 7 disp.
Servi ex delictis quidem obligantur et, si manumittantur, obligati remanent: ex contractibus autem civiliter quidem non obligantur, sed naturaliter et obligantur et obligant. denique si servo, qui mihi mutuam pecuniam dederat, manumisso solvam, liberor.
Dig.44.7.15
Iulianus 4 dig.
Qui cum herede egit, exceptione summotus est hac: " si non in ea causa tabulae testamenti sint, ut contra eas emancipato bonorum possessio dari possit " . emancipato omittente bonorum possessionem non inique postulabit creditor restitui sibi actionem adversus scriptum heredem: nam quamdiu bonorum possessio contra tabulas filio dari potest, heres quodammodo debitor non est.
Dig.44.7.16
Iulianus 13 dig. Qui a servo herditario mutuam pecuniam accepit et fundum vel hominem pignoris causa ei tradiderat et precario rogavit, precario possidet: nam servus hereditarius sicuti per traditionem accipiendo proprietatem hereditati adquirit, ita precario dando efficit, ne res usucapi possit. nam et si commodaverit vel deposuerit rem peculiarem, commodati et depositi actionem hereditati adquiret. haec ita, si peculiare negotium contractum est: nam ex hac causa etiam possessio adquisita intellegi debet.
Dig.44.7.17
Iulianus 33 dig.
Omnes debitores, qui speciem ex causa lucrativa debent, liberantur, cum ea species ex causa lucrativa ad creditores pervenisset.
Dig.44.7.18
Iulianus 54 dig.
Si is, qui stichum dari stipulatus fuerat, heres exstiterit ei, cui ex testamento idem stichus debebatur: si ex testamento stichum petierit, non consumet stipulationem, et contra si ex stipulatu stichum petierit, actionem ex testamento salvam habebit, quia initio ita constiterint hae duae obligationes, ut altera in iudicium deducta altera nihilo minus integra remaneret.
Dig.44.7.19
Iulianus 73 dig.
Ex promissione dotis: non videtur lucrativa causa esse, sed quodammodo creditor aut emptor intellegitur, qui dotem petit. porro cum creditor vel emptor ex lucrativa causa rem habere coeperit, nihilo minus integras actiones retinent, sicut ex contrario qui non ex causa lucrativa rem habere coepit, eandem non prohibetur ex lucrativa causa petere.
Dig.44.7.20 Alfenus 2 dig.
Servus non in omnibus rebus sine poena domino dicto audiens esse solet, sicuti si dominus hominem occidere aut furtum alicui facere servum iussisset. quare quamvis domini iussu servus piraticam fecisset, iudicium in eum post libertatem reddi oportet. et quodcumque vi fecisset, quae vis a maleficio non abesset, ita oportet poenas eum pendere. sed si aliqua rixa ex litibus et contentione nata esset aut aliqua vis iuris retinendi causa facta esset et ab his rebus facinus abesset, tum non convenit praetorem, quod servus iussu domini fecisset, de ea re in liberum iudicium dare.
Dig.44.7.21
Iulianus 3 ex minic.
Contraxisse unusquisque in eo loco intellegitur, in quo ut solveret se obligavit.
Dig.44.7.22
Africanus 3 quaest.
Cum quis in diem mercem stipulatus fideiussorem accepit, eius temporis aestimatio spectanda est, quo satis acceperit.
Dig.44.7.23
Africanus 7 quaest.
Traiecticiae pecuniae nomine, si ad diem soluta non esset, poena ( uti adsolet) ob operas eius qui eam pecuniam peteret in stipulationem erat deducta: is qui eam pecuniam petebat parte exacta petere desierat, deinde interposito tempore interpellare instituerat. consultus respondit eius quoque temporis, quo interpellatus non esset, poenam peti posse: amplius etiamsi omnino interpellatus non esset: nec aliter non committi stipulationem, quam si per debitorem non stetisset, quo minus solveret: alioquin dicendum et si is, qui interpellare coepisset, valetudine impeditus interpellare desisset, poenam non committi. de illo sane potest dubitari, si interpellatus ipse moram fecerit, an, quamvis pecuniam postea offerat, nihilo minus poena committatur: et hoc rectius dicitur. nam et si arbiter ex compromisso pecuniam certo die dare iusserit neque per eum, qui dare iussus sit, steterit, non committi poenam respondit: adeo ut et illud servius rectissime existimaverit, si quando dies, qua pecunia daretur, sententia arbitri comprehensa non esset, modicum spatium datum videri. hoc idem dicendum et cum quid ea lege venierit, ut, nisi ad diem pretium solutum fuerit, inempta res fiat.
Dig.44.7.24pr.
Pomponius l.S. reg.
Si a furioso, cum eum compotem mentis esse putarem, pecuniam quasi mutuam acceperim eaque in rem meam versa fuerit, condictio furioso adquiritur: nam ex quibus causis ignorantibus nobis actiones adquiruntur, ex isdem etiam furiosi nomine incipit agi posse: veluti cum servus eius stipulatur, cum furtum ei fit, aut damnum ei dando in legem aquiliam committitur, aut si forte, cum creditor fuerat, fraudandi eius causa debitor alicui rem tradiderit. idemque erit, si legetur ei vel fideicommissum ei relinquatur.
Dig.44.7.24.1
Pomponius l.S. reg.
Item si is, qui servo alieno crediderat, furere coeperit, deinde servus in rem domini id quod mutuum acceperat verterit, furioso condictio adquiritur.
Dig.44.7.24.2
Pomponius l.S. reg.
Item si alienam pecuniam credendi causa quis dederit, deinde compos mentis esse desierit, postea consumpta ea furioso condictio adquiritur.
Dig.44.7.24.3
Pomponius l.S. reg.
Et qui negotia furiosi gesserit, negotiorum gestorum ei obligatur.
Dig.44.7.25pr.
Ulpianus l.S. reg.
Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. in rem actio est, per quam rem nostram, quae ab alio possidetur, petimus: et semper adversus eum est qui rem possidet. in personam actio est, qua cum eo agimus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid vel dandum: et semper adversus eundem locum habet.
Dig.44.7.25.1
Ulpianus l.S. reg.
Actionum autem quaedam ex contractu, quaedam ex facto, quaedam in factum sunt. ex contractu actio est, quotiens quis sui lucri causa cum aliquo contrahit, veluti emendo vendendo locando conducendo et ceteris similibus. ex facto actio est, quotiens ex eo teneri quis incipit, quod ipse admisit, veluti furtum vel iniuriam commisit vel damnum dedit. in factum actio dicitur, qualis est exempli gratia actio, quae datur patrono adversus libertum, a quo contra edictum praetoris in ius vocatus est.
Dig.44.7.25.2
Ulpianus l.S. reg.
Omnes autem actiones aut civiles dicuntur aut honorariae.
Dig.44.7.26
Ulpianus 5 de cens.
Omnes poenales actiones post litem inchoatam et ad heredes transeunt.
Dig.44.7.27
Papinianus 27 quaest.
Obligationes, quae non propriis viribus consistunt, neque officio iudicis neque praetoris imperio neque legis potestate confirmantur. Dig.44.7.28
Papinianus 1 def.
Actio in personam infertur: petitio in rem: persecutio in rem vel in personam rei persequendae gratia. Dig.44.7.29
Paulus 4 resp.
Lucio titio cum ex causa iudicati pecunia deberetur et eidem debitori aliam pecuniam crederet, in cautione pecuniae creditae non adiecit sibi praeter eam pecuniam debitam sibi ex causa iudicati: quaero, an integrae sint utraeque lucio titio petitiones. paulus respondit nihil proponi, cur non sint integrae.
Dig.44.7.30
Scaevola 1 resp.
Servus effectus non idcirco, quod postea indulgentia principali libertatem consecutus est, redisse dicitur in obligationem creditorum.
Dig.44.7.31
Maecenatus 2 fideic.
Non solum stipulationes impossibili condicioni applicatae nullius momenti sunt, sed etiam ceteri quoque contractus, veluti emptiones locationes, impossibili condicione interposita aeque nullius momenti sunt, quia in ea re, quae ex duorum pluriumve consensu agitur, omnium voluntas spectetur, quorum procul dubio in huiusmodi actu talis cogitatio est, ut nihil agi existiment adposita ea condicione, quam sciant esse impossibilem.
Dig.44.7.32
Hermogenianus 2 iuris epit.
Cum ex uno delicto plures nascuntur actiones, sicut evenit, cum arbores furtim caesae dicuntur, omnibus experiri permitti post magnas varietates optinuit.
Dig.44.7.33
Paulus 3 decr.
Constitutionibus, quibus ostenditur heredes poena non teneri, placuit, si vivus conventus fuerat, etiam poenae persecutionem transmissam videri, quasi lite contestata cum mortuo.
Dig.44.7.34pr.
Paulus l.S. de concurr. act.
Qui servum alienum iniuriose verberat, ex uno facto incidit et in aquiliam et in actionem iniuriarum: iniuria enim ex affectu fit, damnum ex culpa et ideo possunt utraeque competere. sed quidam altera electa alteram consumi. alii per legis aquiliae actionem iniuriarum consumi, quoniam desiit bonum et aequum esse condemnari eum, qui aestimationem praestitit: sed si ante iniuriarum actum esset, teneri eum ex lege aquilia. sed et haec sententia per praetorem inhibenda est, nisi in id, quod amplius ex lege aquilia competit, agatur. rationabilius itaque est eam admitti sententiam, ut liceat ei quam voluerit actionem prius exercere, quod autem amplius in altera est, etiam hoc exsequi.
Dig.44.7.34.1
Paulus l.S. de concurr. act.
Si is, cui rem commodavero, eam subripuerit, tenebitur quidem et commodati actione et condictione, sed altera actio alteram peremit aut ipso iure aut per exceptionem, quod est tutius.
Dig.44.7.34.2
Paulus l.S. de concurr. act.
Hinc de colono responsum est, si aliquid ex fundo subtraxerit, teneri eum condictione et furti, quin etiam ex locato: et poena quidem furti non confunditur, illae autem inter se miscentur. et hoc in legis aquiliae actione dicitur, si tibi commodavero vestimenta et tu ea ruperis: utraeque enim actiones rei persecutionem continent. et quidem post legis aquiliae actionem utique commodati finietur: post commodati an aquiliae remaneat in eo, quod in repetitione triginta dierum amplius est, dubitatur: sed verius est remanere, quia simplo accedit: et simplo subducto locum non habet.
Dig.44.7.35pr.
Paulus 1 ad ed. praet.
In honorariis actionibus sic esse definiendum cassius ait, ut quae rei persecutionem habeant, hae etiam post annum darentur, ceterae intra annum. honorariae autem, quae post annum non dantur, nec in heredem dandae sunt, ut tamen lucrum ei extorqueatur, sicut fit in actione doli mali et interdicto unde vi et similibus. illae autem rei persecutionem continent, quibus persequimur quod ex patrimonio nobis abest, ut cum agimus cum bonorum possessore debitoris nostri, item publiciana, quae ad exemplum vindicationis datur. sed cum rescissa usucapione redditur, anno finitur, quia contra ius civile datur.
Dig.44.7.35.1
Paulus 1 ad ed. praet.
In duumviros et rem publicam etiam post annum actio datur ex contractu magistratuum municipalium.
Dig.44.7.36
Ulpianus 2 ad ed.
Cessat ignominia in condictionibus, quamvis ex famosis causis pendeant.
Dig.44.7.37pr.
Ulpianus 4 ad ed. praet.
Actionis verbo continetur in rem, in personam: directa, utilis: praeiudicium, sicut ait pomponius: stipulationes etiam, quae praetoriae sunt, quia actionum instar obtinent, ut damni infecti, legatorum et si quae similes sunt. interdicta quoque actionis verbo continentur.
Dig.44.7.37.1
Ulpianus 4 ad ed. praet.
Mixtae sunt actiones, in quibus uterque actor est, ut puta finium regundorum, familiae erciscundae, communi dividundo, interdictum uti possidetis, utrubi.
Dig.44.7.38
Paulus 3 ad ed.
Non figura litterarum, sed oratione, quam exprimunt litterae, obligamur, quatenus placuit non minus valere, quod scriptura, quam quod vocibus lingua figuratis significaretur.
Dig.44.7.39
Gaius 3 ad ed. provinc.
Filius familias ex omnibus causis tamquam pater familias obligatur et ob id agi cum eo tamquam cum patre familias potest.
Dig.44.7.40
Paulus 11 ad ed.
Hereditariarum actionum loco habentur et legata, quamvis ab herede coeperint.
Dig.44.7.41pr.
Paulus 22 ad ed.
Quotiens lex obligationem introducit, nisi si nominatim caverit, ut sola ea actione utamur, etiam veteres eo nomine actiones competere.
Dig.44.7.41.1
Paulus 22 ad ed.
Si ex eodem facto duae competant actiones, postea iudicis potius partes esse, ut quo plus sit in reliqua actione, id actor ferat, si tantundem aut minus, id consequatur.
Dig.44.7.42pr.
Ulpianus 21 ad ed.
Is, cui sub condicione legatum est, pendente condicione non est creditor, sed tunc, cum exstiterit condicio, quamvis eum, qui stipulatus est sub condicione, placet etiam pendente condicione creditorem esse.
Dig.44.7.42.1
Ulpianus 21 ad ed.
Creditores eos accipere debemus, qui aliquam actionem vel civilem habent, sic tamen, ne exceptione submoveantur, vel honorariam actionem, vel in factum.
Dig.44.7.43
Paulus 72 ad ed.
Obligari potest pater familias suae potestatis pubes compos mentis: pupillus sine tutoris auctoritate non obligatur iure civili: servus autem ex contractibus non obligatur.
Dig.44.7.44pr.
Paulus 74 ad ed. praet.
Obligationum fere quattuor causae sunt: aut enim dies in iis est aut condicio aut modus aut accessio.
Dig.44.7.44.1
Paulus 74 ad ed. praet.
Circa diem duplex inspectio est: nam vel ex die incipit obligatio aut confertur in diem. ex die veluti " kalendis martiis dare spondes?" cuius natura haec est, ut ante diem non exigatur. ad diem autem " usque ad kalendas dare spondes?" placet autem ad tempus obligationem constitui non posse non magis quam legatum: nam quod alicui deberi coepit, certis modis desinit deberi. plane post tempus stipulator vel pacti conventi vel doli mali exceptione summoveri poterit. sic et in tradendo si quis dixerit se solum sine superficie tradere, nihil proficit, quo minus et superficies transeat, quae natura solo cohaeret.
Dig.44.7.44.2
Paulus 74 ad ed. praet.
Condicio vero efficax est, quae in constituenda obligatione inseritur, non quae post perfectam eam ponitur, veluti " centum dare spondes, nisi navis ex asia venerit?" sed hoc casu existente condicione locus erit exceptioni pacti conventi vel doli mali.
Dig.44.7.44.3
Paulus 74 ad ed. praet.
Modus obligationis est, cum stipulamur decem aut hominem: nam alterius solutio totam obligationem interemit nec alter peti potest, utique quamdiu utrumque est.
Dig.44.7.44.4
Paulus 74 ad ed. praet.
Accessio vero in obligatione aut personae aut rei fit. personae, cum mihi aut titio stipulor. rei, cum mihi decem aut titio hominem stipulor: ubi quaeritur, an ipso iure fiat liberatio homine soluto titio.
Dig.44.7.44.5
Paulus 74 ad ed. praet.
Si ita stipulatus sim: " si fundum non dederis, centum dare spondes?" sola centum in stipulatione sunt, in exsolutione fundus.
Dig.44.7.44.6
Paulus 74 ad ed. praet.
Sed si navem fieri stipulatus sum et, si non feceris, centum, videndum, utrum duae stipulationes sint, pura et condicionalis, et existens sequentis condicio non tollat priorem? an vero transferat in se et quasi novatio prioris fiat? quod magis verum est.
Dig.44.7.45
Paulus 5 ad plaut.
Is, qui ex stipulatu stichum debeat, si eum ante moram manumiserit et is, priusquam super eo promissor conveniretur, decesserit, non tenetur: non enim per eum stetisse videtur, quo minus eum praestaret.
Dig.44.7.46
Paulus 7 ad plaut.
Furiosus et pupillus, ubi ex re actio venit, obligantur etiam sine curatore vel tutoris auctoritate, veluti si communem fundum habeo cum his et aliquid in eum impendero vel damnum in eo pupillus dederit: nam iudicio communi dividundo obligabuntur.
Dig.44.7.47
Paulus ex 14 ad plaut.
Arrianus ait multum interesse, quaeras, utrum aliquis obligetur an aliquis liberetur: ubi de obligando quaeritur, propensiores esse debere nos, si habeamus occasionem, ad negandum: ubi de liberando, ex diverso, ut facilior sis ad liberationem.
Dig.44.7.48
Paulus 16 ad plaut.
In quibuscumque negotiis sermone opus non est sufficiente consensu, iis etiam surdus intervenire potest, quia potest intellegere et consentire, veluti in locationibus conductionibus, emptionibus et ceteris.
Dig.44.7.49
Paulus 18 ad plaut.
Ex contractibus venientes actiones in heredes dantur, licet delictum quoque versetur, veluti cum tutor in tutela gerenda dolo fecerit aut is apud quem depositum est: quo casu etiam cum filius familias aut servus quid tale commisit, de peculio actio datur, non noxalis.
Dig.44.7.50
Pomponius 7 ex plaut.
Quod quis aliquo anno dare promittit aut dare damnatur, ei potestas est quolibet eius anni die dandi.
Dig.44.7.51
Celsus 3 dig.
Nihil aliud est actio quam ius quod sibi debeatur, iudicio persequendi.
Dig.44.7.52pr.
Modestinus 2 reg.
Obligamur aut re aut verbis aut simul utroque aut consensu aut lege aut iure honorario aut necessitate aut ex peccato.
Dig.44.7.52.1
Modestinus 2 reg.
Re obligamur, cum res ipsa intercedit.
Dig.44.7.52.2
Modestinus 2 reg.
Verbis, cum praecedit interrogatio et sequitur congruens responsio.
Dig.44.7.52.3
Modestinus 2 reg.
Re et verbis pariter obligamur, cum et res interrogationi intercedit, consentientes in aliquam rem.
Dig.44.7.52.4
Modestinus 2 reg.
Ex consensu obligari necessario ex voluntate nostra videmur.
Dig.44.7.52.5
Modestinus 2 reg.
Lege obligamur, cum obtemperantes legibus aliquid secundum praeceptum legis aut contra facimus.
Dig.44.7.52.6
Modestinus 2 reg.
Iure honorario obligamur ex his, quae edicto perpetuo vel magistratu fieri praecipiuntur vel fieri prohibentur.
Dig.44.7.52.7
Modestinus 2 reg.
Necessitate obligantur, quibus non licet aliud facere quam quod praeceptum est: quod evenit in necessario herede.
Dig.44.7.52.8
Modestinus 2 reg.
Ex peccato obligamur, cum in facto quaestionis summa constitit.
Dig.44.7.52.9
Modestinus 2 reg.
Etiam nudus consensus sufficit obligationi, quamvis verbis hoc exprimi possit. Dig.44.7.52.10
Modestinus 2 reg.
Sed et nutu solo pleraque consistunt.
Dig.44.7.53pr.
Modestinus 3 reg.
Plura delicta in una re plures admittunt actiones, sed non posse omnibus uti probatum est: nam si ex una obligatione plures actiones nascantur, una tantummodo, non omnibus utendum est.
Dig.44.7.53.1
Modestinus 3 reg.
Cum generaliter adicimus " eive, ad quem ea res pertinebit", et adrogantis et eorum, qui iure nobis succedunt, personas comprehendimus.
Dig.44.7.54
Modestinus 5 reg.
Contractus imaginarii etiam in emptionibus iuris vinculum non optinent, cum fides facti simulatur non intercedente veritate.
Dig.44.7.55
Iavolenus 12 epist.
In omnibus rebus, quae dominium transferunt, concurrat oportet affectus ex utraque parte contrahentium: nam sive ea venditio sive donatio sive conductio sive quaelibet alia causa contrahendi fuit, nisi animus utriusque consentit, perduci ad effectum id quod inchoatur non potest.
Dig.44.7.56
Pomponius 20 ad q. muc.
Quaecumque actiones servi mei nomine mihi coeperunt competere vel ex duodecim tabulis vel ex lege aquilia vel iniuriarum vel furti, eaedem durant, etiamsi servus postea vel manumissus vel alienatus vel mortuus fuerit. sed et condictio ex furtiva causa competit, nisi si nactus possessionem servi aut alienavero aut manumisero eum.
Dig.44.7.57
Pomponius 36 ad q. muc.
In omnibus negotiis contrahendis, sive bona fide sint sive non sint, si error aliquis intervenit, ut aliud sentiat puta qui emit aut qui conducit, aliud qui cum his contrahit, nihil valet quod acti sit. et idem in societate quoque coeunda respondendum est, ut, si dissentiant aliud alio existimante, nihil valet ea societas, quae in consensu consistit.
Dig.44.7.58
Licinius 8 reg.
Pupillus mutuam pecuniam accipiendo ne quidem iure naturali obligatur.
Dig.44.7.59
Callistratus 1 ed. monit.
Sciendum est ex omnibus causis lites contestatas et in heredem similesque personas transire.
Dig.44.7.60
Ulpianus 17 ad ed.
Numquam actiones poenales de eadem pecunia concurrentes alia aliam consumit.
Dig.44.7.61pr.
Scaevola 28 dig.
Procurator seii admisit subscriptionem ad argentarium vascularium in verba infra scripta: loukios kalandios epegnwn, kavws progegraptai: estin loipa par' hymin, ofeilomena tw deini, tosa : quaero, an gaium seium obligare potuit. respondit seium, si alioquin obligatus non esset, non propter quod ea scriptura quae proponeretur interposita sit, obligatum esse. Dig.44.7.61.1
Scaevola 28 dig.
Seia, cum salarium constituere vellet, ita epistulam emisit: " lucio titio salutem. si in eodem animo et eadem affectione circa me es, quo semper fuisti, ex continenti acceptis litteris meis distracta re tua veni hoc: tibi quamdiu vivam praestabo annuos decem. scio enim quia valde me bene ames". quaero, cum et rem suam distraxerit lucius titius et ad eam profectus sit et ex eo cum ea sit, an ei ex his epistulis salarium annuum debeatur. respondit ex personis causisque eum cuius notio sit aestimaturum, an actio danda sit.